Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Η Τέχνη διδάσκει και διδάσκεται

Ann Leech 
 
Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Η Τέχνη διδάσκει και διδάσκεται
 
Κείμενο 1: Η τέχνη ως μέσο πολιτισμικής καλλιέργειας και εκπαίδευσης
 
     Ο άνθρωπος δημιουργεί και θα δημιουργεί τέχνη για να εκφράσει το ανείπωτο, αυτό που δεν μπορεί να περιγραφεί και εντέλει να ρηματοποιηθεί. Η ύπαρξη μιας κοινωνίας χωρίς τέχνες δεν μπορεί παρά να θεωρείται κάτι το μη δυνάμενο να συμβεί, καθώς οι τέχνες συνδέουν κάθε νέα γενιά με την προγενέστερη και αφήνουν ως παρακαταθήκη τα έργα τους, ώστε να υπάρξει συνέχεια και νέες επιδιώξεις. Η αξία της τέχνης είναι θεμελιώδης και για αυτόν τον λόγο θεωρείται άρρηκτα συνδεδεμένη με τον όρο «παιδεία», καθώς οδηγεί στην πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου, ιδιαίτερα του αναπτυσσόμενου παιδιού.
    Η τέχνη αναγνωρίζεται, αναμφίβολα, ότι μπορεί να νοηματοδοτήσει τα γεγονότα της ιστορίας, να προβάλει τις κοινωνικές και πολιτιστικές διαφορές και ομοιότητες, να δώσει μορφή και έκφραση στις συγκινήσεις και στις ιδέες, να συμβάλει στην ευρύτερη σύλληψη της καθημερινής ζωής και εκτίμησης της πολιτισμικής κληρονομιάς και ιδίως να οδηγήσει στη συνειδητοποίηση της αξίας της πολυπολιτισμικότητας. Η αξία της τέχνης, επομένως, από άποψη αγωγής, έγκειται στη δυνατότητά της να μορφοποιεί τα συναισθήματα και να υποδεικνύει ιδέες και συμβολισμούς.
     Από την άποψη αυτή, τα έργα τέχνης ασκούν πνευματική επίδραση και επιδέχονται πολλαπλές ερμηνείες. Ο συσχετισμός των εναλλακτικών αυτών ερμηνειών μπορεί τελικά να συμβάλει στη δημιουργία πολιτισμού. Οι τέχνες σχεδόν πάντοτε συνεπάγονται ερμηνευτικές δράσεις, με καταβολή πνευματικών προσπαθειών, από την πλευρά των θεατών, των ακροατών ή των αναγνωστών, για να αποσαφηνίσουν τις πιθανές σημασίες των καλλιτεχνικών έργων.
     Η παρατήρηση ενός έργου τέχνης προϋποθέτει πολλές δεξιότητες, όπως την οπτική διεργασία, την αναλυτική σκέψη, τις ερωτήσεις-κλειδιά, τον έλεγχο των υποθέσεων, τη λεκτική επιχειρηματολογία κ.λπ. Επίσης, η τέχνη ενθαρρύνει τη δημιουργία ποικίλων συνδέσεων με κοινωνικά θέματα, φιλοσοφικές θέσεις και απόψεις, αλλά και προσωπικές ανησυχίες. Όλα αυτά φανερώνουν ότι η τέχνη είναι μια σύνθετη δραστηριότητα. Η ικανότητα του έργου τέχνης να προκαλεί τη συγκίνηση, την έκπληξη και την απόλαυση είναι ένας έγκυρος δείκτης της καλλιτεχνικής του αξίας. Άλλη ιδιότητα που χαρακτηρίζει ένα έργο υψηλής καλλιτεχνικής αξίας είναι η διαχρονικότητα της σημασίας του, καθώς ο αισθητικά καλλιεργημένος άνθρωπος κάθε εποχής μπορεί να επιστρέφει συχνά στο έργο τέχνης και να συνεχίζει να ανακαλύπτει ή να συνειδητοποιεί πρόσθετα χαρακτηριστικά, αξίες και μηνύματα. Το έργο τέχνης δεν αποκαλύπτεται και δεν εξαντλείται με την πρώτη, απλή ματιά.
    
Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης, Καθηγητής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Κείμενο 2: Η Τέχνη διδάσκει και διδάσκεται
 
     Η προσφορά των τεχνών στην εκπαίδευση είναι αδιαμφισβήτητη. Η αξιοποίηση της Τέχνης στην Εκπαίδευση καθώς και η Εκπαίδευση μέσω της Τέχνης, γίνεται συστηματικότερη τα τελευταία χρόνια. Ο Gardner με τη θεωρία των «Πολλαπλών Τύπων Νοημοσύνης», υποστήριξε ότι η νοημοσύνη είναι ένα σύνθετο πλέγμα διαφορετικών ικανοτήτων κάθε μια από τις οποίες μπορεί να αποτελεί έναν τύπο νοημοσύνης. Ακόμη λαμβάνοντας υπόψη ένα πλήθος ερευνών υποστήριξε ότι και τα παιδιά μικρότερης ηλικίας μπορούν να αλληλοεπιδράσουν με τα έργα τέχνης αποδεικνύοντας ότι η αισθητική εμπειρία μπορεί να συμβάλλει στην πολύπλευρη ανάπτυξη της νοημοσύνης, καθώς προσφέρει πλήθος συμβόλων για επεξεργασία.
     Εξετάζοντας τα οφέλη της χρήσης των Τεχνών στην Εκπαίδευση από μια συνολική σκοπιά διαπιστώνεται ότι δίνεται η δυνατότητα στο παιδί να καλλιεργήσει τις γνωστικές δεξιότητες, αφού χρησιμοποιείται ο προφορικός αλλά και ο γραπτός λόγος, την ικανότητα να χρησιμοποιεί τη φαντασία και τη δημιουργικότητά του, να παρατηρεί, να ακούει, να διαβάζει και γενικά να παρατηρεί τον κόσμο από ποικίλες οπτικές γωνίες. Παρέχεται ακόμη η ευκαιρία στο μαθητή να κατανοεί έννοιες και ιδέες, να αναπτύξει κοινωνικές, πολιτιστικές και συναισθηματικές δεξιότητες καθώς προωθείται η καλλιέργεια της συνεργασίας και της αλληλεγγύης, εδραιώνεται η εμπιστοσύνη, τονώνεται η αποδοχή της διαφορετικότητας και προωθείται ο γόνιμος διάλογος.
     Θα μπορούσαμε να πούμε πολλά για τη συνεισφορά των τεχνών στη ζωή του ανθρώπου- το πιο σημαντικό όμως που δε μπορούμε να παραβλέψουμε είναι πως παρά την ποικιλία των δραστηριοτήτων, τον τομέα και το σκοπό για τον οποίο εφαρμόζονται, δεν παύουν να είναι μια γλώσσα κοινή, ένας κώδικας επικοινωνίας κοινός και προσιτός σε όλους και για όλους. Αποτελεί λοιπόν πρόκληση για εμάς τους εκπαιδευτικούς να δημιουργήσουμε ένα πρόσφορο έδαφος στο οποίο θα μπορούμε να καλλιεργήσουμε το διάλογο μεταξύ της εκπαίδευσης, της τέχνης και του παιδευτικού ρόλου της στη ζωή των παιδιών.
 
Μαρία Μιχαηλίδου, Ζωή Πετρά
 
Κείμενο 3: Μπολιβάρ (απόσπασμα)
 
Και τώρα ν’ απελπίζουμαι που ίσαμε σήμερα
δεν με κατάλαβε, δεν θέλησε, δε μπόρεσε να καταλάβη
τι λέω, κανείς;
Βέβαια την ίδια τύχη νάχουνε κι αυτά που λέω τώρα
για τον Μπολιβάρ, που θα πω αύριο για τον Ανδρούτσο;
Δεν είναι κι εύκολο, άλλωστε, να γίνουν τόσο γλήγορα
αντιληπτές μορφές της σημασίας τ’ Ανδρούτσου και του Μπολιβάρ,
Παρόμοια σύμβολα.
Αλλ’ ας περνούμε γρήγορα: προς Θεού, όχι συγκινήσεις,
κι υπερβολές, κι απελπισίες.
Αδιάφορο, η φωνή μου είτανε προωρισμένη μόνο για τους αιώνες.
(Στο μέλλον, το κοντινό, το μακρυνό, σε χρόνια, λίγα,
πολλά, ίσως από μεθαύριο, κι αντιμεθαύριο,
Ίσαμε την ώρα που θε ν’ αρχινίση η Γης να κυλάη
άδεια, κι άχρηστη, και νεκρή, στο στερέωμα,
Νέοι θα ξυπνάνε, με μαθηματικήν ακρίβεια, τις άγριες
νύχτες, πάνω στην κλίνη τους,
Να βρέχουνε με δάκρυα το προσκέφαλό τους,
αναλογιζόμενοι ποιος είμουν, σκεφτόμενοι
Πως υπήρξα κάποτες, τι λόγια είπα, τι ύμνους έψαλα.
Και τα θεόρατα κύματα, όπου ξεσπούνε κάθε βράδυ στα
εφτά της Ύδρας ακρογιάλια,
Κι οι άγριοι βράχοι, και το ψηλό βουνό που κατεβάζει τα δρολάπια,
Αέναα, ακούραστα, θε να βροντοφωνούνε τ’ όνομά μου.)
 
Νίκος Εγγονόπουλος, Μπολιβάρ, Ίκαρος
 
* Σιμόν Μπολιβάρ (1783-1830): Στρατιωτικός και πολιτικός, ο οποίος συνέβαλε στην απελευθέρωση πολλών κρατών της Νοτίου Αμερικής από τον ισπανικό έλεγχο (π.χ. Βολιβία, Περού, Ισημερινός, Παναμάς κ.ά.).
 
Θέμα Α
Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά (60-70) λέξεις τα παιδαγωγικά οφέλη της τέχνης, όπως αυτά καταγράφονται στο Κείμενο 2.
Μονάδες 20
 
Η τέχνη ωφελεί πολλαπλώς τους νέους, καθώς εξελίσσει τη νοημοσύνη ακόμη και μικρών παιδιών. Καλλιεργούνται οι γνωστικές τους δεξιότητες, μέσω της κινητοποίησης της φαντασίας, της ανάγνωσης ή της ακοής και, κυρίως, μέσω της πρόσληψης του κόσμου από ποικίλες οπτικές. Πρόκειται, άλλωστε, για έναν κώδικα προσιτό σε όλους, μέσω του οποίου προσεγγίζονται ιδέες και ενισχύονται πολιτιστικές, κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες, αφού προωθεί την αλληλεγγύη, τη δεκτικότητα στο διαφορετικό, την εμπιστοσύνη και τη συνεργασία. 
[Λέξεις: 72]
 
Θέμα Β
Β1. Να γράψετε στο φύλλο που σας δόθηκε δίπλα στον αριθμό της κάθε παραγράφου το γράμμα από τις επιλογές που αντιστοιχεί στην ορθή απάντηση, με βάση το περιεχόμενο του Κειμένου 1 (χωρίς αναφορά σε χωρία του κειμένου):
 
1. Στην πρώτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Η τέχνη συνδέεται αναπόφευκτα με την εκπαίδευση.
β. Η τέχνη συνιστά αναγκαίο στοιχείο κάθε κοινωνίας.
γ. Κάθε νέα γενιά καλείται να αποκωδικοποιήσει τα έργα τέχνης της προηγούμενης.
 
2. Στη δεύτερη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Η τέχνη ως μέσο εκτίμησης της πολιτισμικής κληρονομιάς παραγνωρίζει την έννοια της πολυπολιτισμικότητας.
β. Η τέχνη κατορθώνει να τονίσει τις πολιτισμικές και κοινωνικές διαφορές μεταξύ των λαών, διαχωρίζοντάς τους.
γ. Η τέχνη αισθητοποιεί συγκινήσεις και ιδέες των ατόμων.
 
3. Στην τρίτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Οι ερμηνείες των έργων τέχνης είναι αμιγώς προσωπικές και δεν συσχετίζονται μεταξύ τους.
β. Η τέχνη απαιτεί πνευματική προσπάθεια από τη μεριά του δέκτη για την κατανόησή της.
γ. Η πνευματική επίδραση της τέχνης έχει περιορισμένη έκταση.
 
4. Στην τέταρτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Η τέχνη συνδέεται τόσο με προσωπικές ανησυχίες όσο και με κοινωνικά ζητήματα.
β. Τα μηνύματα ενός έργου τέχνης χρειάζεται να είναι εύληπτα.
γ. Κάθε μορφή τέχνης προσεγγίζεται με έναν μόνο τρόπο, π.χ. η ζωγραφική με την παρατήρηση.
Μονάδες 12
 
1 = β, 2 = γ, 3 = β, 4 = α
 
Β2. α. Ποια είναι η πρόθεση των συγγραφέων στη δεύτερη παράγραφο του Κειμένου 2 (μονάδες 2) και πώς ο τρόπος με τον οποίο την αναπτύσσουν, εξυπηρετεί την πρόθεσή τους αυτή; (μονάδες 3)
 
Πρόθεση των συγγραφέων είναι να αναδείξουν και να τεκμηριώσουν την ουσιώδη προσφορά της τέχνης στην εκπαίδευση των νέων. Προκειμένου να το πετύχουν αυτό αξιοποιούν ως τρόπο ανάπτυξης της παραγράφου την αιτιολόγηση, όπως γίνεται αντιληπτό από τη χρήση αιτιολογικών συνδέσμων («αφού», «καθώς»), μέσω της οποίας διαφαίνονται τα πολλαπλά κέρδη που αποκομίζουν οι μαθητές μέσα από την επαφή τους με την τέχνη. Ειδικότερα, καλλιεργούνται οι γνωστικές δεξιότητες των μαθητών, διότι, μεταξύ άλλων, καλούνται να αξιοποιήσουν τη δημιουργικότητά τους, να παρατηρήσουν τον κόσμο από ποικίλες οπτικές, αλλά και να εκφραστούν σε προφορικό και γραπτό επίπεδο. Επιπλέον, μέσω της τέχνης, αναπτύσσουν κοινωνικές, πολιτισμικές και συναισθηματικές δεξιότητες, διότι η προσέγγισή της απαιτεί την αξιοποίηση του γόνιμου διαλόγου, την αποδοχή απέναντι στη διαφορετικότητα, καθώς και θετικών συναισθημάτων, όπως είναι η αλληλεγγύη, η εμπιστοσύνη και η συνεργατική διάθεση.
 
β. Στην πρώτη παράγραφο του Κειμένου 1 ο συγγραφέας επιχειρεί να ευαισθητοποιήσει σχετικά με την αξία της τέχνης. Να καταγράψετε δύο (2) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές μέσω των οποίων γίνεται εμφανής η πρόθεσή του αυτή (2 μονάδες) και να εξηγήσετε πώς καθεμία από αυτές υπηρετεί τη συγκεκριμένη πρόθεση (6 μονάδες).
Μονάδες 13 
 
Η βαθιά εκτίμηση του γράφοντος για την τέχνη γίνεται ιδιαίτερα εμφανής στην εισαγωγική παράγραφο του κειμένου του. Με τη χρήση ενός επιθέτου, που προσδιορίζει τον δυσεπίτευκτο στόχο της τέχνης, να εκφράσει το «ανείπωτο», ο οποίος επεξηγείται με δύο ρήματα δράσης «να περιγραφεί» και «να ρηματοποιηθεί» που δίνονται, ωστόσο, με τη μορφή άρνησης («δεν μπορεί»), ώστε να διαφανεί έτι περαιτέρω η εναγώνια πάλη των θεραπόντων της τέχνης. Με την αξιοποίηση, παράλληλα, της επανάληψης του ρήματος «δημιουργεί» τόσο σε παροντικό χρόνο όσο και σε μελλοντικό («θα δημιουργεί») γίνεται αντιληπτή η πεποίθηση του γράφοντος πως η τέχνη θα συνυφαίνεται διαχρονικά με τον ανθρώπινο βίο, εφόσον είναι εκείνη που καλείται να εκφράσει τις πιο μύχιες αγωνίες και αναζητήσεις των ανθρώπων.
Με τη χρήση, συνάμα, διπλής άρνησης «δεν μπορεί», «κάτι το μη δυνάμενο» ο γράφων αποδίδει εμφατικά την άποψή του πως το να υπάρξει μια κοινωνία χωρίς την παρουσία των τεχνών συνιστά κάτι που δεν γίνεται να συμβεί, εφόσον οι τέχνες λειτουργούν ως αναγκαίοι συνεκτικοί δεσμοί μεταξύ των γενεών, μεταξύ παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος.
 
Β3. Να συγκρίνετε τις απόψεις των συγγραφέων στα δύο χωρία: «ο αισθητικά καλλιεργημένος άνθρωπος κάθε εποχής μπορεί να επιστρέφει συχνά στο έργο τέχνης και να συνεχίζει να ανακαλύπτει ή να συνειδητοποιεί πρόσθετα χαρακτηριστικά» (Κείμενο 1) και «παρά την ποικιλία των δραστηριοτήτων, τον τομέα και το σκοπό για τον οποίο εφαρμόζονται, δεν παύουν να είναι μια γλώσσα κοινή, ένας κώδικας επικοινωνίας κοινός και προσιτός σε όλους και για όλους» (Κείμενο 2) ως προς την πρόσληψη της τέχνης (60-70 λέξεις).
Μονάδες 10
 
Οι συγγραφείς των δύο κειμένων φαίνεται πως έχουν διαφορετική άποψη ως προς την πρόσληψη της τέχνης, εφόσον ο πρώτος αναγνωρίζει πως η αέναη διδακτική λειτουργία της τέχνης αξιοποιείται από τον «αισθητικά καλλιεργημένο» άνθρωπο. Περιορίζει, κατ’ αυτό τον τρόπο, την ουσιαστική πρόσληψη της τέχνης σ’ εκείνους που έχουν καλλιεργηθεί επαρκώς. Αντιθέτως, στο δεύτερο κείμενο τονίζεται πως η τέχνη είναι προσιτή σε όλους, ανεξάρτητα από το ηλικιακό, γνωστικό ή πολιτισμικό υπόβαθρό τους.
[Λέξεις: 70]
 
Θέμα Γ
Γ1. Ποιο παράπονο εκφράζει το ποιητικό υποκείμενο στο Κείμενο 3 σχετικά με την πρόσληψη του έργου του και πώς θεωρεί ότι θα βρει τελικά δικαίωση; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας αξιοποιώντας τρεις (3) διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες. Θεωρείτε πως η τέχνη μπορεί να τού διασφαλίσει τη δικαίωση που προσδοκά; (150-200 λέξεις) 
Μονάδες 15
 
Το ποιητικό υποκείμενο αισθάνεται «απελπισία», διότι οι συγκαιρινοί του είτε γιατί δεν το θέλησαν είτε γιατί δεν μπόρεσαν, δεν κατόρθωσαν να κατανοήσουν τα μηνύματα της ποίησής του, όπως αυτό αποδίδεται με τη χρήση ασύνδετου σχήματος («δεν με κατάλαβε, δεν θέλησε, δεν μπόρεσε»). Το παράπονο αυτό, αν και του προκαλεί ανησυχία για την τύχη των επόμενων ποιημάτων του, δεν τον οδηγεί στην απόγνωση. Το ποιητικό υποκείμενο, άλλωστε, θεωρεί δεδομένο πως στο μέλλον («το κοντινό, το μακρυνό, σε χρόνια, λίγα, πολλά») θα δικαιωθεί, εφόσον θα υπάρξουν μαθητές που θα ξαγρυπνούν πασχίζοντας να τον καταλάβουν, όπως αυτό δηλώνεται μέσω πλάγιων ερωτήσεων («ποιος είμουν, τι λόγια είπα, τι ύμνους έψαλα»). Προχωρά, μάλιστα, ακόμη παραπέρα, προεξοφλώντας πως το όνομά του θα γνωρίσει αθάνατη δόξα, όπως το αποδίδει αυτό με τη χρήση παραστατικών προσωποποιήσεων «τα θεόρατα κύματα… οι άγριοι βράχοι, και το ψηλό βουνό… θε να βροντοφωνούνε τ’ όνομά μου».
Η πεποίθηση του ποιητικού υποκειμένου πως η φωνή του ήταν προορισμένη «για τους αιώνες», αν και φαντάζει εν μέρει υπερβολική, αποδίδει πρωτίστως έναν έπαινο για τη δύναμη της ίδιας της τέχνης, κι όχι για τον ίδιο προσωπικά. Αν, για παράδειγμα, λάβουμε υπόψη την αιώνια φήμη του Ομήρου, μπορούμε να συμφωνήσουμε πως η τέχνη έχει τη δυνατότητα να προσφέρει διαχρονική δόξα στους θεράποντές της.  
[Λέξεις: 207]
 
Θέμα Δ
Οι συγγραφείς των Κειμένων 1 και 2 εκφράζουν τις απόψεις πως η τέχνη συμβάλλει «στην πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου» και πως η προσφορά της «στην εκπαίδευση είναι αδιαμφισβήτητη».
α) Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τις θέσεις αυτές των συγγραφέων και γιατί;
β) Εσείς, ως τελειόφοιτοι της Γ΄ Λυκείου, θεωρείτε πως έχετε ωφεληθεί από το μάθημα της Λογοτεχνίας ή όχι και γιατί;
Αξιοποιώντας δημιουργικά τα Κείμενα 1 και 2 να παρουσιάσετε τις απόψεις σας σε άρθρο 350-400 λέξεων, που θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας.
Μονάδες 30
 
Α΄ Ζητούμενο:
- Η επαφή με την τέχνη κινητοποιεί όχι μόνο τις αισθήσεις του ατόμου, αλλά και τη σκέψη του, εφόσον προκειμένου να προσεγγιστεί το ιδιαίτερο μήνυμα ή νόημα κάθε επιμέρους έργου το άτομο χρειάζεται να προβληματιστεί και να διερευνήσει πιθανές ερμηνευτικές επιλογές. Σε αρκετές περιπτώσεις, άλλωστε, το άτομο αποκομίζει από ένα έργο τέχνης μόνο όσα είναι σε θέση να κατανοήσει με βάση την ηλικία και το επίπεδο της καλλιέργειάς του.
- Τα έργα τέχνης λειτουργούν συχνά ως φορείς νέων ιδεών ή νέων τρόπων θέασης της κοινωνικής πραγματικότητας, προσφέροντας, έτσι, στους αποδέκτες τους τη δυνατότητα να ανανεώσουν ή να αναθεωρήσουν το πώς κατανοούν τα όσα διαδραματίζονται σε κοινωνικό ή πολιτικό επίπεδο. Μια ενδιαφέρουσα πτυχή του ανανεωτικού πνεύματος της τέχνης συνιστά η τάση της να προωθεί την αξία του σεβασμού απέναντι στη διαφορετικότητα και κατ’ επέκταση την εξοικείωση των ατόμων με τη διαμόρφωση πολυπολιτισμικών κοινωνιών, στο πλαίσιο των οποίων η διαφορετικότητα εκτιμάται ως στοιχείο εμπλουτισμού των κοινωνικών και πολιτισμικών αλληλεπιδράσεων.
- Σημαντική, συνάμα, είναι η συμβολή της τέχνης στη συναισθηματική και ψυχική καλλιέργεια των ατόμων, εφόσον τους φέρνει σε επαφή με βιώματα και συναισθηματικές καταστάσεις άλλων ατόμων -των δημιουργών-, επιτρέποντάς τους αφενός να καλλιεργήσουν τη συμπάθεια και την ενσυναίσθησή τους, κι αφετέρου να αντιληφθούν ουσιαστικότερα το πώς οι εμπειρίες του άλλου ατόμου το οδηγούν σε διαφορετικούς τρόπους σκέψης ή αντίδρασης απέναντι στα πράγματα. Προσφέρει, ως εκ τούτου, η τέχνη μια προνομιακή θέαση της ψυχής και των συναισθημάτων ενός άλλου ανθρώπου, διανθίζοντας, έτσι, το συναισθηματικό εύρος των αποδεκτών της.
 
 Β΄ Ζητούμενο:
- Η ενασχόληση με τη λογοτεχνία κατά τη διάρκεια της φετινής χρονιάς αποτέλεσε μια πολύτιμη εμπειρία τόσο σε γνωστικό όσο και σε συναισθηματικό επίπεδο. Με τη σκέψη στην επικείμενη ενηλικίωσή μου, συνειδητοποίησα πως πολλά λογοτεχνικά κείμενα κάλυπταν προσωπικές μου αγωνίες προσφέροντάς μου, εντελώς απρόσμενα, είτε απαντήσεις σε ζητήματα που με απασχολούσαν είτε μια σαφή έκφραση μιας δικής μου ανησυχίας. Συνειδητοποίησα, έτσι, πως ό,τι παλαιότερα έμοιαζε με έναν κόσμο ξένων ιστοριών, είναι στην πραγματικότητα ένας κόσμος διαχρονικών ερωτημάτων που εκπροσωπεί τους προβληματισμούς καθενός από εμάς.
- Η επαφή, ειδικότερα, με την ποίηση υπήρξε για μένα ένα κάλεσμα ευαισθητοποίησης όχι μόνο απέναντι στα νοήματα που αντιστέκονται στην πρώτη ανάγνωση, αλλά πρωτίστως στην πολυσημία των λέξεων και στη δύναμη που έχει μια απλή λέξη να αλλάζει δραστικά το νόημα μιας φράσης, φωτίζοντας μια εντελώς διαφορετική οπτική στο ευρύτερο θέμα του κειμένου. Απέκτησα, κατ’ αυτό τον τρόπο, μεγαλύτερη εκτίμηση για την αξία της προσεκτικής διατύπωσης και για το ειδικό βάρος των λέξεων.
- Μέσα, άλλωστε, από τη διαδικασία αναζήτησης των κρίσιμων ερωτημάτων ή του βασικού θέματος, μυήθηκα σε μια «ερευνητική» διαδικασία επιλογής του κατάλληλου ερωτήματος-κλειδιού για να κατανοώ τα πιο απαιτητικά σημεία ορισμένων κειμένων. Πρόκειται για μια διερευνητική προσέγγιση, η οποία θυμίζει την αξία του ορθώς διατυπωμένου ερωτήματος στο πλαίσιο των διαδικτυακών αναζητήσεων, ώστε να αντλήσει κανείς τη ζητούμενη απάντηση και να αποφύγει το πλήθος των μη άμεσα σχετιζόμενων πληροφοριών. Θεωρώ, άρα, πως ενίσχυσα τη δυνατότητά μου να αναζητώ το καίριο και να μην παρασύρομαι από το δευτερεύον. 

Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας [Κριτήριο]

Maximus Designs 

Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας [Κριτήριο]
 
Κείμενο 1: Προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας
 
     Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις, το άγχος και τις δυσκολίες με ευελιξία και ψυχραιμία. Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν σημαίνει απλώς να αντέχει κάποιος στην πίεση ή να αντιμετωπίζει τα προβλήματα, αλλά συνάδει και με την εξέλιξη του ατόμου και τα μαθήματα που λαμβάνει άμεσα από αυτές τις καταστάσεις. Οι άνθρωποι που έχουν ψυχική ανθεκτικότητα είναι πιθανότερο να ανακάμπτουν από αντιξοότητες, να διατηρούν θετική στάση, να βρίσκουν λύσεις και να αναπτύσσουν δεξιότητες που τους βοηθούν να ανταποκρίνονται καλυτέρα στις προκλήσεις της ζωής τους.
     Παρακάτω περιγράφονται οι τρόποι σύμφωνα με τους οποίους μπορούμε να καλλιεργήσουμε την ψυχική μας ανθεκτικότητα:
     Το πρώτο βήμα προς την ψυχική ανθεκτικότητα είναι να αναγνωρίσουμε τα συναισθήματα μας και να τα αποδεχτούμε, αντιμετωπίζοντας τις αρνητικές σκέψεις και τα συναισθήματα χωρίς να τα καταδικάζουμε. Επίσης, θα έχει θετικό αποτέλεσμα να εργαστούμε πάνω στο να αναπτύξουμε μια αισιόδοξη προοπτική για την ζωή μας, με θετικές σκέψεις, προσπαθώντας να αντλήσουμε τα θετικά στοιχεία που προκύπτουν μέσα από δύσκολες στιγμές.
     Η κοινωνική υποστήριξη είναι ένας ακόμη τρόπος, γιατί η υποστήριξη από τα αγαπημένα μας πρόσωπα μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των δυσκολίων. Ταυτόχρονα, η συνεχής μάθηση και η ανάπτυξη προσωπικών δεξιοτήτων μπορούν να αυξήσουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση. Τέλος, θα έχει θετικό πρόσημο, να αναζητήσουμε επαγγελματική βοήθεια, σε ορισμένες περιπτώσεις, η συνεργασία με ένα επαγγελματία ψυχολόγο ή σύμβουλο μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη ενός ατόμου.
     Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι μια διαδικασία που χρειάζεται χρόνο και προσπάθεια, αλλά μπορεί να ενισχυθεί με την πάροδο του χρόνου και με συνεχή πρόοδο. Είναι σημαντικό να έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας, ότι κάνεις δεν είναι ανθεκτικός σε όλα, και ότι οι δυσκολίες αποτελούν μέρος της ζωής. Η ικανότητα να αντιμετωπίσουμε αυτές τις δυσκολίες με ευελιξία είναι το κλειδί για την ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας.
     Το κομμάτι των προστατευτικών παραγόντων της ψυχικής ανθεκτικότητας, οι οποίοι διαφοροποιούνται από άτομο σε άτομο, περιλαμβάνει την θετική στάση ή αλλιώς νοοτροπία, την κοινωνική υποστήριξη, τη διαχείριση του στρες, την ενσωμάτωση σκοπών και στόχων, την αυτό-φροντίδα της πνευματικής και σωματικής υγείας και την αναγνώριση των προσωπικών εμπειριών και λαθών του παρελθόντος.
 
Ελένη – Άννα Μιχαλομανωλάκη, Η ψυχική ανθεκτικότητα στη σχολική μονάδα σε περιόδους κρίσης, 2024
 
Κείμενο 2: Παράγοντες που επιδρούν στην ψυχική ανθεκτικότητα
 
     Τα ατομικά και προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόμου, όπως δηλαδή οι γνωστικές λειτουργίες, η ενσυναίσθηση, το χιούμορ, η αυτοπεποίθηση, αλλά οι στόχοι και οι φιλοδοξίες, επηρεάζουν την ένταση της ψυχικής ανθεκτικότητας στους εφήβους. Πιο συγκεκριμένα, έφηβοι οι οποίοι κατέχουν το αίσθημα της αυτογνωσίας, της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης, παρουσιάζουν υψηλές σχολικές επιδόσεις.
     Ακόμα, οι στόχοι και οι φιλοδοξίες που θέτουν οι έφηβοι θεωρούνται ως κίνητρο για μάθηση και συντελούν στην αποφυγή των ανεπιθύμητων συμπεριφορών. Έρευνες έχουν δείξει ότι αυτοί οι στόχοι και οι φιλοδοξίες μπορεί να επηρεαστούν από την ίδια την οικογένεια και τους γονείς του εφήβου, με αποτέλεσμα να ευνοούνται τα προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόμου και να ενισχύεται κατά συνέπεια η ψυχική του ανθεκτικότητα.
     Εκτός από τα προσωπικά χαρακτηριστικά, το οικογενειακό πλαίσιο, το εκπαιδευτικό πλαίσιο, αλλά και οι φιλίες με τους συνομηλίκους, μπορούν να δράσουν προστατευτικά και να συμβάλλουν στην ψυχική υγεία των εφήβων. Πιο συγκεκριμένα, το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνουν τα παιδιά βοηθά στην ανάπτυξη και την ενίσχυση αμυντικών και προστατευτικών μηχανισμών.
     Το οικογενειακό και το σχολικό πλαίσιο έχει αποδειχθεί πως τις περισσότερες φορές θεωρούνται στην πραγματικότητα ιδιαίτερα υποστηρικτικά πλαίσια για τα παιδιά και τους εφήβους, καθώς μέσα από την αγάπη και την αμέριστη φροντίδα των γονέων, αλλά και την αποδοχή από το σχολείο, ενισχύουν τα προσωπικά χαρακτηριστικά και τις δυνατότητες του καθενός.
     Η οικογένεια συμβάλλει στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας κυρίως στις περιπτώσεις όπου έφηβοι καλούνται να αντιμετωπίσουν διάφορους κινδύνους λόγω στρεσογόνων γεγονότων. Ειδικότερα, οι γονείς ή οι κηδεμόνες είναι αυτοί οι οποίοι παραμένουν υποστηρικτικοί και δημιουργούν ένα υγιές περιβάλλον όπου τα παιδιά κατορθώνουν να ανταπεξέλθουν και να ξεπεράσουν διάφορους κινδύνους ή απειλές. Το περιβάλλον αυτό το χαρακτηρίζουν οι στενές και οι υγιείς σχέσεις ανάμεσα σε όλα τα μέλη της οικογένειας, η καταλληλότητα σχετικά με το γονικό στιλ της ανατροφής, καθώς και η ενεργή συμμετοχή των γονέων στη μάθηση των παιδιών.
 
Ελένη Παπανδρέου, Ψυχική Ανθεκτικότητα και Άγχος εφήβων στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση της Ελλάδας, 2023
 
Κείμενο 3: Ανακινήστε καλά προ της χρήσεως
 
Πρόσωπα έργα και ημέραι
όλα θυελλώδη
ενθάδε κείνται αραγμένα
όλα στην ίδια ακύμαντη γαλήνη.
 
Άραγε από τι  ελησμονήθηκαν;
 
Εσωκλείονται οδηγίες.
Αν τις διαβάσεις προσεκτικά
Σύνθεση
Προφυλάξεις
Δοσολογία
εν κοχλιάριον* τού καφέ και ούτε φως νηστικό
ή μια μεγάλη ξέχειλη ως απάνω
εκτυφλωτική ρευστότητα
 
θα δεις ότι
τις ίδιες θανατηφόρες παρενέργειες που έχει
η μικρή δόση αγάπης
τις ίδιες ακριβώς επιφυλάσσει και η μεγάλη.
 
Γι’ αυτό και στο ερώτημα
 
άραγε από τι ελησμονήθηκαν
 
βλέπεις χαραγμένο
τόσο αναπάντητο χορτάριασμα.
 
*κουτάλι
 
Κική Δημουλά, Χλόη Θερμοκηπίου, Ίκαρος
 
Θέμα Α
Να αποδώσετε συνοπτικά (70-80 λέξεις) την επίδραση των εξωγενών παραγόντων στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας, όπως αυτοί παρουσιάζονται στο Κείμενο 2.
Μονάδες 20
 
Ενισχυτικά για την ψυχική ανθεκτικότητα επενεργεί το περιβάλλον διαβίωσης των νέων και οι φίλοι, καθώς επικουρούν στην ανάπτυξη προστατευτικών μηχανισμών. Οι νέοι, μάλιστα, εκλαμβάνουν ως βοηθητικό τόσο το οικογενειακό όσο και το σχολικό περιβάλλον, εφόσον λαμβάνουν αγάπη από τους γονείς και αποδοχή στο σχολείο. Η οικογένεια, ειδικότερα, βοηθά σε περιπτώσεις στρεσογόνων καταστάσεων με την υποστήριξη που παρέχει. Οι υγιείς σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας, το κατάλληλο γονικό στιλ και η συμμετοχή των γονέων στη μαθησιακή διαδικασία συνιστούν αρετές του οικογενειακού περιβάλλοντος.
[Λέξεις: 82]
 
Β1. Να γράψετε στο φύλλο που σας δόθηκε δίπλα στον αριθμό της κάθε παραγράφου το γράμμα από τις επιλογές που αντιστοιχεί στην ορθή απάντηση, με βάση το περιεχόμενο του Κειμένου 1 (χωρίς αναφορά σε χωρία του κειμένου):
 
1. Στην πρώτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Το άτομο με κατάλληλη καθοδήγηση αναπτύσσει δεξιότητες για τη διαχείριση δυσκολιών.
β. Όσοι έχουν ψυχική ανθεκτικότητα ανακάμπτουν από τις αντιξοότητες.
γ. Όσοι έχουν ψυχική ανθεκτικότητα ενδέχεται να βρίσκουν λύσεις για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. 
 
2. Στη τρίτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Η αποδοχή των συναισθημάτων, ακόμη και των αρνητικών, είναι αναγκαία.
β. Τα θετικά στοιχεία που προκύπτουν μέσα από δύσκολες στιγμές είναι προφανή.
γ. Η ανάπτυξη μια αισιόδοξης προοπτικής για τη ζωή απορρέει από την ψυχική ανθεκτικότητα.
 
3. Στην τέταρτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Η συνεργασία με ένα επαγγελματία ψυχολόγο ή σύμβουλο βοηθά στην ανάπτυξη ενός ατόμου.
β. Η συνεχής μάθηση έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει την αυτοεκτίμηση του ατόμου.
γ. Η υποστήριξη από αγαπημένα πρόσωπα μπορεί να βοηθήσει στην αύξηση της αυτοπεποίθησης.
 
4. Στην πέμπτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Η ικανότητα αντιμετώπισης των δυσκολιών συνιστά το μέσο επίτευξης της ψυχικής ανθεκτικότητας.
β. Η επίτευξη της ψυχικής ανθεκτικότητας, αν και είναι μια χρονοβόρα διαδικασία, προκύπτει αυτομάτως λόγω του εγγενούς χαρακτήρα της.
γ. Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν είναι αναγκαία, όταν το άτομο δεν αντιμετωπίζει δυσκολίες στη ζωή του. 
 
5. Στην έκτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Το στρες συμβάλλει στη σταδιακή ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας.
β. Η μέριμνα για τη σωματική υγεία λειτουργεί προστατευτικά για την ψυχική ανθεκτικότητα.
γ. Το άτομο οφείλει να ξεπερνά τα λάθη του παρελθόντος.  
Μονάδες 15
 
1 = γ, 2 = α, 3 = β, 4 = α, 5 = β
 
Β2.α. Να εντοπίσετε στη δεύτερη και στην τρίτη παράγραφο του Κειμένου 2 τέσσερις (4) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές, οι οποίες δικαιολογούν το χαρακτηρισμό του κειμένου ως επιστημονικού (μονάδες 4) και να εξηγήσετε πώς επηρεάζει καθεμία από αυτές το νόημα του κειμένου (μονάδες 4).
 
Στις συγκεκριμένες παραγράφους η γράφουσα, μεταξύ άλλων, αξιοποιεί: αποφαντικές/δηλωτικές προτάσεις (π.χ. Ακόμα, οι στόχοι και οι φιλοδοξίες που θέτουν οι έφηβοι θεωρούνται ως κίνητρο για μάθηση και συντελούν στην αποφυγή των ανεπιθύμητων συμπεριφορών.), μέσω των οποίων η γράφουσα καταγράφει πληροφορίες και απόψεις, ενισχύοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τόσο την ενημερωτική του διάσταση όσο και την επιχειρηματολογία της, εφόσον συχνά πρόκειται για βασικούς ισχυρισμούς. Αξιοποιεί, επίσης, ονοματοποίηση (π.χ. στην αποφυγή, στην ανάπτυξη και την ενίσχυση), μέσω της οποίας τα νοήματα αποδίδονται με πιο πυκνό τρόπο και ενισχύεται, έτσι, ο επιστημονικός χαρακτήρας του κειμένου. Επιπλέον, αξιοποιεί τη χρήση ειδικών όρων (π.χ. ψυχική ανθεκτικότητα, αμυντικών και προστατευτικών μηχανισμών), μέσω των οποίων διαφαίνεται ο ειδικότερος επιστημονικός κλάδος στον οποίο ανήκει το κείμενο και το υπό διαπραγμάτευση θέμα του. Αξιοποιεί, τέλος, επιστημική τροπικότητα (π.χ. μπορεί να επηρεαστούν, μπορούν να δράσουν) μέσω της οποίας εκφράζεται ο βαθμός βεβαιότητάς της για τα όσα εκφράζει, καθώς και η διαλλακτικότητα που συνάδει με την επιστημονική γραφή.
 
β. Να προσδιορίσετε αν ο συλλογισμός της πρώτης παραγράφου του Κειμένου 1 είναι παραγωγικός ή επαγωγικός (μονάδες 2) και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας (μονάδες 3).
Μονάδες 13
 
Ο συλλογισμός της πρώτης παραγράφου είναι παραγωγικός, καθώς από την ευρύτερη αρχή που προσδιορίζει την έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας (αντιμετώπιση με ψυχραιμία τις προκλήσεις, το άγχος και τις δυσκολίες), η γράφουσα οδηγείται σε ειδικότερες παρατηρήσεις σχετικά με την εξεταζόμενη έννοια. Καταλήγει, έτσι, σε επιμέρους γνωρίσματα που ενδέχεται να χαρακτηρίζουν τα άτομα που έχουν ψυχική ανθεκτικότητα, όπως είναι η πιθανή δυνατότητα να διατηρούν θετική στάση και να βρίσκουν λύσεις για τα προβλήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν.
 
Β3. Να προσδιορίσετε τον βασικό ισχυρισμό της τελευταίας παραγράφου του Κειμένου 2 και να αξιολογήσετε κατά πόσο η γράφουσα κατορθώνει να τον τεκμηριώσει επαρκώς.
Μονάδες 7
 
Η γράφουσα ισχυρίζεται πως η οικογένεια συμβάλλει στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας των εφήβων, ιδίως όταν εκείνοι έρχονται αντιμέτωποι με στρεσογόνες καταστάσεις που θέτουν σε κίνδυνο την ψυχική, πνευματική ή σωματική τους υγεία. Προκειμένου να τεκμηριώσει τον ισχυρισμό της επικαλείται ως μέσο αιτιολόγησης την υποστηρικτή στάση των γονέων ή των κηδεμόνων, καθώς και τη διαμόρφωση από αυτούς ενός υγιούς περιβάλλοντος, το οποίο επιτρέπει στους εφήβους να ανταποκριθούν επιτυχώς σε ό,τι τους απειλεί. Παραλλήλως, η γράφουσα παρουσιάζει τα γνωρίσματα του οικογενειακού περιβάλλοντος που είναι σε θέση να στηρίξει πραγματικά τους εφήβους, τονίζοντας το υγιές των οικογενειακών σχέσεων, το κατάλληλο της παρεχόμενης γονικής ανατροφής και τη συμμετοχή των γονέων στη μάθηση των παιδιών τους.
Με δεδομένο το γεγονός πως τα όσα επικαλείται η γράφουσα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και αναδεικνύουν με αποτελεσματικό τρόπο τον υποστηρικτικό ρόλο της οικογένειας, ο ισχυρισμός της τεκμηριώνετε επαρκώς. Η πραγματική εμπειρία, άλλωστε, επιβεβαιώνει τη δυνατότητα της οικογένειας να ενισχύσει την ψυχική ανθεκτικότητα των εφήβων.
 
Θέμα Γ
Να αιτιολογήσετε γιατί, κατά τη γνώμη σας, το αναπάντητο ερώτημα «από τι ελησμονήθηκαν» ενοχλεί συναισθηματικά την ποιητική φωνή; Θεωρείτε πως η λήθη έχει θετική ή αρνητική επενέργεια στη ζωή του ατόμου; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15   
 
Η ποιητική φωνή επηρεάζεται συναισθηματικά καθώς έρχεται αντιμέτωπη με τη συνειδητοποίηση πως πρόσωπα και βιώματα του παρελθόντος έχουν λησμονηθεί («κείνται αραγμένα»), χωρίς να γνωρίζει το γιατί, παρά το γεγονός πως υπήρξαν «όλα θυελλώδη». Όπως, μάλιστα, επισημαίνει με την ειρωνική αναφορά στην ύπαρξη σχετικών οδηγιών («Εσωκλείονται οδηγίες»), απευθυνόμενη στον αναγνώστη-αποδέκτη με τη χρήση β΄ ενικού προσώπου («θα δεις»), η αγάπη που ξεχνιέται έχει τις «ίδιες θανατηφόρες παρενέργειες» είτε βιώθηκε σε μικρή δόση είτε σε μεγάλη. Παραπέμποντας, άλλωστε, στις σχετικές «οδηγίες», τονίζει πως όσο κι αν προσπαθήσει το άτομο να σεβαστεί τις σχετικές «προφυλάξεις» και να λάβει την κατάλληλη «δοσολογία», δεν αποτρέπεται η επικείμενη λήθη. Έτσι, είτε το βίωμα είναι λιτό, όπως διαφαίνεται από την προσωποποίηση «φως νηστικό», είτε πλούσιο, όπως αποδίδεται με μια μεταφορική εικόνα «ξέχειλη ως απάνω / εκτυφλωτική ρευστότητα», η λήθη επέρχεται. Προκύπτει, κατ’ αυτό τον τρόπο, το διαχρονικά ανεπίλυτο ερώτημα, όπως αυτό αποδίδεται με μια μεταφορά «αναπάντητο χορτάριασμα».
Κατά τη γνώμη μου, η λήθη επενεργεί θετικά κυρίως όταν τα όσα λησμονούνται συνιστούν τραυματικά για το άτομο βιώματα. Όταν, όμως, όπως το επισημαίνει η ποιητική φωνή, τα όσα λησμονούνται ενέχουν θετική όψη («δόση αγάπης») τότε ενδέχεται να προκαλούν στεναχώρια στο άτομο, εφόσον ξεχνά σημαντικά για το ίδιο πρόσωπα και βιώματα.
[Λέξεις: 201]
 
Θέμα Δ
Με αφορμή μια ημερίδα που διοργανώνει το σχολείο σας για την εξοικείωση των μαθητών με την έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας, καλείστε, ως εκπρόσωπος της μαθητικής κοινότητας, να εκφωνήσετε μία ομιλία, στην οποία θα αναφερθείτε αφενός στο πώς μπορεί ένας έφηβος να ενισχύσει την ψυχική του ανθεκτικότητα, και αφετέρου στο πώς η ενίσχυσή της θα τον ωφελήσει μακροπρόθεσμα. (350-400 λέξεις)
Μονάδες 30
 
Αξιότιμοι εκπαιδευτικοί, αγαπητοί συμμαθητές και συμμαθήτριες
 
     Η σημερινή ημερίδα με θέμα την ψυχική ανθεκτικότητα συνιστά μια αξιέπαινη πρωτοβουλία του σχολείου μας, καθώς προωθεί μια ιδιαιτέρως κρίσιμη για την εποχή μας έννοια. Ως εκπρόσωπος του σχολείου μας έχω αναλάβει τη σημαντική ευθύνη να σας κατατοπίσω σχετικά με το πώς μπορούμε ως έφηβοι να ενισχύσουμε την ψυχική μας ανθεκτικότητα, αλλά και σε τι θα μας ωφελήσει η ενίσχυσή της.
     Ξεκινώντας με το πώς μπορούμε συνειδητά να διεκδικήσουμε την ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας, θα ήθελα να διευκρινίσω πως η διαδικασία αυτή βασίζεται τόσο σε προσωπικά μας χαρακτηριστικά όσο και σε εξωγενείς προστατευτικούς παράγοντες, όπως είναι η οικογένειά μας, καθώς και το σχολικό περιβάλλον. Από τη δική μας μεριά, είναι εξαιρετικά ουσιώδες να κινούμαστε προς την κατεύθυνση της αναγνώρισης και της αποδοχής των συναισθημάτων μας είτε αυτά είναι θετικά είτε όχι. Κάθε προσπάθεια, άλλωστε, να αγνοήσουμε ή να καταπνίξουμε τυχόν αρνητικά συναισθήματα δεν είναι ωφέλιμη, εφόσον μας αποτρέπει από το να εντοπίσουμε την αιτία τους και να τα αντιμετωπίσουμε ακολούθως αποτελεσματικά.
     Παραλλήλως, σε ό,τι αφορά τη δική μας συνειδητή συμβολή, χρειάζεται να τονιστεί η αξία της αδιάκοπης προσπάθειας για την πνευματική μας καλλιέργεια τόσο μέσω της απόκτησης νέων γνώσεων όσο και μέσω της διεύρυνσης των προσωπικών μας δεξιοτήτων. Πρόκειται για μια εξελικτική διαδικασία, η οποία λειτουργεί ενισχυτικά για την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή μας, προσφέροντάς μας ουσιώδους σημασίας ερείσματα για τη θετικότερη στάση μας απέναντι σε δυσκολίες και προκλήσεις της καθημερινότητας. Η ύπαρξη, συνάμα, μακροπρόθεσμων στόχων και επιδιώξεων για τη ζωή μας, με τη συνεχή στήριξη της οικογένειας και των φίλων μας, διαμορφώνει για εμάς μια θετική συναισθηματική κατάσταση που μας κινητοποιεί και μας ενδυναμώνει απέναντι σε πιθανά προβλήματα και σε αγχώδεις περιστάσεις.
     Ο λόγος, άλλωστε, για τον οποίο χρειάζεται να επιχειρούμε οι ίδιοι, αλλά και να ζητάμε τη συνδρομή της οικογένειάς μας, για την ενίσχυση της ψυχικής μας ανθεκτικότητας είναι ακριβώς για τη διασφάλιση της επιτυχούς αντιμετώπισης απαιτητικών καταστάσεων στη ζωή μας. Με την καλλιέργεια, δηλαδή, της ψυχικής ανθεκτικότητας αποκτάμε τη δυνατότητα να επανακάμπτουμε από πιθανά προβλήματα και αποτυχίες, χωρίς να χάνουμε την αφοσίωσή μας σε όσα επιθυμούμε να επιτύχουμε, ενώ, την ίδια στιγμή, κατορθώνουμε να διαχειριζόμαστε το άγχος που τυχόν συνοδεύει καθημερινές ή έκτακτες δυσκολίες που ανακύπτουν στην πορεία της ζωής μας. Λειτουργεί, υπ’ αυτή την έννοια, η ψυχική ανθεκτικότητα ως παράγοντας μιας διαρκέστερης αντοχής απέναντι σε αντιξοότητες και απρόσμενες ανατροπές.
     Γίνεται, άρα, εύκολα αντιληπτό σε όλους μας γιατί χρειάζεται να δώσουμε εγκαίρως έμφαση στην καλλιέργεια της ψυχικής μας ανθεκτικότητας είτε με τη συνδρομή των οικείων μας είτε και με τη συνδρομή κάποιου ειδικού. Πρόκειται για ένα εφόδιο που θα μας προφυλάσσει καθ’ όλη τη διάρκεια της μελλοντικής μας πορείας.
 
Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.  

Ιστορία Προσανατολισμού: Αποζημίωση ανταλλαξίμων & ελληνική οικονομία (πηγές)

Ιστορία Προσανατολισμού: Αποζημίωση ανταλλαξίμων & ελληνική οικονομία (πηγές)
 
Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε:
α. την αποζημίωση των ανταλλαξίμων (μονάδες 12) και
β. τις επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων στην ελληνική οικονομία (μονάδες 13).
Μονάδες 25
 
Κείμενο Α
Σύμφωνα με το άρθρο 14 της Σύμβασης, κάθε ανταλλάξιμος, Έλληνας ή Τούρκος, δικαιούται να πάρει στη χώρα, όπου εγκαθίσταται, περιουσία ίσης αξίας και ίδιας ποιότητας μ’ αυτήν που είχε πριν από την Ανταλλαγή.
Για να γίνει, όμως, αυτή η καταβολή της αποζημίωσης στη νέα πατρίδα, έπρεπε στην παλιά να είχε ολοκληρωθεί η εκτίμηση της ανταλλάξιμης περιουσίας και να είχε παραδοθεί στον ενδιαφερόμενο ιδιοκτήτη ειδική δήλωση για το χρηματικό ποσό που του οφείλεται. Η προϋπόθεση αυτή ήταν πολύ εύκολη για τους Μουσουλμάνους ανταλλάξιμους, γιατί η αναχώρηση τους έγινε τόσο άνετα, ώστε πρόλαβαν και την εκτίμηση να κάνουν και τη δήλωση να παραλάβουν. Για τους Έλληνες, όμως, που έφυγαν, στην πλειονότητα τους, ξεριζωμένοι και διωγμένοι από τις εστίες τους, κάτι τέτοιο δεν ήταν μόνο αδύνατο, ήταν και αδιανόητο, μια και η Σύμβαση έγινε μετά τον ξεριζωμό τους.
Η κατάσταση αυτή επέβαλε την ανάγκη να εξευρεθεί τρόπος, ώστε η εκτίμηση των ελληνικών ανταλλαξίμων περιουσιών στην Τουρκία να πραγματοποιηθεί εδώ, στην Ελλάδα.
[…] Το Υπουργείο Γεωργίας προέβη στη συγκρότηση επιτροπών από έγκυρα πρόσωπα που γνώριζαν καλά την περιουσιακή κατάσταση των συντοπιτών τους (συγχωριανών ή συμπολιτών), πριν από την Ανταλλαγή, στην Τουρκία.  Οι επιτροπές, λοιπόν, αυτές επιφορτίστηκαν με το έργο της εκτίμησης της περιουσίας κάθε ανταλλαξίμου που υπαγόταν στη δική τους ευθύνη, για να εκδώσουν, στη συνέχεια, ύστερα από συνεννόηση με τον ενδιαφερόμενο, τη σχετική δήλωση. Σ’ αυτήν έπρεπε να επισυναφτούν και όλα τα σχετικά πιστοποιητικά (τίτλοι κυριότητας κ.λπ.) που τυχόν είχαν μαζί τους οι ανταλλάξιμοι. Μόνο οι περιπτώσεις δυσεπίλυτων διαφορών μεταξύ επιτροπών και δικαιούχων αποζημίωσης θα παραπέμπονταν σε περιοδεύοντα ειρηνοδικεία που θα λειτουργούσαν ειδικά γι’ αυτό το σκοπό.
 
Ευστάθιος Πελαγίδης, Η αποκατάσταση των Προσφύγων στη Δυτική Μακεδονία (1923-1930)
 
Κείμενο Β
Για να κατανοηθεί πληρέστερα το οικονομικό άλμα της χώρας μας, αρκεί να έχουμε υπόψη ορισμένες αισθητές αλλαγές:1) Η γνωστή αγροτική μεταρρύθμιση του 1917 υλοποιήθηκε με την άφιξη των προσφύγων του 1922, 2) Η τσιφλικική γεωργία αντικαταστάθηκε από την οικογενειακή. Πράγματι, στα 1930 το 80% των γεωργικών επιχειρήσεων διευθύνονταν από τους ιδιοκτήτες τους, δηλ. από τους ίδιους τους γεωργούς, οι οποίοι διέθεταν μικροϊδιοκτησίες από 30 μέχρι 100 στρέμματα ο καθένας. 3) Η αστική ανάπτυξη της Ελλάδας είναι απόρροια της αγροτικής μεταρρύθμισης, εξαιτίας της οποίας οι καλλιεργούμενες εκτάσεις, από το 1922 ως το 1938, αυξήθηκαν κατά 14.600.000 στρ. και ανέβηκαν σε 27.000.000 στρέμμ. 4) Ενώ το 1923 το εθνικό εισόδημα ήταν του ύψους των 16.163.816.120 δρχ., το 1928 ανεβαίνει στα 26.750.000.000. 5) Στην πριν από την Ανταλλαγή περίοδο έχουμε τις γνωστές παραδοσιακές καλλιέργειες, με κορυφαία την καλλιέργεια των σιτηρών. Με την άφιξη των προσφύγων σημειώνεται πραγματική επανάσταση στα καλλιεργούμενα προϊόντα και στις καλλιεργητικές μεθόδους. 6) Η βιομηχανία της ταπητουργίας, σχεδόν άγνωστη στην Ελλάδα και πολύ γνωστή στην Ανατολή, γνωρίζει αλματώδη πρόοδο, μετά την προσφυγική εγκατάσταση, και ενισχύει με 500.000 Λίρες Αγγλίας* το ετήσιο εθνικό εισόδημα.
 
* Κατά μέσο όρο μια Λίρα Αγγλίας ισοδυναμούσε με 354,470 δραχμές.
 
Ευστάθιος Πελαγίδης, Η αποκατάσταση των Προσφύγων στη Δυτική Μακεδονία (1923-1930)
 
Κείμενο Γ
Η ανάπτυξη της ταπητουργίας, άγνωστη, σχεδόν, στην Ελλάδα και πασίγνωστη στην Ανατολή, αποτελεί, κατεξοχήν, αστική προσφυγική δραστηριότητα και μια από τις πρώτες οικονομικές και επαγγελματικές διεξόδους, ιδιαίτερα στις μεγαλουπόλεις, αλλά και σε μικρότερα αστικά κέντρα, ακόμη και σε χωριά. Πρόκειται, μάλιστα, για πρωταρχική γυναικεία δραστηριότητα. Ήδη στα 1928, από το μεγάλο αριθμό των προσφύγων γυναικών εργατριών στην Ελλάδα, οι 11.000 απασχολούνται στη βιοτεχνία των ταπήτων, η οποία διαθέτει 5.600 αργαλειούς και έχει ετήσια παραγωγή πάνω από 250.000 τ.μ. υφαντών. Τα περισσότερα από αυτά εξάγονται στο εξωτερικό.
 
Ευστάθιος Πελαγίδης, Η αποκατάσταση των Προσφύγων στη Δυτική Μακεδονία (1923-1930)
 
Ενδεικτική απάντηση
 
α. Η Σύμβαση ανταλλαγής των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας προέβλεπε την αποζημίωση των ανταλλάξιμων προσφύγων για τις περιουσίες που εγκατέλειψαν στις πατρίδες τους, από το κράτος υποδοχής. Ο Ευστάθιος Πελαγίδης (Κείμενο Α) επιβεβαιώνει τις πληροφορίες αυτές, επισημαίνοντας πως η αποζημίωση δινόταν σύμφωνα με το άρθρο 14 της Σύμβασης και πως επρόκειτο για υλική αποκατάσταση με περιουσία αντίστοιχης αξίας και ποιότητας με εκείνη που είχε ο κάθε πρόσφυγας πριν τη διαδικασία ανταλλαγής. Το έργο της εκτίμησης της αξίας των εκατέρωθεν περιουσιών που εγκαταλείφθηκαν ανέλαβε η Μικτή Επιτροπή. Για να βοηθήσει το έργο της ελληνικής αντιπροσωπείας, στη Μικτή Επιτροπή συστάθηκε το 1924 η Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής Πληθυσμών που υπαγόταν στο Υπουργείο Γεωργίας. Για την αποτελεσματικότερη λειτουργία της, ιδρύθηκαν κατά τόπους Γραφεία Ανταλλαγής Πληθυσμών.
Το έργο της εκτίμησης των περιουσιών προχωρούσε αργά και η δυσφορία του προσφυγικού κόσμου, που βρισκόταν σε απόγνωση, μεγάλωνε. Όπως επισημαίνεται στο Κείμενο Α, η καθυστέρηση αυτή οφειλόταν στο γεγονός ότι η εκτίμηση έπρεπε να έχει γίνει στην παλιά πατρίδα των προσφύγων, ώστε να έχουν λάβει ειδική βεβαίωση για το ποσό που δικαιούνταν. Διαδικασία που είχε επιτευχθεί για τους Μουσουλμάνους πρόσφυγες, εφόσον εκείνοι έφυγαν από την Ελλάδα αργότερα και είχαν, ως εκ τούτου, το περιθώριο να ολοκληρώσουν πρώτα την εκτίμηση των περιουσιών τους. Για την πλειονότητα, όμως, των Ελλήνων προσφύγων που είχαν εκδιωχθεί προτού υπογραφεί η σχετική σύμβαση δεν είχε, αυτονόητα, γίνει καμία αντίστοιχη εκτίμηση της περιουσίας τους. Έτσι, υιοθετήθηκε η λύση να δοθεί μια προκαταβολή μέχρι την τελική αποπληρωμή της αξίας της περιουσίας πού εγκαταλείφθηκε στην Τουρκία, αφού πρώτα το ελληνικό Δημόσιο προέβαινε σε προσωρινή εκτίμησή της. Η Εθνική Τράπεζα ανέλαβε να πληρώσει στους ανταλλάξιμους την προκαταβολή αυτή.
Η προσωρινή εκτίμηση των περιουσιών έγινε με βάση τις δηλώσεις που υποβλήθηκαν στα κατά τόπους Γραφεία Ανταλλαγής. Οι αιτήσεις των δικαιούχων θα εξετάζονταν από ειδικές επιτροπές προσφύγων, συμπατριωτών των ενδιαφερομένων. Σύμφωνα με το Κείμενο Α, οι επιτροπές αυτές, που υπάγονταν στο Υπουργείο Γεωργίας, καλούνταν να επιτελέσουν σε ελληνικό έδαφος μια διαδικασία που έπρεπε να έχει πραγματοποιηθεί στην Τουρκία. Το θετικό τους στοιχείο ήταν πως στελεχώνονταν από πρόσωπα που είχαν καλή γνώση της περιουσιακής κατάστασης των συντοπιτών τους, καθώς ζούσαν στα ίδια χωριά ή στις ίδιες πόλεις πριν την Ανταλλαγή. Οι επιτροπές θα εξέδιδαν δήλωση για την περιουσία εκάστου πρόσφυγα, ύστερα από συνεννόηση με αυτόν. Στη δήλωση θα συμπεριλαμβάνονταν και πιστοποιητικά για την περιουσία, όπως τίτλοι κυριότητας, σε περίπτωση που τα είχαν φέρει μαζί τους οι πρόσφυγες. Αν, μάλιστα, υπήρχαν διαφορές μεταξύ των επιτροπών και των δικαιούχων, που δεν μπορούσαν να τις επιλύσουν, αυτές θα αναθέτονταν σε ειδικά ειρηνοδικεία που είχαν συγκροτηθεί για τον σκοπό αυτό και μετακινούνταν σε διάφορες περιοχές. Εάν, από την άλλη, οι δηλώσεις θεωρούνταν ανακριβείς, προβλεπόταν αναθεώρησή τους από ένα Ανώτατο Συμβούλιο. Καθορίστηκαν επίσης τα περιουσιακά στοιχεία για τα οποία καταβαλλόταν αποζημίωση. Η προκαταβολή θα δινόταν σ’ εκείνους που δεν είχαν μέχρι τότε αποκατασταθεί.
Για την οριστική εκτίμηση των περιουσιών που εγκαταλείφθηκαν στην Τουρκία συστάθηκαν Πρωτοβάθμιες Επιτροπές Εκτίμησης και Δευτεροβάθμιες Επιτροπές, για προβλήματα που ενδεχομένως θα ανέκυπταν. Με την πάροδο του χρόνου η ολοκλήρωση του έργου της εκτίμησης των περιουσιών φαινόταν όλο και πιο μακρινή. Το έργο ήταν τεράστιο και επιπλέον η όλη διαδικασία υπονομευόταν από την τουρκική πλευρά.
 
β. Για ένα διάστημα η άφιξη των προσφύγων φαινόταν δυσβάστακτο φορτίο για την ελληνική οικονομία. Μεσοπρόθεσμα όμως αυτή ωφελήθηκε από την εγκατάσταση των προσφύγων. Σύμφωνα, μάλιστα, με το Κείμενο Β, η Ελλάδα επωφελήθηκε σημαντικά από την έλευση των προσφύγων επιτυγχάνοντας μεγάλη οικονομική άνοδο. Ενδεικτικό, ως προς αυτό, είναι το γεγονός πως ενώ το 1923 το εθνικό εισόδημα ανερχόταν στα 16.163.816.120 δραχμές, το 1928 ανέρχεται στα 26.750.000.000. δραχμές.
Κατ’ αρχήν αναδιαρθρώθηκαν οι καλλιέργειες και η αγροτική παραγωγή πολλαπλασιάστηκε. Σε μία δεκαετία (1922-1931) οι καλλιεργούμενες εκτάσεις αυξήθηκαν περίπου κατά 50%, η γεωργική παραγωγή διπλασιάστηκε και εξασφαλίστηκε επάρκεια σε σιτηρά. Οι πρόσφυγες εφάρμοσαν την αμειψισπορά και την πολυκαλλιέργεια και στήριξαν το θεσμό της μικρής γεωργικής ιδιοκτησίας. Η πληροφορία αυτή επιβεβαιώνεται από το Κείμενο Β, στο οποίο επισημαίνεται πως το 1930 το 80% των γεωργικών επιχειρήσεων ήταν ιδιόκτητο και ελεγχόταν από τους ίδιους τους γεωργούς, οι οποίοι ως μικροϊδιοκτήτες κατείχαν από 30 έως 100 στρέμματα γης ο καθένας. Η έλλειψη γεωργικών εκτάσεων προς διανομή στους πρόσφυγες υποχρέωσε το κράτος να αναλάβει την κατασκευή μεγάλων εγγειοβελτιωτικών έργων, κυρίως στη Μακεδονία, και έτσι αυξήθηκαν οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Παραλλήλως, όπως επισημαίνεται στο Κείμενο Β, η έλευση των προσφύγων οδήγησε στην ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης του 1917 με αποτέλεσμα οι καλλιεργούμενες εκτάσεις που ήταν 14.600.000 στρέμματα το 1922 να αυξηθούν στα 27.000.000 στρέμματα το 1928, με επωφελείς συνέπειες για την εθνική οικονομία. Εισήχθησαν νέες καλλιέργειες ή επεκτάθηκαν οι παλιές (καπνός, βαμβάκι, σταφίδα). Όπως συμπληρώνει το Κείμενο Β, πριν την Ανταλλαγή στην Ελλάδα κυριαρχούσε η καλλιέργεια των σιτηρών, χάρη στους πρόσφυγες, ωστόσο, συντελείται τεράστια αλλαγή τόσο ως προς το είδος των καλλιεργούμενων προϊόντων όσο και ως προς τις μεθόδους καλλιέργειας. Η κτηνοτροφία και η πτηνοτροφία βελτιώθηκαν ποσοτικά και ποιοτικά. Η δενδροκομία, η σηροτροφία και η αλιεία αναπτύχθηκαν από πρόσφυγες που ήταν ειδικευμένοι σε αυτές τις ασχολίες στην πατρίδα τους.

Η άφιξη των προσφύγων αναζωογόνησε και τη βιομηχανία με νέο, ειδικευμένο και φθηνό εργατικό δυναμικό, με τη διεύρυνση της καταναλωτικής αγοράς και με τη δράση ανθρώπων με επιχειρηματικές ικανότητες. Στη δεκαετία 1922-1932, διπλασιάστηκε ο αριθμός των βιομηχανικών μονάδων. Η πρόοδος όμως δεν ήταν σημαντική, εξαιτίας κυρίως της διατήρησης των παραδοσιακών δομών λειτουργίας τους. Η συμμετοχή των προσφύγων (ως κεφαλαιούχων και ως εργατών) ήταν μεγαλύτερη στην κλωστοϋφαντουργία, την ταπητουργία, τη μεταξουργία, την αλευροβιομηχανία και την παραγωγή οικοδομικών υλικών. Σε ό,τι αφορά ειδικότερα την ταπητουργία, όπως επισημαίνεται στο Κείμενο Γ, αποτελούσε μια τέχνη ελάχιστα διαδεδομένη στην Ελλάδα, η οποία ήταν εντούτοις εξαιρετικά διαδεδομένη στην Ανατολή. Αποτέλεσε, έτσι, μια βασική επιλογή για τους αστούς πρόσφυγες, εφόσον τους προσέφερε μια επαγγελματική επιλογή για την οικονομική τους διασφάλιση. Αναπτύχθηκε, μάλιστα, όχι μόνο στις μεγάλες πόλεις, αλλά και στις μικρότερες, όπως και σε χωριά. Σύμφωνα με το Κείμενο Β, η ανάπτυξη της ταπητουργίας υπήρξε εξαιρετικά υψηλή στην Ελλάδα χάρη στη συνδρομή των προσφύγων, με αποτέλεσμα να ενισχυθούν τα ετήσια εθνικά έσοδα με 500.000 λίρες Αγγλίας. Αρκετοί ήταν οι πρόσφυγες που αναδείχθηκαν ως επιχειρηματίες, βιομήχανοι ή μεγαλέμποροι. Οι Έλληνες που προέρχονταν από τα αστικά κέντρα της Μικράς Ασίας και την Κωνσταντινούπολη υπερείχαν σε σύγκριση με τους αυτόχθονες σε επιχειρηματικό πνεύμα, εκπαίδευση, κατάρτιση και προοδευτικές αντιλήψεις. Ο κοσμοπολίτικος χαρακτήρας της ζωής τους, η γνώση ξένων γλωσσών, οι επαφές που είχαν αναπτύξει με την Ευρώπη και η πείρα που διέθεταν τους βοήθησαν, όταν εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, να οργανώσουν δικές τους επιχειρήσεις ή να στελεχώσουν επιχειρήσεις άλλων, προσφύγων ή γηγενών.
Η άφιξη των προσφύγων επέδρασε και στην ένταξη των γυναικών στον ενεργό πληθυσμό. Το 1930 οι γυναίκες αποτελούσαν την πλειονότητα των εργατών στην κλωστοϋφαντουργία, την καπνοβιομηχανία και τη βιομηχανία ετοίμων ενδυμάτων. Σύμφωνα, πάντως, με το Κείμενο Γ, η κατεξοχήν γυναικεία δραστηριότητα ήταν η ενασχόληση με την ταπητουργία. Το 1928 από το σύνολο των προσφύγων εργατριών 11.000 εργάζονταν σε βιοτεχνίες ταπήτων, οι οποίες διέθεταν 5.600 αργαλειούς και παρήγαν περισσότερα από 250.000 τ.μ. υφαντών, τα περισσότερα εκ των οποίων εξάγονταν.

Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Λυκείου: Καλή γήρανση [Κριτήριο αξιολόγησης]

Leon Zernitsky
 
Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Λυκείου: Καλή γήρανση [Κριτήριο αξιολόγησης]
 
     Οι δημογραφικές μεταβολές στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της γης, τα ραγδαία τεχνολογικά επιτεύγματα καθώς επίσης και ο διαφορετικός τρόπος τηλεπικοινωνίας έχουν διαφοροποιήσει και τον τρόπο με τον οποίο οι ηλικιωμένοι αξιοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους. Και ενώ η συνεχιζόμενη τεχνολογική ανάπτυξη δημιουργεί ένα περιβάλλον, το οποίο απαιτεί πολύ χαμηλό επίπεδο φυσικής δραστηριοποίησης για την εκπλήρωση των καθημερινών αναγκών, τα επιστημονικά πορίσματα στρέφονται ολοένα και περισσότερο στον κρίσιμο ρόλο της καθημερινής άσκησης στην διατήρηση της υγείας, της κινητικής επάρκειας και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του σύγχρονου ηλικιωμένου.
     Τα καλά γηρατειά σε αντίθεση με τα άσχημα γηρατειά, δημιουργούν θετικές εικόνες για τη γήρανση των ατόμων. Καθώς οι άνθρωποι ζουν περισσότερο και πιο γεμάτη ζωή, οι αρνητικές εικόνες για τα γηρατειά έχουν αντικατασταθεί από θετικές και εναλλακτικές επιλογές ώστε να επιτευχθούν καλά γηρατειά. Οι μύθοι και τα αρνητικά στερεότυπα για τους ηλικιωμένους που κυριαρχούσαν παλιότερα αρχίζουν να αμφισβητούνται από νέες απόψεις που προσανατολίζονται στην επιτυχή, παραγωγική,
υγιή και καλή γήρανση.
     Ως δυναμική διαδικασία, η καλή γήρανση δεν μπορεί να παρουσιαστεί ως μια απλή περιγραφή ή συνταγή του πώς πρέπει να ζει κανείς. Οι άνθρωποι μεγαλώνουν με διαφορετικό τρόπο μέσα στο δικό τους περιβάλλον σύμφωνα με τα δικά τους χαρακτηριστικά και τις εμπειρίες και ιστορίες που κουβαλούν μαζί τους στην Τρίτη ηλικία. Η καλή γήρανση είναι μια προσωπική δυναμική διαδικασία στην οποία η προώθηση εννοιών όπως της κοινωνικής υποστήριξης, της φυσικής υγείας και λειτουργικής κατάστασης, της νοητικής αποτελεσματικότητας, των καθημερινών δραστηριοτήτων και της οικονομικής ασφάλειας, είναι κυρίαρχες για να πετύχει το άτομο την αίσθηση ικανοποίησης και ευεξίας σε μεγάλη ηλικία.
     Το να έχει κανείς μια ισχυρή κοινωνική υποστήριξη συγγενών και φίλων έχει από καιρό αναγνωριστεί από τους γεροντολόγους ως ένας σημαντικός παράγοντας για την καλή γήρανση. Ο ρόλος που παίζουν η οικογένεια και οι φίλοι στη συνεισφορά της ευεξίας στην τρίτη ηλικία είναι πολυδιάστατος. Η δομή των κοινωνικών σχέσεων, τυπικά εξαρτάται από τον αριθμό των ανθρώπων που συναναστρέφεται κανείς, τον τρόπο που γνωρίζονται και ταιριάζουν ο ένας με τον άλλο, ιδιαίτερα όσον αφορά τον βαθμό αλληλεγγύης που υπάρχει σ’ αυτή τη σχέση. Οι σκέψεις, τα αισθήματα και η συμπεριφορά του ηλικιωμένου ατόμου μέσα στις σχέσεις του, αντανακλούν τη διαδικασία κοινωνικής υποστήριξης. Η ικανοποίηση που αισθάνεται ο ηλικιωμένος μέσα σ’ αυτό το κοινωνικό δίκτυο ίσως να είναι πιο σημαντική από το μέγεθος, τη σύνθεση και τη διαμόρφωση του.
     Επιπλέον, οι πηγές κοινωνικής υποστήριξης και τα κοινωνικά δίκτυα συμβάλλουν στην ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων καθώς με την αύξηση της ηλικίας επέρχονται στη ζωή κοινωνικές απώλειες (π.χ. χάσιμο δουλειάς και φίλων στη δουλειά λόγω σύνταξης, θάνατος συντρόφου και φίλων, χάσιμο ρόλων μέσα στην οικογένεια ή το ευρύτερο περιβάλλον, μείωση κοινωνικής θέσης κ.λπ.) και ως εκ τούτου αυτή η περίοδος είναι εξαιρετικά δύσκολη για τους ηλικιωμένους.
 
Λαϊλόγλου Αλεξάνδρα, Η γήρανση με ποιότητα στα άτομα τρίτης ηλικίας του ελλαδικού χώρου.
 
1^ο Θέμα
Ερώτημα 1
Να αποδώσετε συνοπτικά (60-70 λέξεις) το περιεχόμενο της δεύτερης και της τρίτης παραγράφου του κειμένου («Τα καλά γηρατειά σε αντίθεση… ευεξίας σε μεγάλη ηλικία»).
Μονάδες 10
 
Η εικόνα για τη γήρανση γίνεται πιο θετική, καθώς οι άνθρωποι ζουν πιο ενεργά και παραγωγικά. Έτσι, τα αρνητικά στερεότυπα για τους ηλικιωμένους υποχωρούν και αντικαθίσταται από πιο αισιόδοξες απόψεις. Δεν υπάρχει, βέβαια, συγκεκριμένος οδηγός για το πώς να ζει κάποιος, ώστε να έχει καλή γήρανση, αφού κάθε άνθρωπος μεγαλώνει διαφορετικά. Υπάρχουν, όμως, βασικές παράμετροι, όπως είναι οι διαπροσωπικές σχέσεις, η σωματική και πνευματική υγεία, καθώς και η οικονομική σταθερότητα που διασφαλίζουν ευεξία στα χρόνια του γήρατος.
 
Ερώτημα 2
Να παρουσιάσετε με ποιον τρόπο οργανώνεται η τελευταία παράγραφος του κειμένου («Επιπλέον, οι πηγές κοινωνικής υποστήριξης… εξαιρετικά δύσκολη για τους ηλικιωμένους») και να εξηγήσετε γιατί η γράφουσα έχει επιλέξει τον συγκεκριμένο τρόπο.
Μονάδες 10
 
Ο κύριος τρόπος οργάνωσης της καταληκτικής παραγράφου συνίσταται στη χρήση παραδειγμάτων («π.χ. χάσιμο δουλειάς και φίλων στη δουλειά λόγο σύνταξης, θάνατος συντρόφου…»), μέσω των οποίων η γράφουσα τεκμηριώνει τον ισχυρισμό της πως «με την αύξηση της ηλικίας επέρχονται στη ζωή κοινωνικές απώλειες». Με τη χρήση των παραδειγμάτων, μάλιστα, επιτυγχάνεται όχι μόνο η τεκμηρίωση του ισχυρισμού, αλλά και η αποσαφήνισή του, καθιστώντας σαφέστερο το νόημα των «κοινωνικών απωλειών». Παραλλήλως, πάντως, η γράφουσα αξιοποιεί και το σχήμα αιτίου – αποτελέσματος, καθώς προκειμένου να αναδείξει την αξία της «κοινωνικής υποστήριξης» αναφέρεται αφενός στο αίτιο («κοινωνικές απώλειες») της αύξησης των προβλημάτων που πλαισιώνουν την τρίτη ηλικία κι αφετέρου στο αποτέλεσμά του («ως εκ τούτου αυτή η περίοδος είναι εξαιρετικά δύσκολη για τους ηλικιωμένους»). Τεκμηριώνει, με αυτό τον τρόπο, την ανάγκη ύπαρξης πηγών κοινωνικής υποστήριξης και κοινωνικών δικτύων στη ζωή των ηλικιωμένων.  
 
Ερώτημα 3
Να αιτιολογήσετε τις ακόλουθες γλωσσικές επιλογές της γράφουσας:
α. αξιοποίηση γ΄ πληθυντικού και ενικού ρηματικού προσώπου (π.χ. «τα επιστημονικά πορίσματα στρέφονται ολοένα και περισσότερο στον κρίσιμο ρόλο της καθημερινής άσκησης», «Η ικανοποίηση που αισθάνεται ο ηλικιωμένος μέσα σ’ αυτό το κοινωνικό δίκτυο»).
β. αξιοποίηση οριστικής έγκλισης (π.χ. «Οι άνθρωποι μεγαλώνουν με διαφορετικό τρόπο μέσα στο δικό τους περιβάλλον», «τα κοινωνικά δίκτυα συμβάλλουν στην ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων»).
γ. αξιοποίηση ενεργητικής σύνταξης (π.χ. «Τα καλά γηρατειά σε αντίθεση με τα άσχημα γηρατειά, δημιουργούν θετικές εικόνες για τη γήρανση των ατόμων», «Ο ρόλος που παίζουν η οικογένεια και οι φίλοι στη συνεισφορά της ευεξίας στην τρίτη ηλικία είναι πολυδιάστατος»).
Μονάδες 15
 
α. Με τη χρήση του γ΄ ρηματικού προσώπου η γράφουσα κατορθώνει να διαμορφώσει ένα πιο αντικειμενικό και επιστημονικό ύφος γραφής, το οποίο ενισχύει την πειστικότητα του κειμένου, εφόσον αυτό μοιάζει απαλλαγμένο από πιθανό υποκειμενισμό. Η γράφουσα, συνάμα, φανερώνει μέσω της γλωσσικής αυτής επιλογής πως δεν βρίσκεται η ίδια στην υπό διερεύνηση ηλικιακή περίοδο, γι’ αυτό και δεν έχει τη δυνατότητα να παρουσιάσει τα βιώματα των ηλικιωμένων ως προσωπικές της εμπειρίες.
 
β. Η γράφουσα αξιοποιεί κυρίως την οριστική έγκλιση, καθώς τα όσα γράφει αποδίδουν την πραγματικότητα. Έτσι, μέσω της έγκλισης αυτής γίνεται αντιληπτή η βεβαιότητα της γράφουσας για την αλήθεια και την αντικειμενικότητα των όσων καταγράφει. Η διατύπωση, για παράδειγμα, πως «οι άνθρωποι μεγαλώνουν με διαφορετικό τρόπο μέσα στο δικό τους περιβάλλον σύμφωνα με τα δικά τους χαρακτηριστικά» αποτελεί μια αντικειμενική παρατήρηση που αποδίδει κάτι το αληθές.
 
γ. Με τη χρήση της ενεργητικής σύνταξης τα επιμέρους νοήματα αποδίδονται με πιο σαφή και κατανοητό τρόπο, εφόσον δηλώνεται με σαφήνεια το υποκείμενο κάθε ενέργειας. Η γράφουσα διασφαλίζει, συνάμα, μέσω της ενεργητικής σύνταξης την εμφατική παρουσίαση του ρόλου που διαδραματίζει κάθε παράγοντας/υποκείμενο στην εξέλιξη της τρίτης ηλικίας. Με τη διατύπωση, για παράδειγμα, «οι πηγές κοινωνικής υποστήριξης και τα κοινωνικά δίκτυα συμβάλλουν στην ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων» δηλώνεται με ενάργεια η σημασία των πηγών κοινωνικής στήριξης, καθώς και των κοινωνικών δικτύων για την καλή ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων.
 
2^ο Θέμα
Σε ένα δικό σας άρθρο, αξιοποιώντας ιδέες και επιχειρήματα από το κείμενο που σας δόθηκε, να αναφερθείτε με τεκμηριωμένο τρόπο α) στους παράγοντες που συμβάλλουν, ώστε τα άτομα της τρίτης ηλικίας να έχουν καλά γηρατειά, και β) σε παράγοντες που ενδέχεται να επηρεάσουν αρνητικά τα άτομα τρίτης ηλικίας (350-400 λέξεις).
Μονάδες 30
 
Όσα στηρίζουν κι όσα «πληγώνουν» την τρίτη ηλικία
 
     Η περίοδος της τρίτης ηλικίας είναι συχνά συνδεδεμένη στη σκέψη των ανθρώπων με την απουσία διαπροσωπικών σχέσεων και με τα σημαντικά προβλήματα που προκύπτουν λόγω ασθενειών. Η εικόνα αυτή, ωστόσο, μπορεί να ανατραπεί, αν δοθεί εγκαίρως προσοχή τόσο στους παράγοντες που υπονομεύουν την ποιότητα της γήρανσης όσο και -κυρίως- σε εκείνους που συμβάλλουν στη διασφάλιση καλύτερων γηρατειών. 
     Καίρια σημασία κατά την περίοδο της τρίτης ηλικίας διαδραματίζει η ύπαρξη ενός υποστηρικτικού οικογενειακού και φιλικού περιβάλλοντος. Με τη συνδρομή της οικογένειας και των φίλων το άτομο έχει τη δυνατότητα να αισθάνεται ενεργό και χρήσιμο, καθώς και να μη βιώνει το ιδιαιτέρως αρνητικό συναίσθημα της μοναξιάς. Αν του δίνεται η ευκαιρία να λαμβάνει μέρος στις κοινωνικές δραστηριότητες της οικογένειας ή να συμμετέχει σε εκδηλώσεις και σε σύντομα ταξίδια με συνομηλίκους, τότε διατηρεί τη διάθεσή του για ζωή και αποκτά το αναγκαίο κίνητρο για να παραμένει σε καλύτερη φυσική κατάσταση.
     Η καλή κατάσταση της υγείας, άλλωστε, αποτελεί σημαντική παράμετρο για την ποιότητα της γήρανσης του ατόμου. Χρειάζεται, ως εκ τούτου, όχι μόνο την ψυχολογική στήριξη που προσφέρουν οι διαπροσωπικές σχέσεις, αλλά και την ενθάρρυνση να διατηρεί ένα δραστήριο καθημερινό πρόγραμμα, στο πλαίσιο του οποίου κύρια θέση θα έχει η σωματική άσκηση, έστω και με την ήπια μορφή περιπάτων. Η κινητική δυνατότητα του ατόμου επηρεάζει το σύνολο της φυσικής του κατάστασης, γι’ αυτό και δεν πρέπει να αμελείται η σωματική άσκηση ή να υποτιμάται η αξία της.
     Με την εκούσια καθημερινή δραστηριότητα το άτομο κατορθώνει να υποκαθιστά τις σημαντικές απώλειες που έχει βιώσει λόγω της συνταξιοδότησής του και, κατ’ επέκταση, της απομάκρυνσής του από τον ενεργό ρόλο που του προσέδιδε ο εργασιακός βίος. Η αιφνίδια αδράνεια που επέρχεται με την απόσυρση από την εργασία, η αποκοπή από την καθημερινή συναναστροφή με τους συναδέλφους, καθώς και η αίσθηση πως χάνει ένα σημαντικό τμήμα της κοινωνικής του ταυτότητας, υπονομεύουν δραστικά την ψυχολογική κατάσταση του ατόμου και τού δημιουργούν αρνητικά συναισθήματα για την περίοδο του γήρατος. Αν, μάλιστα, σε αυτή την κατάσταση προστεθούν και οι πιθανές απώλειες οικείων προσώπων λόγω θανάτου τότε το άτομο εισέρχεται στην τρίτη ηλικία αισθανόμενο πως δεν έχει πια επαρκείς λόγους για να ζει ή πως ό,τι ακολουθεί θα είναι μια περίοδος ψυχικών και σωματικών δοκιμασιών.
     Προκειμένου, επομένως, να προφυλαχθεί το άτομο από τις αρνητικές αυτές σκέψεις και να αποκτήσει μια πιο θετική στάση απέναντι στα γηρατειά, είναι αναγκαία η κινητοποίηση του κοινωνικού του κύκλου. Με τη δική τους στήριξη και με τη συνεχή παρουσία αγαπημένων προσώπων, όπως είναι τα εγγόνια, θα έχει τη δυνατότητα να επανακτήσει τη θέλησή του για το νέο κεφάλαιο της ζωής του.
 
Αγγελική Σιδηρά «Silver Alert»
 
Ήταν Δεκέμβρης όταν χάθηκε πρώτη φορά. Τέλη Δεκέμβρη, ξημερώματα και χιόνιζε. Και πού να έψαχνα μες στην απέραντη την πόλη να τον βρω; Αφέθηκα στο ένστικτό μου και τα βήματα με οδήγησαν στο παλιό πατρικό σπίτι, όπου τον βρήκα να κοιτάζει γύρω σαστισμένος.
 
Πώς είχε διανύσει τόση απόσταση γυμνός σχεδόν, και με τα πόδια; Τον μάλωσα, θυμάμαι, τον μικρό μου τον πατέρα και με κοιτούσε φοβισμένος σαν άτακτο παιδί.
 
Στο Τμήμα μού συνέστησαν να γράψω όλα τα στοιχεία του και το τηλέφωνό μου σ’ ένα πανί με μαρκαδόρο και να το ράψω στην εσωτερική τσέπη του σακακιού του. Γιατί όμως να μην γέμιζα την τσέπη του με πετραδάκια να βρίσκει μόνος του τον δρόμο ο Κοντορεβιθούλης μου;
 
Αυτά σκεφτόμουν και δεν ξέρω πόση ώρα έκανα για να περάσω στην βελόνα την κλωστή.
 
Μα τώρα έχουν περάσει όλα αυτά. Εξ άλλου ο πατέρας μου βρήκε τελικά τον δρόμο του.
 
Αγγελική Σιδηρά, Silver Alert, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα: 2016.
 
3^ο Θέμα
Να εξηγήσετε ποια είναι η λειτουργία της παρομοίωσης και ποια των τριών ερωτήσεων  σε σχέση με το νόημα του κειμένου.
Μονάδες 20
 
Η παρομοίωση «με κοιτούσε φοβισμένος σαν άτακτο παιδί» αποδίδει με παραστατικό τρόπο την πνευματική σύγχυση του ηλικιωμένου πατέρα, ο οποίος λόγω της ασθένειάς του δεν έχει πια πλήρη επίγνωση του εαυτού του. Έτσι, αν και είναι ηλικιωμένος, έχει χάσει πια τη νοητική ικανότητα του παρελθόντος, γι’ αυτό και δέχεται τις επιπλήξεις της κόρης του, με αίσθημα φόβου, όπως θα έκανε ένα μικρό παιδί.
Με το πρώτο ερώτημα «Και πού να έψαχνα μες στην απέραντη την πόλη να τον βρω;», το οποίο είναι προφανώς ρητορικό, η αφηγηματική φωνή αισθητοποιεί την εσωτερική της απόγνωση, καθώς δεν ήξερε ούτε που να αναζητήσει τον ηλικιωμένο πατέρα της ούτε αν θα ήταν σε θέση να τον εντοπίσει. 
Με το δεύτερο ερώτημα «Πώς είχε διανύσει τόση απόσταση γυμνός σχεδόν, και με τα πόδια;» γίνεται αισθητή η ειλικρινής έκπληξη της ηρωίδας, καθώς της φαινόταν σχεδόν ασύλληπτο πως ο ηλικιωμένος πατέρας της είχε περπατήσει μέσα στο χιόνι μια τόσο μεγάλη απόσταση, χωρίς καν να είναι επαρκώς ντυμένος. Διαφαίνεται, συνάμα, η ανησυχία της για το πόσο επικίνδυνη ήταν η διαδρομή αυτή για την υγεία του.
Με το τρίτο ερώτημα «Γιατί όμως να μην γέμιζα την τσέπη του με πετραδάκια να βρίσκει μόνος του τον δρόμο ο Κοντορεβιθούλης μου;» εκφράζεται η τρυφερότητα της αφηγηματικής φωνής για τον ηλικιωμένο πατέρα της, τον οποίο πλέον αντικρίζει από μια διαφορετική οπτική, εφόσον τώρα πια μοιάζει σαν μικρό παιδί που εκείνη οφείλει να προστατέψει και να προφυλάξει.
 
4^ο Θέμα
Να παρουσιάσετε το θέμα του κειμένου που σας δόθηκε, αξιοποιώντας αναφορές στα κατάλληλα σημεία του, ώστε η ερμηνευτική σας πρόταση να είναι τεκμηριωμένη. Ποια είναι τα συναισθήματα της ηρωίδας που προκύπτουν από την κατάσταση αυτή; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
 
Το θέμα του κειμένου είναι οι δυσκολίες που συνδέονται με την τρίτη ηλικία, όταν οι ηλικιωμένοι έρχονται αντιμέτωποι με κάποιο σημαντικό πρόβλημα υγείας. Το θέμα αυτά γίνεται αντιληπτό μέσα από την περίπτωση του ηλικιωμένου πατέρα, ο οποίος έχοντας άνοια τείνει να φεύγει από το σπίτι του και να χάνεται («Ήταν Δεκέμβρης όταν χάθηκε πρώτη φορά»). Η ασθένεια αυτή του πατέρα καθιστά την κόρη του υπεύθυνη για την προστασία του («να γράψω όλα τα στοιχεία του και το τηλέφωνό μου σ’ ένα πανί με μαρκαδόρο»), καθώς ο ίδιος δεν είναι σε θέση πια να ελέγχει τον εαυτό του. Πρόκειται, προφανώς, για μια κατάσταση που επηρεάζει σημαντικά την ψυχολογία της κόρης, η οποία βιώνει αίφνης μια αντιστροφή ρόλων που τη φέρνει στον ρόλο του «κηδεμόνα» του ίδιου της του πατέρα («Τον μάλωσα, θυμάμαι, τον μικρό μου τον πατέρα»). Η ηρωίδα ανησυχεί για την ασφάλεια του πατέρα της και νιώθει απέναντί του μεγαλύτερη τρυφερότητα, αφού κατανοεί πως δεν είναι πια εκείνος που ήταν κάποτε («ο Κοντορεβιθούλης μου»). Στην πορεία, μάλιστα, έρχεται αντιμέτωπη ακόμη και με την απώλειά του, γεγονός που της προκαλεί αρχικά μεγάλο πόνο («δεν ξέρω πόση ώρα έκανα για να περάσω στην βελόνα την κλωστή»), αλλά στη συνέχεια αποδέχεται πως αυτή η εξέλιξη ήταν όχι μόνο αναπόφευκτη, αλλά και προτιμότερη για εκείνον, ώστε να μην ταλαιπωρείται («ο πατέρας μου βρήκε τελικά τον δρόμο του»).