Ηλιόδωρος «Αιθιοπικά» Βιβλίο 1ο (ενότητα 2η), ως παράλληλο για τον Κρητικό

Marco Bravo

Ηλιόδωρος «Αιθιοπικά» Βιβλίο 1^ο (ενότητα 2^η), ως παράλληλο για τον Κρητικό

Ήδη πλησίαζαν το πλοίο και τα πτώματα, όταν είδαν ένα θέαμα ακόμα πιο παράξενο. Μια κόρη καθόταν πάνω σ’ ένα βράχο, όμορφη τόσο που θα την έλεγες θεά, βαθιά πονεμένη για το κακό κι όμως μ’ έναν αέρα ευγένειας και περηφάνιας.

Φορούσε δάφνινο στεφάνι στο κεφάλι και είχε στον ώμο κρεμασμένη μια φαρέτρα· το αριστερό της μπράτσο ακουμπούσε στο τόξο, ενώ το χέρι της κρεμόταν χαλαρό. Με τον αγκώνα του άλλου χεριού ακουμπισμένο στον δεξιό μηρό της και με το πρόσωπο αφημένο στην παλάμη, πότε έσκυβε να κοιτάξει έναν νέο που κειτόταν μπροστά της και πότε σήκωνε το κεφάλι για να κοιτάξει ολόγυρα.

Ο δε νέος φαινόταν μεν σοβαρά τραυματισμένος και σαν μόλις να συνερχόταν από τον βαθύ ύπνο του παρ’ ολίγον θανάτου του, αλλ’ ακόμα κι έτσι άνθιζε η αρρενωπή ομορφιά του και το πορφυρό αίμα που κυλούσε ποτάμι στα μάγουλά του έκανε να λάμπει ακόμα περισσότερο η λευκότητα του προσώπου του. Ο πόνος βάραινε τα βλέφαρά του, αλλά η όψη της κόρης τον έκανε να σηκώνει το βλέμμα σ’ αυτήν και το μόνο που ανάγκαζε τα μάτια του να  βλέπουν ήταν ότι έβλεπαν εκείνην. 

Καθώς σιγά σιγά ξαναρχόταν στη ζωή, στέναξε βαθιά και ψιθύρισε αδύναμα λέγοντας «Γλυκιά μου, στ’ αλήθεια έχεις σωθεί ή μήπως, θύμα του πολέμου κι εσύ, δεν στέργεις ούτε και νεκρή να αποσπαστείς από μένα και η ψυχή σου σαν φάντασμα με ακολουθεί στη δυστυχία μου;» Και η κόρη «Από σένα» είπε, «εξαρτάται η σωτηρία μου και ο χαμός μου· το βλέπεις αυτό;» και δείχνοντας ένα ξίφος πάνω στο γόνατό της, «ως τώρα», είπε, «έμεινε αργό γιατί η αναπνοή σου το συγκρατούσε». 

Και με τα λόγια αυτά εκείνη μεν τινάχτηκε από το βράχο, οι δε ληστές που στέκονταν στο λόφο, σαν να τους χτύπησε στη θέα της κεραυνός, έτρεξαν θαμπωμένοι και περίτρομοι να κρυφτούν άλλος κάτω από άλλο θάμνο· πιο μεγάλη ακόμα και πιο θεϊκή φάνταζε τώρα που ήταν όρθια, καθώς τα βέλη βρόντησαν στην ξαφνική κίνησή της, το χρυσοΰφαντο φόρεμά της άστραφτε στον ήλιο και τα μαλλιά της, λυτά κάτω από το βακχικό στεφάνι, κατρακυλούσαν ως τη μέση της σχεδόν. 

Μα περισσότερο απ’ όσα έβλεπαν τους τρόμαζε η άγνοια για όσα γίνονταν· άλλοι απ’ αυτούς νόμιζαν πως είναι κάποια θεά, η Άρτεμη ή η εντόπια Ίσις, άλλοι την περνούσαν για ιέρεια που είχε καταληφθεί από θεϊκή μανία και είχε διαπράξει όλο εκείνο το φονικό. Αυτά έβαζαν εκείνοι με το νου τους, αλλά δεν γνώριζαν ακόμα την αλήθεια. Και η κόρη χύθηκε ξαφνικά πάνω στο κορμί του νέου, τον έσφιγγε στην αγκαλιά της και τον καταφιλούσε, του σκούπιζε τα αίματα, στέναζε και δεν πίστευε πως ήταν ζωντανός.

Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, τ. 3, Αθήνα 2002: ΟΕΔΒ, μτφ. Αλόη Σιδέρη, σσ. 355, 357

Το ξεκίνημα των Αιθιοπικών του Ηλιοδώρου γίνεται σχεδόν in medias res με το πρωταγωνιστικό ζευγάρι, τη Χαρίκλεια και το Θεαγένη, να βρίσκονται σε μια παραλία της Αιγύπτου.

Η εισαγωγική εικόνα δίνεται απ’ την οπτική Αιγύπτιων ληστών, οι οποίοι αντικρίζουν ένα αραγμένο καράβι με πλούσιο φορτίο κι ολόγυρά του νεκρούς ανθρώπους. Οι ληστές, αν και παρατηρούν με απορία το αλλόκοτο θέαμα, σπεύδουν ωστόσο κοντά στο καράβι, για να μαζέψουν τα απρόσμενα λάφυρα, και τότε αντικρίζουν την πανέμορφη Χαρίκλεια πλάι στον τραυματισμένο Θεαγένη.
Η εκπληκτική εντύπωση που προκαλεί η ομορφιά της κοπέλας στους ληστές, μας παραπέμπει στην παρόμοια αντίδραση του Κρητικού μπροστά στην εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης.

• Το εξαίσιο παρουσιαστικό της κοπέλας δημιουργεί στους ληστές την αίσθηση πως πρόκειται για κάποια θεά, όπως αντίστοιχα και ο Κρητικός αποκαλεί τη Φεγγαροντυμένη Θεά, εντυπωσιασμένος από τις υπερκόσμιες δυνάμεις της. Εντούτοις, ενώ η πεποίθηση του Κρητικού βασίζεται στο γεγονός ότι η Φεγγαροντυμένη στέκεται πάνω στο νερό και συνάμα φωτίζει το νυχτερινό τοπίο με φως μεσημεριού, η κοπέλα που αντικρίζουν οι ληστές δεν κατέχει αντίστοιχες δυνάμεις. Η εντύπωση των ληστών για τη θεϊκή ταυτότητα της κοπέλας, δικαιολογείται μόνο από την εκπληκτική ομορφιά της κι από το γεγονός ότι βρίσκεται ζωντανή ανάμεσα σε τόσους νεκρούς, στοιχείο που τους κάνει να πιστεύουν πως ίσως τους σκότωσε εκείνη σε κατάσταση θεϊκής μανίας.
• Η λάμψη της Φεγγαροντυμένης, ως στοιχείο θεϊκότητας, παρουσιάζεται και στο έργο του Ηλιοδώρου, με τη Χαρίκλεια να σηκώνεται ξαφνικά όρθια και το φως του ήλιου να αντανακλάται πάνω στο χρυσοΰφαντο φόρεμά της και στα μαλλιά της.
• Παράλληλα, όπως η Φεγγαροντυμένη σηκώνει το ανάστημά της, δείχνοντας όλη την υπερηφάνεια του κυπαρισσένιου κορμιού της, έτσι και η Χαρίκλεια σηκώνεται όρθια κι εντυπωσιάζει τους ληστές, που αντικρίζοντας πλήρες το μεγάλο της ανάστημα, βεβαιώνονται για τη θεϊκή της φύση.
• Η αντίδραση των ληστών μπροστά στη ξαφνική κίνηση της κοπέλας, που τρέχουν θαμπωμένοι να κρυφτούν, σα να τους είχε χτυπήσει κεραυνός, μας παραπέμπει στην εκπληκτική επίδραση που έχει η Φεγγαροντυμένη στο περιβάλλον γύρω της, αλλά και στον Κρητικό που την κοιτάζει μαγεμένος.
• Το γεγονός ότι η Χαρίκλεια παραμένει προσηλωμένη στον τραυματισμένο Θεαγένη, αδιαφορώντας για την παρουσία των ληστών, βρίσκει το αντίστοιχό της στη στάση της Φεγγαροντυμένης που κοιτάζει μόνο προς το μέρος του Κρητικού και όχι της αρραβωνιαστικιάς του. Η προσήλωση δε των δύο γυναικών στον άντρα που βρίσκεται κοντά τους, αναδεικνύει την καλοσύνη και το ειλικρινές ενδιαφέρον τους.
• Οι ληστές προσπαθώντας να ερμηνεύσουν την ταυτότητα της άγνωστης γυναίκας καταφεύγουν σε τρεις πιθανές εκδοχές, θεωρώντας πως είναι είτε η Άρτεμη είτε η Ίσις είτε κάποια ιέρεια. Αντίστοιχα, τρεις πιθανές εξηγήσεις επιχειρεί να δώσει και ο Κρητικός για την ταυτότητα της Φεγγαροντυμένης. Με τη διαφορά, όμως, πως ενώ οι ληστές αισθάνονται φόβο για την άγνωστη γυναίκα και πασχίζουν να βρουν μια εξήγηση για την παρουσία της, ο Κρητικός, αν κι επί της ουσίας δε γνωρίζει ποια είναι η θεϊκή αυτή γυναίκα, αισθάνεται εντούτοις πως την έχει ξαναδεί στο παρελθόν και επιχειρεί να εξηγήσει από προέρχεται η αίσθηση οικειότητας που του προκαλεί. 
• Στις διαφορές των δύο κειμένων μπορούμε να αναφέρουμε την αντίθεση ανάμεσα στην πραγματική φύση των δύο γυναικών, υπό την έννοια πως ενώ η Φεγγαροντυμένη παρέχει σαφείς ενδείξεις για τη θεϊκή της υπόσταση, η ηρωίδα των Αιθιοπικών είναι μια γυναίκα που λανθασμένα εκλαμβάνεται ως θεά από τους έκπληκτους ληστές.
• Επίσης, η ερωτική σχέση που συνδέει τη Χαρίκλεια με τον πληγωμένο Θεαγένη και η μεταξύ τους λεκτική επικοινωνία, που έρχονται σε αντίθεση με την πλατωνική συσχέτιση της Φεγγαροντυμένης και του Κρητικού και φυσικά με το γεγονός ότι η θεϊκή γυναίκα δεν επικοινωνεί ποτέ λεκτικά με τον ήρωα.
• Τέλος, το γεγονός ότι ενώ στον Κρητικό έχουμε την επίδραση που έχει η εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης αποκλειστικά στον ήρωα, στα Αιθιοπικά βλέπουμε την επίδραση της όμορφης Χαρίκλειας σ’ ένα πλήθος ληστών.

Απαντήσεις στα Θέματα των Πανελληνίων 2011: Δ. Σολωμός "Ο Κρητικός"