Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 1η: Η επαγωγική μέθοδος στον συλλογισμό του Σωκράτη.

Jacub Gagnon

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 1^η

Ο Αριστοτέλης επαινεί το Σωκράτη γιατί πρόσφερε την επαγωγική μέθοδο στη φιλοσοφική αναζήτηση. Να εντοπίσετε στο κείμενο τη μέθοδο αυτή και να καταγράψετε το συλλογισμό του Σωκράτη. (Να συμβουλευτείτε και την εισαγωγή του βιβλίου σας, σσ. 36 -37).

[Όπως λέει ο Αριστοτέλης (Μετά τα φυσικά, 1078 b 27 κ.εξ.), ο δρόμος που λογικά ακολούθησε ο Σωκράτης για να αναζητήσει ακριβώς την απόλυτη ουσία των ηθικών εννοιών, ήταν η επαγωγική μέθοδος (οι ἐπακτικοί λόγοι), με σκοπό την εξαγωγή καθολικών ορισμών (τό ὁρίζεσθαι καθόλου). Ξεκινώντας δηλαδή από παραδείγματα συνήθως παρμένα από την καθημερινή ζωή και εμπειρία, προσπαθούσε να οδηγήσει τη σκέψη του συνομιλητή του στην εξαγωγή καθολικών συμπερασμάτων, που να ξεπερνούν την εμπειρία και να φθάνουν σε μια απόλυτη γνώση του θέματος. Και η διαδικασία αυτή είχε επιτυχία όταν προέκυπτε τελικά ένας απόλυτος ορισμός, δηλαδή μια απόλυτη γνώση, για την αλήθεια του καλού και του κακού, της αδικίας και του δικαίου, της ομορφιάς και της ασχήμιας, της σωφροσύνης και της άνοιας, του θάρρους και της δειλίας, της ορθής διακυβέρνησης και της δεσποτείας.]

Ο Σωκράτης στην επιχειρηματολογία που χρησιμοποιεί για να υποστηρίξει το μη διδακτό της αρετής, ακολουθεί την επαγωγική μέθοδο ξεκινώντας τους συλλογισμούς του από παραδείγματα της καθημερινής ζωής και γενικεύοντας τις διαπιστώσεις του καταλήγει στο καθολικό συμπέρασμα πως η αρετή δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο διδασκαλίας.

Στο πρώτο επιχείρημά του ο φιλόσοφος λαμβάνει ως παράδειγμα την τακτική των Αθηναίων, οι οποίοι θεωρούνται απ’ όλους σοφοί, να δέχονται στις συζητήσεις τους στην εκκλησία του δήμου, τη γνώμη όλων των πολιτών για θέματα που αφορούν τη διοίκηση της πόλης, καθώς θεωρούν ότι όλοι ανεξαιρέτως μετέχουν της πολιτικής αρετής, έστω κι αν δεν την έχουν ποτέ διδαχτεί. Ενώ, σε κάθε άλλο ζήτημα που απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις, δέχονται μόνο τη γνώμη εκείνων που είναι ειδικοί επί του θέματος, σε ό,τι έχει να κάνει με τη διοίκηση της πόλης δεν απαιτούν ειδικές γνώσεις, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι Αθηναίοι δεν πιστεύουν ότι η πολιτική αρετή είναι κάτι που διδάσκεται.

Στο δεύτερο επιχείρημά του ο Σωκράτης παίρνει ως παράδειγμα τους γιους και τον ανιψιό του Περικλή, τονίζοντας πως ένας τόσο σπουδαίος πολιτικός άνδρας δεν δίδαξε στα παιδιά του την πολιτική αρετή, που ο ίδιος κατέχει σε ύψιστο βαθμό, κι ούτε αναζήτησε κάποιον δάσκαλο για να τους τη διδάξει, γεγονός που σημαίνει πως ούτε ο Περικλής μπορούσε να διδάξει ένα τέτοιο μάθημα, αλλά ούτε και κάποιος άλλος. Στην περίπτωση, μάλιστα του Κλεινία, του ανιψιού του Περικλή, δεν ήταν εφικτή ούτε καν η στοιχειώδης εκπαίδευση.

Τα επιχειρήματα αυτά του Σωκράτη, παρά το γεγονός ότι δεν είναι αρκούντως πειστικά -δεν είναι άλλωστε αυτή η πρόθεση του φιλοσόφου- αποτελούν εντούτοις χαρακτηριστικές εκφράσεις επαγωγικού συλλογισμού, καθώς ο φιλόσοφος ξεκινά από παραδείγματα περιορισμένου εύρους και καταλήγει σε μια καθολική διαπίστωση. Με αφορμή, δηλαδή, την τακτική των Αθηναίων, αλλά και τις μεμονωμένες περιπτώσεις των γιων και του ανιψιού του Περικλή, ο φιλόσοφος φτάνει στο γενικό συμπέρασμα ότι η αρετή δεν είναι διδακτή. Εκείνο, επομένως, που συμβαίνει στην Αθήνα δεν μπορεί παρά να ισχύει γενικά για όλους τους ανθρώπους.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3η: Πώς έλυσε ο Προμηθέας το πρόβλημα που είχε δημιουργήσει η κατανομή του Επιμηθέα;