Έκθεση
Γ΄ Λυκείου: Εθνική & πολιτισμική ταυτότητα Η
εθνική και η πολιτισμική ταυτότητα συνιστούν εκφάνσεις συλλογικών ταυτοτήτων
που επιτρέπουν στα μέλη εκτενών ομάδων να διαμορφώνουν συνεκτικούς μεταξύ τους
δεσμούς με βάση ορισμένα κοινά στοιχεία ή κοινές αντιλήψεις. Η εθνική ταυτότητα
είναι διακριτή από την πολιτισμική, αν και υπάρχουν αρκετές ομοιότητες μεταξύ
των δύο αυτών ταυτοτήτων. Η
σημασία της εθνικής ταυτότητας Η
ύπαρξη των εθνικών ταυτοτήτων, αν και ως ένα βαθμό βασίζεται σε μια φαντασιακή
διεργασία, στην εντύπωση, δηλαδή, πως όλα τα μέλη ενός έθνους έχουν την ίδια
αφοσίωση στη συλλογική προσπάθεια της ανάπτυξης και της προστασίας του έθνους,
αποκτά πιο απτή επικύρωση, όταν τα μέλη ενός έθνους αλληλοεπιδρούν με τα μέλη
ενός άλλου, οπότε και γίνονται αντιληπτές οι μεταξύ τους διαφοροποιήσεις. Η
έννοια της εθνικής ταυτότητας, επομένως, αν και μοιάζει περισσότερο με νοητική
κατασκευή, εμπεριέχει στοιχεία που επιβεβαιώνουν την πραγματική της υπόσταση,
δοθέντος πως τα μέλη κάθε έθνους έχουν τη δική τους γλώσσα, το δικό τους
πλαίσιο συνηθειών, αντιλήψεων και επιδιώξεων. Η
διαμόρφωση και η διατήρηση της εθνικής ταυτότητας δεν αποσκοπεί στο να θέσει
όρια μεταξύ ανθρώπων και κρατών, αλλά στο να τονίσει στα μέλη κάθε επιμέρους
έθνους τις δικές τους προτεραιότητες, οι οποίες συνίστανται στο να συμβάλλουν
πρωτίστως στη θετική πορεία του δικού τους έθνους· κι αυτό όχι στο πλαίσιο ενός
αρνητικού ανταγωνισμού, αλλά λόγω της επίγνωσης πως εκ των πραγμάτων κάθε
εθνότητα οφείλει να προασπίζεται τα δικά της συμφέροντα και τη δική της
ευημερία, προτού προχωρήσει στην πιο συλλογική προσπάθεια για τη διαφύλαξη της
ευημερίας του συνόλου της ανθρωπότητας. Με
δεδομένη την ύπαρξη ενός κράτους που εκπροσωπεί και εμπεριέχει την πλειονότητα
ενός έθνους, η εθνική ταυτότητα εκλαμβάνει και πολιτική διάσταση, με αποτέλεσμα
να γίνεται εμφανές πως αν δεν μεριμνήσουν τα μέλη της εθνότητας για τη
διαφύλαξη του κράτους τους, τότε δεν θα έχουν την πραγματική δυνατότητα να
επιδοθούν σε ευρύτερα ανθρωπιστικές επιδιώξεις, εφόσον το δικό τους κράτος θα
έχει περιέλθει σε κατάσταση ανάγκης και ελλιπούς ανάπτυξης. Υπ’
αυτό το πρίσμα η διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας επιτρέπει στα μέλη ενός
έθνους να ιεραρχούν τις προτεραιότητές τους και να κατανοούν πως οφείλουν να
είναι αφοσιωμένα πρωτίστως στο δικό τους κράτος και στο δικό τους έθνος, για να
έχουν κατόπιν ένα συγκροτημένο κέντρο που θα τους επιτρέψει μια πιο ενεργή και
αποτελεσματική συμμετοχή σε πανεθνικές και διακρατικές επιδιώξεις. Παραλλήλως,
μέσω της εθνικής ταυτότητας διασφαλίζεται η συνοχή των μελών του έθνους και η
από κοινού προάσπιση της εδαφικής ακεραιότητας του κοινού τους κράτους. Η
προάσπιση αυτή λαμβάνει ιδιαίτερη σημασία σε περιόδους κρίσης, γι’ αυτό και η
όποια προσπάθεια υπονόμευσης της εθνικής ταυτότητας επενεργεί διαβρωτικά και
υπονομευτικά για την ασφάλεια των πολιτών έναντι πιθανών εχθρικών κινήσεων.
Όσο, άλλωστε, κι αν θα ήταν θεμιτό να μην υπάρχουν τέτοιοι κίνδυνοι, θα ήταν
αφελές να θεωρηθούν απίθανοι και μη υπαρκτοί. Είναι, ως εκ τούτου, σημαντικό
για την ασφάλεια κάθε επιμέρους χώρας να διατηρείται ενεργή η έννοια της
εθνικής ταυτότητας, διότι κανείς δεν μπορεί να θεωρήσει δεδομένες τις αγαθές
διαθέσεις των άλλων κρατών και κατ’ επέκταση κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει το
ενδεχόμενο να απαιτηθεί μια συλλογική προσπάθεια άμυνας απέναντι σε μια
επεκτατική ή εν γένει επιθετική κίνηση ενός άλλου κράτους. Τα
στοιχεία διαμόρφωσης της εθνικής ταυτότητας -
Ο βασικός πυρήνας της εθνικής ταυτότητας εντοπίζεται στη χώρα κοινής
καταγωγής ή διαβίωσης και, κατ’ επέκταση, στο κράτος που έχει δημιουργηθεί
στη χώρα αυτή. Η εθνική ταυτότητα συνδέει, δηλαδή, τα άτομα που έχουν γεννηθεί
και είναι πολίτες μιας χώρας ή κατάγονται από αυτή, έστω κι αν έχουν τη διαμονή
τους σε κάποια άλλη χώρα. Ο ρόλος της χώρας στη διαμόρφωση της εθνικής
ταυτότητας είναι ιδιαιτέρως σημαντικός, τόσο γιατί επηρεάζει λόγω της
τοποθεσίας της τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ή ακόμη και της εξωτερικής
εμφάνισης των ατόμων που αντλούν την καταγωγή τους από αυτή όσο και γιατί η
ιστορική της πορεία λόγω συχνά της γεωγραφικής της θέσης συνθέτει ένα ευρύ
πλαίσιο κοινών εμπειριών και βιωμάτων -συχνά τραυματικών- για τα άτομα που ζουν
ή κατάγονται από αυτή. Παραλλήλως, η κατάσταση στην οποία βρίσκεται η εκάστοτε
χώρα (ελεύθερη, οικονομικά ισχυρή ή ευάλωτη, υπό κατοχή ή υπό επίθεση)
επηρεάζει δραστικά την κατάσταση διαβίωσης των πολιτών της, αλλά ακόμη κι
εκείνων που κατάγονται από αυτή. -
Έτερος μείζων παράγοντας διαμόρφωσης της εθνικής ταυτότητας είναι η μητρική
γλώσσα των μελών ενός έθνους. Η κοινή μητρική γλώσσα λειτουργεί ως βασικό
μέσο σύνδεσης των μελών ενός έθνους, διότι επιτρέπει την μεταξύ τους
επικοινωνία και αναγνώριση σε οποιοδήποτε μέρος της γης κι αν βρίσκονται.
Είναι, συνάμα, το μέσο που καθιστά εφικτή τη μετάδοση, την κατανόηση και την
εμπέδωση καίριων στοιχείων της εθνικής ταυτότητας, αλλά και της κοινής
πολιτισμικής ταυτότητας. Μέσω της γλώσσας δημιουργείται ένας στενός δεσμός
επικοινωνίας, αλληλοκατανόησης και κοινού πολιτιστικού υπόβαθρου που επιτρέπει
στα μέλη ενός έθνους να υιοθετούν και να διαφυλάττουν ουσιώδη γνωρίσματα και
επιδιώξεις του έθνους τους. Έτσι, παρά τις όποιες διαφορές ατομικής ταυτότητας
ή επιμέρους ιδεολογικών ταυτοτήτων, η μητρική γλώσσα λειτουργεί ως ο
ισχυρότερος δεσμός μεταξύ των μελών ενός έθνους, εφόσον αποτελεί φορέα
μετάδοσης των ιδιαίτερων εθνικών γνωρισμάτων. Κάθε έθνος, άλλωστε, έχει τους
δικούς του όρους ή τις δικές του λέξεις με ξεχωριστό συναισθηματικό φορτίο που
υπενθυμίζουν σε όλα τα μέλη του έθνους στοιχεία για τα οποία αγωνίστηκαν,
συλλογικά τραύματα ή μελλοντικές επιδιώξεις που απαιτούν τη μεταξύ τους συνοχή
και συνεργασία. -
Βασικό στοιχείο διαμόρφωσης της εθνικής ταυτότητας είναι συχνά η θρησκεία,
εφόσον συνήθως τα μέλη μιας εθνότητας ασπάζονται το ίδιο θρήσκευμα και μέσω
αυτού υιοθετούν ένα κοινό πλαίσιο ηθικών αξιών. Η θρησκεία με τις τελετές της,
τις ιερές μέρες και τις εορτές που τιμά προσφέρει στα μέλη ενός έθνους έναν
ακόμη κοινό κώδικα ταύτισης μεταξύ τους, καθώς συνειδητοποιούν πως τιμούν και
σέβονται τα ίδια ιερά πρόσωπα και ακολουθούν -σε διαφορετικό ίσως βαθμό- τις
ίδιες θρησκευτικές επιταγές. Επιπροσθέτως, η θρησκεία ως μέρος τόσο της εθνικής
όσο και της πολιτισμικής ταυτότητας διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο σε ποικίλες
ιστορικές στιγμές κάθε έθνους, με αποτέλεσμα να λειτουργεί με ιδιαίτερο τρόπο
ως μέσο συνένωσης των μελών κάθε επιμέρους έθνους. -
Η εθνική ταυτότητα διαμορφώνεται σε σημαντικό βαθμό από την ιστορία του
κάθε έθνους και ειδικότερα από τον τρόπο με τον οποίο μέσω αυτής διασφαλίζεται
σε επίπεδο αφήγησης η συνέχεια και η εξελικτική πορεία του. Η ιστορία
διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο πώς γίνεται αντιληπτό το έθνος από τα μέλη
του, ιδίως όταν στην ιστορική του πορεία ενδέχεται να έχει διαπράξει
εγκληματικές ενέργειες (π.χ. Ρωσία, Γερμανία). Εναπόκειται, εν πολλοίς, στους
ιστορικούς το πώς θα παρουσιάσουν την πορεία του εκάστοτε έθνους και το σε ποια
σημεία θα δώσουν έμφαση και ποια θα επιχειρήσουν να αποσιωπήσουν ή να
«εξομαλύνουν». Κάθε πολίτης, βέβαια, έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει την ιστορία
του έθνους του μέσα από έργα αλλοεθνών ιστορικών, στο πλαίσιο των οποίων δεν
απαντώνται αποσιωπήσεις ή ωραιοποιήσεις. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η ιστορία
λειτουργεί ως πρόσθετος συνεκτικός δεσμός για τα μέλη ενός έθνους, καθώς μέσα
από αυτή διαφαίνονται οι δυσκολίες, οι αγώνες, τα επιτεύγματα, αλλά και τα τραυματικά
βιώματα κάθε εθνότητας. -
Ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας διαδραματίζει η
λογοτεχνική παραγωγή κάθε επιμέρους έθνους, διότι μέσω αυτής προβάλλονται
τόσο καίριες αντιλήψεις, ιδέες και αξίες όσο και συλλογικά τραύματα που
επηρεάζουν το πώς τα μέλη ενός έθνους αντιλαμβάνονται την ταυτότητά τους. Η
λογοτεχνία διαδραματίζει έντονα παιδαγωγικό ρόλο, καθώς έχει τη δυνατότητα να
παρουσιάσει με συναισθηματικό ή με ιδιαίτερα παραστατικό τρόπο είτε κρίσιμα
βιώματα ενός έθνους είτε ηθικές ποιότητες που χαρακτηρίζουν -ή ο δημιουργός του
έργου θα ήθελε να χαρακτηρίζουν- τα μέλη ενός έθνους. Μέσω της λογοτεχνίας
αισθητοποιείται η συλλογική γνώση και αντίληψη ενός έθνους, διαφαίνονται οι
κυρίαρχες αξίες ή επιδιώξεις του και πλάθονται κεντρικοί «ήρωες» που
εκπροσωπούν τα ιδανικά του εκάστοτε έθνους. Υπ’ αυτή την έννοια στον κόσμο της
λογοτεχνίας οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να αναβιώσουν κρίσιμες ιστορικές
στιγμές, να γνωρίσουν τον πνευματικό πλούτο του έθνους τους, να προβληματιστούν
σχετικά με παρελθοντικές ή μελλοντικές επιδιώξεις του, αλλά και να ταυτιστούν
με πρόσωπα που ενέχουν ιδιαίτερη αξία ως φορείς καίριων εθνικών γνωρισμάτων. -
Ιδιαίτερο ρόλο στη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας διαδραματίζουν τα έθιμα
και οι παραδόσεις των επιμέρους εθνών. Είτε αντλούνται από το απώτερο είτε
από το πρόσφατο παρελθόν ενός έθνους, τα έθιμα μέσω της επανάληψής τους
λειτουργούν ως πρόσθετο στοιχείο συνένωσης των πολιτών και μέσο αναγνώρισης της
μεταξύ τους ομοιότητας. Μέσω των εθίμων, άλλωστε, επιβιώνουν αντιλήψεις ή
συνήθειες που αποτελούν ιδιαίτερες και μοναδικές εκφάνσεις της ταυτότητας του
κάθε έθνους, πιστοποιώντας έτσι τη διαφοροποίησή τους από άλλα έθνη, καθώς και
αναδεικνύοντας τις αξίες στις οποίες το κάθε έθνος δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα.
Ένα έθιμο, για παράδειγμα, που συνδέεται με τη θρησκεία, φανερώνει το πόσο
στενά συνυφασμένη είναι η θρησκευτική λατρεία με την ιστορία και την
καθημερινότητα ενός έθνους. Εθνική
ταυτότητα και αλλοδαποί πολίτες του κράτους Λόγω
των συνεχών μετακινήσεων πληθυσμών (οικονομικοί μετανάστες, πρόσφυγες) κανένα
κράτος δεν αποτελείται από μία μόνο εθνότητα. Όλα τα κράτη, δηλαδή, είναι
πολυπολιτισμικά και πολυεθνικά, έστω κι αν σε κάθε κράτος υπάρχει ένας
πλειοψηφικός πυρήνας μιας κυρίαρχης εθνότητας. Η εθνική ταυτότητα, επομένως,
ενός κράτους δεν αφορά το σύνολο των πολιτών του, προσδιορίζεται όμως από την
εθνότητα που πλειοψηφεί σε αυτό. Πρόκειται για μια συνθήκη που συναντάται σε
όλα τα κράτη και απασχολεί τους πολίτες όλων των κρατών. Η εθνική ταυτότητα,
ωστόσο, δεν λειτουργεί -και δεν πρέπει να λειτουργεί- ως μέσο διαχωρισμού των
πολιτών, όποια εθνική ταυτότητα κι αν πρεσβεύουν αυτοί. Η συνύπαρξη ποικίλων
εθνοτήτων σε κάθε κράτους αποτελεί περισσότερο μια ευκαιρία προβολής της δυνατότητας
των πολιτών να σέβονται ο ένας τον πολιτισμό και την εθνικότητα του άλλου σ’
ένα πλαίσιο αρμονικής συνύπαρξης και συνεργασίας. Η
συνύπαρξη αυτή, βέβαια, δεν σημαίνει πως το κάθε κράτος δεν μπορεί να στηρίζει
και να προωθεί την πληθυσμιακά κυρίαρχη εθνική ταυτότητα, αφού μέσω αυτής
βρίσκει έκφραση το αίσθημα των περισσότερων πολιτών του. Έτσι, σε κάθε κράτος
ενισχύεται και καλλιεργείται μέσω της εκπαίδευσης, των μέσων ενημέρωσης, των
πολιτικών, αλλά και της τέχνης η κυρίαρχη εθνική ταυτότητα, χωρίς αυτό να
οδηγεί σε καταπίεση των πολιτών που έχουν διαφορετική πολιτισμική και εθνική
ταυτότητα. Πρόκειται, απλώς, για την πραγμάτωση του δικαιώματος της
πλειοψηφίας, όπως συμβαίνει σε κάθε δημοκρατία, να στηρίζει την εθνική της
ταυτότητα. Οι
πολίτες, άλλωστε, διαφορετικής εθνικής ταυτότητας, εφόσον ζουν και εργάζονται
σε ένα κράτος οφείλουν νομική αφοσίωση σε αυτό και, παραλλήλως, οφείλουν να
κατανοούν πως ό,τι προωθεί την οικονομική και πολιτισμική του ανάπτυξη, όπως,
μεταξύ άλλων, είναι οι συνεκτικοί δεσμοί μεταξύ των πολιτών του, χρειάζεται να
γίνεται σεβαστό και από εκείνους. Πολιτισμική
ταυτότητα Τα
στοιχεία που συνθέτουν την πολιτισμική ταυτότητα ενός έθνους ή ενός κράτους
ταυτίζονται ως ένα βαθμό με εκείνα της εθνικής ταυτότητας, με τη διαφορά πως η
πολιτισμική ταυτότητα είναι ευρύτερη αλλά και σαφώς πιο ευέλικτη, εφόσον
βρίσκεται υπό συνεχή διαμόρφωση. Η πολιτισμική ταυτότητα, άλλωστε, καθρεφτίζει
το επίπεδο πολιτισμού ενός έθνους, όπως αυτό διαμορφώνεται σε κάθε περίοδο υπό
την επίδραση των ποικίλων αλληλοεπιδράσεων με άλλους πολιτισμούς, καθώς και από
την πνευματική δυναμική της κάθε νέας γενιάς. Μέσω
της πολιτισμικής ταυτότητας, που συνιστά μια ακόμη έκφανση της συλλογικής
ταυτότητας ενός έθνους, προβάλλονται οι αξίες, οι πεποιθήσεις, οι επιδιώξεις,
το πολιτισμικό επίπεδο (ως παρελθόν, αλλά κυρίως ως παρόν), οι πνευματικές
επιτεύξεις, καθώς και οι ποιότητες ενός λαού. Πρόκειται για μια ταυτότητα, η
οποία, όπως και η εθνική, εξελίσσεται διαρκώς χάρη στις νέες ποιότητες που
προσφέρει κάθε νέα γενιά, αλλά και λόγω των συνεχών ιστορικών και πολιτικών
αλλαγών. Τα
γνωρίσματα της πολιτισμικής ταυτότητας -
Σημαντικό τμήμα της πολιτισμικής ταυτότητας ενός έθνους αποτελεί σαφώς ο ήδη
υπάρχων πολιτισμός του και τα επιτεύγματα αυτού. Υλικά δημιουργήματα του
πολιτισμού, πνευματικά δημιουργήματα του παρελθόντος, άυλα στοιχεία μιας
πνευματικής παράδοσης που διαιωνίζεται μέσω των εθίμων, της προφορικής ιστορίας
και της λαϊκής λογοτεχνικής παράδοσης, αλλά και οι παραδεδομένες αξίες ενός
έθνους συνιστούν σαφείς εκφάνσεις της υπάρχουσας πολιτισμικής ταυτότητας. -
Η πολιτισμική ταυτότητα γίνεται ιδιαιτέρως εμφανής μέσω της αλληλοεπίδρασης με
πολίτες άλλων κρατών, οπότε και διαφαίνονται τα διαφορετικά πολιτισμικά
ερεθίσματα που έχουν διαμορφώσει την κουλτούρα του κάθε έθνους. Έννοιες, όπως
είναι η φιλοξενία, η φιλοζωία, η φιλαλληλία, η πνευματική καλλιέργεια, η ηθική
αρτιότητα, η φιλοπατρία κ.ά., βρίσκονται σε διαφορετικό βαθμό ανάπτυξης ανάλογα
με το πολιτισμικό υπόβαθρο κάθε έθνους και καθιστούν έτσι πρόδηλη της
διαφοροποίηση μεταξύ των πολιτών διαφορετικών εθνοτήτων. -
Σημαντικοί φορείς καλλιέργειας και εκλέπτυνσης της πολιτισμικής ταυτότητας ενός
λαού είναι η λογοτεχνία, αλλά και η τέχνη ευρύτερα, εφόσον μέσω αυτών
καθίσταται εφικτή η καλλιέργεια ηθικών αξιών και ποιοτήτων που επιτρέπουν σε
ένα έθνος να διακρίνεται για το επίπεδο των αρχών του, της φιλανθρωπίας και της
ποιότητάς τους. Ένα έθνος, για παράδειγμα, με υψηλή πολιτισμική στάθμη δεν
αποδέχεται την καταπίεση εθνικών μειονοτήτων, τον ρατσισμό, τη βία και κάθε
άλλη παθογένεια που συναντά κανείς σε μεγαλύτερο βαθμό στα έθνη που δεν έχουν
επιτύχει αντίστοιχο επίπεδο πολιτισμικής ανάπτυξης. -
Η πολιτισμική ταυτότητα μοιράζεται με την εθνική ταυτότητα ποικίλα στοιχεία,
εφόσον διαμορφώνεται από κοινούς παράγοντες, όπως είναι η γλώσσα, η ιστορία, η
θρησκεία, τα έθιμα και οι παραδόσεις, η λογοτεχνία και η γεωγραφική θέση του
κράτους. Η πολιτισμική ταυτότητα, ωστόσο, έχει έναν ευρύτερο χαρακτήρα, υπό την
έννοια πως σε αυτή εντάσσονται επιμέρους ποιότητες, οι οποίες αναδεικνύουν το
πολιτισμικό και το πνευματικό επίπεδο ενός έθνους. Γίνεται, δηλαδή, αντιληπτή η
πολιτισμική ταυτότητα ενός λαού από διάφορες καθημερινές του συνήθειες, όπως είναι
οι κοινωνικές αλληλοεπιδράσεις, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα, η εξωστρέφεια ενός
λαού, η ευγένεια και η αλληλεγγύη. Εμπεριέχει, άρα, η πολιτισμική ταυτότητα μια
σειρά από ηθικές αρετές, οι οποίες, αν και μπορούν να αποτελούν μέρος της εθνικής
ταυτότητας, δεν τη χαρακτηρίζουν σε τέτοιο βαθμό όσο την πολιτισμική ταυτότητα ενός
έθνους. -
Η πολιτισμική ταυτότητα, συνάμα, είναι περισσότερο ανοιχτή σε σύγχρονες
επιδράσεις, δοθέντος πως ο πολιτισμός ενός λαού γίνεται αντιληπτός κι από το
πώς διαχειρίζεται νέες προκλήσεις (κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές, τεχνολογικές
κ.ά.). Η ικανότητα, για παράδειγμα, των πολιτών να διαχειριστούν με κατανόηση,
σεβασμό και διάθεση βοήθειας ένα κύμα προσφύγων φανερώνει περισσότερα για την
πολιτισμική παρά για την εθνική τους ταυτότητα. -
Η πολιτισμική ταυτότητα είναι ένα ζωντανό και μεταβαλλόμενο σύνολο στοιχείων
που διαμορφώνει την ατομική και συλλογική μας ύπαρξη. Είναι ένας συνδυασμός
παραδόσεων, αξιών και ιστορικών βιωμάτων που προσδιορίζουν τη μοναδικότητα κάθε
λαού. Αν και επηρεάζεται από την παγκοσμιοποίηση και τις κοινωνικές αλλαγές, η
διατήρησή της παραμένει ουσιώδης για τη συνοχή και τη συνέχεια των κοινωνιών.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου