Ερωτήσεις Κ.Ε.Ε. Πλάτωνα «Πρωταγόρας» Λεξιλογικές - Σηµασιολογικές ασκήσεις (Ενότητες 3η, 4η, 5η & 6η)

Anne Geddes

Ερωτήσεις Κ.Ε.Ε. Πλάτωνα «Πρωταγόρας» Λεξιλογικές - Σηµασιολογικές ασκήσεις (Ενότητες 3^η, 4^η, 5^η & 6^η)

Ενότητα 3^η

Λεξιλογικές - Σηµασιολογικές ασκήσεις

1. τὴν ἔντεχνον σοφίαν, τὴν ἔµπυρον τέχνην: Να σχηµατίσετε τέσσερα

ονοµατικά σύνολα για καθένα από αυτά που δίνονται, µε διαφορετικό

κάθε φορά επίθετο.

α) λαϊκή, πρακτική, θεϊκή, άπειρη → σοφία

β) καλή, ωραία, υψηλή, λαϊκή → τέχνη

2. κλέψας < κλέπτω: α) Να σχηµατίσετε τρία παράγωγα ουσιαστικά από το ρήµα. β) Χρησιµοποιώντας ως πρώτο συνθετικό το θέµα του ρήµατος να γράψετε δύο σύνθετες λέξεις.

α) κλέφτης, κλοπή, κλεψιά

β) κλεπταποδόχος, κλεψιγαμία, κλεψύδρα, κλεψίτυπος, κλεφτοπόλεμος

3. Να εντοπίσετε στο κείµενο λέξεις οµόρριζες µε τις ακόλουθες:

πολυµήχανος, µελωδικός, οδόστρωµα, εύχρηστος, επίφοβος, κοινόβιο, λαθροκυνηγός, προµήθεια, κόσµηµα.

ἀμήχανον < ἀ- στερητικό + μηχανή < μῆχος (τό) → πολυμήχανος

ἐμμελῶς < ἐμμελής < ἐν + μέλος (= μελωδία, μουσική) → μελωδικός

χρήσαιτο < χρήομαι -ῶμαι → εύχρηστος

ἔλαθεν, λαθὼν < λανθάνω → λαθροκυνηγός

ἄστρωτον → οδόστρωμα

ἀκόσμητον → κόσμημα

βίον / κοινόν → κοινόβιο

φοβεραὶ → επίφοβος

Προμηθεὺς → προμήθεια

4. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α µε τις αντώνυµές τους που δίνονται στη στήλη Β.

Α                                                       Β

ἀπορῶ                                               ἀπορία

ἄλογα                                                µηχανῶµαι, ἐφευρίσκω

καταναλίσκω                                   ἔλλογα

εὐπορία φυλάττω,                            φείδοµαι

ἀπορῶ → µηχανῶµαι, ἐφευρίσκω

ἄλογα → ἔλλογα

καταναλίσκω → φείδοµαι

εὐπορία φυλάττω → ἀπορία

Ενότητα 4^η

Λεξιλογικές - Σηµασιολογικές ασκήσεις

1. δεσµοὶ φιλίας συναγωγοί: Να συνθέσετε το ρήµα ἄγω µε πέντε προθέσεις και να σχηµατίσετε από κάθε σύνθετο ένα παράγωγο κατά το παράδειγµα συνάγω - συναγωγός ή συναγωγή.

Μπορείτε να  χρησιµοποιήσετε και παραγωγικές καταλήξεις. Με τις λέξεις που θα προκύψουν να σχηµατίσετε ισάριθµα ονοµατικά σύνολα. Να προσέξετε τον τονισµό.

παράγω - παραγωγός - παραγωγή, παραγωγικός,

εξάγω - εξαγωγή - εξαγωγικός -  εξαγώγιµος,

διάγω - διαγωγή,

απάγω - απαγωγή,

προσάγω - προσαγωγή - προσαγωγός,

κατάγω - καταγωγή

παραγωγός ταινιών,

εξαγωγικό εµπόριο,

παραγωγική κατάληξη,

εξαγωγή προϊόντων,

απαγωγή παιδιού

2. δεσµοὶ < δέω-δῶ (θ. δεσ-): Τα ουσιαστικά που παράγονται από ρήµατα µε τις παραγωγικές καταλήξεις -µός, -(ε)τός, -ος (αρσ. β΄ κλ.), -σις, -σία, -ή ή -ά (όταν προηγείται ρ), -ία ή -εία, σηµαίνουν την ενέργεια, το πάθος ή την κατάσταση.

Να σχηµατίσετε παράγωγα ουσιαστικά από τα ακόλουθα  ρήµατα, χρησιµοποιώντας όσες από τις παραπάνω καταλήξεις ταιριάζουν: ὀδύροµαι, σείω, ἀγείρω (θ. ἀγερ-), συναγείρω, τίκτω (θ. τεκ-, τοκ-), λύω, παύω, στέφω, αἴρω, ἐγείρω, χρήοµαι-χρῶµαι, σηµαίνω, στρέφω, πέµπω, φυλάττω, χαίρω (θ. χαρ-), ἀγγέλλω, ὁµιλέω-ῶ, µαρτυρέω-ῶ, λατρεύω, δουλεύω, µαντεύω, ἀριστεύω, βασιλεύω.

ὀδύροµαι → οδυρμός, ὀδυρτός (αξιοθρήνητος)

σείω → σεισμός, σειστός (αυτός που σείεται)

ἀγείρω (θ. ἀγερ-) → ἀγερμός (συναγερμός / Στη νεοελληνική γλώσσα η λέξη σημαίνει την εθιμική επίσκεψη ομάδας ανθρώπων σε σπίτια μια κοινότητας, συνήθως σε γιορτές, για να πουν τραγούδια και να ευχηθούν), ἄγερσις (συνάθροιση, επιθεώρηση)

συναγείρω → συναγερμός

τίκτω (θ. τεκ-, τοκ-) → τόκος (γέννα), τοκετός

λύω → λύσις

παύω → παύσις

στέφω → στέψις

αἴρω → ἄρσις

ἐγείρω → ἔγερσις

χρήοµαι-χρῶµαι → χρῆσις

σηµαίνω → σημασία

στρέφω → στρέψις

πέµπω → πομπός

φυλάττω → φύλαξις

χαίρω (θ. χαρ-) → χαρά

ἀγγέλλω → ἀγγελία

ὁµιλέω-ῶ → ὁμιλία

µαρτυρέω-ῶ → μαρτυρία

λατρεύω → λατρεία

δουλεύω → δουλεία

µαντεύω → μαντεία

ἀριστεύω → ἀριστεία

βασιλεύω → βασιλεία

3. δικαιοσύνη, φηµί, µετέχω, ἁθροίζω, ταχέως (ταχύ), δίδωµι, δείδω (δείσας): 

Να γράψετε στην αρχαία ελληνική από ένα συνώνυµο ή αντώνυµο για καθεµία λέξη που σας δίνεται.

δικαιοσύνη: ἀδικία

φημί: λέγω / ἀρνοῦµαι- ἀπόφηµι

μετέχω: ἀπέχω

ἁθροίζω: σκεδάννυµι

ταχέως (ταχύ): βραδέως

δίδωµι: λαµβάνω

δείδω (δείσας): φοβοῦµαι / θαρρῶ

4. νέµω*, (δια)φθείρω**, νόσος, δίκη, κόσµος: Από το θέµα καθεµιάς λέξης που σας δίνεται να σχηµατίσετε πέντε παράγωγες (απλές ή σύνθετες) και να γράψετε δέκα σύντοµες φράσεις (µε δύο παράγωγα από κάθε λέξη).

* θ. νεµ-, κατά µετάπτωση νοµ- , και µε πρόσφυµα ε = νεµε-

** θ. φθερ- , κατά µετάπτωση φθορ-, φθαρ-

νέμω: απονομή, διανομή, νομαδικός, νόμιμος, νόμισμα

Η διανομή των τροφίμων θα γίνει αύριο το πρωί.

Το νόμιμο δεν είναι πάντοτε και ηθικό.

(δια)φθείρω: φθορά, άφθαρτος, διαφθορά, παραφθορά, φθοροποιός

Στη χώρα μας η διαφθορά του πολιτικού συστήματος μοιάζει δεδομένη.

Το πέρασμα το χρόνο επιφέρει φθορά σε όλα τα πράγματα.

νόσος: νόσημα, νοσηρός, νοσηλευτής, ανοσία, ανοσοποιητικός

Το άγχος υπονομεύει το ανοσοποιητικό μας σύστημα.

Στη σύγχρονη κοινωνία οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι συχνά με νοσηρές καταστάσεις.

δίκη: δικαστής, δίκαιο, δικαιούχος, δικαίωση, αδίκημα

Το επίδομα θα δοθεί σε όλους τους δικαιούχους.

Η λογοκλοπή είναι συνηθισμένο αδίκημα.

κόσµος: κοσμικός, κόσμιος, υπόκοσμος, εγκόσμιος, κοσμοαντίληψη

Κατά τη διάρκεια της παράστασης απαιτείται κόσμια συμπεριφορά από τους θεατές.

Ο στρατός στην Τουρκία προασπίζεται τον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους.

5. Να µεταφέρετε τις ακόλουθες προτάσεις στη νέα ελληνική:

α) οἱ ἄνθρωποι θείας µοίρας µετέχουσι: οι άνθρωποι έχουν μερίδιο σε θεϊκά πράγματα

β) σκεδαννύµενοι διεφθείροντο: διασκορπιζόμενοι φονεύονταν

γ) δεῖ τὰς συµβουλὰς διὰ δικαιοσύνης πάσας ἰέναι καὶ σωφροσύνης: οι συμβουλές πρέπει να διέπονται συνολικά από δικαιοσύνη και σωφροσύνη

δ) τούτῳ ᾤοντο µετεῖναι συµβουλῆς: γι’ αυτό νόμιζαν ότι έχουν δικαίωμα να δίνουν συμβουλή

Ενότητα 5^η

Λεξιλογικές - Σηµασιολογικές ασκήσεις

1. ἡγοῦµαι, χαλεπαίνω, θυµοῦµαι, νουθετῶ: Να γράψετε στην αρχαία ελληνική από ένα συνώνυµο για κάθε λέξη που σας δίνεται.

ἡγοῦµαι → νοµίζω - δοκῶ - οἴοµαι,

χαλεπαίνω → ἀγανακτῶ

θυµοῦµαι → ὀργίζοµαι

νουθετῶ → παραινῶ- συµβουλεύω

2. Να συνδέσετε τις λέξεις του κειµένου που δίνονται στη στήλη Α µε τις ετυµολογικά συγγενείς τους της νέας ελληνικής στη στήλη Β.

Α                                             Β

ἐλεοῦσιν                                  µανιακός

ευθυµία

σθεναρά

φασίν                                      εξασθενηµένος

δυσνόητος

ανελέητα

θυµοί                                       φάση (π.χ. της σελήνης)

φαντασία

φάσµα

φάναι                                      διαφήµιση

παρανοϊκός

ελεηµοσύνη

 µαίνεσθαι                               φανάρι

αφανής

προφήτης

ἀσθενεῖς                                  µυθοµανής

φαντάζω

φανερός

ἀνόητος                                  πυροµανής

επιθυµώ

ενθύµιο

ἐλεοῦσιν → ανελέητα, ελεηµοσύνη

φασίν → διαφήµιση, προφήτης

θυµοί → ευθυµία, επιθυµώ, ενθύµιο

φάναι → φάση, φαντασία, φάσµα, φανάρι, αφανής, φαντάζω, φανερός

µαίνεσθαι → µανιακός, µυθοµανής, πυροµανής

ἀσθενεῖς → σθεναρά, εξασθενηµένος

ἀνόητος → δυσνόητος, παρανοϊκός

3. φύσει, τύχῃ, συλλήβδην, ἀπὸ τοῦ αὐτοµάτου: Να γράψετε τέσσερις φράσεις µε τα επιρρήµατα και την επιρρηµατική έκφραση που σας δίνονται στη νεοελληνική µορφή τους, ώστε να φαίνεται η σηµασία τους.

φύσει: εκ φύσεως, από τη φύση του, εκ γενετής. [φύσει αδύνατον: εντελώς αδύνατον / φύσει μακρά συλλαβή: στην αρχαία Ελληνική η συλλαβή που περιείχε μακρό φωνήεν, μακρό από τη φύση και όχι από τη θέση του.]

Ο άνθρωπος είναι φύσει κοινωνικό ον.

τυχαία: αυτό που γίνεται ή προκύπτει κατά τύχη, όχι σκόπιμα ή σχεδιασμένα.

Συναντήθηκαν τυχαία στο δρόμο.

συλλήβδην: παίρνοντας (πρόσωπα ή πράγματα) όλα μαζί, γενικά, χωρίς διακρίσεις.

Καταδίκασε συλλήβδην τους πολιτικούς.

αυτομάτως: χωρίς εξωτερική παρέμβαση / χωρίς να έχει προηγηθεί σκέψη, λογική επεξεργασία / αμέσως, την ίδια στιγμή.

Μόλις άκουσε το όνομά του σηκώθηκε αυτομάτως όρθιος.

Ενότητα 6^η

Λεξιλογικές - Σηµασιολογικές ασκήσεις

1. ὁ δὲ µετὰ λόγου ἐπιχειρῶν κολάζειν οὐ τοῦ παρεληλυθότος ἕνεκα ἀδικήµατος τιµωρεῖται - οὐ γὰρ ἂν τὸ πραχθὲν ἀγένητον θείη - ἀλλὰ τοῦ µέλλοντος χάριν, ἵνα µὴ αὖθις ἀδικήσῃ µήτε αὐτὸς οὗτος µήτε ἄλλος ὁ τοῦτον ἰδὼν κολασθέντα: 

Ποια είναι η σηµασιολογική διαφορά των ρηµάτων τιµωροῦµαι και κολάζω;

κολάζω: κυριολεκτική σημασία: κλαδεύω, ψαλιδίζω, κολοβώνω / μεταφορική σημασία: αναχαιτίζω, περιορίζω → μέσω αυτής της σημασίας στη συνέχεια έλαβε το νόημα: διορθώνω, τιμωρώ.

Το ρήμα κολάζω είχε περισσότερο την έννοια του τιμωρώ με σκοπό να συνετίσω κάποιον.

τιµωροῦµαι: παίρνω εκδίκηση τιμωρώντας κάποιον, εκδικούμαι.

Σε αντίθεση με το κολάζω που δήλωνε την τιμωρία προς συμμόρφωση, το τιµωροῦµαι εμπεριείχε την έννοια της εκδίκησης για το αδίκημα που είχε διαπραχθεί, χωρίς κάποια παιδαγωγική πρόθεση απέναντι στο δράστη.

2. κολάζω: Να γράψετε τρία παράγωγα του ρήµατος στη νέα ελληνική και να σχηµατίσετε µε αυτά αντίστοιχες προτάσεις.

κόλαση, κολασμός, κολάσιμος

Οι αμαρτωλοί άνθρωποι καταλήγουν στην κόλαση.

Η κλοπή συνιστά κολάσιμο αδίκημα.

Η στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων αποτελεί μέσο κολασμού

3. πειρῶµαι < πεῖρα: Να γράψετε δέκα λέξεις, απλές ή σύνθετες, µε το θέµα της λέξης που σας δίνεται.

πείραμα – πειραματόζωο

πειράζω – πειραχτήρι

πειρασμός

πειρατής

έμπειρος – εμπειρογνώμονας – εμπειρία – εμπειροπόλεμος

άπειρος

4. Να µεταφέρετε τις παρακάτω φράσεις από την αρχαία στη νέα ελληνική:

α) οὐ τῶν παρεληλυθότων ἕνεκα ἀδικηµάτων τιµωροῦνται ἀλλὰ τῶν µελλόντων χάριν: δεν παίρνουν εκδίκηση για τα αδικήματα που διαπράχθηκαν στο παρελθόν, αλλά για χάρη αυτών που θα διαπραχθούν στο μέλλον

β) διανοεῖται παιδευτὴν εἶναι τὴν ἀρετήν: θεωρεί ότι η αρετή μπορεί να διδαχτεί

γ) ὡς ἐξ ἐπιµελείας καὶ µαθήσεως κτητῆς οὔσης τῆς ἀρετῆς: ότι η αρετή αποκτιέται με επιμέλεια και μάθηση

δ) εἰκότως ἀποδέχονται οἱ σοὶ πολῖται σκυτοτόµου συµβουλεύοντος τὰ πολιτικά: δικαιολογημένα δέχονται οι συμπολίτες σου τον τσαγκάρη να δίνει συμβουλές για τα πολιτικά πράγματα

5. ἀλογίστως - δηµοσίᾳ: Να χρησιµοποιήσετε τα επιρρήµατα σε ισάριθµες προτάσεις στη νέα ελληνική, ώστε να φαίνεται η σηµασία τους. Στο δηµοσίᾳ δεν θα βάλετε υπογεγραµµένη και στο ἀλογίστως θα µετατρέψετε την κατάληξη σε -α.

αλόγιστος: για ενέργεια ή κατάσταση που δεν στηρίζεται στη λογική, που ξεπερνά το μέτρο, που αγγίζει τα όρια της υπερβολής ή του παραλογισμού. [αρχική σημασία «αόριστος, ασήμαντος» < α στερητικό +λογίζομαι]

Βρίσκεται πλέον σε δεινή θέση, διότι ξόδεψε την περιουσία του αλόγιστα.

δημοσία: σε δημόσια εμφάνιση, μπροστά σε όλο τον κόσμο, ενώπιον ακροατηρίου / με έξοδα του κράτους [ιδία και δημοσία: τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο βίο]

Η κηδεία του πρώην προέδρου έγινε δημοσία δαπάνη.

[Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, Ιωάννου Σταματάκου

Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Γιώργου Μπαμπινιώτη]

Να εντοπίσετε στο κείμενο τις λέξεις που αναφέρονται στον Επιμηθέα και τον Προμηθέα (ενότητες 2 και 3) και να σκιαγραφήσετε την προσωπικότητα και το ρόλο καθενός στη δημιουργία.

Luis Ludzska

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3^η

Να εντοπίσετε στο κείμενο τις λέξεις που αναφέρονται στον Επιμηθέα και τον Προμηθέα (ενότητες 2 και 3) και να σκιαγραφήσετε την προσωπικότητα και το ρόλο καθενός στη δημιουργία. Να λάβετε υπόψη σας και την ετυμολογία των ονομάτων τους.

[Προμηθεύς < προμηθής (πρό + μῆτις : σκέψη ) = προνοητικός, προβλεπτικός. Ἐπιμηθεύς < ἐπί + μῆδος (πληθ. μήδεα, τά: σκέψεις, επινοήσεις, τεχνάσματα) = απερίσκεπτος, απρονόητος, σκεπτόμενος κατόπιν εορτής.]

Ο Επιμηθέας, όταν οι θεοί ζητούν από τους δύο τιτάνες να κάνουν τη διανομή ιδιοτήτων στα θνητά όντα, ζητά από τον Προμηθέα να κάνει μόνος του τη μοιρασιά «Προμηθέα δὲ παραιτεῖται᾿Επιμηθεύς αὐτὸς νεῖμαι», αναλαμβάνοντας χωρίς δεύτερη σκέψη μια απαιτητική διαδικασία.

«Ἅτε δὴ οὖν οὐ πάνυ τι σοφὸς ὢν ὁ Ἐπιμηθεὺς ἔλαθεν αὑτὸν καταναλώσας τὰς δυνάμεις εἰς τὰ ἄλογα», επειδή όμως ο Επιμηθέας δεν ήταν πολύ σοφός, χωρίς να το καταλάβει ξοδεύει όλες τις δυνάμεις/εφόδια στα άλογα όντα. Αφήνει, έτσι, τον άνθρωπο χωρίς κάποια σωματική δύναμη, που θα μπορούσε να τον προφυλάξει από τις μεταβολές του καιρού κι από τα άλλα ζώα.

Η λανθασμένη, ως προς τον άνθρωπο, διανομή των δυνάμεων αποκαλύπτει την απερισκεψία του Επιμηθέα, που τόσο παρορμητικά προθυμοποιήθηκε να διεκπεραιώσει μόνος του μια δύσκολη και εξαιρετικά σημαντική αποστολή. Ο Επιμηθέας ξεκινάει τη διανομή, χωρίς ουσιαστικό προγραμματισμό και χωρίς να  διαφυλάξει κάποιες δυνάμεις για τον άνθρωπο, αφήνοντάς τον εντελώς απροστάτευτο σε άμεσο κίνδυνο για την επιβίωσή του.

[Θα πρέπει, βέβαια, να έχουμε κατά νου, πως η απερισκεψία και η επιπολαιότητα του Επιμηθέα, εξυπηρετούν την οικονομία του μύθου, αφού καθιστούν αναγκαία την παρέμβαση του Προμηθέα. Κάτι που αν ειδωθεί πέρα από τα πλαίσια του μύθου, σημαίνει πως οι άνθρωποι αναγκάζονται, για να επιβιώσουν, να ενεργοποιήσουν το βασικότερο πλεονέκτημά τους έναντι των άλλων όντων, τη λογική, τις νοητικές τους δηλαδή ικανότητες. Η συμβολή του Προμηθέα, που θα οδηγήσει στη δημιουργία του ανθρώπινου πολιτισμού, δεν είναι παρά η συμβολική παράσταση, της πολύχρονης προσπάθειας των ανθρώπων να επιβληθούν στο φυσικό τους περιβάλλον και να το διαμορφώσουν κατάλληλα για τη δική τους επιβίωση.]  

«Ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος ὁ Προμηθεὺς ἥντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὕροι, κλέπτει Ἡφαίστου καὶ Ἀθηνᾶςτὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί». Ο Προμηθέας που έρχεται να ελέγξει τη διανομή του Επιμηθέα, διαπιστώνει πως ο άνθρωπος έχει πλήρως παραμεληθεί. Μη γνωρίζοντας τι να κάνει για να τον σώσει, κλέβει από τον Ήφαιστο και την Αθηνά, τη φωτιά και τις τεχνικές γνώσεις. Ο Προμηθέας, επομένως, αντιμετωπίζει αποφασιστικά το σημαντικό πρόβλημα που έχει δημιουργηθεί, προβαίνοντας σε μία ουσιαστική για τον άνθρωπο προσφορά.

Ο Προμηθέας με έντονα ανθρωπιστική διάθεση, κλέβει πολύτιμα στοιχεία από τους θεούς, γι’ αυτό και η τιμωρία του από τον Δία θα είναι ιδιαίτερα σκληρή. Η στάση, πάντως, του Προμηθέα αποτελεί παράδειγμα για τη δυνατότητα υπέρβασης των δυσκολιών και της επίλυσης προβλημάτων, με γοργή σκέψη και αποφασιστικότητα. Ο Προμηθέας λειτουργεί ως σύμβολο για τη διαχρονική δυνατότητα του ανθρώπου να ξεπερνά τα εμπόδια που συναντά και να συνεχίζει μια διαρκώς ανοδική πορεία.

Απέναντι στην έλλειψη οργάνωσης και στην απρονοησία του Επιμηθέα, ο Προμηθέας παρατάσσει, όχι μόνο την προνοητικότητα και τον ορθό υπολογισμό, αλλά και την επινοητικότητα και τη δυνατότητα, μέσω της σκέψης, να αντιμετωπίζονται κάθε είδους προβλήματα.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 1η: Η επαγωγική μέθοδος στον συλλογισμό του Σωκράτη.

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3η: Πώς εξυπηρετεί την οικονομία του μύθου (ενότητες 2 και 3) ο καταμερισμός των αρμοδιοτήτων ανάμεσα στον Προμηθέα και τον Επιμηθέα;

Jurek Zamoyski

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3^η

Πώς εξυπηρετεί την οικονομία του μύθου (ενότητες 2 και 3) ο καταμερισμός των αρμοδιοτήτων ανάμεσα στον Προμηθέα και τον Επιμηθέα;

Ο Πρωταγόρας ξεκινώντας το μύθο του από τη δημιουργία των θνητών όντων, οφείλει να αναφερθεί σε εξελικτικά στάδια, τα οποία καλύπτουν μεγάλες χρονικές περιόδους. Για να μπορέσει, λοιπόν, να δώσει συνοπτικά τα στάδια αυτά, τα αποδίδει συμβολικά σε παρεμβάσεις των θεών και των τιτάνων.

Το 1^ο στάδιο που καλύπτει τη δημιουργία της ζωής, ο Πρωταγόρας το αποδίδει στους θεούς, οι οποίοι πλάθουν τα θνητά όντα ακολουθώντας τα κελεύσματα της ειμαρμένης. Η δημιουργία της ζωής παρουσιάζεται έτσι ως κάτι το αναγκαίο, που έχει προαποφασιστεί από τη μοίρα.

Το 2^ο στάδιο αφορά την εξέλιξη των θνητών όντων, τα οποία προσαρμοζόμενα στις ειδικές απαιτήσεις του φυσικού περιβάλλοντος αναπτύσσουν μια σειρά ικανοτήτων, προκειμένου να επιβιώσουν. Το στάδιο αυτό καλύπτει ένα αρκετά εκτεταμένο χρονικό διάστημα, καθώς μέχρι να φτάσουν τα ζώα στην ιδανική τους κατάσταση και να καλύψουν τις ελλείψεις τους (νόμος της αναπλήρωσης), χρειάστηκε να υποστούν μια σειρά εξελικτικών αλλαγών από γενιά σε γενιά. Όλη αυτή τη διαδικασία, βέβαια, ο Πρωταγόρας την αποδίδει συνοπτικά με το μοίρασμα των ιδιοτήτων από τον Επιμηθέα.

Ο Επιμηθέας παρουσιάζεται να μοιράζει με ιδιαίτερη φροντίδα τις ιδιότητες στα ζώα, παραμελεί εντούτοις πλήρως τον άνθρωπο, τον οποίο αφήνει χωρίς καμία σωτήρια ιδιότητα. Το λάθος αυτό του Επιμηθέα, εξυπηρετεί ουσιαστικά τις ανάγκες του μύθου, καθώς ο άνθρωπος όχι μόνο αποτελεί εντελώς ξεχωριστή περίπτωση σε σχέση με τα άλλα ζώα, αλλά και το επίκεντρο του ενδιαφέροντος της όλης αφήγησης. Έτσι, με την αμέλεια του Επιμηθέα, δίνεται η ευκαιρία στον Πρωταγόρα να εξετάσει με μεγαλύτερη λεπτομέρεια την εξέλιξη του ανθρώπου.

Το 3^ο στάδιο, επομένως, αφορά ειδικότερα τον άνθρωπο, ο οποίος αν και στερείται των ιδιοτήτων εκείνων που θα τον προστατέψουν από τη φύση και τα υπόλοιπα ζώα, διαθέτει εντούτοις ανεπτυγμένες νοητικές ικανότητες που του επιτρέπουν να επιβληθεί στο φυσικό του περιβάλλον και να δημιουργήσει τις αναγκαίες γι’ αυτόν συνθήκες επιβίωσης.

Η εξέλιξη του ανθρώπου έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τις ανάγκες του μύθου, γι’ αυτό ο σοφιστής την εξετάζει σε διπλό επίπεδο:

Στο 1^ο επίπεδο, παρουσιάζει την αρχική δημιουργία του τεχνικού και πνευματικού πολιτισμού, την οποία αποδίδει στην γενναιόδωρη προσφορά του Προμηθέα, που διασφαλίζει για χάρη των ανθρώπων τη φωτιά και τις τεχνικές γνώσεις. Στο πρώτο αυτό επίπεδο ο άνθρωπος κατασκευάζει κατοικίες, όπλα και εργαλεία, εξασφαλίζοντας για τον εαυτό του προστασία από τις αλλαγές του καιρού, αλλά και από τα υπόλοιπα ζώα. Παράλληλα, οι άνθρωποι θέτουν τις βάσεις και για τον πνευματικό τους πολιτισμού με τη δημιουργία ενός ικανού κώδικα επικοινωνίας, αλλά και της θρησκείας.

Στο 2^ο επίπεδο, ο σοφιστής θα μας παρουσιάσει τη σημαντικότερη εξέλιξη για την επιβίωση των ανθρώπων, η οποία έγκειται στη συγκρότηση αρμονικά οργανωμένων κοινωνιών. Η επίτευξη αυτής της σημαντικής εξέλιξης θα γίνει με τη συνδρομή του Δία, που θα προσφέρει στους ανθρώπους τη δίκην και την αιδώ.

Παρατηρούμε, επομένως, ότι ο Πρωταγόρας αποδίδοντας στους θεούς και στους δύο τιτάνες καίριες προσφορές για τα θνητά όντα, κατορθώνει να παρουσιάσει με συνοπτικό τρόπο εξελικτικά στάδια που στην πραγματικότητα καλύπτουν μια μακραίωνη πορεία.

Θα πρέπει, επίσης, να έχουμε κατά νου, πως η απερισκεψία και η επιπολαιότητα του Επιμηθέα, εξυπηρετούν την οικονομία του μύθου, αφού καθιστούν αναγκαία την παρέμβαση του Προμηθέα. Κάτι που αν ειδωθεί πέρα από τα πλαίσια του μύθου, σημαίνει πως οι άνθρωποι αναγκάζονται, για να επιβιώσουν, να ενεργοποιήσουν το βασικότερο πλεονέκτημά τους έναντι των άλλων όντων, τη λογική, τις νοητικές τους δηλαδή ικανότητες. Η συμβολή του Προμηθέα, που θα οδηγήσει στη δημιουργία του ανθρώπινου πολιτισμού, δεν είναι παρά η συμβολική παράσταση, της πολύχρονης προσπάθειας των ανθρώπων να επιβληθούν στο φυσικό τους περιβάλλον και να το διαμορφώσουν κατάλληλα για τη δική τους επιβίωση.

Δείτε επίσης: 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3η: Γιατί ο Ήφαιστος και η Αθηνά αναφέρονται μαζί; Τι αντιπροσώπευαν και ποια σχέση είχαν με την Αθήνα;

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3η: Τι νομίζετε ότι συμβολίζει η κλοπή της φωτιάς από τον Προμηθέα;

Jurek Zamoyski

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3^η

Τι νομίζετε ότι συμβολίζει η κλοπή της φωτιάς από τον Προμηθέα;

[Ο Προμηθέας «κλέβοντας τη φωτιά, αψηφώντας τις άλογες και αυθαίρετες αποφάσεις του Δία, εκφράζει και ενισχύει την ορθολογική πίστη του ότι ο άνθρωπος μπορεί με τη γνώση να κυριαρχήσει πάνω στη φύση, να την αλλάξει και να καλυτερέψει τη ζωή του».]

Μετά το στάδιο της δημιουργίας (ανάμειξη χώματος και φωτιάς από τους θεούς) και το στάδιο της ενίσχυσης των όντων με τις αναγκαίες ιδιότητες για τη διασφάλιση της επιβίωσής τους (μοίρασμα ιδιοτήτων από τον Επιμηθέα), ο άνθρωπος εμφανίζεται με εγγενείς αδυναμίες απέναντι στη φύση και στα υπόλοιπα ζώα.

Η ουσιαστική διαφορά, όμως, του ανθρώπου με τα άλλα ζώα έγκειται στο γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι ένα έλλογο ον, που κατέχει την ικανότητα της σκέψης, της δημιουργικότητας και της λογικής επεξεργασίας των καταστάσεων που αντιμετωπίζει. Έτσι, η κλοπή της φωτιάς και των τεχνικών γνώσεων από τον Προμηθέα, συμβολίζει την ενεργοποίηση όλων εκείνων των νοητικών δυνατοτήτων του ανθρωπίνου γένους, που έρχονται να εξισορροπήσουν και να αναπληρώσουν τις σωματικές του ελλείψεις.

Με την κλοπή της φωτιάς -της πρώτης πηγής ενέργειας που αξιοποιήθηκε από τους ανθρώπους- ο Πρωταγόρας παρουσιάζει συνοπτικά το εξελικτικό στάδιο της ανθρωπότητας, κατά το οποίο επιχειρήθηκε και επιτεύχθηκε η αναδιαμόρφωση του φυσικού περιβάλλοντος από τους ανθρώπους, ώστε να διασφαλιστεί η επιβίωσή τους.

Η φωτιά θέτει τις βάσεις για τη δημιουργία του τεχνικού πολιτισμού των ανθρώπων, που τους παρέχει τη δυνατότητα να κατασκευάσουν όπλα, κατοικίες, εργαλεία και οτιδήποτε χρειάζονται για να εξασφαλίσουν στέγη, τροφή και ασφάλεια. Σε παράλληλη ανάπτυξη, μάλιστα, παρέχει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να ξεκινήσουν και την ανάπτυξη του πνευματικού τους πολιτισμού, καθώς από τη στιγμή που αισθάνονται ασφαλείς από τους κινδύνους της φύσης, κατορθώνουν να δημιουργήσουν έναν λεκτικό κώδικα επικοινωνίας και να υιοθετήσουν την έννοια της θρησκείας και της τίμησης των θεών τους.

Το στάδιο αυτό του Προμηθέα αποτελεί τις πρωταρχικές προσπάθειες του ανθρώπου για επιβίωση και ουσιαστική βελτίωση των συνθηκών της ζωής του. Δεν οδηγεί, βέβαια, τους ανθρώπους στην πληρότητα της αρμονικής κοινωνικής ζωής και της δημιουργίας ενός ισόρροπα ανεπτυγμένου πνευματικού και τεχνικού πολιτισμού στα πλαίσια μιας οργανωμένης κοινωνίας, καθώς γι’ αυτό το σημαντικό βήμα θα χρειαστεί η κατάκτηση της πολιτικής αρετής. Ένα ακόμη δυσεπίτευκτο εξελικτικό στάδιο, το οποίο στα πλαίσια του μύθου θα πραγματοποιηθεί με τη συνδρομή του Δία.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 2η: Τι υπήρχε πριν από τη δημιουργία των θνητών όντων;