Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία: Πανελλαδικές Εξετάσεις 2024

Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία: Πανελλαδικές Εξετάσεις 2024
 
ΚΕΙΜΕΝΟ 1
Η αξία του «ταξιδεύειν»
 
   Πολλές φορές αναρωτιόμαστε ποιο είναι το πολυτιμότερο συστατικό της ευτυχίας, η πεμπτουσία* της ζωής που αξίζει να παλέψουμε για να κατακτήσουμε, έτσι ώστε να φτάσουμε έστω κι ένα βήμα πιο κοντά στην πολυπόθητη ευδαιμονία. Αν και η ευτυχία είναι κάτι εντελώς υποκειμενικό για τον κάθε άνθρωπο, οι περισσότεροι τουλάχιστον από εμάς θα συμφωνούσαμε πως ευτυχία είναι αδιαμφισβήτητα μια ευρεία συλλογή στιγμώνꞏ στιγμών ιδιαίτερων και ξεχωριστών για τον καθένα από εμάς.
   Πολύτιμες και ανεξίτηλες στη μνήμη στιγμές μπορούν να μας χαρίσουν πολλά και διαφορετικά πράγματα στη ζωή. Ένα από αυτά είναι και τα ταξίδια. Η αξία των ταξιδιών είναι από κάθε άποψη ανεκτίμητη. Κι αυτό, γιατί τα ταξίδια έχουν το μοναδικό χάρισμα να συνδυάζουν όλα αυτά τα συστατικά στοιχεία που χρειάζεται πραγματικά ο άνθρωπος προκειμένου να εξελιχθεί πνευματικά και ψυχικά, να ολοκληρωθεί και τελικά να ευτυχήσει. Πνευματικές κατακτήσεις για όσους «ορέγονται φύσει του ειδέναι»**, απεριόριστη ψυχαγωγία, αλλά και ψυχική και σωματική υγεία είναι τα οφέλη που μπορεί κανείς να αποκομίσει από ένα απλό ταξίδι.
   Καλώς ή κακώς, ζούμε σε μια εποχή που η καθημερινότητα απαιτεί από εμάς μεγάλα ποσά ενέργειας και ψυχικών αποθεμάτων, προκειμένου να αντεπεξέλθουμε επιτυχώς στους ταχείς και άκρως πιεστικούς και απαιτητικούς ρυθμούς ζωής. Μέσα, λοιπόν, σ’ αυτόν τον κυκεώνα των αλλεπάλληλων υποχρεώσεων και δυσκολιών, συχνά παρασυρόμαστε από τη ρουτίνα της καθημερινότητας και λησμονούμε να προσφέρουμε στον εαυτό μας ένα πολύτιμο δώρο: στιγμές προσωπικής ηρεμίας και ικανοποίησης.
   Τα ταξίδια είναι μια ευκαιρία για φυγή από την, πολλές φορές, πληκτική και αγχογόνο πραγματικότητα, αλλά και ένας τρόπος για μια καλύτερη γνωριμία με τον ίδιο σου τον εαυτό και τα «θέλω» του. Η αλλαγή παραστάσεων σε συνδυασμό με τη συσσώρευση καινούριων εμπειριών και αναμνήσεων στην παρακαταθήκη του καθενός, καθιστά τα ταξίδια τον πλέον ενδεδειγμένο τρόπο ψυχικής εκτόνωσης και αναζωογόνησης του κάθε ανθρώπου.
   Ακόμη, ο συγχρωτισμός ανθρώπων ενδεχομένως διαφορετικής εθνικής προέλευσης και κουλτούρας, σε συνδυασμό με την πνευματική μέθεξη*** με τον πολιτισμό του τόπου που επισκέπτεται κανείς, συμβάλλουν στην ευρύτερη μόρφωση του ανθρώπου, τη διεύρυνση των πνευματικών του οριζόντων, καθώς και τη γνώση και υιοθέτηση νέων τρόπων ζωής και σκέψης.
   Επιπλέον, μέσα από τη διάδοση και ανταλλαγή ιδεών που παρέχουν τα ταξίδια, μπορεί να επιτευχθεί μια γόνιμη και υγιής επικοινωνία και γνωριμία διαφορετικών λαών. Το τελευταίο μπορεί να αποτελέσει σπουδαίο επίτευγμα στην προσπάθεια της ανθρωπότητας για την άρση των εθνικιστικών προκαταλήψεων, τον περιορισμό του ρατσισμού και την επικράτηση της διακρατικής ειρήνης και συνεργασίας.
   Συμπερασματικά, διαφαίνεται πως τα ταξίδια δεν είναι κάτι απλό… Στην πραγματικότητα, αυτές οι μικρές αποδράσεις από την καθημερινότητα κρύβουν πολλά περισσότερα. Είναι μία από τις λίγες μορφές πραγματικής ψυχαγωγίας, που συνδυάζει με τον ωραιότερο δυνατό τρόπο τη γνώση με τη διασκέδαση και που αποτελεί μια αστείρευτη πηγή πολύτιμων και αξέχαστων αναμνήσεων και εμπειριών.

* πεμπτουσία: ουσιωδέστερο περιεχόμενο
** «ορέγονται φύσει του ειδέναι»: φράση του Αριστοτέλη που δηλώνει την επιθυμία του ανθρώπου να μαθαίνει
*** μέθεξη: συμμετοχή, επικοινωνία, επαφή
 
[Κείμενο της Ηλέκτρας Χατζηδημητρίου, από το διαδίκτυο 12-08-2016, ελαφρώς διασκευασμένο για τις ανάγκες της εξέτασης].

ΚΕΙΜΕΝΟ 2
ΑΝΩ ΑΙΓΥΠΤΟΣ
 
Τρένο. Μπαίνουμε στην Άνω Αίγυπτο. Απέναντι τα βουνά λάμπουν γυμνά, τριανταφυλλένια, έρημα. Κοντά μας, δίπλα στο νερό, η πράσινη γραμμή της κατοικούμενης γης. […]
Φτάσαμε στις Θήβες, στη Μεγάλη Διόσπολη, στην Εκατοντάπυλο του Ομήρου, στην τεράστια πρωτεύουσα των Φαραώ. Σήμερα είναι ένα μικρό χωριό που ζει από τους χιλιάδες περιηγητές που έρχουνται με τα βαπόρια και με τα τρένα. […]
Πηγαίνω πρωί πρωί στους ναούς του Λούξορ και του Καρνάκ. […] Τα ανάγλυφα, γιγάντια, παριστάνουν το Φαραώ να τανύζει* το τόξο, τους αιχμαλώτους δεμένους από το λαιμό να σηκώνουν τα χέρια, τους θεούς να επιφοιτούν απάνου στις βασίλισσες και να δημιουργούν μαζί τους το διάδοχο. Αποπάνου τα ιερογλυφικά υμνούν τη μυστική αυτή ένωση. […]
Συλλογίζουμαι στις τελευταίες πια μεγάλες δυναστείες, όταν επετράπη στους ξένους να επισκέπτουνται ανενόχλητοι την Αίγυπτο. Τι καταπληχτικό θέαμα θ’ απλώθηκε μπροστά στα αφελή, νηφάλια μάτια των Ελλήνων! Αυτοί που ανατράφηκαν σε μικρές πολιτείες και που δούλευαν χαρούμενοι και περιόριζαν σε έναν ελάχιστο υλικό χώρο όλο το πνέμα‒αντίκρισαν ξαφνικά τους τερατόμορφους θεούς και τις γιγάντιες κολόνες και τις ανθρώπινες μάζες που δούλευαν σκλάβες χωρίς ανταρσία και μάχουνταν, σωριάζοντας όγκο πάνου σε όγκο, να συλλάβουν το πνέμα. […]
Όλη αυτή η δυτική όχθη ήταν αφιερωμένη στο θάνατο. Έσκαβαν τους βράχους βαθιά και παράχωναν τη μούμια‒όπως παραχώνουμε το σπόρο το σιτάρι. Για να φυτρώσει και ν’ αναστηθεί. Και τώρα, σκάβοντας, τις ανακαλύπτουμε τυλιμένες στις φασκιές τους, με σταυρό τα χέρια επί χιλιάδες χρόνια, να περιμένουν. Βασιλιάδες και δούλοι, άγιοι και φονιάδες, ιερείς και χορεύτριες, περιμένουν την ψυχή τους.

* τανύζω: τεντώνω

[Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας, εκδ. Καζαντζάκη, Αθήνα, σσ. 54-56]. Έχει διατηρηθεί η γλωσσική ιδιοτυπία του κειμένου.

ΚΕΙΜΕΝΟ 3
 
Το ταξίδι
 
Μου σφίγγει ο καημός σα θηλιά το λαιμό 

και μες στην καρδιά με δαγκώνει σα φίδι. 

Παράξενο θέλω ν’ αρχίσω ταξίδι,
     χωρίς, μα χωρίς τελειωμό.
 
Το δρόμο μου αργά να τραβώ, να τραβώ, 

αλλά πουθενά και ποτέ να μη στέκω, 

ψυχή να μη βρίσκω, ή πάντα να μπλέκω
     με κόσμο τυφλό και βουβό.
 
Να νιώθω τριγύρω πλατιά ερημιά, 

κλεισμένα τα σπίτια, τα τζάκια σβησμένα, 

ψηλά να μη φέγγει αστέρι κανένα,
     και κάτου γυναίκα καμιά.
 
Ε! ίσως σε τέτοιο ταξίδι αν βρεθώ, 

ατέλειωτο, έρμο, σ’ άγνωστη χώρα,
δε θα ’χω περίσσια λαχτάρα σαν τώρα, 

     αγάπη, από σε να χαθώ!

[Κωστής Παλαμάς, από τη συλλογή: Τα 100 καλύτερα ελληνικά ποιήματα, εκδ. Γλάρος, σ. 69].
 
Θέμα Α
Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά σε μία παράγραφο 60-70 λέξεων τα οφέλη του «ταξιδεύειν» σε ατομικό επίπεδο, όπως παρουσιάζονται στο απόσπασμα του Κειμένου 1: «Πολύτιμες και ανεξίτηλες…νέων τρόπων ζωής και σκέψης».
Μονάδες 20
 
Για τη σύνταξη της περίληψης υπογραμμίζουμε και αριθμούμε τις προτάσεις εκείνες που απαντούν στο ερώτημα που έχει τεθεί («τα οφέλη του ταξιδεύειν σε ατομικό επίπεδο):
 
1. Πολύτιμες και ανεξίτηλες στη μνήμη στιγμές
2. Πνευματική και ψυχική εξέλιξη, ολοκλήρωση και ευτυχία
3. Ψυχική και σωματική υγεία
4. Προσωπική ηρεμία και ικανοποίηση
5. Φυγή από την πλήξη και το άγχος
6. Αυτογνωσία
7. Ψυχική εκτόνωση και αναζωογόνηση
8. Επαφή με άλλους πολιτισμούς
9. Ευρύτερη μόρφωση, διεύρυνση πνευματικών οριζόντων
10. Γνώση και υιοθέτηση νέων τρόπων ζωής
 
Ακολούθως ομαδοποιούμε τα οφέλη εκείνα που εμπίπτουν σε κοινή κατηγορία και φροντίζουμε να αναδιατυπώσουμε τις ιδέες του κειμένου, ώστε να μην αποτελέσει το δικό μας κείμενο αντιγραφή του κειμένου αναφοράς. Ενδεικτική ομαδοποίηση των οφελών είναι η δοσμένη από την Κεντρική Επιτροπή Εξετάσεων:
 
- ανεκτίμητες εμπειρίες και αναμνήσεις
- γνώσεις, μόρφωση (γνωστικά-πνευματικά οφέλη)
- γαλήνη-ευχαρίστηση (ψυχικά-συναισθηματικά οφέλη)
- αντιμετώπιση πλήξης και άγχους της καθημερινότητας
- διεύρυνση σκέψης και αλλαγή τρόπου ζωής και νοοτροπίας
 
Στη σύνταξη της συνοπτικής απόδοσης δεν απαιτείται να ακολουθήσουμε τη ροή του κειμένου αναφοράς. Ζητούμενο είναι να πυκνώσουμε επαρκώς τον λόγο μας, ώστε να εντάξουμε εντός του ορίου των 60-70 λέξεων όσο περισσότερα από τα σχετικά οφέλη έχουμε τη δυνατότητα.
 
Ενδεικτική περίληψη
Τα ταξίδια ωφελούν ποικιλοτρόπως το άτομο, καθώς μέσω αυτών κατορθώνει να ξεφύγει από το άγχος της καθημερινότητας και να επιτύχει την ψυχική του αναζωογόνηση. Αποκομίζει ανεκτίμητες εμπειρίες, οδηγείται στην αυτογνωσία, αλλά και στην επαφή με άλλους τόπους και πολιτισμούς που ενισχύουν τις γνώσεις του και το ωθούν στην πνευματική του εξέλιξη. Τα ταξίδια, συνάμα, διευρύνουν τη σκέψη του, το εξοικειώνουν με νέες νοοτροπίες και του προσφέρουν ευτυχία μέσω της γαλήνης.
[Λέξεις: 70]
 
Θέμα Β
Β1. Να γράψετε στο τετράδιό σας δίπλα στον αριθμό της Στήλης Α το γράμμα από τη Στήλη Β που αντιστοιχεί στην ορθή απάντηση, με βάση το περιεχόμενο του Κειμένου 1 (χωρίς αναφορά σε χωρία του κειμένου):
            Στήλη Α                                                              Στήλη Β
 

1.         Στην	πρώτη	παράγραφο	α. η ευτυχία καθορίζεται με αντικειμενικά
υποστηρίζεται ότι			κριτήρια.
			β.         η            ευτυχία	είναι	κάτι	το
			υποκειμενικό.
			γ. η ευτυχία είναι εύκολο να επιτευχθεί.

2.         Στη      δεύτερη            παράγραφο υποστηρίζεται η άποψη ότι τα ταξίδια	α. δεν συνδέονται με την ευτυχία.
	β. αφήνουν σημαντικό αποτύπωμα στη μνήμη.
	γ. δεν βοηθούν στην ολοκλήρωση του ανθρώπου.

 

3.         Στην	τρίτη	παράγραφο	α.         ο          απαιτητικός            χαρακτήρας	των
αναδεικνύεται			σύγχρονων συνθηκών ζωής.
			β. η εύκολη διαβίωση των ανθρώπων.
			γ. η απουσία δυσκολιών και εμποδίων
			της σύγχρονης ζωής.

 

4.         Στην    πέμπτη παράγραφο	α. είναι ευκαιρία αλληλεπίδρασης των
υποστηρίζεται ότι τα ταξίδια	ανθρώπων.
	β. δεν σχετίζονται με τον πολιτισμό του
	τόπου.
	γ.         αμβλύνουν	τους	πνευματικούς
	ορίζοντες.

 

5.         Στην    έβδομη παράγραφο	α. είναι κάτι απλό.
συμπεραίνεται ότι τα ταξίδια	β. δεν συνδέονται με		την
	καθημερινότητα.
	γ. συνδυάζουν τη γνώση με τη
	διασκέδαση.

Μονάδες 15

1=β, 2=β, 3=α, 4=α, 5=γ
 
Β2. α. Ποια είναι η πρόθεση της συντάκτριας στη δεύτερη παράγραφο του Κειμένου 1 «Πολύτιμες…ένα απλό ταξίδι» (μονάδες 2) και πώς ο τρόπος με τον οποίο την αναπτύσσει, εξυπηρετεί την πρόθεσή της αυτή; (μονάδες 3)
 
Η συντάκτρια επιδιώκει να αποδείξει και να πείσει σχετικά με την ιδιαίτερη σημασία των ταξιδιών για τον άνθρωπο. Προκειμένου να επιτύχει την επιδίωξή της αυτή αναπτύσσει την παράγραφό της με τη μέθοδο της αιτιολόγησης («Κι αυτό, γιατί τα ταξίδια έχουν το μοναδικό χάρισμα να συνδυάζουν…»). Ως τεκμηρίωση, άρα, της διαπίστωσής της πως «Η αξία των ταξιδιών είναι ανεκτίμητη», η γράφουσα καταφεύγει στην αιτιολόγηση, με την παρουσίαση των ωφελειών εκείνων («να εξελιχθεί πνευματικά και ψυχικά, να ολοκληρωθεί, να ευτυχήσει, ψυχική και σωματική υγεία κ.ά.) που καθιστούν τον ισχυρισμό της πειστικό.
 
β. έτσι ώστε (1^η παράγραφος), Αν και (1^η παράγραφος), ή (3^η παράγραφος), καθώς και (5^η παράγραφος), Συμπερασματικά (7η παράγραφος). Να εξηγήσετε τι δηλώνουν οι παραπάνω διαρθρωτικές λέξεις (μονάδες 5).
Μονάδες 10
 
έτσι ώστε = αποτέλεσμα
αν και = εναντίωση / αντίθεση
ή = διάζευξη
καθώς και = προσθήκη
συμπερασματικά = συμπέρασμα / αποτέλεσμα
 
Β3. Βασικό γνώρισμα του Κειμένου 2 είναι ο βιωματικός του χαρακτήρας. Να αναφέρετε δύο (2) χαρακτηριστικά που επιβεβαιώνουν αυτό τον χαρακτηρισμό (μονάδες 4) και να αιτιολογήσετε τις επιλογές σας (μονάδες 4) παραθέτοντας και τα αντίστοιχα χωρία (μονάδες 2). Μονάδες 10
 

Ο βιωματικός χαρακτήρας στο κείμενο του Νίκου Καζαντζάκη γίνεται εμφανής πρωτίστως μέσω της χρήσης του α΄ ενικού προσώπου («Πηγαίνω πρωί πρωί στους ναούς του Λούξορ και του Καρνάκ»), με το οποίο ο συγγραφέας δηλώνει σαφώς πως τα όσα καταγράφει συνιστούν προσωπικά του βιώματα και εμπειρίες. Παραλλήλως, βέβαια, ο συγγραφέας αξιοποιεί και το α΄ πληθυντικό πρόσωπο («Φτάσαμε στις Θήβες, στη Μεγάλη Διόσπολη…», μέσω του οποίου το όλο βίωμα καθίσταται συλλογικό, εφόσον ο συγγραφέας έχει συνταξιδιώτες πλάι και μαζί με τους οποίους αντικρίζει τα αξιοθέατα της Άνω Αιγύπτου.
[Επιπροσθέτως, το κείμενο του Καζαντζάκη εμπεριέχει ποικίλες εικόνες και στοιχεία περιγραφής («Απέναντι τα βουνά λάμπουν γυμνά, τριανταφυλλένια, έρημα.», «Τα ανάγλυφα γιγάντια, παριστάνουν το Φαραώ να τανύζει το τόξο…», μέσω των οποίων γίνεται αισθητή η προσωπική πρόσληψη του χώρου και ενισχύεται η υποκειμενική διάσταση του κειμένου. Εμφανής, άλλωστε, είναι η καταγραφή των προσωπικών σκέψεων του συγγραφέα, οι οποίες αποδίδονται με την τεχνική του εσωτερικού μονολόγου («Συλλογίζουμαι στις τελευταίες πια μεγάλες δυναστείες»), μέσω των οποίων γίνεται εμφανέστερη η εντύπωση και ο προβληματισμός που προκαλούνται στον γράφονται από τις εικόνες που αντικρίζει γύρω του.]

Θέμα Γ
Γ1. Πώς λειτουργεί το ταξίδι, κατά τη γνώμη σας, για το ποιητικό υποκείμενο στο Κείμενο 3; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας αξιοποιώντας τρεις (3) διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες. Πώς θα αντιδρούσατε εσείς, αν βρισκόσαστε σε ανάλογη συναισθηματική κατάσταση; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
 
Η σύνταξη ενός ορθού ερμηνευτικού σχολίου προϋποθέτει την ουσιαστική κατανόηση του συναισθηματικού κλίματος, όπως την παρουσιάζει ο ποιητής, την αξιοποίηση -όχι την απλή καταγραφή- των κατάλληλων κειμενικών δεικτών με τρόπο που να γίνεται εμφανές ότι έχουμε κατανοήσει πώς μέσω αυτών προβάλλεται η συναισθηματική κατάσταση του ποιητικού υποκειμένου. Σημαντικό είναι, επίσης, να ληφθεί υπόψη πως η προσωπική ανταπόκριση λαμβάνει ως βάση της και αφορμή το προσωπικό βίωμα και την αντίδραση του ποιητικού υποκειμένου.
Προσέχουμε πως παρά το πλήθος των κειμενικών δεικτών επιλέγουμε εκείνους μόνο που μπορούμε με επάρκεια να αιτιολογήσουμε πώς συνδέονται με την ανάδειξη της συναισθηματικής κατάστασης του ποιητικού υποκειμένου.
 
Ενδεικτικοί κειμενικοί δείκτες:
- Παρομοιώσεις: σα θηλιά, σα φίδι
- Μεταφορές: στην καρδιά με δαγκώνει, κόσμο τυφλό και βουβό
- Επανάληψη: να τραβώ, να τραβώ
- Α΄ ενικό πρόσωπο: θέλω ν’ αρχίσω
- Β΄ ενικό πρόσωπο: από σε (απεύθυνση)
- Εικόνες: πλατιά ερημιά, κλεισμένα τα σπίτια…
- Ασύνδετο σχήμα: πλατιά ερημιά, κλεισμένα τα σπίτια, τα τζάκια σβησμένα, ψηλά να μη φέγγει αστέρι κανένα,
- Χρήση συμβόλων: η έννοια του ταξιδιού, η έννοια της Αγάπης
- Σημεία στίξης: από σε να χαθώ!
- Επιφώνημα: Ε!
 
Ενδεικτικό ερμηνευτικό σχόλιο
Το ποιητικό υποκείμενο αντικρίζει την προοπτική ενός ταξιδιού ως μέσου διαφυγής από μια οδυνηρή συναισθηματική κατάσταση στο πλαίσιο της οποίας ασφυκτιά. Όπως δραστικά το παρουσιάζει με τη χρήση δύο παρομοιώσεων ο προσωποποιημένος «καημός» του σφίγγει «σα θηλιά το λαιμό» και τον δαγκώνει «σα φίδι». Είναι, άρα, τέτοιας έντασης η θλίψη του, ώστε επιθυμεί να επιδοθεί σε ένα ιδιότυπο ταξίδι, το οποίο θα είναι ατέρμονο, όπως αυτό διαφαίνεται από το σχήμα επανάληψης («χωρίς, μα χωρίς τελειωμό»). Το ποιητικό υποκείμενο, μάλιστα, θέλει όχι μόνο να ξεκινήσει ένα δίχως τέλος ταξίδι, αλλά και να αποφεύγει κάθε επαφή ή συναναστροφή με τους ανθρώπους («ψυχή να μη βρίσκω»), όπως το αποδίδει με τη χρήση μεταφορικού λόγου. Η ανάγκη του για απομόνωση και πλήρη αποχή από κάθε αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους («πλατιά ερημιά, κλεισμένα τα σπίτια») καθιστά εμφανή την αίσθηση απογοήτευσης, πόνου και πιθανώς προδοσίας που έχει βιώσει, με αποτέλεσμα να μη θέλει περαιτέρω συσχέτιση με τους ανθρώπους γύρω του. Το ταξίδι αυτό, πάντως, αποτελεί περισσότερο μια έκφραση επιθυμίας για φυγή («σε τέτοιο ταξίδι αν βρεθώ»), παρά μια βέβαιη προοπτική.  
Προσωπικά, αν βρισκόμουν σε μια ανάλογη συναισθηματική κατάσταση, θα αναζητούσα αντιστοίχως την απομόνωση και την αποστασιοποίηση από τους άλλους, όχι όμως κατ’ ανάγκη μέσο ενός πραγματικού ταξιδιού. Θα επιχειρούσα πιθανώς να αναμετρηθώ με τις σκέψεις και τα συναισθήματά μου σε μια διαδικασία ενδοσκόπησης με τη συνδρομή κάποιου βιβλίου ή με μοναχικούς περιπάτους.
 
Θέμα Δ
Δ1. Στο Κείμενο 1 διατυπώνεται η θέση ότι τα ταξίδια αποτελούν «τον πλέον ενδεδειγμένο τρόπο ψυχικής εκτόνωσης και αναζωογόνησης του κάθε ανθρώπου».
α) Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με την παραπάνω θέση της συντάκτριας και γιατί;
β) Εσείς, ποιους τρόπους επιλέγετε, για να αναζητήσετε την προσωπική σας ηρεμία και ισορροπία και για ποιους λόγους κάνετε αυτές τις επιλογές;
Αξιοποιώντας δημιουργικά τα Κείμενα 1 και 2 να παρουσιάσετε τις απόψεις σας σε άρθρο 350-400 λέξεων, που θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας.
Μονάδες 30
 
- Σύμφωνα με τις οδηγίες της Κεντρικής Επιτροπής Εξετάσεων επαρκούν 2-3 αιτιολογημένες θέσεις για κάθε ζητούμενο. Ως εκ τούτου εκείνο που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η ουσιαστική και επαρκής τεκμηρίωση των επιλεχθεισών θέσεων. Δεν ζητείται, άρα, πλήθος ιδεών, εφόσον κάτι τέτοιο δεν μπορεί να υποστηριχθεί λόγω της μικρής έκτασης του κειμένου, αλλά ορισμένες μόνο ιδέες, οι οποίες θα αιτιολογηθούν ορθώς.
- Προσοχή χρειάζεται, επίσης, στο να ληφθούν υπόψη τα χαρακτηριστικά του κειμενικού είδους (άρθρο) και η περίσταση επικοινωνίας, εφόσον το άρθρο αυτό θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου.
- Σε περίπτωση διαφωνίας με τη θέση της συντάκτριας (1^ο ζητούμενο), η διαφωνία αυτή οφείλει να επικεντρώνεται στην «ψυχική εκτόνωση και αναζωογόνηση του ανθρώπου». Παραλλήλως, οι απόψεις που θα διατυπωθούν στο 1^ο αυτό ζητούμενο ως αντεπιχειρήματα δεν θα πρέπει να επαναληφθούν στο 2^ο ζητούμενο ως προσωπικές πλέον επιλογές.
- Στο 2^ο ζητούμενο η χρήση α΄ προσώπου αποτελεί αναγκαιότητα, εφόσον οι υποψήφιοι καλούνται να καταγράψουν τις προσωπικές τους επιλογές.
 
α) Σε περίπτωση διαφωνίας:
 
     Αν και αντιλαμβάνομαι πόσο δημοφιλή και ευχάριστα είναι τα ταξίδια, δεν συμφωνώ με την άποψη πως αποτελούν τον πλέον ενδεδειγμένο τρόπο ψυχικής εκτόνωσης, εφόσον επί της ουσίας συνιστούν μια σύντομη μόνο διαφυγή από τα όσα πιέζουν το άτομο και του προκαλούν άγχος. Ένα ταξίδι δεν είναι σε θέση να επιλύσει τα προβλήματα ή τις συγκρουσιακές καταστάσεις που ενδεχομένως βιώνει το άτομο, ως εκ τούτου ό,τι κυρίως προσφέρει είναι μια ανεπιτυχή απόπειρα περισπασμού, εφόσον οι παράγοντες πίεσης παραμένουν ως έχουν. Θεωρώ, επομένως, πως θα ήταν προτιμότερη μια προσπάθεια ουσιαστικής διαχείρισης των όσων επηρεάζουν το άτομο είτε με τη συνδρομή κάποιου ειδικού είτε μέσω μιας απαιτητικής διαδικασίας ενδοσκόπησης, προκειμένου να αναζητηθούν τα πραγματικά αίτια άγχους, ανησυχίας ή ψυχικής καταπίεσης του ατόμου.
     Παραλλήλως, θεωρώ πως τα ταξίδια δεν αποτελούν μήτε τον καλύτερο δυνατό τρόπο διασφάλισης της αναζωογόνησης του ατόμου, διότι είναι από τη φύση τους σύντομα και, άρα, έχουν προσωρινά μόνο αποτελέσματα. Κατά τη γνώμη μου, αν κάποιος από εμάς επιθυμεί να βιώσει μια πραγματική και διαρκή αναζωογόνηση οφείλει να προχωρήσει σε ουσιαστικές και μόνιμες αλλαγές στον τρόπο ζωής του. Η αναζήτηση μιας νέας δραστηριότητας που μπορεί να ενταχθεί στον ελεύθερο χρόνο του ατόμου και να το φέρνει σε επαφή και αλληλεπίδραση με καινούργια πρόσωπα, θα αποτελούσε έναν πιο αποτελεσματικό τρόπο να επιτευχθεί η ζητούμενη αναζωογόνηση. Η ένταξη, για παράδειγμα, σε έναν οργανισμό εθελοντών ή σε μια αθλητική ομάδα θα διαφοροποιούσε πλήρως τον τρόπο θέασης της πραγματικότητας και θα ανανέωνε διαρκέστερα το άτομο.     
     Τα ταξίδια έχουν μεν τη δυνατότητα να διευρύνουν την αντίληψη του ατόμου, ιδίως όταν πρόκειται για επισκέψεις σε άλλες χώρες, αλλά δεν μπορούν να θεωρηθούν αποτελεσματικό μέσο ψυχικής εκτόνωσης, όταν τα ίδια ως διαδικασία συνιστούν για ορισμένα άτομα παράγοντα πρόσθετου άγχους και πίεσης. Οι έννοιες τόσο της εκτόνωσης όσο και της αναζωογόνησης ενέχουν αμιγώς υποκειμενικό χαρακτήρα, εφόσον διαφορετικά άτομα αντιδρούν με διαφορετικό τρόπο σε παρόμοια ερεθίσματα. Υπ’ αυτή την έννοια ό,τι λειτουργεί ως εκτόνωση ή διαφυγή για το ένα άτομο ενδέχεται να λειτουργεί ως πηγή άγχους και κατ’ επέκταση ως κοπιώδης διαδικασία για ένα άλλο. Δύσκολα, επομένως, θα θεωρούσα πως για ένα εσωστρεφές και αγχώδες άτομο ένα ταξίδι μπορεί να επιφέρει αποφόρτιση, τη στιγμή που του προκαλεί νέες εσωτερικές εντάσεις και καταλήγει να το εξουθενώνει ψυχικά.
 
α) Σε περίπτωση συμφωνίας:

     Η καθημερινότητα τόσο για τους ενήλικες όσο και εμάς τους εφήβους είναι εξαιρετικά πιεστική λόγω του πλήθους των υποχρεώσεων που μας τίθενται προς διαχείριση. Καταλήγουν, έτσι, οι περισσότεροι άνθρωποι να αισθάνονται ψυχικά κουρασμένοι και διαρκώς αγχωμένοι, διότι δεν έχουν μήτε το χρόνο μήτε -συχνά- την απαιτούμενη ενέργεια, προκειμένου να ανταποκριθούν σε όλες τις υποχρεώσεις τους. Υπ’ αυτή την έννοια, η έστω και ολιγοήμερη απομάκρυνση από τους ψυχοφθόρους αυτούς ρυθμούς, η αλλαγή παραστάσεων και το πέρασμα σε πιο ράθυμους ρυθμούς διαβίωσης που προσφέρουν τα ταξίδια διασφαλίζουν στο άτομο την ευκαιρία να αποφορτιστεί συναισθηματικά και να εκτονωθεί ψυχικά. Λειτουργούν, δηλαδή, τα ταξίδια ως ένα πολύτιμο διάλειμμα που επιτρέπει στο κάθε άτομο να αποκτήσει το αναγκαίο χρονικό περιθώριο απομάκρυνσης από το άγχος, προκειμένου να αναζωογονηθεί και να αισθανθεί τις δυνάμεις του -ψυχικές και πνευματικές- να αποκαθίστανται. 
     Μέσω των ταξιδιών, μάλιστα, το άτομο έχει τη δυνατότητα να βρεθεί σε άλλες χώρες, να τις περιηγηθεί και να γνωρίσει από κοντά τη δική τους ξεχωριστή κουλτούρα. Η επαφή αυτή με τον  διαφορετικό τρόπο σκέψης και ζωής προσφέρει στο άτομο αφενός τη δυνατότητα να αξιολογήσει και να εκτιμήσει τόσο τις ιδιαίτερες ποιότητες του άλλου πολιτισμού όσο και τα ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά της πατρίδας του, κι αφετέρου να απαλλαγεί από πιθανά αισθήματα φόβου ή ανησυχίας απέναντι στην ετερότητα των άλλων εθνών. Προκύπτει, κατ’ αυτό τον τρόπο, ένας εξαίρετος συνδυασμός ποιοτικού ψυχαγωγικού χρόνου και εσωτερικής βελτιστοποίησης μέσω των νέων γνώσεων και της διεύρυνσης του τρόπου αντίληψης των πραγμάτων.
     Το άτομο, παράλληλα, έχει την ευκαιρία κατά τη διάρκεια του ταξιδιού να διασφαλίσει ποιοτικό χρόνο αλληλεπίδρασης με τα άτομα που το συντροφεύουν είτε πρόκειται για φιλικά του είτε για οικογενειακά του πρόσωπα. Το μοίρασμα εμπειριών, η διασκέδαση και η από κοινού ανακάλυψη νέων στοιχείων για την προσωπικότητα και τα θέλω του κάθε ατόμου λειτουργεί ως άριστος τρόπος για την ισχυροποίηση των φιλικών ή οικογενειακών δεσμών. Κάθε ταξίδι, άλλωστε, συνιστά ένα ανεκτίμητο βίωμα γεμάτο νέες παραστάσεις, εμπειρίες και προκλήσεις για το κάθε άτομο, ώστε προκύπτει αβίαστα όχι μόνο η καλύτερη επικοινωνία με τους άλλους, αλλά και η βαθύτερη γνωριμία του ατόμου με τον ίδιο του τον εαυτό.
 
β) Προσωπικές επιλογές για τη διασφάλιση ηρεμίας και ισορροπίας
Το ζητούμενο αυτό λόγω του προσωπικού χαρακτήρα του μπορεί να απαντηθεί ποικιλοτρόπως, ανάλογα με το πώς κάθε υποψήφιος επιδιώκει την επίτευξη της ηρεμίας και της ισορροπίας στη ζωή του. Χρειάζεται, ωστόσο, προσοχή στο γεγονός πως το ζητούμενο αυτό απαιτεί τη χρήση α΄ ενικού προσώπου, προκειμένου να διαφανεί πως πρόκειται για την καταγραφή αμιγώς προσωπικών επιλογών.
Οι απαντήσεις μπορούν -εννοείται- να καλύπτουν κάθε πιθανή επιλογή (αθλητισμό, μουσική, ανάγνωση βιβλίων, φιλικές συναναστροφές, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ποικίλα χόμπι κ.ά.).
 
- Προσωπικά, αν και αγαπώ τα ταξίδια, λόγω των σχολικών μου υποχρεώσεων δεν έχω τη δυνατότητα να ταξιδεύω συχνά, οπότε έχω αναζητήσει πιο οικονομικούς και λιγότερο χρονοβόρους τρόπους για τη διασφάλιση της ισορροπίας και της ηρεμίας μου. Μια από τις πλέον αγαπημένες μου ενασχολήσεις είναι ο αθλητισμός, καθώς μέσω αυτού επιτυγχάνω αφενός την εκτόνωση εκείνη που μου επιτρέπει να αισθάνομαι κατόπιν περισσότερο συγκεντρωμένος κι αφετέρου σημαντικά οφέλη για την υγεία μου. Πιστεύω πως έχετε βιώσει κι εσείς την εσωτερική αίσθηση ηρεμίας που επέρχεται όταν κατά τη διάρκεια έντονης άθλησης παρακολουθείς μόνο τα μηνύματα του σώματός σου και αφήνεις στην άκρη οποιαδήποτε άλλη σκέψη. Είναι, μάλιστα, αξιοσημείωτο το γεγονός πως ο αθλητισμός αντί να μου προκαλεί κούραση, μου επιτρέπει έπειτα να νιώθω πως έχω περισσότερη ενέργεια και καλύτερη διάθεση.
- Μια διαφορετική, αλλά εξίσου σημαντική για την εσωτερική ισορροπία μου ενασχόληση είναι η ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων. Γνωρίζω, βέβαια, πως πολλοί από εσάς θεωρείτε την επιλογή αυτή πιθανώς βαρετή, αν όχι ανούσια. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, αποτελεί μια εναλλακτική μορφή «ταξιδιού», εφόσον χάρη στα βιβλία μου παρέχεται η δυνατότητα να αποστασιοποιούμαι από τα τρέχοντα προβλήματα και άγχη μου, και να εισέρχομαι σε έναν τελείως διαφορετικό κόσμο, αυτόν του μυθιστορήματος. Η νοητή αυτή διαφυγή μου προσφέρει χαλάρωση και, ανάλογα με το περιεχόμενο του κάθε βιβλίου, με οδηγεί είτε σε αγωνιώδεις αναζητήσεις είτε σε ήρεμες εσωτερικές διαδρομές. Αν και αφήνομαι στη ζωή των ηρώων, δεν παύω στιγμή να συλλέγω γνώσεις, εμπειρίες και -έμμεσα έστω- βιώματα που εμπλουτίζουν τον τρόπο σκέψης μου και ανοίγουν μπροστά μου νέους τρόπους κατανόησης και πρόσληψης του κόσμου.

Οδυσσέας Ελύτης «Το παράπονο»

Οδυσσέας Ελύτης «Το παράπονο»
 
Εδώ στου δρόμου τα μισά
          έφτασε η ώρα να το πω
Άλλα είν’ εκείνα που αγαπώ
          γι’ αλλού γι’ αλλού ξεκίνησα
 
Στ’ αληθινά στα ψεύτικα
          το λέω και τ’ ομολογώ
Σαν να ‘μουν άλλος κι όχι εγώ
          μες στη ζωή πορεύτηκα
 
Όσο κι αν κανείς προσέχει
          όσο κι αν τα κυνηγά
Πάντα πάντα θα ‘ναι αργά
          δεύτερη ζωή δεν έχει.
 
Από τη συλλογή «Τα Ρω του έρωτα» (1972)
 
Το παράπονο είναι ένα από τα ιδιαιτέρως γνωστά και αγαπητά ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη, το οποίο καταπιάνεται με ένα θέμα βιωματικά οικείο σε πολλούς ανθρώπους -ανεξάρτητα από την ηλικία τους-, καθώς η ακούσια παρέκκλιση από στόχους, επιθυμίες και όνειρα συνιστά μια πραγματικότητα που επηρεάζει άτομα όλων των ηλικιών. Κατ’ αυτό τον τρόπο, αν και το ποιητικό υποκείμενο είναι «μέσης ηλικίας» εκφράζει ένα παράπονο που συγκινεί την πλειονότητα των ανθρώπων.  
Στη συλλογή Τα Ρω του έρωτα ο Οδυσσέας Ελύτης λειτουργεί έχοντας κατά νου την πιθανή μελοποίηση των ποιημάτων του, γι’ αυτό και σε αντίθεση με άλλες συλλογές του ο στίχος έχει κανονικότητα -δεν είναι ελεύθερος-, αξιοποιεί το λυρικό μέσο της ομοιοκαταληξίας, τη μουσικότητα των παρηχήσεων και δίνει ακόμη μεγαλύτερη προσοχή στην ηχητική αξία των λέξεων που χρησιμοποιεί. Τα Ρω του έρωτα είναι εύληπτα, δοθέντος πως μέριμνα του ποιητή είναι κυρίως η μουσικότητα των συνθέσεων και όχι τόσο το περιεχόμενό τους. Κάνει, δηλαδή, μια σημαντική παραχώρηση ο Ελύτης σε ό,τι αφορά το νοηματικό βάθος των συνθέσεων αυτών, ώστε να διευκολύνει αφενός την πρόσληψή τους από ένα ευρύτερο αριθμητικά κοινό κι αφετέρου προκειμένου να δώσει την αναγκαία έμφαση στη λυρική διάσταση της δομικής και γλωσσικής τους μορφής.   
Στις στροφές του ποιήματος αξιοποιείται σταυρωτή ομοιοκαταληξία (αββα), ο πρώτος στίχος ομοιοκαταληκτεί με τον τέταρτο και ο δεύτερος με τον τρίτο. Οι στίχοι είναι οκτασύλλαβοι και έχουν ιαμβικό μέτρο (εναλλαγή μιας άτονης συλλαβής με μια τονισμένη: Εδώ στου δρόμου τα μισά).
 
«Εδώ στου δρόμου τα μισά
          έφτασε η ώρα να το πω
Άλλα είν’ εκείνα που αγαπώ
     γι’ αλλού γι’ αλλού ξεκίνησα»
 
Η παραδοχή του ποιητικού υποκειμένου στην πρώτη κιόλας στροφή του ποιήματος πως η ζωή του έχει οδηγηθεί σε μια πορεία διαφορετική από εκείνη που πραγματικά επιθυμούσε και επιδίωξε μας βάζει εξαρχής στην ουσία του προβληματισμού. Βρισκόμενος ο ποιητής στο μέσο της ζωής του, όπως το αποδίδει με τη χρήση μεταφορικού λόγου («Εδώ στου δρόμου τα μισά»), έρχεται αντιμέτωπος με την ανάγκη να το ομολογήσει στους άλλους, αλλά να το παραδεχτεί κι ο ίδιος πως τα όσα βιώνει είναι διαφορετικά από εκείνα που πραγματικά επιθυμεί και πως όταν ξεκίνησε την πορεία της ενήλικης ζωής του είχε θέσει έναν εντελώς διαφορετικό προορισμό. Την αντίθεση αυτή ανάμεσα στα όσα αγαπά και όσα έχει καταλήξει τελικά να ζει την αποδίδει εμφατικά με την επανάληψη («γι’ αλλού γι’ αλλού»), καθώς και με την παρήχηση που προκύπτει μέσω των λέξεων «Άλλα», «αλλού... αλλού». Η λυρική αυτή παρήχηση τονίζει την αίσθηση πικρίας που βαραίνει την ψυχή του ποιητή και φανερώνει εναργώς τη νοσταλγική χροιά των όσων έχει κατά νου ως τον ιδεατό του προορισμό.
 
«Στ’ αληθινά στα ψεύτικα
          το λέω και τ’ ομολογώ
Σαν να ‘μουν άλλος κι όχι εγώ
          μες στη ζωή πορεύτηκα»
 
Ο ποιητής αιτιολογεί εν μέρει την παρέκκλιση από τους αρχικούς του στόχους αποδίδοντάς τη στο γεγονός πως δεν κατόρθωσε να ζήσει, να εκφραστεί και να επιδιώξει τα όσα επιθυμούσε ακολουθώντας την αυθεντική του ταυτότητα. Πέρασε τη ζωή του σαν να ήταν κάποιος άλλος και κατ’ επέκταση χωρίς να έχει πραγματικά τον έλεγχο των επιλογών του. Με την αρχική αντίθεση «Στ’ αληθινά στα ψεύτικα» υποδηλώνει πως η κατάσταση αυτή άλλοτε συνιστούσε μια συνειδητή διαδικασία -πιθανώς υποκινούμενη από την ανάγκη προσαρμογής στο κοινωνικό του περιβάλλον- κι άλλοτε συνέβαινε σχεδόν εν αγνοία του. Παραλλήλως με την αντίθεση αυτή επιχειρεί να προλάβει τις αντιρρήσεις που θα προκαλέσει η ομολογία του πως δεν κατόρθωσε να είναι ο αληθινός εαυτός του. Ο ποιητής, άλλωστε, αντιλαμβάνεται το πόσο μεγάλη προδοσία απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό υπήρξε η κατάσταση αυτή, γι’ αυτό και παραδέχεται εμφατικά το λάθος του με τη χρήση δύο ρημάτων («το λέω και τ’ ομολογώ»).
Η παρομοίωση, όπως και η αντίθεση («Σαν να ‘μουν άλλος κι όχι εγώ») αποδίδουν εμφατικά το παράπονο του ποιητή για το γεγονός πως είτε δεν βρήκε το σθένος είτε δεν του επιτράπηκε να ακολουθήσει στη ζωή του την πορεία που ήθελε ο ίδιος. Στη διαπίστωση αυτή εντοπίζεται σαφώς ένα διαχρονικό πρόβλημα που επηρεάζει και απασχολεί πολλούς ανθρώπους, εφόσον με διαφορετικό κάθε φορά αίτιο προκύπτει συχνά το ίδιο ατυχές αποτέλεσμα. Αν για κάποιους η «προδοσία» αυτή απέναντι στον εαυτό τους οφείλεται σε ενδογενείς λόγους -ανασφάλεια, δειλία, αβουλία-, για άλλους επιβάλλεται λόγω εξωγενών συνθηκών -παρεμβάσεις άλλων προσώπων, κοινωνική πίεση, ακραίες πολιτικές ή οικονομικές συνθήκες, πόλεμοι, κ.ά.-, με κοινό, ωστόσο, αποτέλεσμα.    
Το παράπονο αυτό του ποιητή συνιστά ουσιώδες και καίριο πρόβλημα του ανθρώπινου βίου, με το οποίο έρχονται αντιμέτωποι -με τον έναν ή τον άλλον τρόπο- οι περισσότεροι άνθρωποι. Κατορθώνει, έτσι, ο Οδυσσέας Ελύτης να εκφράσει με λιτό και δραστικό τρόπο ένα πανανθρώπινο παράπονο και μια κοινή αγωνία. Όπως, άλλωστε, προκύπτει από τον τίτλο της συλλογής του «Τα Ρω του έρωτα» ο ποιητής επιθυμεί να εστιάσει στην πραγματική ουσία του έρωτα και άλλων κοινών ανθρώπινων καταστάσεων, δοθέντος πως το ρω είναι η κεντρική συλλαβή στη λέξη έρωτας. Μας προετοιμάζει, άρα, ήδη με τον τίτλο της συλλογής του πως πρόθεσή του είναι να στοχεύσει σε κεντρικής σημασίας ζητούμενα για τους ανθρώπους.
  
«Όσο κι αν κανείς προσέχει
          όσο κι αν τα κυνηγά
Πάντα πάντα θα ‘ναι αργά
          δεύτερη ζωή δεν έχει.»
 
Ο ποιητής, πάντως, θεωρεί πως η αδυναμία εκπλήρωσης των πραγματικών του επιδιώξεων δεν οφείλεται αποκλειστικά στο γεγονός πως δεν έζησε ως ο αυθεντικός του εαυτός. Όπως το δηλώνει, άλλωστε, με σχήμα επαναφοράς («Όσο κι αν… όσο κι αν») ακόμη κι αν κάποιος είναι απόλυτα προσεκτικός στις επιλογές και στις πράξεις του, ακόμη κι αν επιδιώξει τα όνειρά του με τη μεγαλύτερη δυνατή επιμονή, πάλι δεν είναι εφικτή η πλήρης εκπλήρωσή τους, διότι ο χρόνος δεν επαρκεί ποτέ. Με απόλυτο τρόπο, όπως αυτό εκφράζεται με τη χρήση επανάληψης («Πάντα πάντα»), ο ποιητής επισημαίνει πως δεν θα υπάρξει ποτέ επαρκής χρόνος για όσα οι άνθρωποι επιθυμούν, καθώς δεν υπάρχει στη διάθεσή τους μια δεύτερη ζωή, στο πλαίσιο της οποίας θα είχαν τη δυνατότητα να κινηθούν με μεγαλύτερη σύνεση και θα είχαν επαρκή χρονικά περιθώρια, ώστε να εκπληρώσουν το σύνολο των επιθυμιών τους.
Κάθε εμπόδιο, κάθε δισταγμός, κάθε παρέκκλιση που προκύπτει κατά τη διάρκεια της μίας και μοναδικής ζωής του ατόμου έχει υψηλότατο κόστος, εφόσον οδηγεί κατ’ ανάγκη στη ματαίωση μέρους -αν όχι του συνόλου- των προσδοκιών του. Πρόκειται, βέβαια, για μια κοινή ανθρώπινη κατάσταση που αφορά όλα τα άτομα κι όχι μόνο τον ίδιο τον ποιητή.

Νέα ελληνικά: Αναλυτική κλίση ρήματος «καθιστώ»

Νέα ελληνικά: Αναλυτική κλίση ρήματος «καθιστώ»
 
Ενεργητική φωνή
 
Ενεστώτας
Οριστική
καθιστώ, καθιστάς, καθιστά, καθιστούμε, καθιστάτε, καθιστούν (ή καθιστούνε)
Υποτακτική
να καθιστώ, να καθιστάς, να καθιστά, να καθιστούμε, να καθιστάτε, να καθιστούν
Προστακτική
β΄ πληθυντικό: καθιστάτε
Μετοχή
καθιστώντας
 
Παρατατικός
Οριστική
καθιστούσα, καθιστούσες, καθιστούσε, καθιστούσαμε, καθιστούσατε, καθιστούσαν
 
Αόριστος
Οριστική
κατέστησα, κατέστησες, κατέστησε, καταστήσαμε, καταστήσατε, κατέστησαν
Υποτακτική
να καταστήσω, να καταστήσεις, να καταστήσει, να καταστήσουμε, να καταστήσετε, να καταστήσουν
Προστακτική
β΄ ενικό: κατάστησε β΄ πληθυντικό: καταστήστε ή καταστήσετε
 
Εξακολουθητικός Μέλλοντας
Οριστική
θα καθιστώ, θα καθιστάς, θα καθιστά, θα καθιστούμε, θα καθιστάτε, θα καθιστούν
 
Συνοπτικός Μέλλοντας
Οριστική
θα καταστήσω, θα καταστήσεις, θα καταστήσει, θα καταστήσουμε, θα καταστήσετε, θα καταστήσουν
 
Συντελεσμένος Μέλλοντας
Οριστική
θα έχω καταστήσει, θα έχεις καταστήσει, θα έχει καταστήσει, θα έχουμε καταστήσει, θα έχετε καταστήσει, θα έχουν καταστήσει
 
Παρακείμενος
Οριστική
έχω καταστήσει, έχεις καταστήσει, έχει καταστήσει, έχουμε καταστήσει, έχετε καταστήσει, έχουν καταστήσει
Υποτακτική
να έχω καταστήσει, να έχεις καταστήσει, να έχει καταστήσει, να έχουμε καταστήσει, να έχετε καταστήσει, να έχουν καταστήσει
Μετοχή
έχοντας καταστήσει
 
Υπερσυντέλικος
Οριστική
είχα καταστήσει, είχες καταστήσει, είχε καταστήσει, είχαμε καταστήσει, είχατε καταστήσει, είχαν(ε) καταστήσει
 
Παθητική φωνή
 
Ενεστώτας
Οριστική
καθίσταμαι, καθίστασαι, καθίσταται, καθιστάμεθα, καθίστασθε, καθίστανται 
Υποτακτική
να καθίσταμαι, να καθίστασαι, να καθίσταται, να καθιστάμεθα, να καθίστασθε, να καθίστανται
Προστακτική
β΄ πληθυντικό: καθίστασθε
Μετοχή
καθιστάμενος
 
Παρατατικός
Οριστική
καθιστάμην, καθίστασο, καθίστατο, καθιστάμεθα, καθίστασθε, καθίσταντο  
 
Αόριστος
Οριστική
κατέστην, κατέστης, κατέστη, κατέστημεν, κατέστητε, κατέστησαν
(& καταστάθηκα, καταστάθηκες, καταστάθηκε, κατασταθήκαμε, καταστασθήκατε, καταστάθηκαν)
Υποτακτική
να καταστώ, να καταστείς, να καταστεί, να καταστούμε, να καταστείτε, να καταστούν
Προστακτική
β΄ ενικού: καταστήσου β΄ πληθυντικό: καταστείτε 
 
Εξακολουθητικός Μέλλοντας
Οριστική
θα καθίσταμαι, θα καθίστασαι, θα καθίσταται, θα καθιστάμεθα, θα καθίστασθε, θα καθίστανται
 
Συνοπτικός Μέλλοντας
Οριστική
θα καταστώ, θα καταστείς, θα καταστεί, θα καταστούμε, θα καταστείτε, θα καταστούν
 
Συντελεσμένος Μέλλοντας
Οριστική
θα έχω καταστεί, θα έχεις καταστεί, θα έχει καταστεί, θα έχουμε καταστεί, θα έχετε καταστεί, θα έχουν καταστεί 
 
Παρακείμενος
Οριστική
έχω καταστεί, έχεις καταστεί, έχει καταστεί, έχουμε καταστεί, έχετε καταστεί, έχουν καταστεί
Υποτακτική
να έχω καταστεί, να έχεις καταστεί, να έχει καταστεί, να έχουμε καταστεί, να έχετε καταστεί, να έχουν καταστεί
Μετοχή
κατεστημένος, κατεστημένη, κατεστημένο
 
Υπερσυντέλικος
Οριστική
είχα καταστεί, είχες καταστεί, είχε καταστεί, είχαμε καταστεί, είχατε καταστεί, είχαν(ε) καταστεί