Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Πώς γράφω την έκθεση;

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Πώς γράφω την έκθεση;

Δείτε: Πώς γράφω την έκθεση σύμφωνα με το νέο σύστημα (2020-2021)

Μια βασική επισήμανση σε ό,τι αφορά τη σύνταξη της έκθεσης είναι το γεγονός πως ο περιορισμός των λέξεων (500-600) δεν επιτρέπει εκ των πραγμάτων τη διεξοδική και πλήρη κάλυψη των ζητουμένων του θέματος. Ο μαθητής δεν καλείται, άρα, να δώσει μια αναλυτική παρουσίαση όλων των πτυχών του θέματος, αλλά να επιλέξει ορισμένες μόνο ιδέες σε σχέση με αυτό και να τις τεκμηριώσει με επάρκεια.

Εφόσον στο πλαίσιο της Γ΄ Λυκείου οι μαθητές εξοικειώνονται με την έννοια των συλλογισμών και των επιχειρημάτων, εκείνο που αναμένεται από αυτούς είναι η σαφής παρουσίαση της σχετικής με το θέμα επιχειρηματολογίας τους. Το κείμενό τους ελέγχεται, έτσι, ως προς τη δομική του αρτιότητα, την ποιότητα της έκφρασης και, φυσικά, ως προς τη σαφήνεια των επιχειρημάτων.

- Είναι ιδιαίτερα σημαντικό η αρχική διερεύνηση του θέματος και η αναζήτηση του υλικού για τη σύνθεση της έκθεσης να γίνεται στο πρόχειρο, όπου ο μαθητής θα καταγράψει συνοπτικά τις ιδέες του προκειμένου να δημιουργήσει το διάγραμμα του κειμένου του.

Το διάγραμμα είναι αναγκαίο, διότι επιτρέπει στον μαθητή να οργανώσει ορθά τις ιδέες του, ώστε να επιτευχθεί η απαιτούμενη αλληλουχία του κειμένου.

Παράδειγμα Έκθεσης: Προκειμένου να δοθεί μια ενδεικτική εικόνα για το πώς αναπτύσσεται ένα θέμα και πώς γίνεται ο χωρισμός των επιμέρους ενοτήτων του κειμένου ακολουθεί ένα παράδειγμα, στο οποίο έχει θεωρηθεί πως τα δύο ζητούμενα του θέματος έχουν την ίδια βαρύτητα, γι’ αυτό και αναπτύσσονται ισομερώς. Θα πρέπει, ωστόσο, να είναι σαφές πως ανάλογα με τη διατύπωση του θέματος το ένα ζητούμενο μπορεί να θεωρηθεί σημαντικότερο και, άρα, να απαιτεί εκτενέστερη ανάλυση.

Θέμα

Σ’ ένα άρθρο για την τοπική εφημερίδα του δήμου σας να παρουσιάσετε τις συνέπειες που θεωρείτε ότι έχει το γεγονός ότι οι περισσότεροι μαθητές επιθυμούν να εισαχθούν στις ανώτερες και ανώτατες πανεπιστημιακές σχολές, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να περιοριστεί αυτή η τάση.

Τίτλος: «Οι πανεπιστημιακές σπουδές δεν αποτελούν πλέον κλειδί για την επαγγελματική αποκατάσταση!»

Πρόλογος:

Με τη σκέψη πως ένα πτυχίο πανεπιστημίου θα αποτελέσει το εισιτήριο για τη διασφάλιση μιας εργασίας κύρους, με σημαντικές δυνατότητες επαγγελματικής και κοινωνικής ανέλιξης, πολλοί μαθητές -συχνά υπό την πίεση ή έστω με την ενθάρρυνση των γονιών τους- επιδιώκουν την είσοδο σε κάποια πανεπιστημιακή σχολή. Η πραγματικότητα, ωστόσο, υποδεικνύει πως τώρα πια μια τέτοια επιδίωξη δύσκολα βρίσκει την εκπλήρωσή της, μιας και ο αριθμός των πτυχιούχων ξεπερνά τις περιορισμένες δυνατότητες της εγχώριας αγοράς εργασίας. Η απόκτηση, άρα, ενός πτυχίου δεν αποτελεί κατ’ ανάγκη την ιδανικότερη επιλογή.     

[Λέξεις: 86]

Κύριο μέρος:  

1^ο Ζητούμενο:

Οι παλαιότερες πανεπιστημιακές σχολές και ιδίως οι πλέον περιζήτητες από αυτές έχουν διοχετεύσει ήδη ένα πολύ μεγάλο αριθμό αποφοίτων στην αγορά εργασίας, με αποτέλεσμα να έχει επέλθει κορεσμός στα σχετικά επαγγέλματα. Έτσι, οι νεότεροι απόφοιτοι έρχονται αντιμέτωποι με την επώδυνη πραγματικότητα της ανεργίας, που ακυρώνει επί της ουσίας τόσο τον κόπο τους για την απόκτηση του πτυχίου όσο και το ίδιο το πτυχίο, το οποίο αδυνατεί να τους οδηγήσει στην επιθυμητή επαγγελματική αποκατάσταση. Μόνες επιλογές για τους νέους αυτούς είναι η ετεροαπασχόληση, η εργασία δηλαδή σε διαφορετικό αντικείμενο από αυτό των σπουδών τους, η υποαπασχόληση, η μερική δηλαδή ή και εποχιακή απασχόληση στον τομέα τους, ή, τέλος, η μετανάστευση σε κάποια χώρα που έχει να τους προσφέρει καλύτερες προοπτικές.  

[Λέξεις 119]

Η ύπαρξη, ωστόσο, πληθώρας πτυχιούχων δεν έχει αρνητικές συνέπειες μόνο στα ίδια τα άτομα, επηρεάζει παράλληλα και τη συνολική οικονομική δραστηριότητα της χώρας, εφόσον η κατανομή του ανθρώπινου δυναμικού είναι ανισομερής. Τη στιγμή που υπάρχει πλεόνασμα νέων πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, παρατηρείται σημαντική έλλειψη σ’ εκείνα τα τεχνικά και χειρωνακτικά επαγγέλματα που συνιστούν τον πυλώνα των παραγωγικών διαδικασιών. Η απροθυμία των νέων να επιλέξουν επαγγελματικές δραστηριότητες που βασίζονται κυρίως στο σωματικό μόχθο πλήττει καίρια την παραγωγική αποτελεσματικότητα της χώρας, εξαναγκάζοντάς τη να εισάγει ολοένα και περισσότερα προϊόντα, με αποτέλεσμα να επιβαρύνεται με οικονομικές απώλειες που θα μπορούσαν να αποτραπούν.

[Λέξεις: 97]

Μεταβατική παράγραφος:

Εύλογα, λοιπόν, η αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου αποτελεί βασικό ζητούμενο, εφόσον από τη μία θα διαφυλάξει τους νέους από την ψυχοφθόρα κατάσταση της ανεργίας κι από την άλλη θα ενισχύσει την οικονομική δραστηριότητα της χώρας. Ζητούμενο, ωστόσο, που απαιτεί συντονισμένη προσπάθεια και θέληση τόσο από τη μεριά της πολιτείας, όσο κι από τη μεριά των πολιτών.  

[Λέξεις: 56]

2^ο Ζητούμενο:

Μια πρώτη κίνηση για να απαλλαγούν οι νέοι από τη στρεβλή εντύπωση πως το πανεπιστήμιο αποτελεί μονόδρομο για την επίτευξη των προσωπικών τους επιδιώξεων, αποτελεί ο έγκαιρος και ουσιαστικός επαγγελματικός προσανατολισμός. Είναι, σε μεγάλο βαθμό, βέβαιο πως αν οι μαθητές λάμβαναν πλήρη ενημέρωση σε σχέση με το πλήθος των επαγγελματικών επιλογών και τις πραγματικές προοπτικές που έχει κάθε μία από αυτές, θα συνειδητοποιούσαν πως μπορούν να διασφαλίσουν την επιθυμητή εργασιακή αποκατάσταση ακολουθώντας διαφορετική πορεία. Θα συνειδητοποιούσαν πως αντί να δαπανήσουν χρόνο και χρήματα διεκδικώντας την εισαγωγή τους σε μια πανεπιστημιακή σχολή, έχουν καλύτερες πιθανότητες με το να προτιμήσουν την απόκτηση πιο πρακτικών δεξιοτήτων και γνώσεων, που θα τους οδηγήσουν σ’ ένα τεχνικό επάγγελμα.

[Λέξεις: 113]

Αναγκαία, ωστόσο, κρίνεται κι η παράλληλη προσπάθεια αλλαγής των αντιλήψεων και, πιθανώς, των προκαταλήψεων που συνοδεύουν τα τεχνικά και τα χειρωνακτικά επαγγέλματα. Αν στόχος είναι να μπορούν οι νέοι ν’ αντιληφθούν ευκολότερα τα οικονομικά και προσωπικά οφέλη που θα προκύψουν από την επιλογή ενός τεχνικού επαγγέλματος, θα πρέπει να υπάρξει συνάμα κι η διαμόρφωση του κατάλληλου κλίματος, προκειμένου να αισθάνονται πως η επιλογή τους αυτή θα τους προσφέρει και την επιθυμητή κοινωνική αναγνώριση. Απαιτείται, άρα, από το σύνολο της κοινωνίας η ωριμότερη προσέγγιση του ζητήματος της επαγγελματικής δραστηριοποίησης και η απόρριψη των στερεοτυπικών απόψεων που συνέδεαν κατά το παρελθόν την έννοια της κοινωνικής επιτυχίας με συγκεκριμένες επιλογές.

[Λέξεις: 107]

Επίλογος:

Προκειμένου, λοιπόν, να αποτραπεί η υπάρχουσα τάση της «μυθοποίησης» των πανεπιστημιακών σπουδών, που οδηγεί συχνά στην ανεργία και την απαξίωση, οι νέοι θα πρέπει να ενημερώνονται εγκαίρως για τις πραγματικές προοπτικές που τους διασφαλίζει η κάθε επαγγελματική επιλογή. Αν, μάλιστα, έχουν την επίγνωση πως ακόμη κι αν στραφούν προς κάποια χειρωνακτική απασχόληση, θα χαίρουν του επιθυμητού σεβασμού, η σχετική τους επιλογή θα καταστεί ευκολότερη.

[Λέξεις: 64]

[Σύνολο λέξεων: 642]

ΓΡΑΦΩ

1. Αναλύω το θέμα που πρόκειται να αναπτύξω.

Η κατανόηση ενός θέματος αποτελεί το πρώτο βήμα στο γράψιμο: γράφουμε για κάτι, όταν το έχουμε κατανοήσει απόλυτα. Αλλά για να πραγματευτούμε ένα θέμα με την απαραίτητη πληρότητα, πρέπει να συγκεντρώσουμε ένα επαρκές υλικό σχετικό με το θέμα. Τη συγκέντρωση του υλικού θα την πετύχουμε με την ανάλυση του θέματος. Η ανάλυση πραγματοποιείται κυρίως με τον ορισμό και τη διαίρεση, αλλά και με τη διευκρίνιση, τη σύγκριση και αντίθεση κτλ.

Παράδειγμα ανάλυσης:

Ας υποθέσουμε ότι έχουμε να αναλύσουμε ένα θέμα που αφορά τις εφευρέσεις. Το πρώτο υλικό που μπορούμε να πάρουμε για την έννοια είναι τα στοιχεία που συνιστούν τη σημασία της –ό,τι μας δίνει ο ορισμός: «εφεύρεση είναι η δημιουργική ενέργεια του ανθρώπου, που καταλήγει στην επινόηση νέων πραγμάτων ή νέων μεθόδων εργασίας». Στη συνέχεια ορίζουμε τα στοιχεία: «δημιουργική ενέργεια», «επινόηση νέων πραγμάτων» και επινόηση «νέων μεθόδων εργασίας». Με τον τρόπο αυτό αποκομίζουμε τα εξής στοιχεία για το θέμα μας:

1. Εφεύρεση είναι η δημιουργική ενέργεια του ανθρώπου. (Αναπτύσσουμε την ιδέα εξηγώντας τι σημαίνει δημιουργική ενέργεια: οποιαδήποτε δράση, πράξη ή προσπάθεια που έχει ως αποτέλεσμα κάτι που προϋπήρχε ή κάτι εντελώς νέο).

2. Η εφεύρεση καταλήγει στην επινόηση νέων πραγμάτων ή νέων μεθόδων εργασίας. Αναπτύσσουμε εξηγώντας τι σημαίνει επινόηση νέων πραγμάτων ή νέων μεθόδων - σύλληψη απλή μιας ιδέας, μιας μεθόδου που προϋπήρχε αλλά δεν ήταν ως τότε γνωστή· που δεν προϋπήρχε και παρουσιάζεται πρώτη φορά μ' αυτήν τη μορφή, που αποτελεί κάτι το καινούριο.

Δεύτερη ενέργειά μας, από την οποία μπορούμε να αντλήσουμε στοιχεία για το θέμα μας, είναι να διαιρέσουμε την έννοια στα μέρη της. Η διαίρεση μπορεί να γίνει κάτω από ποικίλες βάσεις. Ως προς το είδος των εφευρέσεων: επιστημονικές-τεχνικές, πραγμάτων-μεθόδων· ως προς τα κίνητρα: εφευρέσεις που υπαγορεύτηκαν από τη φύση, εφευρέσεις που οφείλονται στις επινοήσεις του ανθρώπινου πνεύματος· ως προς την ωφέλεια: επωφελείς, βλαβερές, για πολεμικούς σκοπούς - για ειρηνικούς σκοπούς, για το άτομο ή το σύνολο κτλ.

Καθεμιά από τις διαιρέσεις αυτές μπορεί να υποδιαιρεθεί πιο πέρα. Για παράδειγμα, οι επιστημονικές σε εφευρέσεις στη Φυσική και τη Βιολογία· οι τεχνικές σε συγκοινωνιακές και τηλεπικοινωνιακές· εκείνες που υπαγορεύτηκαν από τη φύση σε αντίληψη του χρόνου, σε εξημέρωση ζώων, σε προστασία κατά του ψύχους κτλ. Το ίδιο μπορεί να συνεχιστεί με νέες διαιρέσεις. Έτσι, μπορούμε να αντλήσουμε πολύτιμα στοιχεία για το θέμα μας ως εξής:

- Οι τεχνικές εφευρέσεις περιλαμβάνουν ό,τι αφορά τα συστήματα της πληροφορικής, την κατασκευή πυραύλων και δορυφόρων κτλ. (Αναπτύσσουμε, ορίζοντας τι είναι πληροφορική κλπ. και βρίσκοντας με τη διαίρεση τις μορφές της).

- Οι εφευρέσεις περιλαμβάνουν ό,τι σχετίζεται με την ειρηνική ή πολεμική χρήση της πυρηνικής ενέργειας. (Αναπτύσσουμε όπως παραπάνω).

Με τη διαδικασία της διαίρεσης ο συγγραφέας μπορεί να κατανοήσει το θέμα του, όσο ευρύ και αν είναι, και διαλέγει την πλευρά που θέλει ή μπορεί να αναπτύξει χρησιμοποιώντας το υλικό που έχει στη διάθεσή του και που το άντλησε με τον ορισμό και τη διαίρεση.

Μια τρίτη μέθοδος ανάλυσης είναι η διευκρίνιση. Χρησιμοποιώντας ειδικά – συγκεκριμένα – παραδείγματα, μπορούμε να διερευνήσουμε το θέμα των εφευρέσεων από μια ειδική άποψη, από την άποψη π.χ. της εκμετάλλευσης της πυρηνικής ενέργειας, ή πιο ειδικά, τη χρησιμοποίησή της για ειρηνικούς σκοπούς στον τομέα της βιομηχανίας: «Η εκμετάλλευση της πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς προσφέρει απεριόριστη δύναμη και πλούτο» (αναπτύσσουμε εξηγώντας με παραδείγματα πώς προσφέρει δύναμη και πλούτο).

Η τέταρτη μέθοδος ανάλυσης είναι η σύγκριση και αντίθεση. Με αυτές μπορούμε να βρούμε πρόσθετες νύξεις για το θέμα μας. Οι εφευρέσεις της εποχής μας διαφέρουν ποιοτικά από εκείνες των προηγούμενων αιώνων. Από μια τέτοια ανάλυση μπορούμε να αντλήσουμε στοιχεία, όπως τα ακόλουθα:

- Οι παλιότερες εφευρέσεις πολλαπλασίαζαν απλώς τη μυϊκή δύναμη του ανθρώπου· στην εποχή μας αντικαθιστούν μερικές μορφές διανοητικής εργασίας.

- Οι παλιότερες εφευρέσεις αφορούσαν τη γήινη μοίρα του ανθρώπου· σήμερα δίνουν τη δυνατότητα για μια διαστημική ζωή.

Άλλη μέθοδος είναι η αιτιολογική ανάλυση. Μ’ αυτήν μπορούμε να εξετάσουμε τους λόγους που οδήγησαν τον άνθρωπο να αντικαταστήσει κάποιες μορφές διανοητικής εργασίας ή που τον ώθησαν να διερευνήσει το χώρο του διαστήματος. Με την αιτιολογική ανάλυση θα μπορούσαμε επίσης να διευκρινίσουμε τις επιδράσεις της αυτοματοποίησης πάνω στην εργασία και να καθορίσουμε την αλλαγή που παρατηρείται στον τρόπο εργασίας. Επίσης να διευκρινίσουμε την επίδραση που έχει η αυτοματοποίηση στην παραγωγή αγαθών ή στην εκπαίδευση.

Η έκτη μέθοδος ανάλυσης είναι η ανάλυση διαδικασίας. Δείχνει το πώς λειτουργεί ένα πράγμα. Στο ευρύ θέμα των εφευρέσεων μπορούμε να εξηγήσουμε τη διαδικασία με την οποία γίνεται μια εφεύρεση ή να εξιχνιάσουμε την ιστορική διαδρομή της και τα ποικίλα στάδια που πέρασε. Μπορούμε, δηλαδή, να αντλήσουμε θέματα όπως τα ακόλουθα:

- Η εξέλιξη των εφευρέσεων. (Αναπτύσσουμε παρακολουθώντας τις εφευρέσεις από τα πρωτόγονα προϊόντα τους ως τα σημερινά).

- Η κατοχύρωση μιας εφεύρεσης. (Αναπτύσσουμε εξηγώντας τον τρόπο με τον οποίο κατοχυρώνεται μια ευρεσιτεχνία).

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι για κάθε ευρύ θέμα μπορούμε να αντλούμε πολλά επιμέρους θέματα, ανάλογα με τις γνώσεις που έχουμε και το σκοπό μας. Ο σκοπός μας καθορίζει και τον τρόπο ή τους τρόπους ανάπτυξης του θέματος μας. Ο ακόλουθος σκοπός π.χ. απαιτεί σύγκριση, εξήγηση και διευκρίνιση:

«Σκοπός του θέματος μου είναι να δείξω την ποιοτική διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στις εφευρέσεις της εποχής μας και εκείνες των παλιότερων εποχών, να εξηγήσω τη σπουδαιότητά τους και τις συνέπειες που θα προκύψουν από την ενδεχόμενη εκμετάλλευσή τους».

Όπως θα καταλάβατε ήδη, η ανάλυση αποτελεί απλώς το εργαλείο που βοηθάει το συγγραφέα να προετοιμάσει το γραπτό του. Κάνει ξεκάθαρο το σκοπό του δίνοντας τα απαραίτητα στοιχεία για την κατανόηση του θέματος και το υλικό με το οποίο θα τεκμηριώσει το σκοπό του. Το πώς θα οργανώσει το υλικό του και πώς θα εκμεταλλευτεί τα στοιχεία που του δίνει η ανάλυση αφορά μία άλλη διαδικασία, τη σύνθεση.

2. Οργανώνω και συνθέτω το υλικό που συγκέντρωσα

Το επόμενο βήμα, μετά την ανάλυση του θέματος και τη συγκέντρωση των στοιχείων, είναι να οργανώσουμε τις κύριες ιδέες και τις δευτερεύουσες ιδέες, τις κύριες πληροφορίες και τις δευτερεύουσες πληροφορίες, σύμφωνα με κάποια λογική αλληλουχία σε ένα καλοδομημένο σύνολο. Η οργάνωση θα δείξει τι θεωρούμε χρήσιμο και τι περιττό, σε ποια σειρά θα μπουν τα περιστατικά και οι λεπτομέρειες, οι ιδέες και οι εντυπώσεις και πώς θα τεκμηριωθούν. Παράλληλα θα φανεί η σχέση ανάμεσα στις κύριες ιδέες και τις δευτερεύουσες, στις κύριες πληροφορίες και τις δευτερεύουσες και ανάμεσα στις ίδιες τις δευτερεύουσες ιδέες και πληροφορίες. Το καλό γραπτό δεν είναι άθροισμα στοιχείων, έστω και άριστα επιλεγμένων, είναι αρχιτεκτονημένο σύνολο με αρχή, μέση και τέλος (πρόλογο, κυρίως μέρος, επίλογο) που δείχνει συγχρόνως καθαρά τη σχέση των μερών μεταξύ τους αλλά και των λεπτομερειών μεταξύ τους και με το σύνολο. Για το λόγο αυτό απορρέει η ανάγκη για την εκπόνηση ενός διαγράμματος, πριν ακόμη αρχίσει το γράψιμο.

Το διάγραμμα

Η σημασία του διαγράμματος δεν έγκειται τόσο στο χωρισμό του γραπτού σε πρόλογο, κυρίως μέρος και επίλογο, όσο κυρίως στο τι θα πρέπει να περιλαμβάνει το κάθε τμήμα και πώς θα πρέπει να ταξινομηθεί το υλικό μέσα σε κάθε ενότητα, ώστε να αποτελέσει ένα οργανωμένο όλο με ξεκάθαρο και ολοκληρωμένο νόημα.

ΤΙΤΛΟΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ:

1. Θέμα

2. Προσωπική θέση

ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ

Ι. Κύρια ιδέα ή πληροφορία

A. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία

1. Διασάφηση της δευτερεύουσας ιδέας ή πληροφορίας

2. Διασάφηση της δευτερεύουσας ιδέας ή πληροφορίας

Β. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία

Γ. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία

ΙI. Κύρια ιδέα ή πληροφορία

A. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία

1. Διασάφηση της δευτερεύουσας ιδέας ή πληροφορίας

2. Διασάφηση της δευτερεύουσας ιδέας ή πληροφορίας

Β. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία

Γ. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία

1. Διασάφηση της δευτερεύουσας ιδέας ή πληροφορίας

2. Διασάφηση της δευτερεύουσας ιδέας ή πληροφορίας

III. Κύρια ιδέα ή πληροφορία

Α. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία

Β. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία

Γ. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία

1. Διασάφηση της δευτερεύουσας ιδέας ή πληροφορίας

2. Διασάφηση της δευτερεύουσας ιδέας ή πληροφορίας

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

3. Αναπτύσσω το θέμα κατά παράγραφο.

Τρόποι για την ανάπτυξη μιας παραγράφου

Οι πιο συνηθισμένοι τρόποι ανάπτυξης είναι: (1) με παραδείγματα, (2) με σύγκριση και αντίθεση, (3) με αιτιολόγηση, (4) με ορισμό, (5) με διαίρεση, (6) με αίτια και αποτελέσματα, (7) με αναλογία.

Ανάπτυξη με παραδείγματα. Αν το περιεχόμενο της θεματικής περιόδου χρειάζεται διευκρίνιση, τότε η παράγραφος μπορεί να αναπτυχθεί με παραδείγματα ή με επεξηγήσεις.

Σύγκριση και αντίθεση: η θεματική περίοδος μπορεί να μας παρακινεί να επισημάνουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα σε πρόσωπα, πράγματα και ιδέες. Στην περίπτωση αυτή αναπτύσσεται με σύγκριση και αντίθεση.

Αιτιολόγηση: Αν η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη με τέτοιο τρόπο, ώστε να μας παρακινήσει να ρωτήσουμε το «γιατί», η μέθοδος ανάπτυξης θα πρέπει να είναι ασφαλώς η αιτιολόγηση.

Ορισμός. Στην περίπτωση που το περιεχόμενο της θεματικής περιόδου υποβάλλει στον αναγνώστη την πιθανή ερώτηση «Τι είναι;» ή «Τι εννοεί με αυτό;» η παράγραφος πρέπει να αναπτυχθεί με ορισμό.

Διαίρεση: Αν η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη έτσι που να αποκαλύπτει τα στοιχεία από τα οποία αποτελείται ένα αντικείμενο ή μια ιδέα, η πιο πρόσφορη μέθοδος για την ανάπτυξή της είναι η διαίρεση - το κομμάτιασμα του όλου στα μέρη του.

Αίτια και αποτελέσματα: Αν σε μια θεματική πρόταση διατυπώνεται η αιτία ή οι αιτίες που οδηγούν σε ένα αποτέλεσμα ή σε αποτελέσματα, τότε η ανάπτυξη πρέπει να γίνει με τη μέθοδο των αιτίων και αποτελεσμάτων.

Αναλογία: Αν τέλος η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη ως παρομοίωση ή μεταφορά, πρέπει να αναπτυχθεί με αναλογία, δηλαδή με μια εκτεταμένη παρομοίωση.

Συνδυασμός μεθόδων: Στην πράξη βέβαια σπάνια συναντούμε μονάχα έναν τρόπο ανάπτυξης. Συνήθως χρησιμοποιούμε συνδυασμό από δύο ή και περισσότερους τρόπους. Όταν π.χ. χρησιμοποιούμε τη μέθοδο του ορισμού, μπορεί να χρειαστεί συγχρόνως να δικαιολογήσουμε μια κρίση μας, να διευκρινίσουμε μια έννοια με ένα παράδειγμα κτλ.

4. Ελέγχω το κείμενό μου

Κατά τη διαδικασία του γραψίματος, όπως και αφού ολοκληρώσω το κείμενο μου, ελέγχω τα παρακάτω στοιχεία:

Α. Ως προς το περιεχόμενο προσέχω:

- την ενότητα, δηλαδή την άμεση σχέση του περιεχομένου με την κύρια ιδέα του θέματος

- την πληρότητα, δηλαδή την επαρκή ανάπτυξη του θέματος σε όλο του το βάθος και το πλάτος

- την τεκμηρίωση των θέσεων με πειστικά και ορθά επιχειρήματα και τεκμήρια.

Β. Ως προς τη διάρθρωση των σκέψεων / την αρχιτεκτονική του κειμένου προσέχω:

- τη λογική αλληλουχία των νοημάτων, δηλαδή τη σειρά με την οποία εκθέτω τις ιδέες μου. Η αλληλουχία επιτυγχάνεται με τη σαφή διάκριση των τμημάτων (πρόλογος, κύριο μέρος, επίλογος) και των υποτμημάτων του κύριου μέρους. Επιτυγχάνεται ακόμη με τη σωστή διάταξη. Η χρονολογική σειρά π.χ. εξυπηρετεί συνδέσεις και συσχετίσεις σε αφηγηματικά κείμενα. Στα περιγραφικά κείμενα η ύλη διευθετείται πάνω στον τοπικό άξονα. Στα αποδεικτικά κείμενα ακολουθείται η λογική σειρά. Συγκεκριμένα προσέχω:

- τη συνεκτικότητα του κειμένου, δηλαδή τη νοηματική συνάφεια ανάμεσα στις προτάσεις, στις περιόδους και τις παραγράφους του κειμένου·

- τη συνοχή του κειμένου, δηλαδή τη σύνδεση των προτάσεων, των περιόδων, των παραγράφων, των τμημάτων του κειμένου, με διάφορους τρόπους συνοχής π.χ. με τη χρήση διαρθρωτικών λέξεων / φράσεων, με την οργάνωση του λόγου στον άξονα του χρόνου ή του χώρου, με τη διατήρηση ενιαίου ύφους κ.ο.κ.

Γ. Ως προς τη χρήση της γλώσσας προσέχω:

- την ακρίβεια

- τη σαφήνεια

- το λεκτικό και τον εκφραστικό πλούτο

- την τήρηση των μορφοσυντακτικών κανόνων

- τη σωστή χρήση των σημείων στίξης

- την καταλληλότητα του ύφους, δηλαδή την επιλογή του κατάλληλου λεξιλογίου, του κατάλληλου τρόπου σύνταξης, γενικά της κατάλληλης γλωσσικής ποικιλίας ανάλογα με το είδος κειμένου.

Δ. Ως προς την αποτελεσματικότητα του κειμένου προσέχω:

Το κείμενό μου να διαθέτει το κατάλληλο περιεχόμενο, την κατάλληλη διάρθρωση και το κατάλληλο ύφος, για να πετύχω το σκοπό που επιδιώκω, π.χ. να πληροφορήσω, να πείσω, να προβληματίσω τον αναγνώστη ή και να προκαλέσω κάποιες επιθυμητές αντιδράσεις / ενέργειε

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Δημοσκοπήσεις και ΜΜΕ σήμερα στην Ελλάδα

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Δημοσκοπήσεις και ΜΜΕ σήμερα στην Ελλάδα

Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης τεκμηριώνουν, αλλά και νομιμοποιούν τον λόγο τους με το επιστημονικό/ή μη κύρος των δημοσκοπήσεων, διευρύνοντας, ταυτοχρόνως τα όρια επιρροής τους. Χρησιμοποιούν εκτεταμένα τις δημοσκοπήσεις και γενικότερα τις έρευνες κοινής γνώμης, όχι μόνο στις προεκλογικές περιόδους, αλλά και για την κάλυψη οποιουδήποτε ζητήματος αναδεικνύει η επικαιρότητα. Κατ’ εξοχήν με τις δημοσκοπήσεις, τα Μέσα επιτυγχάνουν όχι απλώς να καλύπτουν τις ειδήσεις, αλλά και να τις δημιουργούν.

Ο τρόπος παρουσίασης των αποτελεσμάτων των δημοσκοπήσεων από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, παρά το γεγονός ότι έχει βελτιωθεί, παραμένει προβληματικός και πηγή μόνιμων αντιπαραθέσεων. Οι δημοσκοπήσεις παρουσιάζονται πολλές φορές διαστρεβλωμένα ή επιλεκτικά. Οι οργανισμοί ερευνών δεν μπορούν να ελέγξουν πώς τα Μέσα καλύπτουν και προβάλλουν και πολύ περισσότερο πώς τιτλοφορούν τα δεδομένα τους. Οι κώδικες δεοντολογίας για την παρουσίαση, που εφαρμόζονται από τις ενώσεις των εταιρειών ερευνών, δε δεσμεύουν κατά κανόνα και τα Μέσα.

Στην Ελλάδα παρόμοιος κώδικας έχει υιοθετηθεί μόνο από τη Δημόσια Τηλεόραση, χωρίς, όμως, και αυτός να έχει ισχύσει πρακτικά μέχρι σήμερα. Τα Μέσα στην πλειονότητά τους περιορίζουν το ενδιαφέρον τους στην πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος. Η υπερβολική προβολή και προσοχή που δίνουν στο ποιος προηγείται οδηγεί σε πτώχευση του δημόσιου και πολιτικού διαλόγου, σε απλοποίηση και στρέβλωση της εκλογικής διαδικασίας και της ποιότητας της Δημοκρατίας. Συμβαίνει πολύ συχνά αρκετά ενδιαφέρον υλικό, πέρα από την πρόθεση ψήφου ή τις δημοτικότητες των πολιτικών αρχηγών, να παραμελείται ή να προβάλλεται ελλιπώς. Επιπλέον, έχει υπάρξει μια τυποποίηση και μια «σύγκλιση» των ερευνητικών οργανισμών σε λίγες βασικές ερωτήσεις-μεταβλητές (πρόθεση ψήφου, δημοτικότητες πολιτικών αρχηγών, καταλληλότερος πρωθυπουργός κ.λπ.) που αποτυπώνουν σχηματικά την πολύπλοκη και ραγδαία μεταβαλλόμενη πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα.

Η χρήση δημοσκοπήσεων έχει σημαντικές συνέπειες στη λειτουργία των Μέσων, αυξάνοντας σημαντικά την επιρροή τους και ενισχύοντας τη θέση τους απέναντι στα πολιτικά κόμματα. Οι συνέπειες που έχει για τα Μέσα η χρήση δημοσκοπήσεων συνοψίζονται σε τρία σημεία:

Κατ’ αρχάς, ενισχύει σημαντικά τον ρόλο τους στην προεκλογική εκστρατεία και καθιστά, όπως ήδη ειπώθηκε, την τηλεόραση ηγεμονικό παράγοντα στην κάλυψη εκλογών. Σήμερα, στις περισσότερες χώρες δεν υπάρχει μέρα της προεκλογικής εκστρατείας κατά την οποία να μη δημοσιεύονται δημοσκοπήσεις. Την τελευταία εβδομάδα παρατηρείται κατακλυσμός, ενώ και κατά την ημέρα των εκλογών γίνονται προβλέψεις και αναλύσεις των αποτελεσμάτων με τη χρήση των exit polls.

Έπειτα, μια νέα διάσταση των δημοσκοπήσεων είναι ότι επηρεάζουν και διαμορφώνουν τις κρίσεις και τα σχόλια των δημοσιογράφων και των σχολιαστών, καθότι αυτές σε γενικές γραμμές εκλαμβάνονται ως οι καλύτεροι δείκτες για τις αντιδράσεις του εκλογικού σώματος και την αποδοχή της προεκλογικής εκστρατείας από αυτό.

Τέλος, μέσω των δημοσκοπήσεων τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης μπορεί να επηρεάζουν σε μεγαλύτερο βαθμό σήμερα την ημερήσια διάταξη της πολιτικής θεματολογίας, είτε θετικά είτε αρνητικά. Με τη διερεύνηση των διαθέσεων της κοινής γνώμης αναδεικνύουν συχνά ζητήματα που είναι παραμελημένα από τους πολιτικούς, αλλά ανησυχούν τους ψηφοφόρους και αποτελούν ενδεχομένως και κριτήριο ψήφου γι’ αυτούς. Τέτοια θέματα σε διάφορες εκλογικές αναμετρήσεις έχουν αποδειχθεί η μετανάστευση, η εγκληματικότητα κ.λπ. Συμβαίνει, όμως, και το αντίθετο, να μετατοπίζουν δηλαδή για λόγους πολιτικούς το επίκεντρο του δημόσιου ενδιαφέροντος σε θέματα λιγότερο σημαντικά, υποβαθμίζοντας ή συσκοτίζοντας τα σημαντικότερα.

exit polls: αντιπροσωπευτική έρευνα απόψεων των ψηφοφόρων πριν τις εκλογές

Γ. Μαυρής, εφ. Η Καθημερινή, 26.10.2003 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

A. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου (80-100 λέξεις).

Οι δημοσκοπήσεις χρησιμοποιούνται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ως στοιχείο τεκμηρίωσης του λόγου τους, αλλά και ως μέσο ενίσχυσης της επιρροής που ασκούν. Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων δημιουργεί διαρκείς προστριβές, αφού τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης δεν ακολουθούν τους σχετικούς κανόνες δεοντολογίας. Προβάλλουν υπερβολικά το ποιος προηγείται, παραγνωρίζοντας άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία, και καθηλώνουν έτσι τον πολιτικό διάλογο σε αυτή μόνο την παράμετρο. Τα Μέσα, λοιπόν, ισχυροποιούν το ρόλο τους στις προεκλογικές εκστρατείες, έστω κι αν η κρίση των δημοσιογράφων επηρεάζεται σημαντικά από τα πορίσματα των δημοσκοπήσεων. Άλλωστε, τα Μέσα επηρεάζουν με τη σειρά τους, χάρη στις δημοσκοπήσεις, το περιεχόμενο των πολιτικών συζητήσεων, φέρνοντας στην επιφάνεια ζητήματα κρίσιμα για τους πολίτες ή αντιθέτως δίνοντας έμφαση σε λιγότερο ουσιώδη θέματα.

Β1. Ποιες συνέπειες έχει, κατά τον συγγραφέα, η χρήση των δημοσκοπήσεων από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης για το διάλογο και τη δημοκρατία; (60-80 λέξεις).

Ο τρόπος με τον οποίο τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης χρησιμοποιούν τις δημοσκοπήσεις ζημιώνει τόσο τον δημόσιο και πολιτικό διάλογο, όσο και την ποιότητα της Δημοκρατίας. Το γεγονός ότι εστιάζουν την προσοχή τους στο ποιος προηγείται στις δημοσκοπήσεις έχει ως άμεσο αποτέλεσμα να υπονομεύεται η ουσία των πολιτικών διαλόγων, αφού το περιεχόμενό τους δεν προχωρά πέρα από τις διαφαινόμενες τάσεις στις προθέσεις των πολιτών. Ενώ, παράλληλα, η επίμονη προβολή αυτού του θέματος έχει αρνητικό αντίκτυπο και στην εκλογική διαδικασία, η οποία χάνει το πολυσύνθετο του χαρακτήρα της και τρέπεται σε μια απλουστευτική διαδικασία εντυπώσεων, πλήττοντας έτσι την ποιότητα της Δημοκρατίας.

Β1. Ποιες είναι, σύμφωνα με το κείμενο, οι συνέπειες της χρήσης των δημοσκοπήσεων στο ρόλο που παίζουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης στις εκλογές; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο (60-80 λέξεων).

Η χρήση των δημοσκοπήσεων από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ενισχύει σε πολύ μεγάλο βαθμό το ρόλο που διαδραματίζουν κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας και καθιστούν την τηλεόραση κυρίαρχη στην κάλυψη των εκλογών. Συνάμα, θα πρέπει να σημειωθεί πως οι δημοσκοπήσεις επηρεάζουν και εν τέλει διαμορφώνουν τις κρίσεις και τα σχόλια των δημοσιογράφων, εφόσον γίνονται αντιληπτές ως αξιόπιστοι δείκτες για τις διαθέσεις και τις ανησυχίες των πολιτών. Ενώ, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης με τη σειρά τους επηρεάζουν τα θέματα με τα οποία καλούνται να ασχοληθούν οι πολιτικοί είτε κατά τρόπο θετικό αναδεικνύοντας όσα πραγματικά απασχολούν τους πολίτες, είτε κατά τρόπο αρνητικό προβάλλοντας επουσιώδη ζητήματα εις βάρος πολύ πιο σημαντικών ζητημάτων. 

Β2.α. Να διαιρέσετε την τρίτη παράγραφο (Στην Ελλάδα... κοινωνική πραγματικότητα) του κειμένου σε δύο παραγράφους.

Στην Ελλάδα παρόμοιος κώδικας έχει υιοθετηθεί μόνο από τη Δημόσια Τηλεόραση, χωρίς, όμως, και αυτός να έχει ισχύσει πρακτικά μέχρι σήμερα. Τα Μέσα στην πλειονότητά τους περιορίζουν το ενδιαφέρον τους στην πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος. Η υπερβολική προβολή και προσοχή που δίνουν στο ποιος προηγείται οδηγεί σε πτώχευση του δημόσιου και πολιτικού διαλόγου, σε απλοποίηση και στρέβλωση της εκλογικής διαδικασίας και της ποιότητας της Δημοκρατίας. Συμβαίνει πολύ συχνά αρκετά ενδιαφέρον υλικό, πέρα από την πρόθεση ψήφου ή τις δημοτικότητες των πολιτικών αρχηγών, να παραμελείται ή να προβάλλεται ελλιπώς.

Επιπλέον, έχει υπάρξει μια τυποποίηση και μια «σύγκλιση» των ερευνητικών οργανισμών σε λίγες βασικές ερωτήσεις-μεταβλητές (πρόθεση ψήφου, δημοτικότητες πολιτικών αρχηγών, καταλληλότερος πρωθυπουργός κ.λπ.) που αποτυπώνουν σχηματικά την πολύπλοκη και ραγδαία μεταβαλλόμενη πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα.

Β2.β. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

Με βάση τη νέα διαίρεση στην 1^η παράγραφο που σχηματίζεται παρουσιάζεται ο μονόπλευρος τρόπος με τον οποίο τα ΜΜΕ προβάλλουν τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων, αφού δίνουν έμφαση μόνο στο ποιος προηγείται και παραμελούν άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία που προκύπτουν από τις δημοσκοπήσεις.

Ενώ, στη 2^η παράγραφο παρουσιάζεται η τάση των ερευνητικών οργανισμών να περιορίζουν τα ερωτηματολόγιά τους σε λίγες μόνο βασικές ερωτήσεις, καταγράφοντας έτσι σχηματικά την πολύπλοκη πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα.

Β2. α. Πώς αναπτύσσεται η δεύτερη παράγραφος (Ο τρόπος παρουσίασης... και τα Μέσα) του κειμένου;

Η δεύτερη παράγραφος του κειμένου αναπτύσσεται με τη μέθοδο του αιτίου και αποτελέσματος.  

Β2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Στη θεματική περίοδο ο συγγραφέας καταγράφει το αποτέλεσμα, ότι, δηλαδή, ο τρόπος παρουσίασης των αποτελεσμάτων των δημοσκοπήσεων από τα ΜΜΕ παραμένει προβληματικός και αποτελεί πηγή μόνιμων αντιπαραθέσεων. Ενώ, στις λεπτομέρειες που ακολουθούν καταγράφει τα αίτια αυτής της κατάστασης: α) οι δημοσκοπήσεις παρουσιάζονται συχνά διαστρεβλωμένα ή επιλεκτικά, β) οι οργανισμοί ερευνών δεν είναι σε θέση να ελέγξουν το πώς παρουσιάζουν και πώς τιτλοφορούν τα ΜΜΕ τα δεδομένα τους, και γ) ότι οι κώδικες δεοντολογίας που εφαρμόζονται από τις εταιρίες ερευνών δεν δεσμεύουν κατ’ ανάγκη και τα ΜΜΕ.

Γ1. α. Να γράψετε μία συνώνυμη ή σημασιολογικά ισοδύναμη λέξη για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία που έχουν οι λέξεις στο κείμενο: δημιουργούν, ενισχύει, διάσταση, εκλαμβάνονται, υποβαθμίζοντας.

δημιουργούν: παράγουν   

ενισχύει: ισχυροποιεί

διάσταση: πτυχή, παράμετρος

εκλαμβάνονται: θεωρούνται (γίνονται αντιληπτές)

υποβαθμίζοντας: μειώνοντας

Γ1. β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συνώνυμες ή σημασιολογικά ισοδύναμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο, την έγκλιση κ.λπ.).

- Τα σύγχρονα ΜΜΕ χάρη στην ιδιαίτερη επίδραση που ασκούν στην κοινωνία, δεν μεταδίδουν απλώς τις ειδήσεις, αλλά πολύ συχνά αποτελούν τα ίδια αφορμή για την παραγωγή τους.

- Η νέα πολιτική συμμαχία ισχυροποίησε τη θέση της κυβέρνησης.

- Πρέπει να λαμβάνει κανείς υπ’ όψιν του όλες τις πτυχές του θέματος που εξετάζει.

- Οι πρόσφατες δηλώσεις του θεωρούνται από πολλούς ως φανέρωμα μιας πολιτικής μεταστροφής που αναμένεται να εκδηλωθεί με μεγαλύτερη σαφήνεια σύντομα.

- Ήταν εμφανής η πρόθεση του Πρωθυπουργού να μειώσει τη σημασία των πρόσφατων εξελίξεων.

Γ1. Να αντικαταστήσετε τις λέξεις / φράσεις του κειμένου με την έντονη γραφή με σημασιολογικά ισοδύναμες λέξεις / φράσεις, έτσι ώστε να αποδίδεται το ίδιο νόημα: δημιουργούν, αντιπαραθέσεων, κώδικες, πτώχευση του δημόσιου και πολιτικού διαλόγου, ηγεμονικό παράγοντα.

δημιουργούν: παράγουν  

αντιπαραθέσεων: διαφωνιών, συγκρούσεων

κώδικες: αρχές

πτώχευση του δημόσιου και πολιτικού διαλόγου: υπονόμευση του δημόσιου και πολιτικού διαλόγου

ηγεμονικό παράγοντα: ηγετικό παράγοντα, κυρίαρχο παράγοντα (φορέα)  

Γ2.α. «Την τελευταία εβδομάδα παρατηρείται κατακλυσμός (δημοσκοπήσεων) ...»: Να αιτιολογήσετε τη μεταφορική χρήση της γλώσσας από τον συγγραφέα.

Με τη μεταφορική χρήση της γλώσσας ο συγγραφέας κατορθώνει να αποδώσει πολύ πιο παραστατικά την κατάσταση που περιγράφει. Έτσι, η έννοια του κατακλυσμού, που αναφέρεται σ’ ένα έντονο φυσικό φαινόμενο, χρησιμοποιείται εδώ για να τονίσει την ένταση της ροής των δημοσκοπήσεων.

Γ2.β. Να επαναδιατυπώσετε την πρόταση προκειμένου να αποδώσετε το ίδιο νόημα χρησιμοποιώντας τη γλώσσα κυριολεκτικά.

Την τελευταία εβδομάδα παρατηρείται συνεχής ροή δημοσκοπήσεων / έντονη αύξηση των δημοσκοπήσεων.

Γ2. «[Οι δημοσκοπήσεις] επηρεάζουν και διαμορφώνουν τις κρίσεις και τα σχόλια των δημοσιογράφων και των σχολιαστών...»:

Να αιτιολογήσετε την επιλογή της ενεργητικής σύνταξης από τον συγγραφέα.

Ο συγγραφέας επιλέγει την ενεργητική σύνταξη προκειμένου να δώσει έμφαση στο υποκείμενο των ρημάτων, δηλαδή στις δημοσκοπήσεις. 

Νίκος Κάσδαγλης «Σοροκάδα»

Joana Kruse

Νίκος Κάσδαγλης «Σοροκάδα»

Είναι μέρες που το νησί κλείνει. Μήτε πλεούμενο σιμώνει, μήτε αεροπλάνο.

Όξω από το Ναυτικόν Όμιλο, σιμά στο φανάρι του «Αϊ-Νικόλα» έχει ένα χαμηλό μόλο ίσα ίσα με τη θάλασσα. Πρέπει να ξιπολυθείς, για να πας στην άκρη του.

Με σοροκάδα, μ’ άρεζε να κολυμπάω πίσω από το μόλο, μέσα στους αφρούς που το καβάλαγαν, φυλαγμένος απ’ τη δαιμονικήν ορμή της θάλασσας. Σαν ξεπρόβαινα στην άκρη του μόλου μ’ άρπαζε ένα κύμα μακρύ, αμάχητο, και με σφεντόναγε μονομιάς εκατό μέτρα πέρα, στ’ απάγκιο.

Στον πάτο, τρία τέσσερα μέτρα βαθιά, έχει κομμάτια καλώδια και λαμαρίνες. Ό,τι απόμεινε από ‘να αμερικάνικο καταδρομικό, που το διαλύσανε.

Τούτο το πολεμικό είχε έρθει στη Ρόδο για επίσκεψη καλής θελήσεως — κάπως έτσι το λένε, θαρρώ. Το λιμάνι είχε τοιμαστεί για να καλοδεχτεί τους Αμερικάνους. Οι γυναίκες των αξιωματικών είχανε φτάσει απ’ την παραμονή, και νιαουρίζανε στα σαλόνια των ξενοδοχείων — αλλόκοτην αίσθηση που σου δίνουν οι Αμερικάνες, σα μαζευτούνε πολλές.

Τα μπαρ ήταν έτοιμα όλα — ο Μπαμπούλας, που γινότανε Black Cat για την περίσταση, το Rio Grande, το Long John και τ’ άλλα. Τα κορίτσια τους ήρθαν απ’ τον Πειραιά μαζί με τις γυναίκες των αξιωματικών, και περιμέναν στις πόρτες τα ναυτάκια που θα ξεμπαρκάραν.

Μόνο που πήρε σοροκάδα τ’ απόγιομα. Το λιμάνι άδειασε μονομιάς, οι βάρκες τραβηχτήκανε στη στεριά και τα καΐκια κρυφτήκανε στο φυλαγμένο κόρφο, το Μαντράκι. Δυο τρία βαπόρια που βρέθηκαν, λεβάραν τις άγκυρες και πήγανε στην Ψαροπούλα, από σταβέντο. Μόνο ο Αμερικάνος απόμεινε, φουνταρισμένος αρόδο, όξω απ’ το λιμάνι. Σαν κατάλαβαν απ’ το Λιμεναρχείο πως δεν το ‘χε σκοπό να κουνήσει, του μήνυσαν να φύγει, κι η σοροκάδα δε σήκωνε λεβεντιά.

Ο καπετάνιος κούνησε τους ώμους σαν του τα ‘πανε. Το δελτίο καιρού έδειχνε άνεμο εφτά οχτώ μποφόρ, κι οι κανονισμοί του προβλέπανε πως με τέτοιον καιρό έπρεπε να ‘ναι φουνταρισμένος με τις δυο άγκυρες, με τόσα κλειδιά καδένα στην καθεμιά. Καλού κακού φουντάρισε δυο κλειδιά παραπάνω, κι επιτέλους αν αγρίευε ο καιρός είχε κι άλλη καδένα. Βάστηξε επιφυλακή το μισό τσούρμο, και τις μηχανές αναμμένες, για να ‘χει ατμό.

Δε γινόταν καλύτερη φροντίδα, αλίμονο αν αλλάζαν αραξοβόλι τ’ αμερικάνικα πολεμικά, με την κουβέντα ενός ντόπιου λιμενάρχη· τι τους είχαν τους κανονισμούς!

Μόνο που φρεσκάρισε η σοροκάδα, με το σούρουπο. Δουλεύοντας επίμονα, ύπουλα, το μπόντζι ξεκλείδωσε τη μια καδένα, και το καράβι απόμεινε φουνταρισμένο στο ‘να σίδερο. Από κει και πέρα, δεν το γλιτώνανε. Βάρεσε συναγερμός, το τσούρμο χίμηξε να μανουβράρει, πού να προφτάσει! Το πολεμικό ξέσυρε σα φρόκαλο το σίδερο, και κόλλησε πάνω στα βράχια του χαμηλού μόλου. Οι Αμερικάνοι πηδούσανε στη θάλασσα σαν τα μπακακάκια, κι οι ντόπιοι μαζευτήκανε στην ακρογιαλιά και τους μαζεύανε μισοπνιγμένους.

Την άλλη μέρα το πρωί η σοροκάδα έσπασε. Τ’ αμερικάνικο καράβι ήταν καθισμένο ψηλά πάνω στα βράχια, κι ο κόσμος το χάζευε από μακριά — δεν τον αφήναν να σιμώσει. Έμοιαζε απείραχτο, να το πετάξεις στη θάλασσα και να ξαναφύγει, έτσι πίστεψαν οι πολλοί. Οι θαλασσινοί κουνούσαν το κεφάλι, ξέραν πως το καράβι είχε πεθάνει πια...

Το κουφάρι απόμεινε δυο τρεις μήνες καρφωμένο στα βράχια του χαμηλού μόλου, για να δοξάζει τους κανονισμούς. Ύστερα το διαλύσανε. Ένας βουτηχτής σκοτώθηκε πάνω στη δουλειά.

Αν κοιτάξεις με το γυαλί, βλέπεις ακόμα στον πάτο παλιές λαμαρίνες και κομμάτια καλώδια.

σοροκάδα: (σορόκος και σιρόκος): νοτιανατολικός άνεμος.

λεβάρω: (λέξη ιταλ.): τραβώ καταπάνω, ανασύρω, σηκώνω.

σταβέντο: (λ. ιταλ.): απάνεμα.

αρόδο και αρόδου: (λ. ιταλ.)· ναυτ. όρος που σημαίνει ότι κάποιο πλοίο έχει αγκυροβολήσει στ’ ανοιχτά του λιμανιού, δηλ. δεν έχει αράξει σε αποβάθρα.

μπόντζι και μπότζι: κλυδωνισμός (ταλάντευση) του πλοίου μια προς τη δεξιά πλευρά, μια προς την αριστερή, ανάλογα με το κύμα. Ο κλυδωνισμός πλώρης-πρύμνης (δηλ. μια σηκώνεται ψηλά η πλώρη και μια η πρύμνη), λέγεται σκαμπανέβασμα.

φρόκαλο: σκουπίδι.

Ερωτήσεις

1. Να περιγράψετε και να σχολιάσετε την κατάσταση που δημιουργείται στο νησί με την επίσκεψη του αμερικανικού πλοίου.

Η επίσκεψη του αμερικανικού πλοίου στη Ρόδο ωθεί τους κατοίκους να προετοιμαστούν κατάλληλα προκειμένου να εκμεταλλευτούν οικονομικά την ευκαιρία αυτή. Οι ιδιοκτήτες των μπαρ έφεραν εκδιδόμενες γυναίκες από τον Πειραιά, μιας και θα κυκλοφορούσαν στην πόλη οι Αμερικανοί ναύτες και θα υπήρχε αυξημένη ζήτηση για τέτοιου είδους ερωτικές επαφές. Ενώ, κάποια μπαρ που είχαν ελληνικό όνομα το άλλαξαν για την περίσταση σε αγγλόφωνο, ώστε να είναι πιο οικεία στους Αμερικάνους επισκέπτες. Παρατηρείται, επομένως, μια κερδοσκοπική τάση, εφόσον ήταν σαφές πως το πλήρωμα του πλοίου θα ήθελε να διασκεδάσει με ποτά και γυναίκες, και θα ήταν, άρα, πρόθυμο να πληρώσει καλά γι’ αυτές τις υπηρεσίες. Θα πρέπει, ωστόσο, να σημειωθεί πως η προθυμία των ντόπιων κατοίκων να προχωρήσουν σε αρκετές αλλαγές για χάρη των Αμερικάνων φανερώνει και μια τάση δουλοπρέπειας, αφού δεν διστάζουν, όχι μόνο να μετονομάσουν τα μαγαζιά τους για να προσελκύσουν τους προσωρινούς αυτούς επισκέπτες, αλλά και να φέρουν ακόμη και ιερόδουλες για την ικανοποίηση των σεξουαλικών τους αναγκών.  

Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν στον αφηγητή οι γυναίκες των αξιωματικών που είχαν φτάσει στην πόλη από την παραμονή της άφιξης του πλοίου και της έβρισκε κανείς στα σαλόνια των ξενοδοχείων να μιλούν αδιάκοπα μεταξύ τους, δημιουργώντας μια αλλόκοτη αίσθηση με τους τρόπους και την διαφορετική ομιλία τους.

[Η άφιξη του αμερικανικού πλοίου θα πρέπει να τοποθετηθεί κάποια στιγμή μετά το 1948, οπότε και πραγματοποιήθηκε η απελευθέρωση της Ρόδου από τους Ιταλούς. Η αναφορά στο γεγονός πως επρόκειτο για μια επίσκεψη «καλής θελήσεως» εμπεριέχει έντονο το στοιχείο της ειρωνείας, λόγω των ιστορικών συνθηκών εκείνης της εποχής. Ειδικότερα, ήδη από το 1947 οι Αμερικάνοι είχαν αποφασίσει να στηρίξουν οικονομικά την Ελλάδα και να τη θέσουν ουσιαστικά υπό τον έλεγχό τους, διαδεχόμενοι σε αυτό τον ρόλο τους Άγγλους που δεν είχαν πια τη δυνατότητα να λειτουργούν ως προστάτες της χώρας. Προκειμένου, μάλιστα, να γίνει κατανοητός ο βαθμός ελέγχου που θα ασκούταν από τους Αμερικάνους, ενδεικτικό είναι ένα απόσπασμα από την απάντηση της Ελλάδας στο αμερικανικό σχέδιο για την παροχή βοήθειας, που εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Δόγματος Τρούμαν∙ απάντηση που είχε συνταχθεί για λογαριασμό των Ελλήνων από το State Department: «Για να επιτευχθεί η ανόρθωση της Ελλάδας και λόγω της μεγάλης οικονομικής συνεισφοράς των ΗΠΑ προς την Ελλάδα, η (αμερικανική) Αποστολή θα μετέχει στην πολιτική που θα καθορίζει τον τρόπο ανάπτυξης του εισοδήματος και τις δαπάνες για τις δραστηριότητες οι οποίες άμεσα ή έμμεσα περιλαμβάνουν τη χρησιμοποίηση της αμερικανικής βοήθειας, θα παίρνει μέρος στο σχεδιασμό του προγράμματος εισαγωγών και θα εγκρίνει τη χρήση ξένου συναλλάγματος. Επίσης, η ελληνική κυβέρνηση θα επιθυμούσε η Αποστολή να επιβλέπει την εκτέλεση του προγράμματος ανόρθωσης, τη βελτίωση της διοίκησης, την επιμόρφωση των δημοσίων υπαλλήλων και του άλλου προσωπικού, τη συνέχιση του προγράμματος υγείας, την ανάπτυξη των εξαγωγών, τον προγραμματισμό και τη διάθεση των προμηθειών, την προώθηση της αγροτικής και βιομηχανικής ανασυγκρότησης και τον διακανονισμό των μισθών και των τιμών. Γενικά, η ελληνική κυβέρνηση θα επιθυμούσε να συμβουλεύεται την Αποστολή προτού πάρει οποιαδήποτε οικονομικά μέτρα τα οποία θα επηρέαζαν την επιτυχία του προγράμματος αμερικανικής βοήθειας.»]

2. Στο αφήγημα διαπιστώνουμε το σχήμα ύβρις-τίσις. Να το επισημάνετε και να το σχολιάσετε.

Ο Αμερικάνος καπετάνιος, αν και ενημερώνεται από το λιμεναρχείο πως έχει αυξηθεί η ένταση του σιρόκου (νότιου ή νοτιοανατολικού ανέμου) και πως θα πρέπει να απομακρύνει το πλοίο από το λιμάνι σε αναζήτηση ενός απάνεμου σημείου, για να το προφυλάξει από την επερχόμενη θαλασσοταραχή, αρνείται να συμμορφωθεί στις σχετικές υποδείξεις. Θεωρεί πως ένα αμερικανικό πολεμικό πλοίο δεν γίνεται να μετακινείται απλώς και μόνο επειδή το ζητά ένας ντόπιος λιμενάρχης∙ εκείνος είχε τους δικούς του κανονισμούς που καθόριζαν το πώς όφειλε να χειριστεί μια ανάλογη κατάσταση. Ο Αμερικάνος, λοιπόν, που υποτιμά τους ανθρώπους του νησιού και αρνείται να σεβαστεί το γεγονός πως εκείνοι γνώριζαν πολύ καλύτερα τις συνθήκες που επικρατούσαν στη θάλασσά τους, διαπράττει ύβρη, επιδεικνύει, δηλαδή, αλαζονική συμπεριφορά, που ξεπερνά τα όρια τα αρμόζοντα για θνητούς ανθρώπους. Συμπεριφορά που οδηγεί κατ’ ανάγκη στην τίσι, στην τιμωρία και στη συντριβή του αλαζόνα, προκειμένου να κατανοήσει πως κανείς δεν μπορεί να ξεπερνά ατιμωρητί τα ανθρώπινα όρια.

Η «τίσις», η τιμωρία του Αμερικανού καπετάνιου δεν αργεί να έρθει, μιας και κατά το σούρουπο η σοροκάδα επανήλθε με ανανεωμένη ένταση και ταλαντεύοντας επίμονα το πλοίο το απέσπασε από τη μία του άγκυρα, αφήνοντάς το για λίγο δεμένο μόνο με τη δεύτερη άγκυρα, κατάσταση που, φυσικά, δεν κράτησε πολύ. Μετά από λίγο το πλοίο παρασύρθηκε από την ένταση των κυμάτων και κόλλησε πάνω στα βράχια, προκαλώντας πανικό στους ναύτες του, οι οποίοι και πηδούσαν σαν τα βατράχια στο νερό και διασώζονταν τελικά από τους ντόπιους που τους έβγαζαν μισοπνιγμένους από τη θάλασσα.

Έτσι, ο καπετάνιος που θεώρησε ότι δύο άγκυρες αρκούσαν για να αντιμετωπιστούν τα οχτώ μποφόρ της σοροκάδας, και που αρνήθηκε να δεχτεί τις υποδείξεις των ντόπιων, υποτιμώντας φανερά τις γνώσεις και την εμπειρία τους, είδε το πλοίο του να καταστρέφεται στα βράχια, πληρώνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο την αλαζονική του στάση.

3. Να παρατηρήσετε τον τρόπο με τον οποίο συνθέτει ο συγγραφέας το αφήγημά του. Τι διαπιστώνετε;

Στο αφήγημα εντοπίζονται δύο διαφορετικές ιστορίες: μία προσωπική του αφηγητή, στην οποία ως πρωταγωνιστής παρουσιάζει βιωματικά στοιχεία, και μία δεύτερη, εγκιβωτισμένη, που αναφέρεται στο παρελθόν και αφορά ένα γεγονός το οποίο ίσως ο αφηγητής είδε ως αυτόπτης μάρτυρας, μας το παρουσιάζει πάντως ως παντογνώστης με όλες τις αναγκαίες πληροφορίες.

«Είναι μέρες που το νησί κλείνει. ... Ό,τι απόμεινε από ‘να αμερικάνικο καταδρομικό, που το διαλύσανε.»

Το αφήγημα ξεκινά με την προσωπική ιστορία του αφηγητή, την οποία μοιάζει να αφηγείται σε κάποιο πρόσωπο που βρίσκεται κοντά του και στο οποίο κάνει κάποιου είδους περιήγηση στο νησί της Ρόδου «...έχει ένα χαμηλό μόλο ίσα ίσα με τη θάλασσα. Πρέπει να ξιπολυθείς, για να πας στην άκρη του». «Με σοροκάδα, μ’ άρεζε να κολυμπάω...», σχολιάζει ο αφηγητής, φανερώνοντας πως η πρώτη αυτή ιστορία δίνεται σε πρώτο πρόσωπο και αποτελεί ένα είδος αυτοβιογραφικής καταγραφής αναμνήσεων του αφηγητή από το νησί.

Σ’ αυτή την πρώτη ιστορία ο αφηγητής περνά, κατά τρόπο συνειρμικό, από το παρόν στο παρελθόν, καθώς υποδεικνύει στο πρόσωπο που τον ακούει τα μέρη που συνήθιζε να κολυμπά και τις συνθήκες που επικρατούν σε αυτά.

«Τούτο το πολεμικό είχε έρθει στη Ρόδο για επίσκεψη καλής θελήσεως... Ύστερα το διαλύσανε. Ένας βουτηχτής σκοτώθηκε πάνω στη δουλειά.»

Η δεύτερη ιστορία, δίνεται σε τρίτο πρόσωπο, με τον αφηγητή να λειτουργεί ως παντογνώστης. Αν και είναι η εκτενέστερη ιστορία του αφηγήματος, εγκιβωτίζεται στο πλαίσιο της πρώτης μικρότερης ιστορίας.

Σε ό,τι αφορά τους αφηγηματικούς τρόπους, παρατηρούμε ότι ο αφηγητής χρησιμοποιεί κυρίως τη διήγηση και πως αξιοποιεί τον πλάγιο λόγο προκειμένου να αποφύγει την παράθεση σε ευθύ λόγο όσων λένε και συζητούν τα πρόσωπα της ιστορίας, όπως είναι η συζήτηση ανάμεσα στον καπετάνιο και το λιμεναρχείο, τα σχόλια του καπετάνιου «αλίμονο αν αλλάζαν αραξοβόλι τ’ αμερικάνικα πολεμικά, με την κουβέντα ενός ντόπιου λιμενάρχη∙ τι τους είχαν τους κανονισμούς!», και τα λόγια των νησιωτών μόλις είχε πια γίνει η καταστροφή «να το πετάξεις στη θάλασσα και να ξαναφύγει». Υπάρχουν, επίσης, περιορισμένα στοιχεία περιγραφής «Τ’ αμερικάνικο καράβι ήταν καθισμένο ψηλά πάνω στα βράχια», αλλά και ορισμένα, ειρωνικά κυρίως, σχόλια του αφηγητή «κάπως έτσι το λένε, θαρρώ / αλλόκοτην αίσθηση που σου δίνουν οι Αμερικάνες, σα μαζευτούνε πολλές».

Η αφήγηση στην εγκιβωτισμένη αυτή ιστορία ακολουθεί ευθύγραμμη παράθεση των γεγονότων, χωρίς αναδρομικές παρεκβάσεις. Με χρονικούς προσδιορισμούς (τ’ απόγιομα  / Την άλλη μέρα το πρωί) προσδιορίζει το πέρασμα της ώρας και των ημερών, διευκολύνοντας τον αναγνώστη στο να παρακολουθεί την εξέλιξη των γεγονότων, που διαρκούν τελικά μερικούς μήνες, αν συμπεριληφθεί το διάστημα κατά το οποίο το κουφάρι του πλοίου παρέμεινε στα βράχια (Το κουφάρι απόμεινε δυο τρεις μήνες καρφωμένο στα βράχια του χαμηλού μόλου).

«Αν κοιτάξεις με το γυαλί, βλέπεις ακόμα στον πάτο παλιές λαμαρίνες και κομμάτια καλώδια.»

Η τελευταία φράση του κειμένου μας επαναφέρει στο παρόν του αφηγητή και στην πρώτη ιστορία.

Συνολικά, διαπιστώνουμε ότι ο αφηγητής που ταυτίζεται με το συγγραφέα χρησιμοποιεί την αναδρομική αφήγηση (η ιστορία με το Αμερικάνικο πολεμικό), το α΄ πρόσωπο (π.χ. “μ’ άρεζε να κολυμπάω”), το β΄ πρόσωπο (π.χ. “Αν κοιτάξεις με το γυαλί, βλέπεις ακόμα στον πάτο παλιές λαμαρίνες και κομμάτια καλόδια”) και κυρίως το γ΄ πρόσωπο (π.χ. “του μήνυσαν να φύγει”). Τέλος, λειτουργεί ως παντογνώστης αφηγητής (“Ο καπετάνιος κούνησε τους ώμους σαν του τα ’πανε”).

4. «Το κουφάρι απόμεινε δυο τρεις μήνες καρφωμένο στα βράχια του χαμηλού μόλου, για να δοξάζει τους κανονισμούς»: Να εξηγήσετε το νόημα αυτής της φράσης.

Η φράση αυτή, και ειδικότερα το σχόλιο «για να δοξάζει του κανονισμούς» συνιστά ειρωνεία, καθώς ο αφηγητής θέλει να δείξει πως οι γενικοί κανονισμοί του αμερικανικού στόλου, τους οποίους ακολουθεί κατά γράμμα ο Αμερικανός καπετάνιος, δεν μπορούν να θεωρούνται απόλυτοι και πάντοτε εφαρμόσιμοι, αφού ανάλογα με το που βρίσκεται ένα πλοίο οφείλει να συμμορφώνεται στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε τόπου. Ο καπετάνιος, που αρνείται να προσαρμοστεί στις ιδιαίτερες συνθήκες του νησιού και θεωρεί πως οι κανονισμοί που του έχουν δοθεί αποτελούν μια αδιάψευστη αυθεντία, καταλήγει με την ακαμψία και την αλαζονεία του να οδηγεί το πλοίο του στην καταστροφή.

Είναι σαφές, λοιπόν, πως οι κάθε είδους κανονισμοί και οδηγίες δεν γίνεται να έχουν καθολική ισχύ, αφού ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες, ενδέχεται, όπως φαίνεται και από αυτή την ιστορία, να φανούν ανεπαρκείς. Οι άνθρωποι οφείλουν να προσαρμόζονται στα δεδομένα που αντιμετωπίζουν και να τροποποιούν ανάλογα τη συμπεριφορά και τη δράση τους, αψηφώντας τους κανονισμούς, όταν είναι προφανές πως αυτοί δεν ανταποκρίνονται στην τρέχουσα πραγματικότητα. Η τυπολατρία, άλλωστε, του συγκεκριμένου καπετάνιου είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή του πολεμικού πλοίου.

5. «Η σοροκάδα δε σήκωνε λεβεντιά»: Να σχολιάσετε αυτή τη φράση καθώς και την άρνηση του Αμερικανού πλοιάρχου να ακολουθήσει τη συμβουλή του λιμενάρχη.

Όταν το Λιμεναρχείο διαπιστώνει πως ο Αμερικανός καπετάνιος δεν έχει σκοπό να μετακινήσει το πλοίο του και να αναζητήσει κάποιο ασφαλέστερο σημείο, σχολιάζει πως η σοροκάδα δε σήκωνε λεβεντιά, για να τονιστεί πως ήταν ανόητο να προσπαθεί κάποιος να τα βάλει με τη θάλασσα και τον άνεμο, μόνο και μόνο για να δείξει στους άλλους πως είναι ικανός και άφοβος. Για τους ανθρώπους του νησιού ήταν απολύτως βέβαιο πως η σοροκάδα μπορούσε να στείλει στα βράχια οποιοδήποτε πλοίο, όσες προφυλάξεις κι αν είχε λάβει αυτό, γι’ αυτό και δεν κατανοούν το πείσμα και την περηφάνια του καπετάνιου.  

Ο καπετάνιος από τη μεριά του υποτιμά τόσο την ένταση της σοροκάδας, μιας και θεωρεί πως τα οχτώ μποφόρ δεν αποτελούν ικανό κίνδυνο, όσο και τις υποδείξεις των ντόπιων, αφού πιστεύει πως θα ήταν προσβλητικό για ένα αμερικανικό πολεμικό πλοίο το να μετακινείται επειδή το ζήτησε ένας ντόπιος λιμενάρχης. Ο Αμερικανός αρνείται να συμμορφωθεί στα λεγόμενα του λιμενάρχη, διότι αισθάνεται πως μ’ αυτό τον τρόπο είναι σαν να αναγνωρίζει κάποιου είδους εξουσία σ’ έναν εντελώς ασήμαντο ντόπιο «υπάλληλο», που δεν έχει μήτε το κύρος, μήτε τη δυναμική εμπειρία ενός Αμερικανού ναυτικού.

6. Πώς λειτουργεί στο διήγημα η πρώτη φράση του;

«Είναι μέρες που το νησί κλείνει.( Μήτε πλεούμενο σιμώνει, μήτε αεροπλάνο.)»

Η αρχική αυτή φράση, που υποδηλώνει πως κάποιες μέρες η πρόσβαση στο νησί αποκλείεται τελείως, λόγω προφανώς του ανέμου ή άλλων φυσικών στοιχείων, επέχει θέση προϊδεασμού για την ένταση που λαμβάνουν τα φυσικά φαινόμενα σε τοπικό επίπεδο. Ο αναγνώστης καταλαβαίνει εξαρχής πως κάποιες μέρες η κατάσταση που επικρατεί στο νησί είναι τέτοια που κανείς και τίποτε δεν μπορεί να μετακινηθεί στη θάλασσα ή στον αέρα, αφού προφανώς η ένταση των ανέμων καθιστά επικίνδυνη κάθε τέτοια προσπάθεια.