Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 5η: ἢ μὴ εἶναι ἐν ἀνθρώποις: Να συγκρίνετε την τιμωρία αυτή με τη θανάτωση που προτάθηκε παραπάνω (κτείνειν ὡς νόσον πόλεως).

Oliver Frey 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 5η

ἢ μὴ εἶναι ἐν ἀνθρώποις: Να συγκρίνετε την τιμωρία αυτή με τη θανάτωση που προτάθηκε παραπάνω (κτείνειν ὡς νόσον πόλεως). Είναι η κύρωση αυτή ηπιότερη ή όχι και γιατί;

[Είναι ζήτημα αν είναι ηπιότερη, δεδομένης της σημασίας που έχει για τον άνθρωπο η κοινωνική ζωή. Ειδικότερα για την εποχή εκείνη η εξορία ισοδυναμούσε με θάνατο. Πρβλ. τις απόψεις του Σωκράτη στον Κρίτωνα (κεφ. 15- 16) και την Ἀπολογία.]

Ενώ ο Δίας ορίζει ως τιμωρία εκείνου που δε συμμετέχει στην αιδώ και τη δικαιοσύνη, τη θανάτωση, ο Πρωταγόρας θεωρεί πως όποιος δε μετέχει της πολιτικής αρετής, δε θα πρέπει να ζει μαζί με τους άλλους ανθρώπους, θέτοντας δηλαδή ως ποινή την εξορία. Συγκρίνοντας τις δύο κυρώσεις, η θανάτωση μοιάζει σε πρώτο επίπεδο να είναι σκληρότερη, υπό την έννοια ότι επιφέρει στον άδικο άνθρωπο ένα βίαιο τερματισμό της ζωής του. Αν, όμως, εξετάσουμε την έννοια της εξορίας έχοντας υπόψη μας τον τρόπο σκέψης των Αθηναίων κατά τον 5ο και 4ο π.Χ. αιώνα, θα αντιληφθούμε πως για τους ανθρώπους εκείνης της εποχής, όπου η κοινωνική και πολιτική δράση αποτελούσε την πολυτιμότερη έκφανση του βίου τους, η εξορία έμοιαζε εξίσου αυστηρή, αν όχι αυστηρότερη, από τη θανάτωση.

Η εκδίωξη ενός πολίτη από τον τόπο όπου είχε δημιουργήσει την οικογένειά του και του οποίου αποτελούσε μέχρι τότε ενεργό μέλος, σήμαινε τον βίαιο τερματισμό της πολιτικής και κοινωνικής του ύπαρξης, στερώντας του αίφνης το σημαντικότερο τμήμα της προσωπικότητάς του. Οι Αθηναίοι, που μεγάλωναν και εκπαιδεύονταν στα πλαίσια μιας συμμετοχικής δημοκρατίας, δεν μπορούσαν να διανοηθούν τη ζωή τους, χωρίς τη δυνατότητα της κοινωνικής συναναστροφής και φυσικά της ενεργής συμμετοχής στις δημοκρατικές διαδικασίες. Αν τους στερούσαν τις βασικές αυτές κοινωνικές δράσεις, ήταν σαν να τους στερούσαν την ίδια τους τη ζωή. Ακούγοντας, επομένως, την πρόταση του Πρωταγόρα για εξόριση των αδίκων, την εκλάμβαναν ως αυστηρότατη κύρωση.

Άλλωστε, τόσο η θανατική ποινή που όριζε ο Δίας όσο και η εξορία που πρότεινε ο Πρωταγόρας, είχαν επί της ουσίας την ίδια επιδίωξη, να καταστήσουν σαφές στους πολίτες πως αποτελούσε καίρια υποχρέωσή τους να σέβονται και να ακολουθούν τα πρότυπα αλληλοσεβασμού και δικαιοσύνης που συνιστούσαν την πολιτική αρετή.

Αντιμέτωπος με το δίλημμα της θανάτωσης ή της εξορίας έρχεται και ο ίδιος ο Σωκράτης, κατά τη διάρκεια της δίκης του, αλλά και αμέσως κατόπιν όταν οι φίλοι και μαθητές του, του προτείνουν να αυτοεξοριστεί προκειμένου να γλιτώσει από τη θανατική ποινή που του έχει επιβληθεί.

Στην Απολογία του ο Σωκράτης τονίζει πως ακόμη και αν τον εξόριζαν, ο ίδιος δεν θα μπορούσε ποτέ να σταματήσει τη συνήθη δράση του, να συνομιλεί δηλαδή με τους νέους και να εξετάζει τα ζητήματα της αρετής, γεγονός που θα τον καθιστούσε ανεπιθύμητο, όπου κι αν πήγαινε. Η ζωή, επομένως, για τον Σωκράτη δεν έχει καμία αξία, αν δεν μπορεί να επιτελεί το κοινωνικό του χρέος.

Πλάτωνα «Απολογία Σωκράτους»

ἀλλὰ δὴ φυγῆς τιμήσωμαι; ἴσως γὰρ ἄν μοι τούτου τιμήσαιτε. πολλὴ μεντἄν με φιλοψυχία ἔχοι, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, εἰ οὕτως ἀλόγιστός εἰμι ὥστε μὴ δύνασθαι λογίζεσθαι ὅτι ὑμεῖς μὲν ὄντες πολῖταί μου οὐχ οἷοί τε ἐγένεσθε ἐνεγκεῖν τὰς ἐμὰς [37d] διατριβὰς καὶ τοὺς λόγους, ἀλλ᾽ ὑμῖν βαρύτεραι γεγόνασιν καὶ ἐπιφθονώτεραι, ὥστε ζητεῖτε αὐτῶν νυνὶ ἀπαλλαγῆναι· ἄλλοι δὲ ἄρα αὐτὰς οἴσουσι ῥᾳδίως; πολλοῦ γε δεῖ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι. καλὸς οὖν ἄν μοι ὁ βίος εἴη ἐξελθόντι τηλικῷδε ἀνθρώπῳ ἄλλην ἐξ ἄλλης πόλεως ἀμειβομένῳ καὶ ἐξελαυνομένῳ ζῆν. εὖ γὰρ οἶδ᾽ ὅτι ὅποι ἂν ἔλθω, λέγοντος ἐμοῦ ἀκροάσονται οἱ νέοι ὥσπερ ἐνθάδε· κἂν μὲν τούτους ἀπελαύνω, οὗτοί με αὐτοὶ ἐξελῶσι πείθοντες τοὺς πρεσβυτέρους· [37e] ἐὰν δὲ μὴ ἀπελαύνω, οἱ τούτων πατέρες δὲ καὶ οἰκεῖοι δι᾽ αὐτοὺς τούτους. ἴσως οὖν ἄν τις εἴποι· “σιγῶν δὲ καὶ ἡσυχίαν ἄγων, ὦ Σώκρατες, οὐχ οἷός τ᾽ ἔσῃ ἡμῖν ἐξελθὼν ζῆν;“ τουτὶ δή ἐστι πάντων χαλεπώτατον πεῖσαί τινας ὑμῶν. ἐάντε γὰρ λέγω ὅτι τῷ θεῷ ἀπειθεῖν τοῦτ᾽ ἐστὶν καὶ διὰ τοῦτ᾽ ἀδύνατον [38a] ἡσυχίαν ἄγειν, οὐ πείσεσθέ μοι ὡς εἰρωνευομένῳ· ἐάντ᾽ αὖ λέγω ὅτι καὶ τυγχάνει μέγιστον ἀγαθὸν ὂν ἀνθρώπῳ τοῦτο, ἑκάστης ἡμέρας περὶ ἀρετῆς τοὺς λόγους ποιεῖσθαι καὶ τῶν ἄλλων περὶ ὧν ὑμεῖς ἐμοῦ ἀκούετε διαλεγομένου καὶ ἐμαυτὸν καὶ ἄλλους ἐξετάζοντος, ὁ δὲ ἀνεξέταστος βίος οὐ βιωτὸς ἀνθρώπῳ, ταῦτα δ᾽ ἔτι ἧττον πείσεσθέ μοι λέγοντι. τὰ δὲ ἔχει μὲν οὕτως, ὡς ἐγώ φημι, ὦ ἄνδρες, πείθειν δὲ οὐ ῥᾴδιον. καὶ ἐγὼ ἅμα οὐκ εἴθισμαι ἐμαυτὸν ἀξιοῦν κακοῦ [38b] οὐδενός.

Μετάφραση:

Μήπως τότε να προτείνω εξορία; Ίσως να δεχόσαστε να με καταδικάσετε σε εξορία. Θα έπρεπε να αγαπώ πολύ τη ζωή μου, για να είμαι τόσο ασυλλόγιστος ώστε να μην μπορώ να σκεφτώ ότι εσείς οι συμπολίτες μου δεν μπορέσατε να υποφέρετε τον τρόπο της ζωής μου και τα λόγια μου και δυσφορήσατε και οργιστήκατε ώστε να ζητάτε τώρα να απαλλαγείτε απ’ αυτά, πώς λοιπόν θα υπήρχαν άλλοι που θα μπορούσαν να τα ανεχτούν αδιαμαρτύρητα; Συμβαίνει το αντίθετο, άνδρες Αθηναίοι. Τι ωραία, αλήθεια, θα ήταν η ζωή μου, αν έφευγα από την πόλη, παρόλο που έχω αυτή την ηλικία και αν ζούσα πηγαίνοντας από πόλη σε πόλη, διωγμένος από παντού. Γιατί γνωρίζω καλά ότι, όπου κι αν πάω, αν μιλώ, θα ακούνε τους λόγους μου οι νέοι, όπως συμβαίνει κι εδώ. Και αν προσπαθήσω να τους απομακρύνω, αυτοί οι ίδιοι θα με διώξουν, πείθοντας τους πιο ηλικιωμένους. Κι αν δεν τους απομακρύνω εγώ, θα το κάνουν γι’ αυτούς οι πατέρες τους και οι συγγενείς τους.

Θα μπορούσε ίσως να μου πει κανείς: «Δεν μπορείς, Σωκράτη, να φύγεις από εδώ και να ζήσεις σε ξένη χώρα σωπαίνοντας;» Αυτό ακριβώς δυσκολεύομαι να το εξηγήσω σε ορισμένους από σας. Γιατί αν σας πω ότι αυτό είναι σαν να παρακούω το θεό και για το λόγο αυτόν είναι αδύνατο να ζω ήσυχος, δεν θα με πιστέψετε, γιατί νομίζετε ότι σας ειρωνεύομαι.

Αν πάλι σας πω ότι είναι μεγάλο αγαθό για τον άνθρωπο το να μιλά καθημερινά για θέματα όπως η αρετή και για άλλα για τα οποία με ακούτε να συζητώ εξετάζοντας τον εαυτό μου και τους άλλους και ότι η ζωή, χωρίς να τα εξετάζει κανείς αυτά, είναι ζωή που δεν αξίζει να τη ζει ο άνθρωπος, τότε θα με πιστέψετε ακόμη λιγότερο. Παρ’ όλα αυτά, έτσι συμβαίνει, όπως σας τα λέω, άνδρες, και δεν είναι δύσκολο να σας πείσω. Εγώ πάντως δεν θεώρησα ποτέ τον εαυτό μου άξιο για οποιαδήποτε ποινή.

[Μετάφραση: Αλέκα Τσοκάκη]

Ο Σωκράτης, έχοντας πλέον καταδικαστεί σε θάνατο, αρνείται την πρόταση των φίλων του να δραπετεύσει από τη φυλακή και να ζήσει εξόριστος, μακριά από την Αθήνα. Εδώ, ο φιλόσοφος αναφέρεται εκτενέστερα στην έννοια της εξορίας, προβάλλοντας τη μεγάλη του αγάπη για την πατρίδα του, την ανάγκη να σεβαστεί τους νόμους της πολιτείας που τον γέννησε και τον ανέθρεψε, και φυσικά πόσο ανάξια θα ήταν η ζωή του αν βρισκόταν εξόριστος σε κάποια άλλη πόλη.

Στο πλατωνικό αυτό έργο ο Σωκράτης παρουσιάζει έναν υποθετικό διάλογο με τους Νόμους της αθηναϊκής πολιτείας, για να δείξει εναργέστερα στον Κρίτωνα το μέγεθος της παρανομίας που θα επιτελούσε, σε περίπτωση που δεχόταν να αποδράσει από τη φυλακή και να φύγει εξόριστος σε κάποια άλλη πόλη.

Πλάτωνα «Κρίτων»

ΣΩΚΡΑΤΗΣ

αὐτὸς δὲ πρῶτον μὲν ἐὰν εἰς τῶν ἐγγύτατά τινα πόλεων ἔλϑῃς, ἢ Θήβαζε ἢ Μέγαράδε—εὐνομοῦνται γὰρ ἀμϕότεραι—πολέμιος ἥξεις, ὦ Σώϰρατες, τῇ τούτων πολιτείᾳ, ϰαὶ ὅσοιπερ ϰήδονται τῶν αὑτῶν πόλεων ὑποβλέψονταί σε διαϕϑορέα ἡγούμενοι τῶν νόμων, ϰαὶ βεβαιώσεις τοῖς διϰασταῖς τὴν δόξαν, ὥστε δοϰεῖν ὀρϑῶς τὴν  [53c] δίϰην διϰάσαι· ὅστις γὰρ νόμων διαϕϑορεύς ἐστιν σϕόδρα που δόξειεν ἂν νέων γε ϰαὶ ἀνοήτων ἀνϑρώπων διαϕϑορεὺς εἶναι. πότερον οὖν ϕεύξῃ τάς τε εὐνομουμένας πόλεις ϰαὶ τῶν ἀνδρῶν τοὺς ϰοσμιωτάτους; ϰαὶ τοῦτο ποιοῦντι ἆρα ἄξιόν σοι ζῆν ἔσται; ἢ πλησιάσεις τούτοις ϰαὶ ἀναισχυντήσεις διαλεγόμενος—τίνας λόγους, ὦ Σώϰρατες; ἢ οὕσπερ ἐνϑάδε, ὡς ἡ ἀρετὴ ϰαὶ ἡ διϰαιοσύνη πλείστου ἄξιον τοῖς ἀνϑρώποις ϰαὶ τὰ νόμιμα ϰαὶ οἱ νόμοι; ϰαὶ οὐϰ οἴει ἄσχημον [ἂν] [53d] ϕανεῖσϑαι τὸ τοῦ Σωϰράτους πρᾶγμα; οἴεσϑαί γε χρή. ἀλλ᾽ ἐϰ μὲν τούτων τῶν τόπων ἀπαρεῖς, ἥξεις δὲ εἰς Θετταλίαν παρὰ τοὺς ξένους τοὺς Κρίτωνος; ἐϰεῖ γὰρ δὴ πλείστη ἀταξία ϰαὶ ἀϰολασία, ϰαὶ ἴσως ἂν ἡδέως σου ἀϰούοιεν ὡς γελοίως ἐϰ τοῦ δεσμωτηρίου ἀπεδίδρασϰες σϰευήν τέ τινα περιϑέμενος, ἢ διϕϑέραν λαβὼν ἢ ἄλλα οἷα δὴ εἰώϑασιν ἐνσϰευάζεσϑαι οἱ ἀποδιδράσϰοντες, ϰαὶ τὸ σχῆμα τὸ σαυτοῦ  μεταλλάξας· ὅτι δὲ γέρων ἀνήρ, σμιϰροῦ χρόνου τῷ βίῳ λοιποῦ ὄντος ὡς τὸ [53e] εἰϰός, ἐτόλμησας οὕτω γλίσχρως ἐπιϑυμεῖν ζῆν, νόμους τοὺς μεγίστους παραβάς, οὐδεὶς ὃς ἐρεῖ; ἴσως, ἂν μή τινα λυπῇς· εἰ δὲ μή, ἀϰούσῃ, ὦ Σώϰρατες, πολλὰ ϰαὶ ἀνάξια σαυτοῦ. ὑπερχόμενος δὴ βιώσῃ πάντας  ἀνϑρώπους ϰαὶ δουλεύων—τί ποιῶν ἢ εὐωχούμενος ἐν Θετταλίᾳ, ὥσπερ ἐπὶ δεῖπνον ἀποδεδημηϰὼς εἰς Θετταλίαν; λόγοι δὲ ἐϰεῖνοι οἱ περὶ [54a] διϰαιοσύνης τε ϰαὶ τῆς ἄλλης ἀρετῆς ποῦ ἡμῖν ἔσονται;

Μετάφραση:

ΣΩΚΡΑΤΗΣ

Ο ίδιος μάλιστα, εάν αρχικά καταφύγεις σε κάποια από τις κοντινές πόλεις ή τη Θήβα ή τα Μέγαρα –γιατί είναι ευνομούμενες και οι δύο- θα φτάσεις ως εχθρός, Σωκράτη, της πολιτείας τους και όσοι φροντίζουν την πόλη τους θα σε κοιτάζουν περιφρονητικά, θεωρώντας σε διαφθορέα των νόμων, και θα επιβεβαιώσεις έτσι τη γνώμη των δικαστών, ώστε να θεωρήσουν ότι σε δίκασαν δίκαια∙ γιατί όποιος είναι διαφθορέας των νόμων, μπορεί να εκληφθεί ως διαφθορέας των νέων και των ανόητων ανθρώπων. Τι θα κάνεις, λοιπόν, θα φύγεις μακριά από τις ευνομούμενες πόλεις και από τους πιο ευπρεπείς ανθρώπους; Και κάνοντας αυτό θα αξίζει για σένα να ζεις; Ή θα πλησιάσεις αυτούς και με θράσος θα συζητήσεις μαζί τους –και τι θα πεις, Σωκράτη; Μήπως, όπως εδώ, πως η αρετή, η δικαιοσύνη, τα νόμιμα και οι νόμοι αξίζουν περισσότερο για τους ανθρώπους; Και δε νομίζεις πως αυτό θα φανεί πράγμα ανάξιο για τον Σωκράτη; Νομίζεις ότι αξίζει; Αλλά θα φύγεις απ’ αυτούς τους τόπους και θα πας στη Θεσσαλία κοντά στους φίλους του Κρίτωνα; Εκεί βέβαια υπάρχει μεγάλη ανομία και ατιμωρησία, και μπορεί να ακούσουν μ’ ευχαρίστηση πόσο γελοία απέδρασες από τη φυλακή, φορώντας κάποια στολή ή μια κάπα ή αυτά που συνηθίζουν να μεταμφιέζονται οι δραπέτες, αλλάζοντας τη μορφή σου. Θεωρείς ότι κανείς δε θα σου πει ότι γέρος άνθρωπος, που σου απομένει ελάχιστος χρόνος ζωής, τόλμησες να προσκολληθείς τόσο στην επιθυμία σου να ζήσεις, παραβαίνοντας τους σημαντικότερους νόμους; Ίσως, εάν δεν δυσαρεστήσεις κανέναν∙ διαφορετικά θα ακούσεις, Σωκράτη, πολλά και ανάξια για σένα. Κι ερχόμενος κρυφά εδώ θα ζήσεις κολακεύοντας όλους τους ανθρώπους –τι θα κάνεις, μήπως θα είσαι φιλοξενούμενος στη Θεσσαλία, όπως σαν να επισκέφτηκε τη Θεσσαλία για να παραστείς σε κάποιο δείπνο; Και οι λόγοι εκείνοι για τη δικαιοσύνη και την άλλη αρετή τι θα γίνουν για εμάς;

[Μετάφραση: Κωνσταντίνος Μάντης]

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 4η: Σε ποιο σημείο του κειμένου γίνεται αναφορά στον καταμερισμό της εργασίας; Ποια σημασία τού αποδίδει ο Πρωταγόρας για την εξέλιξη του πολιτισμού;

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 5η: τεκμήριον: Ο Πρωταγόρας προσκομίζει μια εμπειρική απόδειξη για τη συμμετοχή όλων στην πολιτική αρετή. Ποια είναι αυτή;

Μύκονος 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 5^η

τεκμήριον: Ο Πρωταγόρας προσκομίζει μια εμπειρική απόδειξη για τη συμμετοχή όλων στην πολιτική αρετή. Ποια είναι αυτή; Γιατί θεωρείται «τρελός» όποιος δέχεται ότι δεν κατέχει τη δικαιοσύνη και την άλλη πολιτική αρετή;

[Η συνύπαρξη των ανθρώπων είναι αδιανόητη, αν δε διαθέτουν όλοι την πολιτική αρετή. Γι’ αυτό και αν κάποιος στερείται τη σωφροσύνη ή τη δικαιοσύνη, την αρετή του πολίτη γενικά, πρέπει να υποκρίνεται ότι τις κατέχει. Η υποκρισία παρατηρεί ο Α. Ε. Τaylor είναι ο φόρος που η κακία οφείλει στην αρετή.]  

Ο Πρωταγόρας για να αποδείξει την καθολικότητα της πολιτικής αρετής λαμβάνει δυο παραδείγματα από την καθημερινή ζωή, τα οποία δείχνουν πόσο σημαντικό είναι για τους πολίτες να μετέχουν όλοι ανεξαιρέτως στην πολιτική αρετή.

Αν κάποιος ισχυριστεί ότι κατέχει μια οποιαδήποτε άλλη ικανότητα, ενώ είναι προφανές ότι ψεύδεται, οι συμπολίτες του είτε θυμώνουν μαζί του είτε απλώς τον περιγελούν και τον θεωρούν τρελό που τόσο απροκάλυπτα τους λέει ψέματα. Σε ό,τι αφορά όμως την πολιτική αρετή, ακόμη κι αν κάποιος είναι άδικος και το γνωρίζουν όλοι, αν ο ίδιος το παραδεχτεί και πει την αλήθεια για τον εαυτό του, τότε τον θεωρούν τρελό, γιατί πιστεύουν ότι όλοι πρέπει να λένε ότι είναι δίκαιοι είτε αυτό αληθεύει είτε όχι.

Με τα παραδείγματα αυτά ο Πρωταγόρας επισημαίνει πως για τους πολίτες μιας κοινωνίας η δικαιοσύνη και η πολιτική αρετή εν γένει, αποτελούν απολύτως σημαντικά γνωρίσματα για κάθε άτομο που θέλει να είναι μέλος της κοινωνίας τους. Είναι, επομένως, τρελός όποιος παραδέχεται πως είναι άδικος, γιατί τότε δεν υπάρχει γι’ αυτόν θέση στους κόλπους της πολιτείας.

Οι άνθρωποι, άλλωστε, θεωρούν πως ακόμη κι αν κάποιος δεν έχει κατορθώσει να εξελιχθεί ηθικά σε τέτοιο επίπεδο, ώστε η δικαιοσύνη να αποτελεί γι’ αυτόν μια εύλογη επιλογή, θα πρέπει τουλάχιστον να υποκρίνεται πως είναι δίκαιος και να προσαρμόζει τους τρόπους του ανάλογα με τη συμπεριφορά των δίκαιων ανθρώπων, γιατί διαφορετικά θα πρέπει να εκδιωχθεί από την πολιτεία.

Αναγνωρίζουν, δηλαδή, το ενδεχόμενο να μην έχει κατορθώσει κάποιος συμπολίτης τους να κατακτήσει την πολιτική αρετή και είναι πρόθυμοι να τον κρατήσουν ως μέλος της κοινωνίας τους, αρκεί να είναι κι εκείνος πρόθυμος να ζει σύμφωνα με το πρότυπο του ενάρετου πολίτη. Εάν μπορεί να συμμορφωθεί με τους κανόνες της πολιτείας, έστω κι αν πρέπει να καταπιέζει τον εαυτό του, τότε μπορεί να μείνει μαζί τους, διαφορετικά δεν έχουν άλλη επιλογή από το να τον εκδιώξουν, καθώς γνωρίζουν ότι είναι αδύνατο να επιτευχθεί η αρμονική συνύπαρξη των πολιτών, αν δεν κυριαρχεί ο σεβασμός μεταξύ τους και η καθολική αποδοχή των αρχών της δικαιοσύνης.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3η: Πώς εξυπηρετεί την οικονομία του μύθου (ενότητες 2 και 3) ο καταμερισμός των αρμοδιοτήτων ανάμεσα στον Προμηθέα και τον Επιμηθέα;

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 5η: ἡγοῦνται πάντες ... ἀρετῆς: Πού στηρίζεται το επιχείρημα του Πρωταγόρα και πώς το αξιολογείτε;

Cynara Shelton

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 5^η

ἡγοῦνται πάντες ... ἀρετῆς: Πού στηρίζεται το επιχείρημα του Πρωταγόρα και πώς το αξιολογείτε;

[Στηρίζεται στην κοινή αντίληψη, ο Πρωταγόρας δεν το θεμελιώνει λογικά. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν έχει ουσιαστική - αντικειμενική βάση. Άλλωστε ακολουθεί εμπειρική απόδειξη που αρχίζει με τη λέξη τεκμήριον.]  

Ἵνα δὲ μὴ οἴῃ ἀπατᾶσθαι ὡς τῷ ὄντι ἡγοῦνται πάντες ἄνθρωποι πάντα ἄνδρα μετέχειν δικαιοσύνης τε καὶ τῆς ἄλλης πολιτικῆς ἀρετῆς:

«Για να μη νομίζεις ότι πλανάσαι, εάν συμφωνήσεις ότι πράγματι όλοι οι άνθρωποι πιστεύουν πως ο καθένας μετέχει στη δικαιοσύνη και την άλλη πολιτική αρετή.»

Ο Πρωταγόρας για να αποδείξει στο Σωκράτη την καθολικότητα της αρετής θα καταφύγει σε δύο παραδείγματα παρμένα από την καθημερινή ζωή, θα χρησιμοποιήσει δηλαδή τεκμήρια και όχι κάποιο επιχείρημα δομημένο σε λογικές προτάσεις/κρίσεις.

Τα παραδείγματα είναι τα ακόλουθα:

1^ο: Εάν κάποιος ισχυριστεί ότι είναι καλός αυλητής, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι, όλοι τον περιγελούν ή οργίζονται μαζί του.

2^ο: Αντίθετα, σε ό,τι αφορά τη δικαιοσύνη και την πολιτική αρετή, εάν κάποιος είναι άδικος και το ομολογήσει μπροστά σε όλους, τον θεωρούν τρελό, γιατί θεωρούν πως όλοι πρέπει να μετέχουν στη δικαιοσύνη.

Το επιχείρημα του Πρωταγόρα, στηριζόμενο σε παραδείγματα, παρ’ όλο που δεν ενέχει την ισχύ ενός συλλογισμού βασισμένου σε λογικές προτάσεις, αναδεικνύει την πεποίθηση των ανθρώπων σχετικά με την αξία που έχει η συμμετοχή όλων των πολιτών στη δικαιοσύνη. Ο Πρωταγόρας επιτυγχάνει έτσι, έστω και εμπειρικά, να τονίσει πως οι έννοιες της δικαιοσύνης και της γενικότερης πολιτικής αρετής κατέχουν σημαντική θέση στο σύστημα αξιών των πολιτών.

Οι πολίτες, ακόμη κι αν δεν έχουν όλοι ικανό θεωρητικό υπόβαθρο, κατανοούν και αποδέχονται πως ο μόνος τρόπος για να λειτουργήσει αρμονικά η κοινωνία τους, είναι να ακολουθούν όλοι τις αρχές της δικαιοσύνης στις πράξεις τους. Αντιλαμβάνονται, μάλιστα, όχι μόνο την αξία της δικαιοσύνης, αλλά και την ανάγκη της αποπομπής, της τιμωρίας δηλαδή, όσων αρνούνται να συμμορφωθούν με τις επιταγές ενός κοινωνικά αποδεκτού τρόπου διαβίωσης, διαπνεόμενου από τις αρχές της δικαιοσύνης και της πολιτικής αρετής. 

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 4η: οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν (αἰδοῦς καὶ δίκης) μετέχοιεν: Η άποψη αυτή αναφέρεται μόνο σε δημοκρατικά πολιτεύματα ή σε όλα;

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 5η: Θέσεις και επιχειρήματα του Πρωταγόρα.

Bryan Camilleri

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 5^η

Μετά το μύθο ο Πρωταγόρας καταφεύγει στο λόγο για να αποδείξει τις θέσεις του. Να εντοπίσετε στο κείμενο τις θέσεις που προβάλλει και τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί.

Στην ενότητα αυτή ο Πρωταγόρας θα επιχειρήσει να αποδείξει δύο θέσεις:

1. Ότι όλοι οι άνθρωποι θεωρούν πως κάθε άντρας μετέχει και στη δικαιοσύνη και στην άλλη πολιτική αρετή. (Καθολικότητα πολιτικής αρετής)
2. Ότι όλοι θεωρούν πως η αρετή δεν υπάρχει εκ φύσεως, αλλά ότι μπορεί να διδαχθεί και ότι επέρχεται ύστερα από φροντίδες.

Απόδειξη πρώτη θέσης:

Η απόδειξη της πρώτης θέσης θα βασιστεί σε δύο τεκμήρια, σε δύο παραδείγματα δηλαδή, παρμένα από την παρατήρηση της συμπεριφοράς των ανθρώπων.

α) Γιατί στις άλλες ικανότητες, όπως ακριβώς εσύ λες, εάν κάποιος ισχυρίζεται ότι είναι ικανός αυλητής, ή (ικανός) σε οποιαδήποτε άλλη τέχνη, στην οποία δεν είναι, ή τον περιγελούν ή αγανακτούν, και οι συγγενείς του πλησιάζοντάς τον, τον συμβουλεύουν σαν να είναι τρελός.

β) Στη δικαιοσύνη όμως και στην άλλη πολιτική αρετή, και αν ακόμα γνωρίζουν για κάποιον ότι είναι άδικος, αν αυτός ο ίδιος λέει την αλήθεια εναντίον του εαυτού του μπροστά σε πολλούς, πράγμα το οποίο στην πρώτη περίπτωση θεωρούσαν ότι είναι σωφροσύνη, το να λέει δηλαδή κανείς την αλήθεια, σ’ αυτή την περίπτωση (το θεωρούν) τρέλα.

Το δεύτερο τεκμήριο αιτιολογείται με δύο πεποιθήσεις των πολιτών:

α) Όλοι πρέπει να λένε ότι είναι δίκαιοι, είτε είναι είτε όχι.

β) Γιατί, κατά τη γνώμη τους, είναι αναγκαίο ο καθένας να μετέχει κατ’ αυτόν τον τρόπο στην πολιτική αρετή, διαφορετικά (είναι αναγκαίο) να μη συγκαταλέγεται ανάμεσα στους ανθρώπους.

Η πρώτη θέση ολοκληρώνεται με τη συμπερασματική διατύπωση του σοφιστή: Ότι λοιπόν εύλογα δέχονται κάθε άνθρωπο ως σύμβουλο γι’ αυτή την αρετή, επειδή πιστεύουν ότι όλοι μετέχουν σ’ αυτή, αυτά φέρνω ως επιχειρήματα.

Απόδειξη δεύτερης θέσης:

Ο Πρωταγόρας για να αποδείξει το διδακτό της αρετής, θα προχωρήσει στο διαχωρισμό των χαρακτηριστικών των ανθρώπων σε δύο κατηγορίες: στα έμφυτα και στα επίκτητα.

α) Έμφυτα γνωρίσματα των ανθρώπων: Γιατί όσα κακά νομίζουν οι άνθρωποι ότι έχουν ο ένας για τον άλλο από τη φύση ή τυχαία, κανείς δεν οργίζεται ούτε συμβουλεύει ούτε διδάσκει ούτε τιμωρεί όσους έχουν αυτά, για να μην είναι τέτοιοι, αλλά τους λυπούνται˙ για παράδειγμα, στους άσχημους ή μικρόσωμους ή ασθενικούς ποιος είναι τόσο ανόητος, ώστε να προσπαθεί να (τους) κάνει κάτι από αυτά; Γιατί ξέρουν βέβαια, νομίζω, ότι αυτά συμβαίνουν στους ανθρώπους από την φύση και την τύχη, δηλαδή οι καλές ιδιότητες και οι αντίθετές τους˙

β) Επίκτητα γνωρίσματα των ανθρώπων: όσες όμως καλές ιδιότητες νομίζουν ότι συμβαίνουν στους ανθρώπους με φροντίδα και άσκηση και διδασκαλία, εάν κάποιος δεν έχει αυτές, αλλά τις αντίθετές τους κακές, σ’αυτές τις περιπτώσεις, υποθέτω, συμβαίνουν και οι θυμοί και οι τιμωρίες και οι συμβουλές˙ μία από αυτές (τις κακές ιδιότητες) είναι και η αδικία και η ασέβεια και γενικά καθετί το αντίθετο στην πολιτική αρετή.

Συνοπτικά ο σοφιστής στηρίζει τη δεύτερη θέση ως εξής:

-          Για τα αρνητικά χαρακτηριστικά που έχει κάθε άνθρωπος από τη φύση, κανείς δεν τον συμβουλεύει, ούτε τον τιμωρεί, γιατί όλοι γνωρίζουν πως δεν μπορεί να κάνει κάτι για να τα αλλάξει.

-          Για εκείνα όμως τα χαρακτηριστικά που δεν είναι έμφυτα και ο άνθρωπος μπορεί να τα αλλάξει με άσκηση και διδασκαλία, οι άνθρωποι θυμώνουν και επιβάλλουν τιμωρίες. Σε αυτά ανήκουν η αδικία και η ασέβεια, που αποτελούν τα αντίθετα γνωρίσματα της πολιτικής αρετής.

-          Άρα, η πολιτική αρετή μπορεί να διδαχτεί.

 Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 4η: α) αἰδώς, δίκη: Ποιο είναι το περιεχόμενο καθεμιάς έννοιας; β) Γιατί θεωρούνται πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί;