Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Μετασχηματίζουσα Μάθηση [Παραγωγή λόγου] Κείμενο 1 Μετασχηματίζουσα Μάθηση Η θεωρία της μετασχηματίζουσας μάθησης
(transformative learning) του Mezirow περιγράφει πώς οι ενήλικοι μπορούν να
αλλάξουν ουσιαστικά τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται τον κόσμο,
αναθεωρώντας βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις μέσα από τον κριτικό στοχασμό
(critical reflection) και τον διάλογο. Βασική έννοια στη θεωρία είναι τα «πλαίσια
αναφοράς» (frame of reference), δηλαδή τα σύνολα παραδοχών και αξιών που
καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι ερμηνεύουν τις εμπειρίες τους. Η
μάθηση συμβαίνει όταν τα άτομα αμφισβητούν αυτά τα πλαίσια και τα
επαναπροσδιορίζουν. Μέσα στα «πλαίσια αναφοράς»
περιλαμβάνονται οι νοητικές «συνήθειες» (habits of mind) και οι «απόψεις» ή
«οπτικές» (points of view). Κατά την παιδική ηλικία, όλα τα άτομα υιοθετούν ένα
σύστημα νοητικών συνηθειών, δηλαδή ένα σύνολο παραδοχών, το οποίο κατά την ενήλικη
ζωή αποδεικνύεται συνήθως δυσλειτουργικό και δεν επιτρέπει την αντίληψη της
πραγματικότητας. Η θεωρία της μετασχηματίζουσας μάθησης ενσωματώνει
έννοιες όπως ο αναστοχασμός, η κοινωνική συνείδηση και η μεταβολή των γνωστικών
σχημάτων. Τα πλαίσια αναφοράς μπορεί να είναι περιοριστικά ή ακόμα και
δυσλειτουργικά, και η μετασχηματίζουσα μάθηση επιδιώκει την απελευθέρωση από
τέτοιους περιορισμούς, προωθώντας πιο ανοιχτές και ευέλικτες αντιλήψεις. Κεντρικό ρόλο στη διαδικασία αυτή έχει ο
κριτικός στοχασμός, ο οποίος μπορεί να λάβει μορφές όπως ο αυτοστοχασμός
(self-reflection) και ο αφηγηματικός στοχασμός (narrative reflection). Ο
στοχαστικός διάλογος λειτουργεί επίσης ως εργαλείο που ενισχύει την κριτική
σκέψη και τη συλλογική κατανόηση, επιτρέποντας την ανταλλαγή απόψεων και την
επανεξέταση ιδεών μέσα σε ένα υποστηρικτικό πλαίσιο. Η θεωρία αυτή προσφέρει ένα δυναμικό
πλαίσιο για την κατανόηση της ενήλικης μάθησης ως μιας διαδικασίας βαθιάς
εσωτερικής αλλαγής, που συνδυάζει την προσωπική ανάπτυξη με τη συνειδητοποίηση
και την κοινωνική μεταμόρφωση. Η συγκεκριμένη θεωρία σχετίζεται με τον
τρόπο που η μάθηση εμπεριέχει τον κριτικό στοχασμό και μπορεί να επιφέρει
μετασχηματισμούς στο σύστημα των αντιλήψεων των ενήλικων ατόμων, αλλάζοντας
ολιστικά τον τρόπο που σκέφτονται και δρουν μέσα στην κοινωνία. Ο ίδιος ορίζει
τη μετασχηματίζουσα μάθηση ως μία «διεργασία κατά την οποία μετασχηματίζουμε
δεδομένα πλαίσια αναφοράς (νοητικές συνήθειες, νοηματοδοτικές προοπτικές,
νοητικά σύνολα), ώστε αυτά να γίνουν πιο περιεκτικά, πολυσχιδή, ανοικτά,
συναισθηματικά έτοιμα για αλλαγή και στοχαστικά, προκειμένου να παραγάγουν
πεποιθήσεις και απόψεις που θα αποδειχθούν περισσότερο αληθινές ή πιο ικανές να
δικαιολογήσουν την παρώθηση σε δράση». Κουρουμάνη
Ανδρομάχη, Θεσσαλονίκη 2025 Κείμενο 2 Δια βίου μάθηση Η δια βίου μάθηση ορίζεται ως η διαδικασία
μάθησης των ανθρώπων καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους και είναι ένα κρίσιμο
στοιχείο για να μπορέσουν να αναπτυχθούν πλήρως στις σύγχρονες κοινωνίες.
Αναφέρεται σε δομημένες και μη δομημένες διαδικασίες μάθησης που συναντά ένα
άτομο καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Αυτό έχει κάνει την προσέγγιση στην
εκπαίδευση αποτελεσματική όσον αφορά τη μετάδοση γνώσεων, δεξιοτήτων και
ικανοτήτων που ενισχύουν την προσωπική ανάπτυξη, την κοινωνική αλληλεπίδραση
και την εμπορευσιμότητα της εργασίας. Η δια βίου μάθηση μπορεί να οριστεί ως
δραστηριότητες μάθησης των εκπαιδευόμενων που επιδιώκονται σε συνεχή βάση,
πρόθυμα και για δικό τους συμφέρον, πολλώ δε μάλλον για την προσωπική και
επαγγελματική τους ικανοποίηση. Εκτός από κοινωνικό πλεονέκτημα, συμβάλλει
επίσης στην κοινωνική συμμετοχή, τη δραστηριότητα στην κοινωνία των πολιτών και
την ταυτότητα του εαυτού, καθώς και την ανταγωνιστικότητα στην αγορά εργασίας. Η διάκριση μεταξύ της δια βίου μάθησης και
της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης περιλαμβάνει πολλές βασικές διαφορές. Η δια βίου
μάθηση αναφέρεται σε μια συνεχή διαδικασία που εκτείνεται σε ολόκληρη τη ζωή
ενός ατόμου, που περιλαμβάνει επίσημες, μη τυπικές και άτυπες δραστηριότητες
μάθησης. Αυτό περιλαμβάνει μαθησιακές εμπειρίες που συμβαίνουν σε διάφορα
περιβάλλοντα, όπως χώρους εργασίας, σπίτια ή κοινοτικούς χώρους, καθιστώντας
την μια πιο ευέλικτη και αυτοκατευθυνόμενη μορφή μάθησης. Αντίθετα, η
συνεχιζόμενη εκπαίδευση αναφέρεται συνήθως σε δομημένα προγράμματα μάθησης που
απευθύνονται σε ενήλικες, που συχνά παρέχονται μέσω επίσημων ιδρυμάτων όπως πανεπιστήμια
ή κέντρα κατάρτισης, με έμφαση στην επαγγελματική ανάπτυξη και πιστοποίηση. Η συνεχιζόμενη εκπαίδευση συνδέεται στενά
με συγκεκριμένους στόχους, όπως η απόκτηση πιστοποιήσεων, η προώθηση
επαγγελματικών δεξιοτήτων ή η τήρηση επαγγελματικών προτύπων. Η δια βίου
μάθηση, από την άλλη πλευρά, είναι ευρύτερη και πιο διάχυτη, ενθαρρύνοντας την
προσωπική ανάπτυξη, την προσαρμοστικότητα και μια κουλτούρα μάθησης σε όλα τα
στάδια της ζωής. Η κατανόηση αυτών των διαφορών βοηθά στο σχεδιασμό
εκπαιδευτικών συστημάτων που καλύπτουν τόσο τις επαγγελματικές ανάγκες των
ενηλίκων μέσω της συνεχούς εκπαίδευσης όσο και τις ευρύτερες, πιο άτυπες
φιλοδοξίες μάθησης που υποστηρίζει η δια βίου μάθηση. Σταυρούλα
Παπαδάκου, Αλεξανδρούπολη, 2025 Θέμα Δ Σε
ένα άρθρο επιχειρηματολογίας (350-400 λέξεις) να αναφερθείτε: α) στα οφέλη που μπορούν να αποκομίσουν
οι ενήλικες από τη δια βίου μάθηση, και β)
στο κατά πόσο θεωρείτε ότι θα σας ωφελήσουν η συνεχιζόμενη εκπαίδευση ή η δια
βίου μάθηση μετά την ολοκλήρωση των αρχικών σπουδών σας και γιατί. Για
τη σύνταξη του άρθρου σας να αξιοποιήσετε δημιουργικά ιδέες από τα κείμενα
αναφοράς. Μάθηση: Μια συνεχιζόμενη διαδικασία Η εξελισσόμενη φύση της κοινωνικής
πραγματικότητας, όπως και οι συνεχείς εξελίξεις σε όλους τους επιστημονικούς
τομείς καθιστούν τη δια βίου μάθηση αναγκαία τόσο για τους ήδη ενήλικες όσο και
για όσους από εμάς φοιτούμε ακόμη στο σχολείο. Τα όσα μαθαίνουμε και τα όσα θα
μάθουμε, άλλωστε, θα χρειαστούν αργότερα επικαιροποίηση ή εκ βάθρων αναθεώρηση,
εφόσον προκύπτουν διαρκώς νέες γνώσεις και νέες ζητούμενες δεξιότητες. Οι ήδη ενήλικες διαμόρφωσαν τις αντιλήψεις
τους σε προηγούμενες δεκαετίες, όταν η κοινωνία δεν είχε αποκτήσει τον τωρινό
της πολυπολιτισμικό χαρακτήρα, καθώς και όταν οι αντιλήψεις ήταν λιγότερο
δεκτικές απέναντι στη διαφορετικότητα. Υπ’ αυτό το πρίσμα, η μάθηση έχει τη
δυνατότητα να λειτουργήσει μετασχηματιστικά για αυτούς, προσφέροντάς τους έναν
πιο ευέλικτο και πιο ανοιχτό τρόπο θέασης της πραγματικότητας. Οι παρελθούσες
παραδοχές για το τι είναι αποδεκτό ή για το τι είναι κοινωνικώς ορθό δεν
ανταποκρίνονται στα τωρινά δεδομένα, γι’ αυτό και απαιτείται μια διαδικασία
επανεξέτασής τους σε ένα πλαίσιο καθοδηγούμενης μάθησης που θα διευκολύνει την
κοινωνική μεταμόρφωση των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας. Αντιστοίχως, η επέλαση της τεχνολογίας
στον εργασιακό βίο προκαλεί δυσκολίες στους ηλικιακά μεγαλύτερους, εφόσον η
επαφή τους με τα τεχνολογικά επιτεύγματα ξεκίνησε -πιθανά- όταν είχαν ήδη
ολοκληρώσει την τυπική μαθησιακή τους πορεία. Δεν έχουν αποκτήσει, έτσι, τη
ζητούμενη εξοικείωση, με αποτέλεσμα να αισθάνονται πως κάθε νέα τεχνολογική
εφαρμογή τους δυσκολεύει ακόμη περισσότερο. Μέσω, ωστόσο, της συνεχιζόμενης
εκπαίδευσης έχουν τη δυνατότητα να αποκτήσουν την αναγκαία εξοικείωση και να
ωφεληθούν στον εργασιακό τους βίο. Κατά τρόπο αντίστοιχο, ακόμη και η δική
μας γενιά μπορεί να επωφεληθεί από τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση, δοθέντος πως η
υπό διαρκή εξέλιξη τεχνητή νοημοσύνη θα επιφέρει αναπόφευκτα ραγδαίες αλλαγές
στον εργασιακό χώρο. Ως εκ τούτου, η κατάρτιση που θα μας είναι αναγκαία,
προκειμένου να έχουμε δυναμικά πλεονεκτήματα στον εργασιακό χώρο θα βρίσκεται
υπό συνεχή αναθεώρηση, καθιστώντας εν μέρει παρωχημένες ακόμη και γνώσεις που
αποκτήθηκαν μόλις λίγα χρόνια πριν. Θα έχουμε, άρα, την υποχρέωση να
ακολουθούμε μια διαδικασία συνεχιζόμενης εκπαίδευσης, ώστε να λαμβάνουμε τις
αναγκαίες πιστοποιήσεις και τις απαραίτητες δεξιότητες που θα μας επιτρέπουν να
είμαστε αποτελεσματικοί στην εργασία μας. Πέρα, βέβαια, από τις αλλαγές που θα
επιφέρει η τεχνητή νοημοσύνη, είναι δεδομένο πως κάθε επιμέρους επιστήμη
ακολουθεί πορεία συνεχούς εξέλιξης, με αποτέλεσμα να προκύπτουν νέες γνώσεις,
οι οποίες καθιστούν σταδιακά μη επαρκείς του τίτλους σπουδών του παρελθόντος.
Χρειάζεται, άρα, μια κουλτούρα αναγνώρισης της αξίας που έχουν οι επιμορφώσεις,
μέσω των οποίων το κάθε άτομο διατηρεί επαφή με τις εξελίξεις στο αντικείμενο
σπουδών του. Το επωφελές, άρα, της δια βίου μάθησης,
όπως και της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης, είναι εμφανές για τους ενήλικες κάθε
ηλικίας, εφόσον τόσο η μάθηση όσο και η κατάρτιση συνιστούν αναγκαιότητες της
εποχής μας. Οι αλλαγές στην κοινωνία, στις επιστήμες και στην τεχνολογία δεν
αφήνουν περιθώρια πνευματικού και γνωστικού εφησυχασμού. [Λέξεις:
447]
Νέα ελληνικά: Αναλυτική κλίση
ρήματος «συμμετέχω» Ενεστώτας Οριστική συμμετέχω, συμμετέχεις, συμμετέχει, συμμετέχουμε, συμμετέχετε,
συμμετέχουν (ή συμμετέχουνε) Υποτακτική να
συμμετέχω, να συμμετέχεις, να συμμετέχει, να συμμετέχουμε, να συμμετέχετε, να συμμετέχουν
(ή να συμμετέχουνε) Προστακτική β΄
ενικό: συμμέτεχε – β΄ πληθυντικό: συμμετέχετε Μετοχή συμμετέχοντας
(& συμμετέχων, συμμετέχουσα, συμμετέχον) Παρατατικός Οριστική συμμετείχα, συμμετείχες, συμμετείχε, συμμετείχαμε, συμμετείχατε,
συμμετείχαν ή συμμετείχανε Αόριστος Οριστική συμμετείχα, συμμετείχες, συμμετείχε, συμμετείχαμε, συμμετείχατε,
συμμετείχαν ή συμμετείχανε Υποτακτική να
συμμετάσχω, να συμμετάσχεις, να συμμετάσχει, να συμμετάσχουμε, να συμμετάσχετε,
να συμμετάσχουν ή να συμμετάσχουνε Προστακτική β΄
πληθυντικό: συμμετάσχετε Εξακολουθητικός Μέλλοντας Οριστική θα συμμετέχω, θα συμμετέχεις, θα συμμετέχει, θα συμμετέχουμε, θα
συμμετέχετε, θα συμμετέχουν (ή θα συμμετέχουνε) Συνοπτικός Μέλλοντας Οριστική θα συμμετάσχω, θα συμμετάσχεις, θα συμμετάσχει, θα συμμετάσχουμε, θα
συμμετάσχετε, θα συμμετάσχουν ή θα συμμετάσχουνε Συντελεσμένος Μέλλοντας Οριστική θα έχω συμμετάσχει, θα έχεις συμμετάσχει,
θα έχει συμμετάσχει, θα έχουμε συμμετάσχει, θα έχετε συμμετάσχει, θα έχουν(ε)
συμμετάσχει Παρακείμενος Οριστική έχω συμμετάσχει, έχεις συμμετάσχει, έχει συμμετάσχει, έχουμε συμμετάσχει,
έχετε συμμετάσχει, έχουν(ε) συμμετάσχει Υποτακτική να
έχω συμμετάσχει, να έχεις συμμετάσχει, να έχει συμμετάσχει, να έχουμε
συμμετάσχει, να έχετε συμμετάσχει, να έχουν(ε) συμμετάσχει Υπερσυντέλικος Οριστική είχα συμμετάσχει, είχες συμμετάσχει,
είχε συμμετάσχει, είχαμε συμμετάσχει, είχατε συμμετάσχει, είχαν(ε) συμμετάσχει Σημείωση: θα / να
συμμετέχω – θα / να συμμετάσχω. Όλο και περισσότεροι ομιλητές της Ελληνικής
αμελούν στον προφορικό τους λόγο τη διάκριση μεταξύ των «θα / να συμμετέχω» και
«θα / να συμμετάσχω», προτιμώντας το συμμετέχω και στις δύο περιπτώσεις· λένε
π.χ. σωστά: Καλό είναι οι μαθητές να συμμετέχουν ενεργά στις δραστηριότητες που
έχει προγραμματίσει για φέτος το σχολείο, αλλά και λανθασμένα: Οι μαθητές θα
συμμετέχουν (αντί: συμμετάσχουν) ενεργά στην εκπαιδευτική δραστηριότητα της επόμενης
εβδομάδας. Ωστόσο,
το θα / να συμμετέχω δηλώνει διάρκεια ή επανάληψη, ότι κάποιος θα
λαμβάνει μέρος σε κάτι τακτικά, συχνά, γενικά ή χωρίς καθορισμένο χρόνο στο μέλλον, ενώ το να / θα συμμετάσχω δηλώνει κάτι συνοπτικό, ασχέτως διάρκειας, με έμφαση στο γεγονός παρά στον
χρόνο. Συνεπώς, σωστό είναι να πούμε: Αποφάσισα να συμμετάσχω στον διαγωνισμό
(όχι να συμμετέχω, αφού ο διαγωνισμός θα διεξαχθεί συγκεκριμένη ημέρα και ώρα) –
Πολλοί τραγουδιστές θα συμμετάσχουν στην αντιπολεμική συναυλία της ερχόμενης
εβδομάδας – Θέλει να συμμετέχει στις εκδηλώσεις του σωματείου (γενικά, όποτε
διοργανώνονται) – Μου αρέσει να συμμετέχω στους κοινωνικούς αγώνες (γενικά, όποτε
γίνονται) κ.λπ. Αντιστοίχως,
ο παρακείμενος, ο υπερσυντέλικος και ο συντελεσμένος μέλλοντας σχηματίζονται με
το συμμετάσχει: έχω / είχα / θα έχω συμμετάσχει (είναι λάθος το έχω
*συμμετέχει). Η
διάκριση των δύο τύπων έχει καταστεί προβληματική, επειδή στο κλιτικό σύστημα της
Νεοελληνικής το –σχω του ρήματος έχω συνιστά απόκλιση (είναι ανώμαλο ρήμα),
κάτι που επηρεάζει τα σύνθετα μετέχω (μετάσχω), συμμετέχω (συμμετάσχω), κατέχω
(κατάσχω). Επίσης, ο μορφολογικός σχηματισμός σε –σχω αποτελεί στοιχείο της λόγιας
γλώσσας. Πηγή
σημειώσεων: Γ. Μπαμπινιώτη, Λεξικό των δυσκολιών και των λαθών στη χρήση της
ελληνικής, Κέντρο Λεξικολογίας.
Έκθεση Β΄ Λυκείου: Μια παρατήρηση για τη δεοντολογία και την
αυτορρύθμιση [Παραγωγή λόγου] Οι δημοσιογραφικές αρχές για ηθική και
υπεύθυνη δημοσιογραφία αποτελούν σημαντική άμυνα ενάντια στη σκόπιμη και μη
παραπληροφόρηση. Με την πάροδο του χρόνου έχουν εξελιχθεί οι κανόνες και οι αξίες
της δημοσιογραφίας καθοδηγώντας τους επαγγελματίες της και θωρακίζοντας την
ξεχωριστή αποστολή και τον τρόπο εργασίας τους. Αντίστοιχα, στηρίζουν την
παροχή επαληθεύσιμων πληροφοριών και τεκμηριωμένων σχολίων που δημοσιοποιούνται
υπέρ του δημοσίου συμφέροντος. Αυτοί οι παράγοντες συνεπώς συμβάλλουν στην
αξιοπιστία της δημοσιογραφίας. Σε αυτό το πλαίσιο, αξίζει να παραθέσουμε
τη δήλωση του Καθηγητή Charlie Beckett από το London School of Economics, που
συνοψίζει τη δυνητική αξία της κρίσης των «ψευδών ειδήσεων» για τη
δημοσιογραφία: «…οι ψευδείς ειδήσεις είναι το καλύτερο πράγμα που συνέβη εδώ
και δεκαετίες.Δίνει τη δυνατότητα στα
κυρίαρχα ποιοτικά δημοσιογραφικά μέσα να δείξουν ότι έχουν αξία που πηγάζει από
τις ειδικές γνώσεις, τη δεοντολογία, τη συμμετοχή και την εμπειρία. Είναι μια
μορφή αφύπνισης για να γίνουν τα μέσα πιο διαφανή, πιο συναφή και να βελτιώνουν
τη ζωή των ανθρώπων. Μπορεί να γίνουν η αφορμή για να αναπτυχθεί ένα νέο
επιχειρηματικό μοντέλο για την επαλήθευση των ειδήσεων και την κατάρριψη των
μύθων και γενικότερα να ανασυγκροτηθεί και να λειτουργήσει η δημοσιογραφία ως
καλύτερη εναλλακτική στο ψέμα». Η αναζήτηση της αλήθειας από τους
δημοσιογράφους δεν μπορεί πάντοτε να εγγυηθεί την «αλήθεια». Σε κάθε περίπτωση,
όμως, η προσπάθεια να αποδοθούν με ακρίβεια οι καταστάσεις και να δημιουργηθεί
περιεχόμενο που να αντανακλά τα γεγονότα με ακρίβεια, είναι θεμελιώδεις αρχές
της δημοσιογραφίας. Αλλά τι ακριβώς σημαίνει υπεύθυνη δημοσιογραφία στην
ψηφιακή εποχή; Η υπεύθυνη δημοσιογραφία που πρεσβεύει τη
διαφάνεια και τη λογοδοσία αποτελεί ένα ζωτικής σημασίας όπλο στη μάχη για την
υπεράσπιση των γεγονότων και της αλήθειας στην εποχή της «πληροφοριακής
αταξίας». Οι δημοσιογράφοι πρέπει να είναι ανεξάρτητες φωνές. Αυτό σημαίνει ότι
δεν πρέπει να δρουν, επίσημα ή ανεπίσημα, εκ μέρους συγκεκριμένων συμφερόντων.
Σημαίνει επίσης ότι πρέπει να αναγνωρίζουν και να δηλώνουν δημόσια οτιδήποτε
μπορεί να αποτελέσει σύγκρουση συμφέροντος – προκειμένου να διασφαλιστεί η
διαφάνεια. Όπως έχει εξηγήσει η Emily Bell,
καθηγήτρια στο ερευνητικό κέντρο Tow Center for Digital Journalism του Columbia
University, οι θεμελιώδεις αξίες της δημοσιογραφίας αφορούν στα ακόλουθα: «Να
διασφαλίζουμε ότι οι ειδήσεις είναι ακριβείς, να λογοδοτούμε εάν δεν είναι
ακριβείς, να υπάρχει διαφάνεια ως προς τις πηγές των ειδήσεων και των
πληροφοριών, να αντιστεκόμαστε στις κυβερνήσεις, στις ομάδες πίεσης, στα
εταιρικά συμφέροντα, στην αστυνομία, εάν επιχειρήσουν να μας εκφοβίσουν, να μας
απειλήσουν ή να μας λογοκρίνουν. Να προστατεύουμε τις πηγές μας να μην
συλληφθούν ή αποκαλυφθούν. Να ξέρουμε πότε έχουμε στα χέρια μας ένα δυνατό
επιχείρημα υπέρ του δημοσίου συμφέροντος για να παρανομήσουμε και να είμαστε
έτοιμοι να πάμε στη φυλακή για να υπερασπιστούμε την είδησή μας και τις πηγές
μας. Να γνωρίζουμε πότε είναι αντιδεοντολογικό να δημοσιεύσουμε κάτι. Να
κρατάμε την ισορροπία ανάμεσα στο ατομικό δικαίωμα της ιδιωτικότητας και στο
ευρύτερο δικαίωμα του δημοσίου συμφέροντος». Εγχειρίδιο
Δημοσιογραφικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, της UNESCO 2ο Θέμα Σε ένα άρθρο (350-400 λέξεις) να παρουσιάσετε,
αξιοποιώντας δημιουργικά ιδέες από το κείμενο που σας δόθηκε: α) τα
σημαντικότερα, κατά τη γνώμη σας, γνωρίσματα της ορθής δημοσιογραφίας, και β) πιθανά
αίτια που δυσχεραίνουν το δημοσιογραφικό έργο, αποτρέποντας την αντικειμενική
και αληθή παρουσίαση των γεγονότων. Μονάδες
30 Η ορθή δημοσιογραφία ως δυσεπίτευκτο ζητούμενο Καίριο δικαίωμα των πολιτών μιας
δημοκρατικής κοινωνίας είναι η απρόσκοπτη πρόσβαση σε ποιοτική και έγκαιρη
ενημέρωση, ώστε να δρουν και να διαμορφώνουν απόψεις κατά τρόπο ελεύθερο. Η
αναγκαία ως προς αυτό ορθή δημοσιογραφία, ωστόσο, αν και συνιστά πάγια απαίτηση,
δεν συναντάται συχνά, καθώς οι δημοσιογράφοι έρχονται αντιμέτωποι με ποικίλες
δυσκολίες, όταν επιχειρούν να υπηρετήσουν με άρτιο τρόπο το έργο τους. Η ορθά υπηρετούμενη δημοσιογραφική
ενημέρωση θα είχε ιδεατά ως βασικά της γνωρίσματα την αξιοπιστία, την
αντικειμενικότητα και την πλήρη παρουσίαση της αλήθειας. Για να θεωρηθεί,
ωστόσο, αξιόπιστη και αντικειμενική η δημοσιογραφία οφείλουν οι θεράποντές της να
αξιολογούν όλα τα γεγονότα με ακριβοδίκαιο τρόπο, χωρίς να δημιουργείται η
εντύπωση πως αυτά είναι ιδωμένα από κάποια κομματική οπτική ή πως προωθείται
μια συγκεκριμένη θέαση και ερμηνεία τους. Οφείλουν, άρα, οι δημοσιογράφοι να
αποστασιοποιούνται από τις προσωπικές τους πολιτικές ή άλλες αντιλήψεις, για να
είναι σε θέση να παρουσιάζουν και να ερμηνεύουν τα γεγονότα χωρίς να είναι
προκατειλημμένοι. Παραλλήλως, αναγκαίο γνώρισμα της ποιοτικής
δημοσιογραφίας είναι η πολύπλευρη κάλυψη των γεγονότων, ώστε να παρέχεται η
δυνατότητα στους πολίτες να διαμορφώνουν όσο γίνεται πληρέστερη άποψη για αυτά
και να τα κατανοούν, όχι μονομερώς, αλλά στην ολότητά τους. Η πολύπλευρη αυτή
κάλυψη υπηρετεί αρτιότερα τις δημοκρατικές αξίες, εφόσον αποδεσμεύει την
προσέγγιση των γεγονότων από μονοδιάστατες ή απλοποιημένες ερμηνείες.
Διασφαλίζεται, έτσι, η βεβαιότητα των πολιτών πως δεν αποκρύπτονται στοιχεία
και πως δεν επιχειρείται κάποια συγκάλυψη ή μια καθοδηγούμενη ανάγνωση της κοινωνικής
και πολιτικής πραγματικότητας. Η ευρεία απήχηση, εντούτοις, του δημοσιογραφικού
λόγου και η δυνατότητά του να επηρεάζει σημαντικά την κοινή γνώμη, καθιστά τη
δημοσιογραφία περιζήτητη μορφή δύναμης για ποικίλα συμφέροντα. Ως εκ τούτου, οι
δημοσιογράφοι δεν αφήνονται πάντοτε από τους εργοδότες τους να ενημερώνουν
αμερόληπτα τους πολίτες, αλλά δέχονται πιέσεις προκειμένου να εξυπηρετηθεί
κάποια κομματική παράταξη ή κάποιοι οικονομικώς ισχυροί παράγοντες, που
επιδιώκουν να χειραγωγήσουν την κοινή γνώμη. Ανασταλτικά στις προσπάθειες των
δημοσιογράφων να υπηρετήσουν ορθά το έργο τους λειτουργεί πλέον και η γιγάντωση
των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, στο πλαίσιο των οποίων συντελείται μαζική
διάδοση ψευδών ειδήσεων και αναληθών μαρτυριών. Οι δημοσιογράφοι καταλήγουν,
έτσι, να αντιμετωπίζονται με δυσπιστία, όχι εξαιτίας δικών τους ελλείψεων, αλλά
λόγω του πλήθους των ανακριβειών που διαδίδονται στο διαδίκτυο και στρέφουν την
κοινή γνώμη κατά των παραδοσιακών φορέων ενημέρωσης. Διαφαίνεται, λοιπόν πως το δημοσιογραφικό
έργο παρά τη μεγάλη του αξία δεν είναι εύκολο στην πραγμάτωσή του, ιδίως αν οι
δημοσιογράφοι δέχονται πιέσεις ή αντιμετωπίζονται εξ ορισμού ως διακινητές
ψευδών ειδήσεων. Η ορθή δημοσιογραφία απαιτεί περιθώρια ελεύθερης δράσης από τη
μεριά των εργοδοτών, αλλά και ένα κοινό ικανό να διακρίνει τις απόπειρες
χειραγώγησης από τις γνήσιες δημοσιογραφικές φωνές που υπηρετούν με αφοσίωση
την ενημέρωση των πολιτών. [Λέξεις:
438]
Κωνσταντίνος Καβάφης «Η Δυναστεία» Του
Φύσκωνος οι υιοί. Ο Λάθυρος διωγμένος αισχρά
από την Αλεξάνδρεια πιαίνει στην Κύπρο. Κι ο Παρείσακτος
ευθύς βγαίνοντας από την Κύπρο την
Αλεξάνδρεια αρπάζει. Τα ετοίμασε όλα αυτά το
κάθαρμα η Κόκκη. – Οι Αλεξανδρινοί, οι
περιγελασταί, τους έβγαλαν καλά ονόματα
τωόντι. Πιο ταιριαχτά τους είναι «Παρείσακτος»
και «Φύσκων» και «Λάθυρος» και «Κόκκη» παρά
το Πτολεμαίος, παρά το Κλεοπάτρα. Κ.
Π. Καβάφης, Ατελή Ποιήματα, 1918-1932, Φιλολογική έκδοση και σχόλια: RenataLavagnini, Εκδόσεις Ίκαρος. Ο
Κωνσταντίνος Καβάφης αξιοποιεί ένα γεγονός από την πολυετή διαμάχη ανάμεσα στον
Πτολεμαίο Θ΄ και τη μητέρα του Κλεοπάτρα Γ΄ προκειμένου να επισημάνει την
έκταση της ζημίας που προκαλείται σε ένα κράτος, όταν οι διεκδικητές της εξουσίας
είναι ακόρεστα φιλόδοξοι και οδηγούν τα πολιτικά πράγματα σε συνεχείς
διχασμούς. Η Κλεοπάτρα Γ΄, έχοντας τη δυνατότητα βάσει της διαθήκης του
εκλιπόντος συζύγου της, Πτολεμαίου Η΄, να επιλέξει τον διάδοχο στον θρόνο, αντί
να δώσει την εξουσία στον μεγαλύτερο γιο της, τον Πτολεμαίο Θ΄, επέλεξε τον
νεότερο γιο της, τον Αλέξανδρο (Πτολεμαίο Ι΄). Οι Αλεξανδρινοί, ωστόσο,
αντέδρασαν υπέρ του νόμιμου διαδόχου και την ανάγκασαν -προσωρινά- να αποδεχτεί
ως συμβασιλέα τον Πτολεμαίο Θ΄. Το
108/7 π.Χ., ωστόσο, η Κλεοπάτρα Γ΄, κατόρθωσε, διαδίδοντας τη φήμη πως ο γιος της
επιχείρησε να τη δολοφονήσει, να επιτύχει την εκδίωξη του Πτολεμαίου Θ΄ από την
Αλεξάνδρεια, επιτρέποντας στο νεότερο γιο της, τον Αλέξανδρο, να γίνει -προσωρινά,
βέβαια- συμβασιλέας. «Τα ετοίμασε όλα αυτά το κάθαρμα η Κόκκη». Σε αυτό το
περιστατικό αναφέρεται ο Καβάφης, προκρίνοντας ένα από τα πολλά -αιματηρά εν τέλει-
επεισόδια μιας μακρόχρονης εσωτερικής διαμάχης, η οποία είχε ήδη ξεκινήσει από
τα χρόνια του Πτολεμαίου του Φύσκωνος. Στο σημείο αυτό ο ποιητής τοποθετεί μια
παύλα, προκειμένου να αναφερθεί στα μειωτικά προσωνύμια που χρησιμοποιούσαν οι
Αλεξανδρινοί εις βάρος της γενιάς αυτής των Πτολεμαίων. Η αγανάκτηση των
Αλεξανδρινών ήταν απολύτως δικαιολογημένη, δοθέντος πως οι συνεχείς εσωτερικές
έριδες των Πτολεμαίων είχαν ως αποτέλεσμα τη σταδιακά αποδυνάμωση του βασιλείου
και την τελική κατάρρευσή του, εφόσον οι άρχοντές τους ενδιαφέρονταν μόνο να
ικανοποιήσουν τις προσωπικές τους φιλοδοξίες και όχι να ενισχύσουν και να
διαφυλάξουν την ομαλή λειτουργία του κράτους. Πιο
ταιριαχτά τους είναι «Παρείσακτος»
και «Φύσκων» και «Λάθυρος» και «Κόκκη» παρά
το Πτολεμαίος, παρά το Κλεοπάτρα. Ο
Αλέξανδρος ονομάστηκε από τους Αλεξανδρινούς «Παρείσακτος», διότι ως
δευτερότοκος δεν είχε το δικαίωμα να εμπλακεί στη διεκδίκηση της εξουσίας και
να προκαλέσει πλείστα δεινά στο κράτος των Πτολεμαίων. Ο Πτολεμαίος Η΄ επονομάστηκε
«Φύσκων», κοιλαράς, τόσο για την εμφάνισή του όσο και για το ακόρεστο των
πολιτικών φιλοδοξιών του. Ο Πτολεμαίος Θ΄ επονομάστηκε «Λάθυρος», o φάβας ή αλλιώς το ρεβίθι, που παραπέμπει σε ένα λαοφιλές
υλικό για τη δημιουργία γρήγορου φαγητού στην αρχαία Αίγυπτο. Αν και δεν είναι
σαφές πώς αντιλαμβάνονταν τον αστεϊσμό αυτόν οι Αλεξανδρινοί, το προσωνύμιο
έχει εκ των πραγμάτων ιδιαιτέρως μειωτικό χαρακτήρα. Η δε Κλεοπάτρα Γ΄ έλαβε το
προσωνύμιο «Κόκκη», το οποίο είναι δεκτικό διαφόρων ερμηνειών. Πιθανά παραπέμπει
στο κόκκινο χρώμα, για να δηλωθεί το αιμοδιψές της αδίστακτης αυτής βασίλισσας.
Ενώ, άλλη εκδοχή συνδέει το προσωνύμιο αυτό με τον κόλπο της γυναίκας, ώστε να
υπονοηθεί πως η Κλεοπάτρα ήταν «πόρνη». Εμφανής, σαφώς, η εκδικητική διάθεση
των Αλεξανδρινών απέναντι στην Κλεοπάτρα Γ΄, αλλά εύλογη αν ληφθούν υπόψη τα
δεινά που προκάλεσε η συγκεκριμένη βασίλισσα με τις συνεχείς ραδιουργίες της για
να αλλοιώσει τη σειρά διαδοχής και κατ’ επέκταση για να έχει εκείνη τον έλεγχο
του βασιλείου. «Οι
Αλεξανδρινοί, οι περιγελασταί» δεν χαρίζονται διόλου στη δυναστική οικογένεια
του Φύσκωνος, καθώς βρέθηκαν υπό το έλεος ανάξιων ηγετών, οι οποίοι θυσίασαν
χιλιάδες στρατιώτες, τεράστια χρηματικά ποσά και διασάλευσαν με καταστροφικό
τρόπο την εσωτερική λειτουργία του κράτους, έχοντας σταθερά ως κυρίαρχη
επιδίωξή τους την οικειοποίηση της εξουσίας, αδιαφορώντας για τον
κατακερματισμό του κράτους και για την εξαθλίωση που βίωναν οι πολίτες ως άμεσο
αποτέλεσμα των ενδοοικογενειακών τους διενέξεων για χάρη της εξουσίας και των
προσωπικών τους φιλοδοξιών. Ιστορικό πλαίσιο & Τα πρόσωπα του ποιήματος Ο Πτολεμαίος Η΄,
Φύσκων (ο κοιλαράς), συμβασιλέας με τον Πτολεμαίο ΣΤ΄ Γύρω στο τέλος του 170 π.Χ. εορτάστηκαν
στην Αλεξάνδρεια με την πατροπαράδοτη επισημότητα τα «ανακλητήρια», η επίσημη
δηλαδή ενθρόνιση του Πτολεμαίου ΣΤ΄. Στο πλευρό του ανακηρύχθηκαν συμβασιλείς η
αδελφή του -και σύζυγός του- Κλεοπάτρα Β΄ και ο αδελφός του Πτολεμαίος Φύσκων
(ο μετέπειτα Πτολεμαίος Η΄ Ευεργέτης Β΄)· και στους τρεις βασιλείς δόθηκε η
προσωνυμία «βασιλείς Φιλομήτορες). Τη χρονιά εκείνη ο Πτολεμαίος ΣΤ΄ ήταν μόλις
16 ετών και -καθοδηγούμενος από επιτήδειους συμβούλους που επιδίωκαν την
ανατροπή του- ξεκίνησε αμέσως πόλεμο με τον θείο του, Αντίοχο Δ΄ που ήλεγχε το
βασίλειο των Σελευκιδών, της Συρίας. Ο Αντίοχος κέρδισε τον πόλεμο αυτό
επιβάλλοντας τη θέλησή του το 169 π.Χ. και εξαναγκάζοντας τον Πτολεμαίο ΣΤ΄ να
τεθεί υπό την κηδεμονία του. Η επονείδιστη αυτή συνθήκη, ωστόσο, προκάλεσε την
άμεση αντίδραση της αυλής και του λαού της Αλεξάνδρειας, που έσπευσαν να
ανακηρύξουν νόμιμους βασιλείς τον Πτολεμαίο Φύσκωνα και την Κλεοπάτρα Β΄ και
έκλεισαν τις πύλες της πόλεως στον Αντίοχο και στον προστατευόμενό του. Λίγο
αργότερα, πάντως, ο Αντίοχος, που άλλωστε αντιμετώπιζε, καθώς φαίνεται,
δυσχέρειες σε διάφορα σημεία του κράτους του εγκατέλειψε την Αίγυπτο, αφού
προηγουμένως εγκατέστησε τον Πτολεμαίο ΣΤ΄ βασιλέα στη Μέμφιδα. Η ιδιότυπη δυαρχία μεταξύ των δύο
Πτολεμαίων -ΣΤ΄ και Φύσκωνα- δεν παρατάθηκε για πολύ χάρη στην παρέμβαση της
Κλεοπάτρας Β΄, η οποία κατόρθωσε να συμφιλιώσει τα δύο αδέλφια. Αργότερα,
εντούτοις, σημειώθηκε ρήξη μεταξύ των δύο Πτολεμαίων, η οποία ενδεχομένως να
είχε σχέση με τις εσωτερικές επαναστάσεις που εκδηλώθηκαν εκείνη την περίοδο
στην Αίγυπτο. Ο νεότερος Πτολεμαίος, ο Φύσκων, που είχε οργανώσει την αντίσταση
της Αλεξάνδρειας κατά του Αντιόχου, αν και καχύποπτος, σκληρός και ωμός, ήταν
αρχικά τουλάχιστον ο αγαπητός του πλήθους. Ο πρεσβύτερος αδελφός, ο Πτολεμαίος
ΣΤ΄, είχε μεγαλύτερες ικανότητες, αλλά ως ηπιότερος υπέκυψε για ένα διάστημα
στις ραδιουργίες του νεότερου. Διώχθηκε ύστερα από λαϊκή εξέγερση και κατέφυγε
στη Ρώμη σε αξιοθρήνητη κατάσταση για να ζητήσει βοήθεια (Οκτώβριος του 164
π.Χ.). Η Ρώμη απέφυγε να υποστηρίξει τον
ταπεινωμένο Πτολεμαίο ΣΤ΄, που κατέφυγε στην Κύπρο. Ο αδερφός του, ο Πτολεμαίος
Φύσκων, είχε αποδειχθεί κατά το διάστημα της μονοκρατορίας του σκληρός προς
τους υπηκόους του και με συνεχείς καταδιώξεις επιφανών πολιτών είχε προκαλέσει
τη γενική δυσαρέσκεια. Έτσι, μετά την άφιξη του Πτολεμαίου ΣΤ΄ στην Κύπρο οι
Αλεξανδρείς εξεγέρθηκαν, ανέτρεψαν τον Φύσκωνα και προσκάλεσαν τον μεγαλύτερο
Πτολεμαίο να αναλάβει τον θρόνο. Μεγαλόψυχος, όμως, όπως ήταν, ο Πτολεμαίος ΣΤ΄
συνήψε με τον αδελφό του συνθήκη, σύμφωνα με την οποία παραχωρούσε σε αυτόν την
Κυρηναϊκή -σημερινή Λιβύη- και διατηρούσε για τον εαυτό του την Αίγυπτο και την
Κύπρο (Μάιος 163 π.Χ.). Ο θάνατος του
Πτολεμαίου ΣΤ΄ Ο Πτολεμαίος ο ΣΤ΄ φάνηκε σταθερός στις
επιδιώξεις του και δραστήριος και κατόρθωσε να βασιλεύσει επί 35 χρόνια χωρίς
σοβαρούς κλυδωνισμούς. Ο Πτολεμαίος ΣΤ΄ πέθανε ενώ βρισκόταν σε εκστρατεία κατά
της Συρίας· είχε φροντίσει, όμως, προτού εκστρατεύσει, για την ομαλή διαδοχή
του ανακηρύσσοντας συμβασιλέα τον γιο του Πτολεμαίο Ζ΄, ο οποίος ήταν τότε
δεκαεπτά ετών. Όταν εντούτοις έγινε γνωστός ο θάνατός του οι Αλεξανδρινοί
έσπευσαν να καλέσουν τον Πτολεμαίο Φύσκωνα από την Κυρήνη, ο οποίος αφού
κατέλαβε την Κύπρο αποβιβάσθηκε με ισχυρές μισθοφορικές δυνάμεις στο Πηλούσιο
και πέτυχε να γίνει κύριος των βασιλικών δυνάμεων που επέστρεφαν από τη Συρία
(145 π.Χ.). Συμβασιλεία
Φύσκωνος, Κλεοπάτρας Β΄ και Κλεοπάτρας Γ΄ (Κόκκης) Ο Πτολεμαίος Φύσκων θα παντρευτεί την
αδερφή του -και μέχρι πρότινος σύζυγο του αδερφού του, Πτολεμαίου ΣΤ΄-,
δολοφονώντας την ημέρα εκείνη τον ανιψιό του Πτολεμαίο Ζ΄. Παραλλήλως, ξεκίνησε
συστηματική δίωξη των οπαδών της Κλεοπάτρας Β΄, επιφέροντας όμως έτσι σημαντικό
πλήγμα στην πνευματική ηγεσία της Αλεξάνδρειας. Η γέννηση το επόμενο έτος (144
π.Χ.) γιου από την Κλεοπάτρα Β΄, του Πτολεμαίου, ο οποίος επονομάστηκε
Μεμφίτης, επειδή ο τοκετός συνέπεσε με τη στέψη του πατέρα του Φύσκωνος κατά το
αιγυπτιακό έθιμο στη Μέμφι, δεν συνέσφιξε τον δεσμό μεταξύ των συζύγων.
Αντίθετα, οι μεταξύ τους σχέσεις δεν άργησαν να επιδεινωθούν, όταν το 142 π.Χ.
ο Φύσκων βίασε και στη συνέχεια νυμφεύθηκε την ανιψιά του Κλεοπάτρα Γ΄ (Κόκκη),
κόρη του αδερφού του Πτολεμαίου ΣΤ΄ και της αδελφής και συζύγου του. Η
πρωτοφανής αυτή για την ελληνιστική εποχή συμβασιλεία της «Κλεοπάτρας της
αδερφής» και «Κλεοπάτρας της γυναικός», όπως αποκαλούνταν από τα επίσημα
έγγραφα μητέρα και κόρη, δεν ήταν δυνατό να διαρκέσει πολύ. Ήδη το 142 π.Χ. η
Κλεοπάτρα Β΄ παραμερίστηκε και μόνοι βασιλείς παρέμειναν οι «θεοί Ευεργέται»
Πτολεμαίος Φύσκων και Κλεοπάτρα Γ΄. Η θέση του Φύσκωνος δεν ήταν ωστόσο
ασφαλής. Η αυθαιρεσία και η ωμότητα της διακυβέρνησής του, που υπήρξαν αιτία να
του δοθεί, εκτός από την ήδη μειωτική επωνυμία του Φύσκωνος, και εκείνη του
«Κακεργέτου», τον αποξένωσαν από τους ανθρώπους των γραμμάτων και από τα πλήθη
των Αλεξανδρινών που εξακολουθούσαν να υποστηρίζουν την Κλεοπάτρα Β΄. Ο Φύσκων
αναγκάστηκε, έτσι, να συμφιλιωθεί μαζί της και από το έτος 139 π.Χ. εμφανίζεται
και πάλι ως συμβασίλισσα. Η απομάκρυνση του
Πτολεμαίου Φύσκωνος από την Αλεξάνδρεια Η αντιζηλία μεταξύ των δύο βασιλισσών δεν
άργησε να οδηγήσει σε νέα ρήξη. Το 132/1 π.Χ. οι Αλεξανδρινοί, με την υποκίνηση
της Κλεοπάτρας Β΄ πιθανότατα, επαναστάτησαν, πυρπόλησαν τα ανάκτορα και
υποχρέωσαν τον Φύσκωνα και την Κλεοπάτρα Γ΄ να ζητήσουν καταφύγιο στην Κύπρο. Η
πρόθεση της Κλεοπάτρας Β΄ ήταν προφανώς να συμβασιλεύσει με τον γιο της
Πτολεμαίο Μεμφίτη. Ο Φύσκων, ωστόσο, δεν ήταν διατεθειμένος να εγκαταλείψει τον
αγώνα. Συγκέντρωσε ισχυρές μισθοφορικές δυνάμεις και απήγαγε τον Μεμφίτη από
την Κυρήνη όπου βρισκόταν και τον έφερε στην Κύπρο. Η Κλεοπάτρα Β΄, όμως,
πράγμα πρωτοφανές στην ελληνιστική εποχή, δεν δίστασε να ανακηρυχθεί μόνη
βασίλισσα, χωρίς άρρενα συμβασιλέα. Η αντίδραση του Φίλωνος υπήρξε συνεπής με
τον χαρακτήρα του και το παρελθόν του. Δολοφόνησε τον δωδεκαετή γιο τους
Πτολεμαίο Μεμφίτη και απέστειλε στην Κλεοπάτρα τα ακρωτηριασμένη μέλη του την
ημέρα των γενεθλίων της (131 π.Χ.). Ο αμείλικτος αγώνας μεταξύ των δύο αδελφών
έλαβε σύντομα τη μορφή εμφυλίου πολέμου που παρέσυρε στη δίνη του όλο τον
πληθυσμό του βασιλείου. Ύστερα από δύο χρόνια αγώνων, το 129 π.Χ., ο Φύσκων
κατόρθωσε να επιβληθεί στην ύπαιθρο, της Άνω Αιγύπτου κυρίως, και να περιορίσει
στην Αλεξάνδρεια την Κλεοπάτρα Β΄, η οποία για να διασπάσει τον εχθρικό κλοιό
επικαλέστηκε τη βοήθεια του γαμπρού της (συζύγου της κόρης της Κλεοπάτρας Θεάς)
Σελευκίδη βασιλιά, Δημήτριου Β΄. Η αίτηση της Κλεοπάτρας Β΄ για βοήθεια,
που συνοδευόταν και από την προσφορά του πτολεμαϊκού θρόνου, φάνηκε στην
Δημήτριο εύκολη διέξοδος από το χάος του βασιλείου του και χωρίς να υπολογίζει
τις ανυπέρβλητες δυσκολίες του εγχειρήματος προτίμησε, αντί να επιδοθεί στην
απαραίτητη ανασυγκρότηση του κράτους του, να εκστρατεύσει εναντίον της
Αιγύπτου. Στο Πηλούσιο όμως αποκρούστηκε από τις δυνάμεις του Φύσκωνος και
γρήγορα υποχρεώθηκε να επιστρέψει στη Συρία. Η Κλεοπάτρα Β΄, όταν έχασε κάθε
ελπίδα ενισχύσεως από τον γαμπρό της, κατέφυγε με τους βασιλικούς θησαυρούς
στην Αντιόχεια. Οι Αλεξανδρινοί, ωστόσο, αντιστάθηκαν επί ένα ακόμη έτος και
δεν άνοιξης τις πύλες της πόλεώς τους στον Φύσκωνα παρά τον χειμώνα του 127/6
π.Χ. Τα αντίποινα που επιφύλαξε ο Πτολεμαίος Η΄ στους κατοίκους της πρωτεύουσάς
του συνεχίστηκαν επί δύο χρόνια και ξεπέρασαν σε ωμότητα τα προηγούμενά του
εγκλήματα. Η μανία του στράφηκε ιδίως εναντίον των Ελλήνων και των κέντρων της
πολιτικής, κοινωνικής και πνευματικής τους δραστηριότητας. Ο Φύσκων
καταφέροντας και νέο πλήγμα στην πνευματική ακτινοβολία του Ελληνισμού της
Αιγύπτου επέβαλε με βασιλικό διάταγμα τη διάλυση όλων των «πολιτευμάτων»,
«γυμνασίων» και άλλων ελληνικών συλλόγων της Αλεξάνδρειας, καθώς και τη δήμευση
των περιουσιών τους. Ο Πτολεμαίος Η΄ (Φύσκων) συμφιλιώθηκε με
την αδελφή του, Κλεοπάτρα Β΄, το 124 π.Χ. Η Κλεοπάτρα Β΄ επέστρεψε ως
συμβασίλισσα πάλι του Φύσκωνος και της Κλεοπάτρας Γ΄. Η συμφιλίωση μεταξύ των
τριών επισφραγίστηκε με τη μεταθανάτια αποκατάσταση στη δυναστική λατρεία των
αθώων θυμάτων του Φύσκωνος, του Πτολεμαίου Ζ΄ και του Πτολεμαίου Μεμφίτη.
Ωστόσο, η επαναφορά της τριπλής συμβασιλείας δεν αρκούσε για να αποκαταστήσει
την τάξη και τη γαλήνη που είχε σοβαρότατα διασαλευτεί κατά την εποχή της
«ταραχής». Οι βασιλείς ανίκανοι να επιβάλουν ριζικές και γενναίες λύσεις
ακολούθησαν την εύκολη οδό των εκκλήσεων στη φιλοτιμία των υπηκόων τους και των
οργάνων της διοίκησης, και των παραχωρήσεων προς το ιθαγενές ιδίως στοιχείο. Ο θάνατος του
Πτολεμαίου Φύσκωνος Ο Πτολεμαίος Η΄ πέθανε τον Ιούνιο του 116
π.Χ. σε ηλικία 65 περίπου ετών. Μολονότι κατά την περίοδο της βασιλείας του οι
εδαφικές απώλειες που υπέστη το κράτος ήταν μικρές, οι δυναστικές έριδες, για
τις οποίες έφερε βαρύτατες ευθύνες ο ίδιος, εξάντλησαν τόσο πολύ το άλλοτε
πλούσιο και ισχυρό πτολεμαϊκό βασίλειο, ώστε το τέλος της ελληνικής κυριαρχίας
ήταν πια μόνο ζήτημα χρόνου. Οι όροι μάλιστα της διαθήκης του, με την οποία
διακανόνιζε το θέμα της διαδοχής του, επέσπευσαν τη διάλυση του κράτους. Ο Φύσκων είχε από την Κλεοπάτρα Γ΄, την
Κόκκη, δύο γιους, τον πρεσβύτερο Πτολεμαίο (Θ΄ Φιλομήτωρα, Σωτήρα Β΄, Λάθυρο)
και τον νεότερο Αλέξανδρο (Πτολεμαίο Ι΄, τον Παρείσακτο), καθώς και τρεις
θυγατέρες, την Κλεοπάτρα Δ΄, σύζυγο του πρεσβύτερου αδερφού της, την Κλεοπάτρα
Τρύφαινα, σύζυγο του Αντιόχου Η΄ Γρυπού και την Κλεοπάτρα Σελήνη. Είχε επίσης
από την παλλακίδα Ειρήνη ένα νόθο γιο, τον Πτολεμαίο Απίωνα. Για να μην έλθει
σε σύγκρουση με τη σύζυγό του την Κλεοπάτρα Γ΄ (η Κλεοπάτρα Β΄ είχε πιθανότατα
ήδη πεθάνει), η οποία υποστήριζε τον Αλέξανδρο, άφηνε εκείνη να αποφασίσει
ποιος από τους δύο γιους της θα συμβασίλευε μαζί της στην Αίγυπτο και ποιος θα
αναλάμβανε τη διοίκηση της Κύπρου. Στον νόθο γιο του τέλος παραχωρούσε την
Κυρηναϊκή, της οποίας πιθανότατα ήταν ήδη διοικητής. Η Κλεοπάτρα Γ΄
βασίλισσα της Αιγύπτου Η Κλεοπάτρα Γ΄ επιχείρησε να επωφεληθεί
από την απουσία του πρεσβύτερου γιου της στην Κύπρο, όπου είχε σταλεί ως
«στρατηγός και ναύαρχος» για να ανακηρύξει συμβασιλέα τον Αλέξανδρο, αλλά η
αντίδραση του στρατού και των Αλεξανδρινών την υποχρέωσε να προσκαλέσει τον
Πτολεμαίο Λάθυρο, τη θέση του οποίου στην Κύπρο κατέλαβε από το 114/3 π.Χ.
τουλάχιστον ο Αλέξανδρος. Η αρχή της νέας συμβασιλείας εορτάστηκε με
θριαμβευτική περιήγηση της Κλεοπάτρας Γ΄ και του Πτολεμαίου Λάθυρου στην Άνω
Αίγυπτο ως τα σύνορα της Αιθιοπίας. Η αυταρχικότητα όμως της φιλόδοξης
βασίλισσας δεν άργησε να εκδηλωθεί. Το επόμενο έτος 115 π.Χ. υποχρέωσε τον
πρεσβύτερο γιο της να διαζευχθεί την Κλεοπάτρα Δ΄, την οποία υπεραγαπούσε και
να νυμφευθεί τη νεότερη αδελφή του Κλεοπάτρα Σελήνη. Η διωγμένη βασίλισσα
κατέφυγε στην Κύπρο και αφού συγκέντρωσε ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις
διεκπεραιώθηκε στη Συρία. Εκεί νυμφεύθηκε τον νέο διεκδικητή του σελευκιδικού
θρόνου Αντίοχο Θ΄ Κυζικηνό. Παρά την υποστήριξή της όμως ο Κυζικηνός ηττήθηκε
το 112 π.Χ. και η Κλεοπάτρα Δ΄ πολιορκήθηκε στην Αντιόχεια, αιχμαλωτίστηκε από
τον Αντίοχο Γρυπό και θανατώθηκε με διαταγή της αδελφής της και συζύγου του
Γρυπού Τρύφαινας. Το επόμενο έτος όμως ο Κυζικηνός ξεπλήρωσε την ήττα του
νικώντας σε μάχη τον Γρυπό και εκδικήθηκε τον φόνο της συζύγου του
αιχμαλωτίζοντας και εκτελώντας την Τρύφαινα. Η απομάκρυνση του
Πτολεμαίου Λάθυρου από την Αίγυπτο Η ανάμιξη των Πτολεμαίων στη σελευκιδική
δυναστική κρίση έγινε σοβαρότερη όταν ο Πτολεμαίος Λάθυρος, παρά τη θέληση της
μητέρας του που υποστήριζε τον Γρυπό και τον σύμμαχό του αρχιερέα των Ιουδαίων
Ιωάννη Υρκανό, ενίσχυσε με 6.000 άνδρες τον Κυζικηνό (108/7 π.Χ.). Όπως ήταν
επόμενο, η διάσταση μεταξύ των δύο συμβασιλέων του αιγυπτιακού τμήματος του
πτολεμαϊκού κράτους επιδεινώθηκε και η Κλεοπάτρα Γ΄ Κόκκη επανέλαβε τις
ραδιουργίες της για να αντικαταστήσει τον Πτολεμαίο Λάθυρο με τον νεότερο
αδελφό του. (Φαίνεται ότι ήδη το 110 π.Χ. πέτυχε για ένα μικρό διάστημα να
επιβάλει τον τελευταίο ως βασιλιά στην Αίγυπτο, αλλά τελικά υποχρεώθηκε να
επαναφέρει τον Λάθυρο.) Διέβαλε τον πρεσβύτερο γιο της στα πλήθη των
Αλεξανδρινών ισχυριζόμενη ότι δήθεν επιχείρησε να τη δολοφονήσει και κατόρθωσε
έτσι να τον υποχρεώσει να καταφύγει στην Κύπρο, αφήνοντας την Αίγυπτο, όπου
παρέμειναν η σύζυγός του Κλεοπάτρα Σελήνη και τα δυο τους παιδιά, στον αδελφό
του Πτολεμαίο Ι΄ Αλέξανδρο Θεό Φιλομήτορα. Το χάος επιδεινώθηκε όταν από τις
έριδες μεταξύ της συζύγου και των νόμιμων παιδιών του Φύσκωνος επωφελήθηκε ο
νόθος Πτολεμαίος Απίων για να λάβει τον τίτλο του βασιλιά, επισφραγίζοντας έτσι
την τριχοτόμηση του πτολεμαϊκού κράτους. Ούτε όμως η φυγή του Λάθυρου στην Κύπρο
ικανοποίησε τις ακόρεστες φιλοδοξίες της Κλεοπάτρας Γ΄ (Κόκκης). Αποβλέποντας
στην οριστική εξόντωσή του, έστειλε εναντίον του δυνάμεις οι οποίες τον
υποχρέωσαν να ζητήσει καταφύγιο στη Σελεύκεια της Πιερίας. Ωστόσο ο Λάθυρος,
αφού διέφυγε εκεί δολοφονική απόπειρα εναντίον του, κατόρθωσε να ανακαταλάβει την
Κύπρο· οι προσπάθειες της μητέρας του να τον εκδιώξει ναυάγησαν, καθώς τα
στρατεύματα που έστελνε εναντίον του αποστατούσαν προς τον νόμιμο βασιλιά.
Αντίθετα οι εξελίξεις των γεγονότων στο σελευκιδικό βασίλειο επέτρεψαν στον
Λάθυρο να επιβάλει, προσωρινά τουλάχιστον, την αρχή του σε τμήμα της Συρίας και
μάλιστα να επιχειρήσει να ανακαταλάβει την Αίγυπτο. Η κατάληψη της
Γάζας από τον Πτολεμαίο Λάθυρο Το 103 π.Χ. ανταποκρινόμενος σε έκκληση
των κατοίκων της Πτολεμαΐδας που βρισκόταν υπό πολιορκία από δυνάμεις του νέου
αρχιερέα και βασιλιά των Ιουδαίων Αλεξάνδρου Ιανναίου, έσπευσε σε βοήθειά τους
με 30.000 άνδρες. Όταν όμως οι Πτολεμαιείς άλλαξαν γνώμη και αποποιήθηκαν τη
βοήθειά του, ο Πτολεμαίος Λάθυρος αντί να αποδεχθεί ανάλογη έκκληση των κατοίκων
της Γάζας που πιέζονταν επίσης από τους Ιουδαίους, προτίμησε να συμμαχήσει με
τον Ιανναίο και να καταλάβει προς όφελος των Ιουδαίων στη Γάζα. Η συμμαχία όμως
δεν διήρκησε πολύ. Μόλις ο Λάθυρος πληροφορήθηκε ότι ο Ιανναίος ερχόταν
παράλληλα σε διαπραγματεύσεις με τη μισητή μητέρα του Κλεοπάτρα Γ΄, στράφηκε
εναντίον του Ιουδαίου αρχιερέα, συνέτριψε τις δυνάμεις του σε μεγάλη μάχη εκ
παρατάξεως στις όχθες του Ιορδάνη και έγινε κύριος της Γάζας, της Πτολεμαΐδας
και σημαντικού μέρους της Ιουδαίας. Η είδηση των επιτυχιών του Λάθυρου
προκάλεσε πανικό στην Αλεξάνδρεια. Η Κλεοπάτρα Γ΄ έσπευσε να συμφιλιωθεί με τον
Πτολεμαίο Αλέξανδρο, με τον οποίο είχε έλθει επίσης σε διάσταση, και τον
έστειλε επικεφαλής του στόλου εναντίον των παραλιακών πόλεων της Φοινίκης, ενώ
η ίδια με τις πεζικές δυνάμεις που ήταν υπό τις διαταγές των Ιουδαίων στρατηγών
εισέβαλε στην Κοίλη Συρία. Προηγουμένως, για κάθε ενδεχόμενο έστειλε στην Κω
τους δυο γιους του Λάθυρου και τον γιο του Πτολεμαίου Αλέξανδρου, καθώς και
σημαντικό μέρος των βασιλικών θησαυρών, πιθανότατα με τη συνοδεία της
Κλεοπάτρας Σελήνης, την οποία έδωσε ως σύζυγο στον Αντίοχο Η΄ Γρυπό. Ο θάνατος της
Κλεοπάτρας Γ΄ Κόκκης Ο Λάθυρος, μολονότι είχε να αντιμετωπίσει
τον ισχυρό συνασπισμό της μητέρας του, του Γρυπού και του Ιανναίου, επιχείρησε
να εισβάλει αιφνιδιαστικά στην Αίγυπτο. Στο Πηλούσιο όμως αποκρούστηκε,
επέστρεψε να διαχειμάσει στην Γάζα και την επόμενη άνοιξη (102 π.Χ.) απέπλευσε
στην Κύπρο. Η Πτολεμαΐδα καταλήφθηκε από την Κλεοπάτρα Γ΄, η οποία μάλιστα
σκέφθηκε προς στιγμήν να στραφεί κατά του Ιανναίου και να επιχειρήσει,
πραγματοποιώντας την παλαιά φιλοδοξία των Πτολεμαίων, να καταλάβει την Κοίλη
Συρία, αλλά τελικά μεταπείστηκε από τους Ιουδαίους στρατηγούς της και επέστρεψε
στην Αίγυπτο. Εκεί όμως το επόμενο έτος (101 π.Χ.) δολοφονήθηκε από τον γιο της
Πτολεμαίο Αλέξανδρο, ο οποίος κινδύνευε και πάλι να πέσει θύμα των ραδιουργιών
της μητέρας του. Ο θάνατος του
Πτολεμαίου Αλέξανδρου του Παρείσακτου Για τη διακυβέρνηση του Πτολεμαίου
Αλέξανδρου, ο οποίος συμβασίλευσε με τη σύζυγό του και θυγατέρα του αδελφού του
Λάθυρου, Βερενίκη, ελάχιστα γνωρίζουμε. Οι κρίσεις που διασώζονται γι’ αυτόν
στους αρχαίους συγγραφείς δεν είναι καθόλου κολακευτικές και το βέβαιο είναι
ότι το 88 π.Χ. αντιμετώπισε στρατιωτική εξέγερση, ίσως λόγω της φιλοϊουδαϊκής
πολιτικής του, και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αίγυπτο και να καταφύγει με
τη Βερενίκη στη Λυκία. Όταν επικεφαλής του στόλου του επιχείρησε να καταλάβει
την Κύπρο, ηττήθηκε από τον Αλεξανδρινό ναύαρχο Χαιρέα και φονεύθηκε. Εν τω
μεταξύ από την Κύπρο, όπου είχε παραμείνει και είχε συνεχίσει να αναμιγνύεται
στις διαμάχες των Σελευκιδών (το 94 π.Χ. μάλιστα εγκατέστησε ως βασιλιά στη
Δαμασκό τον Δημήτριο Γ΄ Φιλοπάτορα Σωτήρα), ο Πτολεμαίος Λάθυρος επέστρεψε στην
Αίγυπτο. Έτσι, ύστερα από 20 περίπου έτη βρέθηκε και πάλι ενωμένο υπό ένα
μονάρχη το πτολεμαϊκό βασίλειο, εκτός όμως από την Κυρηναϊκή. Πραγματικά το 96
π.Χ. πεθαίνοντας ο Πτολεμαίος Απίων κληροδότησε με τη διαθήκη του το κράτος
του, εκτός από τις πόλεις στις οποίες απέδωσε την ελευθερία τους, στον δήμο των
Ρωμαίων. Αν και για λόγους εσωτερικής ρωμαϊκής πολιτικής η ίδρυση της επαρχίας
Κυρηναϊκής δεν πραγματοποιήθηκε πριν από το 74 π.Χ., η απώλεια του τμήματος
αυτού του βασιλείου ήταν οριστική για τους Πτολεμαίους. Τα τελευταία έτη
της βασιλείας του Πτολεμαίου Θ΄, Λάθυρου Τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα που
είχε να αντιμετωπίσει ο Λάθυρος μετά την αποκατάστασή του στον θρόνο ήταν
σοβαρότατα. Οι ταραχές, που από το 90 π.Χ. είχαν επαναληφθεί στην Αίγυπτο,
έλαβαν το 88 π.Χ., εξαιτίας ίσως της αναζωπύρωσης της δυναστικής κρίσης,
οξύτατη τροπή με επίκεντρο τις Θήβες. Η καταστολή της επανάστασης απαίτησε
επίπονες προσπάθειες και μόνο ύστερα από τρία χρόνια, το 85 π.Χ., οι Θήβες
ανακαταλήφθηκαν και για παραδειγματισμό καταστράφηκαν. Κατά την ίδια εποχή
μαινόταν στην Ανατολή ο Α΄ Μιθριδατικός πόλεμος και ο Λάθυρος αντιμετώπιζε
πιέσεις και των δύο αντιπάλων που επιθυμούσαν να αποσπάσουν την υποστήριξή του.
Ο Λαγίδης βασιλιάς ούτε με την πανίσχυρη Ρώμη τολμούσε να έρθει σε σύγκρουση
ούτε με τον Μιθριδάτη -που καταλαμβάνοντας την Κω είχε γίνει κύριος των
βασιλικών θησαυρών και, το κυριότερο, των δυο γιων του Λάθυρου, καθώς και του
γιου του Πτολεμαίου Αλέξανδρου- επιθυμούσε να δυσαρεστήσει. Έτσι, όταν το 87/6
π.Χ. ο ύπαρχος του Σύλλα, Λεύκιος Λικίνιος Λούκουλλος επισκέφτηκε την Αλεξάνδρεια,
ο Λάθυρος του επιφύλαξε μεγαλοπρεπέστατη υποδοχή, του προσέφερε πλούσια δώρα
και τον συνόδευσε ως την Κύπρο, αλλά απέφυγε να του παράσχει και την παραμικρή
βοήθεια. Λίγα χρόνια αργότερα, το 80 π.Χ., πέθανε ο
Πτολεμαίος Λάθυρος σε ηλικία 62 περίπου ετών, αφήνοντας ως μόνο απόγονο στην
Αίγυπτο τη θυγατέρα του Βερενίκη και επιδόξους διεκδικητές του θρόνου τους δυο
γιους του και τον γιο του αδελφού του Πτολεμαίου Αλέξανδρου, που το 84 π.Χ.
είχε αποδράσει από τον Μιθριδάτη και είχε καταφύγει στη Ρώμη. Οι ιστορικές πληροφορίες έχουν αντληθεί από τον 5ο
τόμο της Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους, της Εκδοτικής Αθηνών.
