Charlene Murray Zatloukal
Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΑΚΜΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ (1570-1669) ΚΡΗΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ
Ύστερα από την πτώση και της Κύπρου στους Τούρκους (1571), τα μόνα σχεδόν ελληνικά μέρα που μένουν υπό την κυριαρχία των Βενετών είναι η Κρήτη και τα Εφτάνησα. Θα παίξουν και τα δύο σημαντικό ρόλο στη λογοτεχνία. Η κρητική λογοτεχνία του τέλους του 16ου και του 17ου αιώνα είναι μια χρυσή περίοδος στην ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Είναι μαζί και η κορύφωση της λογοτεχνίας της Αναγέννησης στην Ελλάδα. Έξω από την πρώιμη Βοσκοπούλα και από το ωριμότερο έργο, τον Ερωτόκριτο, όλα τα έργα της περιόδου αυτής είναι έργα θεατρικά. Το θέατρο είναι το περισσότερο κοινωνικό, εκείνο που προϋποθέτει απαραίτητα ένα κοινό στο οποίο απευθύνεται. Ο Γεώργιος Χορτάτσης, εισηγητής του θεάτρου στην Κρήτη είναι περίπου σύγχρονος με τον Σαίξπηρ. (Με λογοτεχνικά καθαρή και υψωμένη γλώσσα). Ο Γεώργιος Χορτάτσης είναι και σύγχρονος με έναν άλλο κορυφαίο συντοπίτη του, τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο. Έγραψε τρία θεατρικά έργα: την Ερωφίλη, τον Κατζούρμπο και την Πανώρια. Τα έγραψε μεταξύ 1585 και 1600. Αυτά αντιπροσωπεύουν τρία διαφορετικά θεατρικά είδη, την τραγωδία, την κωμωδία και το ποιμενικό δράμα. Ο Χορτάτσης ανήκει στην ανώτερη αστική τάξη, είναι μορφωμένος, γεννήθηκε στα μισά περίπου του 16ου αιώνα και πέθανε το 1610. Ο Χορτάτσης είναι θεατρικός συγγραφέας και ποιητής πρώτης γραμμής.
ΤΡΑΓΩΔΙΕΣ
Το αριστούργημά του είναι η Ερωφίλη, τραγωδία κλασική. Οι δύο κεντρικοί ήρωες είναι η Ερωφίλη, κόρη του βασιλιά Φιλόγονου, και ο Πανάρετος, άξιος στρατηγός. Έχουν παντρευτεί κρυφά και ο βασιλιάς όταν το μαθαίνει αφήνει να ξεχυθεί όλη του η οργή για τον παράταιρο γάμο, θα σκοτώσει με μαρτυρικό θάνατο τον Πανάρετο. Η Ερωφίλη θα αυτοκτονήσει μοιρολογώντας, αλλά και τα κορίτσια του χορού σκοτώσουν τον άκαρδο βασιλιά. Προλογίζει ο Χάρος και εμφανίζεται στη σκηνή το φάντασμα του αδερφού του βασιλιά – που αυτός τον είχε σκοτώσει για να του πάρει το θρόνο – όργανο τώρα της θείας Δικαιοσύνης. Οι αρετές του έργου είναι πολλές, γλώσσα υψηλή, στίχος έντεχνος, και μια λογοτεχνική «μαστοριά» που μας φέρνει ξαφνικά πολύ πιο πέρα από την κοινή στάθμη των έργων του πρώτου μισού του αιώνα. Ιδιαίτερη θέση κατέχουν τα τέσσερα χορικά με τις θαυμάσια σμιλεμένες τερτσίνες. Ανάμεσα στις πράξεις παρεμβάλλονται τέσσερα Ιντερμέδια, με θέμα ολότελα διαφορετικό.
Ο Βασιλεύς Ροδολίνος, γράφτηκε από τον Ιωάννη Ανδρέα Τρωίλο από το Ρέθυμνο και τυπώθηκε στη Βενετία το 1647. Με θέμα τη σύγκρουση του ήρωα ανάμεσα στο αίσθημα της φιλίας και του έρωτα. Η τρίτη τραγωδία, ο Ζήνων, παραστάθηκε στη Ζάκυνθο στα 1682-83, ο ποιητής μας είναι άγνωστος. Υπόθεση είναι οι δολοπλοκίες του βυζαντινού αυτοκράτορα του 5ου αιώνα Ζήνωνα και του εξαδέλφου του Λογγίνου, για να κρατήσουν το θρόνο και η τελική τους τιμωρία.
ΚΩΜΩΔΙΕΣ
Ο Χορτάτσης έγραψε και την καλύτερη από τις τρεις κωμωδίες του κρητικού θεάτρου που μας έχουν σωθεί, τον Κατζούρμπο, χρονολογημένη στα 1595-1600, που είναι και το ωριμότερο έργο του. Στρέφεται γύρω από το πολύ συνηθισμένο την εποχή εκείνη θέμα του αναγνωρισμού των χαμένων παιδιών. Στον Κατζούρμπο δύο νέοι, ο Νικολός και η Κασσάντρα, αγαπιούνται, αλλά η ψυχομάνα της νέας, η Πουλισένα, θέλει, για να κερδίσει χρήματα να την παραδώσει στο γέρο Αρμένη. Στο τέλος φανερώνεται πως η Κασσάντρα είναι η κόρη του, που του την είχαν αρπάξει Τούρκοι και η κωμωδία τελειώνει με το γάμο των δύο νέων. Η κωμωδία έχει για πρότυπο το είδος που είναι γνωστό ως commedia erudita. Η κωμωδία του Στάθη, δεν ξέρουμε τον ποιητή, ούτε και με ακρίβεια τον χρόνο που γράφτηκε. Προς τα τελευταία χρόνια του 16ου ή τα πρώτα του 17ου αιώνα, και τείνουν ακόμη να παραδεχτούν πώς και του Στάθη ποιητής πρέπει να είναι ο Χορτάτσης. Έχουμε δύο ζευγάρια ερωτευμένων που αγαπιούνται κάπως περίεργα: η Φαίδρα αγαπά το νέο Χρύσιππο, αυτός όμως αγαπά τη Λαμπρούσα, ενώ τη Φαίδρα την αγαπά ο Πάμφιλος. Τον Φορτουνάτο, του Μάρκου Αντώνιου Φόσκολου, ο οποίος πέθανε το 1662, η κωμωδία πρέπει να τοποθετηθεί στα λίγο προγενέστερα χρόνια. Η βασική υπόθεση είναι η ίδια, υπάρχει το ζευγάρι των ερωτευμένων νέων, ο γέρο ξεκουτιάρης και ο αναγνωρισμός του χαμένου παιδιού στο τέλος.
ΠΟΙΜΕΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ
Ο Χορτάτσης έγραψε ένα δράμα ποιμενικό την Πανώρια (που παλιότερα ήταν γνωστή ως Γύπαρης), γραμμένο γύρω στα 1585-1590. Έχουμε επίσης τη Βοσκοπούλα. Δεν ξέρουμε ούτε το όνομα του συγγραφέα ούτε πότε ακριβώς γράφτηκε. Το 1627 που πρωτοτυπώθηκε φαίνεται πως ήταν κιόλας αρκετά γνωστό. Ο στίχος του δεν είναι ο δοκιμασμένος δεκαπεντασύλλαβος αλλά ένας απλοϊκός εντεκασύλλαβος συνταιριασμένος σε ρίμα ζευγαρωτή. Το θέμα της Πανώριας ακολουθεί το τυπικό σχήμα των αναρίθμητων ποιμενικών ιλαροτραγωδιών της Ιταλίας. Δύο ζευγάρια βοσκών: Ο Γύπαρης αγαπά την Πανώρια και ο Αλέξης την Αθούσα, οι βοσκοπούλες όμως δεν καταδέχονται τον έρωτά τους. Στο τέλος οι βοσκοί θα ικετεύσουν τη θεά Αφροδίτη και ο γιος της ο Έρωτας θα τις χτυπήσει με το τόξο του και θα φέρει έτσι την αίσια λύση. Τα κρητικά ποιμενικά έργα μολονότι μιμούνται τα ιταλικά πρότυπα, τα απαλλάσσουν από τη μυθολογική σκηνογραφία και φέρνουν αναπάντεχη δροσιά και απλότητα.
ΘΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΒΡΑΑΜ ΚΑΙ ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ
Η Θυσία του Αβραάμ, μια δραματοποίηση του γνωστού επεισοδίου της Π. Διαθήκης. Η δράση αρχίζει με την εμφάνιση του Αγγέλου στον κοιμισμένο Αβραάμ, ακολουθούν δραματικοί διάλογοι με τη Σάρρα, η πορεία προς τη θυσία, και το αίσιο τέλος. Το έργο πρέπει να γράφτηκε το 1635, τυπώθηκε για πρώτη φορά το 1696. Η Θυσία είναι αναμφισβήτητα ένα δράμα θρησκευτικό, το ελληνικό έργο είναι από κάθε άποψη ανώτερο από το ασήμαντο ιταλικό. Δε χωρίζεται σε πράξεις και σκηνές και δεν τηρεί τις τρεις καθιερωμένες ενότητας. Δεν υπάρχουν επίσης χοροί και χορικά. Ο ποιητής της Θυσίας είναι ο ποιητής του Ερωτόκριτου, ο Βιτσέντζος Κορνάρος. Το δραματικό έργο είναι ποίημα της νεότητας του, έτσι εξηγείται η τόλμη του και η επαναστατικότητά του. Ο Ερωτόκριτος είναι το ποίημα της ωριμότητας. «Ποίημα ερωτικόν», ονομάζει τον Ερωτόκριτο ο πρώτος εκδότης. Σωστότερο είναι να το ονομάσουμε αφηγηματικό ποίημα ή έμμετρο μυθιστόρημα. Στο προοίμιό του ο ποιητής μας λέει πως θα μιλήσει για του έρωτα τις μπόρεσες και για των αρμάτων τις ταραχές. Μας διηγείται σε πέντε μέρη και σε πάνω από 10.000 στίχους, την ερωτική ιστορία του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας, τις δυσκολίες και τα βάσανα τους, ως το τελικό αίσιο τέλος. Στην αρχαία εποχή και στην Αθήνα. Η Αρετούσα είναι η μοναχοκόρη του βασιλιά Ηρακλή, ο Ερωτόκριτος ο γιος του συμβούλου του. Μπορείς να ανοίξεις στην τύχη το βιβλίο, δεν υπάρχει ποτέ φόβος να πέσεις σ’ ένα σημείο ανιαρό ή λιγότερο ενδιαφέρον, ο ποιητής διατηρεί παντού την ανώτερη διάθεσή του που πηγάζει από πλούσιο απόθεμα εσωτερικό. Οι στίχοι του είναι από τους πιο μελωδικούς δεκαπεντασύλλαβους που έχουμε στη νεοελληνική λογοτεχνία. «Βιτσέντζος είναι ο ποιητής και στη γενιά Κορνάρος», πατρίδα του η Σητεία της ανατολικής Κρήτης. Αν είναι ωριμότερο έργο του ποιητή, όπως υποθέσαμε τότε θα πρέπει να τοποθετηθεί μετά τη Θυσία του Αβραάμ, που γι’ αυτήν έχουμε μαρτυρημένη χρονολογία το 1635 και πριν από το 1645, χρονιά που άρχισε ο βενετοτουρκικός πόλεμος, ή έστω το 1648, όταν άρχισε η πολιορκία του Μεγάλου Κάστρου. Ο Ερωτόκριτος είναι το αριστούργημα της κρητικής λογοτεχνίας, είναι συνάμα και ένα έργο κορυφαίο της νεοελληνικής ποίησης ολόκληρης, ένα έργο ορόσημο. Πρώτη του έκδοση έχουμε, με καθυστέρηση, στη Βενετία το 1713.
Η Θυσία του Αβραάμ, μια δραματοποίηση του γνωστού επεισοδίου της Π. Διαθήκης. Η δράση αρχίζει με την εμφάνιση του Αγγέλου στον κοιμισμένο Αβραάμ, ακολουθούν δραματικοί διάλογοι με τη Σάρρα, η πορεία προς τη θυσία, και το αίσιο τέλος. Το έργο πρέπει να γράφτηκε το 1635, τυπώθηκε για πρώτη φορά το 1696. Η Θυσία είναι αναμφισβήτητα ένα δράμα θρησκευτικό, το ελληνικό έργο είναι από κάθε άποψη ανώτερο από το ασήμαντο ιταλικό. Δε χωρίζεται σε πράξεις και σκηνές και δεν τηρεί τις τρεις καθιερωμένες ενότητας. Δεν υπάρχουν επίσης χοροί και χορικά. Ο ποιητής της Θυσίας είναι ο ποιητής του Ερωτόκριτου, ο Βιτσέντζος Κορνάρος. Το δραματικό έργο είναι ποίημα της νεότητας του, έτσι εξηγείται η τόλμη του και η επαναστατικότητά του. Ο Ερωτόκριτος είναι το ποίημα της ωριμότητας. «Ποίημα ερωτικόν», ονομάζει τον Ερωτόκριτο ο πρώτος εκδότης. Σωστότερο είναι να το ονομάσουμε αφηγηματικό ποίημα ή έμμετρο μυθιστόρημα. Στο προοίμιό του ο ποιητής μας λέει πως θα μιλήσει για του έρωτα τις μπόρεσες και για των αρμάτων τις ταραχές. Μας διηγείται σε πέντε μέρη και σε πάνω από 10.000 στίχους, την ερωτική ιστορία του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας, τις δυσκολίες και τα βάσανα τους, ως το τελικό αίσιο τέλος. Στην αρχαία εποχή και στην Αθήνα. Η Αρετούσα είναι η μοναχοκόρη του βασιλιά Ηρακλή, ο Ερωτόκριτος ο γιος του συμβούλου του. Μπορείς να ανοίξεις στην τύχη το βιβλίο, δεν υπάρχει ποτέ φόβος να πέσεις σ’ ένα σημείο ανιαρό ή λιγότερο ενδιαφέρον, ο ποιητής διατηρεί παντού την ανώτερη διάθεσή του που πηγάζει από πλούσιο απόθεμα εσωτερικό. Οι στίχοι του είναι από τους πιο μελωδικούς δεκαπεντασύλλαβους που έχουμε στη νεοελληνική λογοτεχνία. «Βιτσέντζος είναι ο ποιητής και στη γενιά Κορνάρος», πατρίδα του η Σητεία της ανατολικής Κρήτης. Αν είναι ωριμότερο έργο του ποιητή, όπως υποθέσαμε τότε θα πρέπει να τοποθετηθεί μετά τη Θυσία του Αβραάμ, που γι’ αυτήν έχουμε μαρτυρημένη χρονολογία το 1635 και πριν από το 1645, χρονιά που άρχισε ο βενετοτουρκικός πόλεμος, ή έστω το 1648, όταν άρχισε η πολιορκία του Μεγάλου Κάστρου. Ο Ερωτόκριτος είναι το αριστούργημα της κρητικής λογοτεχνίας, είναι συνάμα και ένα έργο κορυφαίο της νεοελληνικής ποίησης ολόκληρης, ένα έργο ορόσημο. Πρώτη του έκδοση έχουμε, με καθυστέρηση, στη Βενετία το 1713.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου