Νικηφόρος Βρεττάκος «Ανταπόκριση από τους
τοπικούς πολέμους» Κοιτώντας τον κόσμο μας, διεσταλμένα απ’ τον τρόμο τα μάτια των παιδιών μεγαλώνουν ολοένα και περισσότερο. Οι λέξεις που έμαθαν έγιναν όλες τους μόνο μια λέξη, ένα «Γιατί!» Τα μάτια τους είναι
μιαν ανταπόκριση που
χωρίς διακοπή μεταδίνεται σε
όλους τούς κοιμώμενους λήπτες τ’
ουρανού και της γης. Απαντήστε
τους! Σας ρωτάνε «Γιατί!» Απαντήστε τους! Ανάψτε ένα φως. Απαντήστε τους! Νικηφόρος Βρεττάκος, Ο διακεκριμένος
πλανήτης, Εκδόσεις Τρία Φύλλα Το πάντοτε οδυνηρό θέμα του πολέμου
τίθεται στο επίκεντρο της ποιητικής αυτής σύνθεσης του Νικηφόρου Βρεττάκου, με
απώτερο σκοπό να απολογηθούν οι ενήλικες του κόσμου για τη βίαιη αυτή έκφανση
του παραλογισμού τους. Ο ποιητής θέτει την εύλογη απορία «Γιατί!» από τη σκοπιά
των αγνότερων και πιο αθώων μελών της κοινωνίας, των παιδιών. Γιατί επανερχόμαστε
κατ’ επανάληψη στην επαχθή επιλογή του πολέμου; Γιατί δεν βρίσκουμε τρόπους να
αποτρέψουμε αυτή την ακρότητα; Γιατί καταστρέφουμε τόσο ανάλγητα τη γαλήνη, την
αθωότητα και τη γεμάτη αγάπη ψυχή των παιδιών μας; «Κοιτώντας τον κόσμο μας, διεσταλμένα απ’ τον τρόμο τα μάτια των παιδιών μεγαλώνουν ολοένα και περισσότερο.» Τα παιδιά κοιτάζουν τον κόσμο «μας»,
σχολιάζει ο ποιητής, υποδηλώνοντας με τη χρήση της κτητικής αντωνυμίας το
στοιχείο της συνυπευθυνότητας των ενηλίκων για την άθλια κατάσταση της διαμορφωθείσας
πραγματικότητας. Κάποιοι ενήλικες ευθύνονται γιατί ξεκινούν τους πολέμους,
άλλοι γιατί συμμετέχουν σε αυτούς και, φυσικά, η πλειονότητα των ενηλίκων,
διότι επιλέγει την αδράνεια και τη σιωπηλή αποδοχή του πολέμου. Κανένας
ενήλικας δεν απαλλάσσεται από την ευθύνη του πολέμου, έστω κι αν πολλοί εξ αυτών
δεν έχουν ποτέ συμμετάσχει ενεργά σε κάποιον πόλεμο. Τα διεσταλμένα από τον τρόμο μάτια των
παιδιών φανερώνουν την αγωνία, τη βαθιά απορία και τον πόνο που βιώνουν
απέναντι σε μια κατάσταση που σπέρνει τον θάνατο και διαλύει κάθε στοιχείο
αγαθότητας που -θα έπρεπε να- συνθέτει τον κόσμο των παιδιών. Τα μάτια των
παιδιών μεγαλώνουν ολοένα και περισσότερο, όσο παρατηρούν την καταστροφική
πορεία των πολέμων να αυξάνεται και να υπονομεύει όλο και περισσότερο τη δική τους
αθώα ύπαρξη. Οι λέξεις που έμαθαν έγιναν όλες τους μόνο μια λέξη, ένα «Γιατί!» Τα παιδιά ερχόμενα αντιμέτωπα με τη
φρίκη του πολέμου δεν έχουν τη δυνατότητα να εκλογικεύσουν την ακραία αυτή βία,
ούτε μπορούν να περιγράψουν το πόσο τους πληγώνουν όσα συμβαίνουν εξαιτίας του
πολέμου. Το μόνο που μπορούν να ρωτήσουν∙ το μόνο που θέλουν να καταλάβουν όσο
τίποτε άλλο είναι «γιατί» οι ενήλικες αφήνουν να συμβαίνει κάτι τέτοιο. Γιατί
οι ενήλικες επιτρέπουν και αποδέχονται τέτοιου είδους κτηνώδεις καταστάσεις; «Τα μάτια τους είναι μιαν ανταπόκριση που χωρίς διακοπή μεταδίνεται σε όλους τούς κοιμώμενους λήπτες τ’ ουρανού και της γης.» Με μια μεταφορική εικόνα ο ποιητής
χαρακτηρίζει τα μάτια των παιδιών μέσα συνεχούς ανταπόκρισης ή αναμετάδοσης προς
κάθε πιθανό αποδέκτη. Η απορία και ο τρόμος στα μάτια των παιδιών μεταδίδει
αδιάκοπα σε κάθε «κοιμώμενο» λήπτη είτε αυτός βρίσκεται στη γη, όπως οι
ενήλικες που θέλουν να πιστεύουν ότι δεν έχουν καμία δυνατότητα να σταματήσουν τους
πολέμους, είτε στον ουρανό, όπως θα μπορούσε να είναι ο Θεός ή ακόμη και οι
σύγχρονοι δορυφόροι που καταγράφουν ό,τι συμβαίνει, αλλά δεν προσφέρουν καμία
πραγματική βοήθεια στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Σε κάθε περίπτωση, όποιος
αδρανής, αδιάφορος ή ακόμη και βαθιά ανήσυχος ενήλικας θέλει να αντιληφθεί τον
αντίκτυπο ενός πολέμου, το μόνο που έχει να κάνει είναι να κοιτάξει τα μάτια
των παιδιών και θα δει ανάγλυφο τον τρόμο που προκαλεί η απάνθρωπη αυτή κατάσταση. «Απαντήστε τους! Σας ρωτάνε «Γιατί!» Απαντήστε τους! Ανάψτε ένα φως. Απαντήστε τους!» Στο κλείσιμο του ποιήματος προκύπτει
μια σαφής κλιμάκωση σε ό,τι αφορά την ευθύνη των ενηλίκων απέναντι στο κρίσιμο
ζήτημα των πολέμων. Με την επανάληψη της προστακτικής «Απαντήστε τους!» ο
ποιητής δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφισβήτησης για το εύρος των ευθυνών που
βαρύνουν κάθε ενήλικα. Αν οι ενήλικες θεωρούν ότι γνωρίζουν, ότι καταλαβαίνουν
ή ότι έχουν σαφείς λόγους για τη στάση ανοχής απέναντι στους πολέμους, τότε
οφείλουν να δώσουν μια ξεκάθαρη απάντηση στο «Γιατί!» που τους απευθύνουν τα
παιδιά. Ο ποιητής καλεί τους ενήλικες να δώσουν
μια απάντηση που θα διαφωτίσει τα παιδιά, ώστε να κατανοήσουν κι εκείνα γιατί ο
κόσμος αφήνεται ξανά και ξανά στη δίνη των πολέμων. Θεωρούν οι ενήλικες την
επεκτατική διάθεση ορισμένων κρατών αποδεκτή; Θεωρούν τις «προαιώνιες»
αντιπαλότητες ανεπίλυτες; Θεωρούν τα οικονομικά συμφέροντα τις πολεμικής βιομηχανίας
ανίκητα; Θεωρούν πως η φωνή τους είναι ανίσχυρη; Θεωρούν πως τα δισεκατομμύρια
των ενηλίκων του κόσμου που παραμένουν σιωπηλά και αδρανή κάνουν τη σωστή
επιλογή; Θεωρούν πως τα αντιπολεμικά μηνύματα είναι ανούσια; Τι είναι αυτό που
καθιστά εν τέλει τους πολέμους τόσο «αναπόδραστους» στην αντίληψή τους, ώστε
μένουν απλοί θεατές τους; Γιατί οι ενήλικες τηρούν μια τόσο μοιρολατρική στάση
απέναντι σε κάτι που ξεκάθαρα προκαλεί μόνο καταστροφή και πόνο; Γιατί!
Ιστορία
Προσανατολισμού: Θέματα & απαντήσεις Πανελλαδικών 2025 ΘΕΜΑ Α1 Να δώσετε
το περιεχόμενο των ακόλουθων ιστορικών όρων: α. «Πανελλήνιον» Μετά τη
Γ΄ Εθνοσυνέλευση η ύπαρξη των πρώτων κομμάτων ήταν πλέον δεδομένη. Αυτό άλλωστε
φαίνεται και από την κίνηση του Καποδίστρια να επανδρώσει ένα συμβουλευτικό
όργανο, το «Πανελλήνιον», με αντιπροσώπους και των τριών παρατάξεων,
προκειμένου να εξασφαλιστεί εσωτερική ειρήνη. β. Μικτή
Επιτροπή Ανταλλαγής Με βάση
το άρθρο 11 της Σύμβασης της Λοζάνης ιδρύθηκε η Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής με
έδρα την Κωνσταντινούπολη. Την αποτελούσαν έντεκα μέλη (τέσσερις Έλληνες,
τέσσερις Τούρκοι και τρία μέλη-πολίτες ουδέτερων κατά τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο
κρατών) με αρμοδιότητα τον καθορισμό του τρόπου μετανάστευσης των πληθυσμών και
της εκτίμησης της ακίνητης περιουσίας των ανταλλαξίμων. γ. ΠΑΟΥΕΡ Το 1925 η
βρετανική εταιρεία ΠΑΟΥΕΡ ανέλαβε την εγκατάσταση μονάδων παραγωγής ηλεκτρικού
ρεύματος στην πρωτεύουσα αλλά και τη δημιουργία σύγχρονου δικτύου αστικών
συγκοινωνιών, βασισμένου σε ηλεκτροκίνητα τραμ και λεωφορεία. Μονάδες
15 ΘΕΜΑ Α2 Να
χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, γράφοντας στο τετράδιό σας το
γράμμα που αντιστοιχεί στην κάθε πληροφορία και δίπλα του τη λέξη Σωστό,
αν η πληροφορία είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πληροφορία είναι λανθασμένη: α. Οι
Έλληνες της Διασποράς αναδείχθηκαν πρωτεργάτες στους αγώνες για τη δημιουργία
μιας αυτόνομης Ποντιακής Δημοκρατίας. Σωστό β. Η
ελονοσία ήταν αρρώστια που αποτελούσε μάστιγα για την αγροτική Ελλάδα ως τα
μέσα του 20ού αιώνα. Σωστό γ. Οι
προσπάθειες αποκατάστασης του προσφυγικού στοιχείου κατά τα πρώτα χρόνια της
οθωνικής περιόδου δεν προκάλεσαν αντιδράσεις. Λάθος δ. Μετά το
1833 τέσσερις μεγάλοι ελληνικοί τραπεζικοί και εμπορικοί οίκοι της Κερασούντας
έλεγχαν σχεδόν όλη την οικονομία του ανατολικού Πόντου. Λάθος ε. Ο
Στρατιωτικός Σύνδεσμος δεν εγκαθίδρυσε δικτατορία, αλλά προώθησε τα αιτήματά
του μέσω της Βουλής. Σωστό Μονάδες
10 ΘΕΜΑ Β1 Για
ποιους λόγους παρατηρήθηκε σημαντική ναυτιλιακή και εμπορική δραστηριότητα σε
πολλές περιοχές του ελληνικού χώρου στη διάρκεια του 18ου αιώνα; Μονάδες
14 Στη
διάρκεια του 18ου αιώνα, παρατηρήθηκε σημαντική ναυτιλιακή και εμπορική
δραστηριότητα σε πολλές παραλιακές περιοχές του ελληνικού χώρου και σε νησιά. Η
δραστηριότητα αυτή ευνοήθηκε από διάφορες συγκυρίες, και ιδιαίτερα από την
έξοδο της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα και το εμπόριο που αναπτύχθηκε στα λιμάνια
της περιοχής (λ.χ. στην Οδησσό) και της Μεσογείου. Με τη συνθήκη του Κιουτσούκ
Καϊναρτζή (1774) μεταξύ της Ρωσίας και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, τα
χριστιανικά -ελληνικά- πλοία προστατεύονταν από τη ρωσική ισχύ και έτσι
ευνοήθηκε η ραγδαία ανάπτυξη των δραστηριοτήτων τους. Λίγο αργότερα, με τη
Γαλλική Επανάσταση και τους Ναπολεόντειους πολέμους, ευνοήθηκε ιδιαίτερα η
ελληνική ναυτιλία. Η διάσπαση του ηπειρωτικού αποκλεισμού, τον οποίο είχε
επιβάλει το αγγλικό ναυτικό στα γαλλικά λιμάνια, έφερνε μεγάλα κέρδη, ενώ
ταυτόχρονα η εξαφάνιση των γαλλικών πλοίων από την Ανατολική Μεσόγειο
δημιούργησε κενά, πού έσπευσαν να εκμεταλλευτούν οι Έλληνες. ΘΕΜΑ Β2 Ποιο ήταν
το πολιτικό πρόγραμμα του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδος (1918); Μονάδες
11 Το 1918
ιδρύθηκε το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (Σ.Ε.Κ.Ε.) από συνέδριο
σοσιαλιστών. Βασικές θέσεις του προγράμματος του ήταν δημοκρατία, παροχή
εκλογικού δικαιώματος στις γυναίκες, αναλογικό εκλογικό σύστημα, εθνικοποίηση
των μεγάλων πλουτοπαραγωγικών πηγών. Σχετικά με την εξωτερική πολιτική, ζητούσε
ειρήνη, χωρίς προσάρτηση εδαφών, βασισμένη στο δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών.
Τα προβλήματα που αφορούσαν διαμφισβητούμενα εδάφη, θα λύνονταν με
δημοψηφίσματα. Το
Σ.Ε.Κ.Ε. ήταν το πιο αυστηρά οργανωμένο κόμμα. Έως το 1919 ήταν υπέρ της
κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Σταδιακά απομακρύνθηκε από αυτή, υιοθετώντας την
αρχή της δικτατορίας του προλεταριάτου. Το 1924 μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό
Κόμμα Ελλάδος (Κ.Κ.Ε.). ΘΕΜΑ Γ1 Συνδυάζοντας
τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες από τα κείμενα που σας
δίνονται, να αναφερθείτε: α. στον
τρόπο με τον οποίο πραγματοποιήθηκε η αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων της
Μικρασιατικής καταστροφής από την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ)
(μονάδες 13) και β. στο
σύστημα που τηρήθηκε για τη στέγαση των αγροτών Μικρασιατών προσφύγων
(μονάδες 12). Μονάδες
25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α Η «κατά
τρόπον παραγωγικόν» εγκατάσταση των προσφύγων επιχειρήθηκε με συστηματικό τρόπο
και πήρε κυρίως τη μορφή της αγροτικής αποκατάστασης, κατά την οποία θα
παρέχονταν, εκτός από γη, τα σχετικά μέσα για την καλλιέργειά της. Όπως ανέφερε
αναλυτικά ο Διευθυντής Αγροτικής Αποκαταστάσεως της Επιτροπής Αποκαταστάσεως
Προσφύγων (ΕΑΠ) […] οι αγρότες πρόσφυγες, εξομοιωθέντες προς τους ντόπιους ακτήμονες,
δικαιούνταν αγροτικής αποκατάστασης, η οποία συνίστατο στην παραχώρηση βιώσιμων
γεωργικών κλήρων, στη στέγαση με την ανέγερση κατοικιών αγροτικού τύπου και
στον εφοδιασμό τους με σπόρους, μεγάλα και μικρά ζώα, γεωργικά εργαλεία, κάρα
[…] για όσο διάστημα αναμένονταν τα αποτελέσματα της πρώτης καλλιέργειας –
πολλές φορές και κατά το δεύτερο έτος από την εγκατάστασή τους. Ελένη
Μπενέκη, «“Ο υποφαινόμενος αγροτικώς εγκατεστημένος εις τον Συνοικισμόν…”: Τεκμήρια
από την αποκατάσταση Μικρασιατών προσφύγων» στο Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης (επιμ.),
Ψηφίδες της αγροτικής αποκατάστασης των προσφύγων του 1922, Αθήνα 2023, σελ.
220 (διασκευή). ΚΕΙΜΕΝΟ Β Η
κατασκευή των κατοικιών έγινε με δύο τρόπους: 1) με ανάθεση σε εργολάβους, 2)
με τη χρησιμοποίηση του προσφυγικού εργατικού δυναμικού υπό την καθοδήγηση των
υπηρεσιών της Επιτροπής. Στην πρώτη περίπτωση, πολλοί από τους εργολάβους
αντιμετώπισαν σοβαρές δυσκολίες, κυρίως στις περιοχές όπου είναι προβληματική η
μεταφορά καθώς και η εξεύρεση υλικών και εργατικών χεριών. Παράλληλα η Επιτροπή
δεν έχει λόγους να είναι ιδιαίτερα ευχαριστημένη από τις υπηρεσίες των
εργολάβων, ιδιαίτερα όταν οι τεχνικοί μας υποχρεώνονται να παραλαμβάνουν
εργασία κακής ποιότητος υπό την πίεση των άμεσων αναγκών για τη στέγαση των
προσφύγων. Ο δεύτερος τρόπος συνίσταται στην παροχή προς τους πρόσφυγες
ξυλείας, κεραμιδιών και καρφιών, υλικών δηλαδή που θα πρέπει να μεταφερθούν από
μακριά, καθώς και χρημάτων για την πληρωμή των μαραγκών και των χτιστάδων. Οι πρόσφυγες
παρέχουν την ανειδίκευτη εργασία και εκτελούν τις μεταφορές των υλικών.
Ένας εργοδηγός επιβλέπει την ποιότητα και την ποσότητα της εργασίας και δίδει
προκαταβολές σε χρήμα ή είδος ανάλογα με τη σημειούμενη πρόοδο. Απολογισμός
δράσης της ΕΑΠ (1926) για τα τρία πρώτα χρόνια λειτουργίας της. Κοινωνία των
Εθνών, Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα, Αθήνα 1997, σελ. 65-69. Ενδεικτική
απάντηση α. Η
αγροτική αποκατάσταση στο μεγαλύτερο μέρος της ήταν έργο της ΕΑΠ. Απέβλεπε στη
δημιουργία μικρών γεωργικών ιδιοκτησιών. Όπως, μάλιστα, επισημαίνει η Ε.
Μπενέκη (Κείμενο Α), η ΕΑΠ επιδίωξε με συστηματικότητα την αποκατάσταση των
προσφύγων, κατά τρόπο τέτοιο ώστε να οδηγεί στην «παραγωγική» εγκατάστασή τους.
Γι’ αυτό τον λόγο προτιμήθηκε κυρίως η αγροτική τους αποκατάσταση, εφόσον θα
ήταν εφικτό να τους δοθεί γη, καθώς και τα αναγκαία για την καλλιέργειά της. Η
εγκατάσταση των προσφύγων έγινε σε εγκαταλελειμμένα χωριά, σε νέους
συνοικισμούς προσαρτημένους σε χωριά και σε νέους, αμιγώς προσφυγικούς
συνοικισμούς. Ο
παραχωρούμενος κλήρος ποίκιλλε ανάλογα με το μέγεθος της οικογένειας των
προσφύγων, την ποιότητα του εδάφους, το είδος της καλλιέργειας και τη
δυνατότητα άρδευσης. Συνήθως ο κλήρος δεν αποτελούσε ενιαία έκταση, αλλά
τεμάχια αγρών που βρίσκονταν σε διαφορετικές τοποθεσίες. Με βάση τα σχόλια του
Διευθυντή Αγροτικής Αποκατάστασης της ΕΑΠ, όπως αυτά παρατίθενται στο
Κείμενο Α, οι αγρότες πρόσφυγες λάμβαναν τον κλήρο αυτό, διότι εξομοιώνονταν
με τους ντόπιους ακτήμονες και, ως εκ τούτου, δικαιούνταν να λάβουν βιώσιμο
καλλιεργήσιμο κλήρο και κατοικίες αγροτικού τύπου. Στην αρχή η διανομή από τις
υπηρεσίες εποικισμού ήταν προσωρινή. Θα γινόταν οριστική μετά την
κτηματογράφηση από την τοπογραφική υπηρεσία του Υπουργείου Γεωργίας. Εκτός από
τη γη παραχωρούνταν στέγη, εργαλεία, σπόροι, λιπάσματα και ζώα. Τα στοιχεία
αυτά επιβεβαιώνονται από την Ε. Μπενέκη (Κείμενο Α), η οποία συμπληρώνει
πως οι σχετικές παροχές αναγκαίων μέσων προσφέρονταν συνήθως μέχρι να αποδώσει
η πρώτη καλλιέργεια των προσφύγων, αλλά συχνά χρειάστηκε να τους εφοδιάσουν και
το δεύτερο έτος της εγκατάστασής τους, πιθανώς αν το αποτέλεσμα της πρώτης
σοδειάς δεν ήταν επαρκές. β. Για τη
στέγαση τηρήθηκε το σύστημα της ανέγερσης των οικιών απευθείας από την ΕΑΠ
(εργολαβία) ή της ανέγερσης από τους ίδιους τους πρόσφυγες με τη χορήγηση όλων
των οικοδομικών υλικών (αυτεπιστασία). Τα κτίσματα ήταν, συνήθως, δύο δωμάτια,
μία αποθήκη και ένας σταύλος. Όπως αναλυτικότερα παρουσιάζονται οι δύο αυτοί
τρόποι κατασκευής κατοικιών, στον «Απολογισμό δράσης της ΕΑΠ (Κείμενο Β),
η ανάθεση, πρώτον, σε εργολάβους ενείχε ορισμένες δυσκολίες, ιδίως στις περιοχές
που ήταν δυσχερής τόσο η μεταφορά όσο και η εύρεση των αναγκαίων υλικών, καθώς
και η εξεύρεση εργατών. Παραλλήλως, το αποτέλεσμα της εργασίας των εργολάβων
δεν ικανοποιούσε κατ’ ανάγκη τους τεχνικούς της ΕΑΠ, οι οποίοι αναγκάζονταν να παραλάβουν
οικίες κακής ποιότητας πιεζόμενοι από τον επείγοντα χαρακτήρα της στέγασης των
προσφύγων. Σε ό,τι αφορά τον δεύτερο τρόπο, αυτόν της αυτεπιστασίας, ήταν
βασισμένος στην αξιοποίηση του ίδιου του προσφυγικού εργατικού δυναμικού με την
καθοδήγηση των σχετικών υπηρεσιών της ΕΑΠ. Η ΕΑΠ παρείχε στους πρόσφυγες υλικά
που μεταφέρονταν από μακριά, όπως ήταν ξυλεία, κεραμίδια και καρφιά, αλλά και
χρήματα, προκειμένου εκείνοι να πληρώσουν τους μαραγκούς και τους χτίστες. Οι
πρόσφυγες από τη μεριά τους προσέφεραν ανειδίκευτη εργασία και πραγματοποιούσαν
τη μεταφορά των υλικών. Η εξέλιξη της εργασίας τόσο ως προς την ποιότητα όσο
και ως προς την ποσότητα ελεγχόταν από έναν εργοδηγό της Επιτροπής, ο οποίος
φρόντιζε να παρέχει τις αναλογούσες προκαταβολές σε χρήμα ή σε υλικά. Την αξία
του παραχωρούμενου κλήρου θα πλήρωναν οι πρόσφυγες με δόσεις. Ο τίτλος που
δινόταν στους κληρούχους ήταν τίτλος απλής κατοχής. Θα γινόταν τίτλος πλήρους
κυριότητας αργότερα, μετά την αποπληρωμή του χρέους. Μετά τη διάλυση της ΕΑΠ,
το 1930, τα χρέη των αγροτών προσφύγων ανέλαβε να εισπράξει η Αγροτική Τράπεζα. ΘΕΜΑ Δ1 Συνδυάζοντας
τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες από τα κείμενα που σας
δίνονται να παρουσιάσετε: α. τις
θετικές εξελίξεις που προκάλεσε το κίνημα του Θερίσου (μονάδες 15) και β. την
πολιτική κατάσταση, όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά τον θρίαμβο της πολιτικής του
Βενιζέλου μέχρι και τον Αύγουστο του 1906 (μονάδες 10). Μονάδες
25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α Η
αποτίμηση του Κινήματος του Θερίσου από τον ίδιο τον Βενιζέλο: «… Εις
τον Κρητικόν Λαόν ουδείς πλέον αρνείται δικαίωμα γνώμης, και γνώμης κυρίας, επί
της εθνικής αυτού εξελίξεως. Το Κρητικό Ζήτημα ανεγνωρίσθη ως κατ’ εξοχήν
εθνικόν ζήτημα και όχι δυναστική απλώς υπόθεσις […]. Αι […] ελευθερίαι του
Κρητικού Λαού απεδόθησαν και πάλιν εις αυτόν αρτιώτεραι, ησφαλισμέναι δε διά
νέου πολιτεύματος, το οποίον επεβλήθη κατόπιν μιας επαναστάσεως και το οποίον
μετέθηκε τον άξονα της πολιτικής δυνάμεως προς το μέρος του λαϊκού
παράγοντος…». Απόσπασμα
από άρθρο του Ελευθερίου Βενιζέλου στην εφημερίδα «Κήρυξ» των Χανίων (27
Απριλίου 1907) (διασκευή). ΚΕΙΜΕΝΟ Β Η
[Διεθνής] Επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η παραμονή του πρίγκιπα Γεωργίου
στη θέση του ύπατου αρμοστή θα δυσχέραινε την ομαλή εξέλιξη της πολιτικής ζωής
της Κρήτης, προκρίνοντας ως προσφορότερη λύση την άμεση ένωση του νησιού με την
Ελλάδα. Κάτω από την επίδραση των διαπιστώσεων της εξεταστικής επιτροπής, […]
οι Δυνάμεις κατέληξαν τον Ιούλιο του 1906 στην υιοθέτηση ενός συνολικότερου
σχεδίου για τη διευθέτηση του Κρητικού ζητήματος: […] αναδιάρθρωση της
χωροφυλακής με παράλληλη δημιουργία πολιτοφυλακής κάτω από την εποπτεία
απόστρατων Ελλήνων αξιωματικώνꞏ […] απόσυρση, τέλος, όλωντωνξένωνστρατιωτικώνδυνάμεων από την Κρήτη. […] Αντώνης
Κλάψης, «Στο κλουβί της Ελλάδος της στενής μας κλεισμένοι»: Πολιτική και διπλωματία
της ελληνικής εθνικής ολοκλήρωσης 1821-1923, Αθήνα 2019, σελ. 216-219 (διασκευή). ΚΕΙΜΕΝΟ Γ Η Β΄
Συντακτική Συνέλευση των Κρητών, που ανέλαβε να εκπονήσει νέο Σύνταγμα, εξέδωσε
μέσα σε ατμόσφαιρα εθνικής συμφιλίωσης το ενωτικό ψήφισμα της 30ής Ιουλίου
1906. Το έργο της ανασυγκρότησης άρχισε πάλι και οι
Μεγάλες Δυνάμεις παραχώρησαν στην κυβέρνηση της Κρήτης δάνειο 9.300.000
γαλλικών φράγκων και ρύθμισαν συνάμα το ζήτημα των τόκων των προηγούμενων
δανείων. Στο
καθαρά πολιτικό θέμα σημειώθηκαν και νέες εξελίξεις. Με νέα απόφασή τους, που
ανακοινώθηκε στις 14 Αυγούστου 1906, οι Μεγάλες Δυνάμεις παραχωρούσαν στον
βασιλιά των Ελλήνων Γεώργιο Α΄ το δικαίωμα να διορίζει εκείνος τον Ύπατο
Αρμοστή της Κρήτης. Αυτό ήταν ένα πολύ σημαντικό βήμα στην προώθηση του
Κρητικού Ζητήματος. Θεοχάρης
Δετοράκης, Ιστορία της Κρήτης, Ηράκλειο 1990, σελ. 448-449. Ενδεικτική
απάντηση α. Το
κίνημα του Θερίσου δεν πέτυχε πλήρως τους στόχους του, αλλά έδωσε νέα ισχυρή
ώθηση στο Κρητικό Ζήτημα και προκάλεσε θετικές εξελίξεις. Με βάση την αποτίμηση
των γεγονότων από τον ίδιο τον Ελευθέριο Βενιζέλο (Κείμενο Α), τα οφέλη που
προέκυψαν από το Κίνημα του Θερίσου είχαν ως εξής: ο λαός της Κρήτης κατέκτησε
τη δυνατότητα να έχει κύριο λόγο σε ότι αφορούσε την εθνική του εξέλιξη∙ το
Κρητικό Ζήτημα έγινε αντιληπτό ως κυρίαρχα εθνικό ζήτημα και όχι ως υπόθεση που
αφορούσε τη βασιλική οικογένεια∙ οι Κρητικοί επανέκτησαν τις ελευθερίες τους πληρέστερες
και πιο ασφαλείς, μέσω ενός νέου πολιτεύματος, το οποίο δεν θα είχε διαμορφωθεί
χωρίς το επαναστατικό κίνημα∙ η πολιτική δύναμη, μάλιστα, χάρη στο κίνημα αυτό,
μετατέθηκε προς το μέρος των πολιτών. Διεθνής Επιτροπή που ήλθε στην Κρήτη το
Φεβρουάριο 1906, ανέλαβε να εξετάσει την κατάσταση και τους όρους λειτουργίας
του αρμοστειακού καθεστώτος και να υποβάλει σχετική έκθεση. Μέρος των
συμπερασμάτων της Διεθνούς Επιτροπής, όπως επισημαίνει ο Α. Κλάψης (Κείμενο
Β), ήταν πως η παραμονή του πρίγκιπα Γεώργιου ως ύπατου αρμοστή θα
δημιουργούσε περαιτέρω δυσκολίες στην πολιτική ζωή της νήσου. Η Διεθνής
Επιτροπή, μάλιστα, θωρούσε πως η καλύτερη λύση του ζητήματος θα επερχόταν με
την άμεση ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Έπειτα από μακρότατες και επίπονες
διαβουλεύσεις με τον Ελ. Βενιζέλο και με την Ελληνική Κυβέρνηση, οι Μεγάλες
Δυνάμεις κατέληξαν σε μια νέα ρύθμιση του Κρητικού Ζητήματος. Όπως διευκρινίζει
ο Α. Κλάψης (Κείμενο Β), η ρύθμιση αυτή, που αποτελούσε ένα συνολικότερο
σχέδιο για την αντιμετώπιση του Κρητικού Ζητήματος, προέκυψε τον Ιούλιο του 1906,
με τις Μεγάλες Δυνάμεις να λαμβάνουν υπόψη τους τα συμπεράσματα της Διεθνούς
Επιτροπής. Το οριστικό κείμενο των μεταρρυθμίσεων προέβλεπε την οργάνωση
Κρητικής Χωροφυλακής με εντελώς νέο σχήμα, την ίδρυση Κρητικής Πολιτοφυλακής,
με Έλληνες αξιωματικούς που προηγουμένως θα παραιτούνταν από τον ελληνικό
στρατό, και την ανάκληση των ξένων στρατευμάτων, μετά την αποκατάσταση της
εσωτερικής γαλήνης στην Κρήτη. Οι πληροφορίες αυτές επιβεβαιώνονται από τον
Α. Κλάψη (Κείμενο Β), ο οποίος επεξηγεί πως η Κρητική Πολιτοφυλακή θα
δημιουργούταν και θα βρισκόταν υπό τον έλεγχο Ελλήνων απόστρατων αξιωματικών. β. Η
πολιτική του Βενιζέλου είχε θριαμβεύσει. Αμέσως έπειτα συγκροτήθηκε η Β'
Συντακτική Συνέλευση, για την εκπόνηση νέου συντάγματος, και η πρώτη πράξη της
ήταν η έκδοση ενωτικού ψηφίσματος, μέσα σε ατμόσφαιρα συμφιλίωσης και εθνικής
έξαρσης. Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνονται από τον Θ. Δετοράκη (Κείμενο Γ),
ο οποίος διευκρινίζει πως το ενωτικό ψήφισμα εκδόθηκε στις 30 Ιουλίου του 1906.
Αμέσως ξεκίνησε εκ νέου η ανασυγκρότηση της νήσου και οι Μεγάλες Δυνάμεις παρείχαν
στην κρητική κυβέρνηση δάνειο ύψους 9.300.000 γαλλικών φράγκων, ρυθμίζοντας
παράλληλα τους τόκους των προηγούμενων δανείων. Με νέα απόφασή τους οι Δυνάμεις παραχωρούσαν
στο βασιλιά των Ελλήνων Γεώργιο Α' το δικαίωμα να διορίζει εκείνος τον Ύπατο
Αρμοστή της Κρήτης (14 Αυγούστου 1906). Ο Θ. Δετοράκης (Κείμενο Γ)
επιβεβαιώνει τα γεγονότα αυτά, σχολιάζοντας πως αποτελούσαν αμιγώς
πολιτικές εξελίξεις. Το δικαίωμα, άλλωστε, που παραχώρησαν στον βασιλιά των
Ελλήνων συνιστούσε σημαντικότατο βήμα στο Κρητικό Ζήτημα, εφόσον σήμαινε πως το
νησί είχε ουσιαστικά καταστεί μια ιδιότυπη ελληνική επαρχία.
Νέα ελληνικά: Αναλυτική κλίση ρήματος «αναφέρω» Ενεργητική φωνή Ενεστώτας Οριστική αναφέρω, αναφέρεις, αναφέρει, αναφέρουμε, αναφέρετε,
αναφέρουν (ή αναφέρουνε) Υποτακτική να αναφέρω, να αναφέρεις, να αναφέρει,
να αναφέρουμε, να αναφέρετε, να αναφέρουν (ή να αναφέρουνε) Προστακτική β΄ ενικό: ανάφερε – β΄ πληθυντικό: αναφέρετε Μετοχή αναφέροντας Παρατατικός Οριστική ανέφερα, ανέφερες, ανέφερε, αναφέραμε, αναφέρατε,
ανέφεραν ή αναφέρανε Σημείωση: Η χρονική αύξηση του ρήματος διατηρείται,
όταν τονίζεται. Αόριστος Οριστική ανέφερα, ανέφερες, ανέφερε, αναφέραμε,
αναφέρατε, ανέφεραν ή αναφέρανε Υποτακτική να αναφέρω, να αναφέρεις, να αναφέρει,
να αναφέρουμε, να αναφέρετε, να αναφέρουν (ή να αναφέρουνε) Εξακολουθητικός Μέλλοντας Οριστική θα αναφέρω, θα αναφέρεις, θα αναφέρει, θα
αναφέρουμε, θα αναφέρετε, θα αναφέρουν (ή θα αναφέρουνε) Συνοπτικός Μέλλοντας Οριστική θα αναφέρω, θα αναφέρεις, θα αναφέρει, θα
αναφέρουμε, θα αναφέρετε, θα αναφέρουν (ή θα αναφέρουνε) Συντελεσμένος Μέλλοντας Οριστική θα έχω αναφέρει, θα έχεις αναφέρει, θα έχει αναφέρει,
θα έχουμε αναφέρει, θα έχετε αναφέρει, θα έχουν αναφέρει Παρακείμενος Οριστική έχω αναφέρει, έχεις αναφέρει, έχει αναφέρει, έχουμε
αναφέρει, έχετε αναφέρει, έχουν(ε) αναφέρει Υποτακτική να έχω αναφέρει, να έχεις αναφέρει, να έχει αναφέρει,
να έχουμε αναφέρει, να έχετε αναφέρει, να έχουν αναφέρει Υπερσυντέλικος Οριστική είχα αναφέρει, είχες αναφέρει, είχε αναφέρει, είχαμε
αναφέρει, είχατε αναφέρει, είχαν(ε) αναφέρει Παθητική φωνή Ενεστώτας Οριστική αναφέρομαι, αναφέρεσαι, αναφέρεται, αναφερόμαστε,
αναφέρεστε, αναφέρονται Υποτακτική να αναφέρομαι, να αναφέρεσαι, να αναφέρεται,
να αναφερόμαστε, να αναφέρεστε, να αναφέρονται Προστακτική β΄ πληθυντικό: αναφέρεστε Μετοχή αναφερόμενος, αναφερόμενη, αναφερόμενο Παρατατικός Οριστική αναφερόμουν, αναφερόσουν, αναφερόταν, αναφερόμαστε,
αναφερόσαστε, αναφέρονταν (& αναφερόμουνα, αναφερόσουνα, αναφερότανε,
αναφερόμασταν, αναφερόσασταν, αναφερόντουσαν) Αόριστος Οριστική αναφέρθηκα, αναφέρθηκες, αναφέρθηκε, αναφερθήκαμε,
αναφερθήκατε, αναφέρθηκαν (ή αναφερθήκανε) Υποτακτική να αναφερθώ, να αναφερθείς, να αναφερθεί,
να αναφερθούμε, να αναφερθείτε, να αναφερθούν (ή να αναφερθούνε) Προστακτική β΄ ενικό: αναφέρσου - β΄ πληθυντικό: αναφερθείτε Εξακολουθητικός Μέλλοντας Οριστική θα αναφέρομαι, θα αναφέρεσαι, θα αναφέρεται, θα
αναφερόμαστε, θα αναφέρεστε, θα αναφέρονται Συνοπτικός Μέλλοντας Οριστική θα αναφερθώ, θα αναφερθείς, θα αναφερθεί, θα
αναφερθούμε, θα αναφερθείτε, θα αναφερθούν (ή θα αναφερθούνε) Συντελεσμένος Μέλλοντας Οριστική θα έχω αναφερθεί, θα έχεις αναφερθεί, θα έχει αναφερθεί,
θα έχουμε αναφερθεί, θα έχετε αναφερθεί, θα έχουν αναφερθεί Παρακείμενος Οριστική έχω αναφερθεί, έχεις αναφερθεί, έχει αναφερθεί,
έχουμε αναφερθεί, έχετε αναφερθεί, έχουν αναφερθεί Υποτακτική να έχω αναφερθεί, να έχεις αναφερθεί,
να έχει αναφερθεί, να έχουμε αναφερθεί, να έχετε αναφερθεί, να έχουν αναφερθεί Μετοχή αναφερμένος, αναφερμένη, αναφερμένο Υπερσυντέλικος Οριστική είχα αναφερθεί, είχες αναφερθεί, είχε αναφερθεί,
είχαμε αναφερθεί, είχατε αναφερθεί, είχαν(ε) αναφερθεί
Ιστορία
Α΄ Λυκείου: Το έργο του Μεγάλου Αλεξάνδρου στον οικονομικό τομέα (πηγή) Συνδυάζοντας
τις ιστορικές σας γνώσεις με τις πληροφορίες από το κείμενο που σας δίνεται, να
αναφερθείτε: α.
στον τρόπο με τον οποίο οργάνωσε τη φορολογική διοίκηση της αυτοκρατορίας ο Μ.
Αλέξανδρος β.
στις συνέπειες αυτής της οικονομικής πολιτικής στο νομισματικό σύστημα. ΚΕΙΜΕΝΟ Στο
οικονομικό πεδίο ο Αλέξανδρος αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία των σατραπών τη
διαχείριση του οικονομικού τομέα και δημιούργησε με τη συνένωση περισσότερων
σατραπειών περισσότερες φορολογικές περιφέρειες, θέτοντας βασικά τέρμα στο
σύστημα αποθησαυρίσεως των Περσών βασιλέων και μετατρέποντας σε νομίσματα τα
εκατομμύρια θησαυρούς που βρήκε στις πόλεις-έδρες των Περσών βασιλέων. Τα
νομίσματα αυτά έφερε στην κυκλοφορία, κάνοντας έτσι την αρχή για τη μεγαλύτερη
ανάπτυξη της νομισματικής οικονομίας στην Ανατολή. Πριν, στην Περσική
αυτοκρατορία το δικαίωμα κοπής αργυρών μόνο νομισμάτων είχαν οι διάφοροι
σατράπες, ενώ εκείνος δημιούργησε ενιαίο αυτοκρατορικό νομισματικό σύστημα
καθορίζοντας ως αποκλειστικό βασιλικό δικαίωμα, εκτός από την κοπή χρυσών, και
την κοπή αργυρών νομισμάτων […] Την κοπή πραγματοποίησε κατά τέτοιο τρόπο, ώστε
τα νομίσματα του Αλεξάνδρου να γίνουν το κύριο μέσο συναλλαγής σε όλο τον
μεσογειακό κόσμο. Wilcken,
U., Αρχαία ελληνική ιστορία, μτφρ. Ι. Τουλουμάκος, Παπαζήση, Αθήνα 1976, σ.
339. Ενδεικτική
απάντηση α. Στον
οικονομικό τομέα ο Μέγας Αλέξανδρος προώθησε το σύστημα της νομισματικής
οικονομίας και εγκατέλειψε την ιδέα του αυτοκρατορικού θησαυροφυλακίου. Οι
σατράπες δεν ασχολούνταν πλέον με τη συγκέντρωση των φόρων και τη διαχείριση
του δημόσιου πλούτου. Σύμφωνα με τον Wilcken, ο Αλέξανδρος φρόντισε να αφαιρέσει
από τη δικαιοδοσία τους τον έλεγχο του οικονομικού τομέα. Στη θέση της
σατραπείας, που ήταν μέχρι εκείνη την εποχή και φορολογική μονάδα, δημιούργησε
τη φορολογική περιφέρεια με περισσότερες από μια σατραπείες. Την αλλαγή αυτή
επιβεβαιώνει ο Wilcken, ο
οποίος σημειώνει πως με το μέτρο αυτό ο Αλέξανδρος τερμάτισε το σύστημα συγκέντρωσης
του πλούτου στο αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο που ακολουθούσαν μέχρι τότε οι
Πέρσες βασιλιάδες. β. Οι
θησαυροί που συγκεντρώνονταν πλέον μεταβάλλονταν σε χρυσό νόμισμα. Έτσι
δημιουργήθηκε ενιαίο νομισματικό σύστημα στην απέραντη αυτοκρατορία. Όπως ειδικότερα
επεξηγεί ο Wilcken, ο
Αλέξανδρος ξεκίνησε τη σχετική διαδικασία μετατρέποντας σε νομίσματα πρώτα το
σύνολο των θησαυρών που εντόπισε στις κύριες πόλεις, τις πόλεις-έδρες, των
βασιλιάδων της Περσίας. Παραλλήλως, μετέβαλε την υπάρχουσα νομοθεσία, ώστε ο ίδιος,
ως βασιλιάς, να έχει το αποκλειστικό δικαίωμα κοπής νομισμάτων τόσο χρυσών, όπως
ήδη έκαναν οι βασιλιάδες της Περσίας, όσο και αργυρών, που μέχρι τότε μπορούσαν
να θέτουν σε κυκλοφορία μόνο οι σατράπες. Δημιούργησε, δηλαδή, ένα ενιαίο
νομισματικό σύστημα, στο πλαίσιο του οποίου ο βασιλιάς είχε τον πλήρη έλεγχο κοπής
και κυκλοφορίας των νομισμάτων. Με την κίνηση αυτή έθεσε τις βάσεις για την
μεγαλύτερη ως τότε ανάπτυξη της νομισματικής οικονομίας στον χώρο της Ανατολής,
αλλά και του ευρύτερου μεσογειακού κόσμου, εφόσον μερίμνησε ώστε τα νομίσματα
που έθεσε στην κυκλοφορία να καταστούν το βασικό μέσο οικονομικών συναλλαγών στις
εκτενείς αυτές περιοχές.
