Γερουνδιακή Έλξη – Δήλωση Σκοπού (Λατινικά Γ΄ Λυκείου)

Πηγή Δανιηλίδου 

Γερουνδιακή Έλξη – Δήλωση Σκοπού (Λατινικά Γ΄ Λυκείου)

[Σύμφωνα με το νέο πρόγραμμα σπουδών (2015-2016) η γερουνδιακή έλξη δεν εξετάζεται. Τα παραδείγματα δήλωσης σκοπού είναι από κείμενα της νέας ύλης.]

Η μετατροπή του γερουνδίου (ενεργητική σύνταξη) σε γερουνδιακό (παθητική σύνταξη) ονομάζεται γερουνδιακή έλξη.

Κατά τη μετατροπή αυτή το αντικείμενο του γερουνδίου τρέπεται στην πτώση που είναι το γερούνδιο, διατηρώντας τον αριθμό του, και το γερούνδιο τρέπεται σε γερουνδιακό που συμφωνεί με το αντικείμενο -που αποτελεί πλέον υποκείμενό του- σε γένος, αριθμό και πτώση.

Για παράδειγμα στη φράση gerendi rem publicam (να διοικώ την πολιτεία), όπου το γερούνδιο είναι σε γενική, το αντικείμενο (αιτιατική) rem publicam θα τραπεί σε γενική, διατηρώντας τον αριθμό του (rei publicae) και το γερουνδιακό θα συμφωνήσει μαζί του σε γένος, αριθμό και πτώση, gerendae.

Ενεργητική σύνταξη: gerendi rem publicam (γερούνδιο σε γενική)

Παθητική σύνταξη: gerendae rei publicae  (γερουνδιακό σε γενική)

Κατά τη μετατροπή αυτή το αντικείμενο του γερουνδίου, τίθεται πλέον ως υποκείμενο του γερουνδιακού.

Διαφοροποίηση προκύπτει, επίσης, επειδή σε αντίθεση με το γερούνδιο που είναι ρηματικό ουσιαστικό, ουδετέρου γένους, με 4 μόλις πτώσεις, το γερουνδιακό είναι ρηματικό επίθετο που διαθέτει και τα τρία γένη και τους δύο αριθμούς, οπότε μπορεί να ακολουθήσει το υποκείμενό του, όχι μόνο ως προς την πτώση, αλλά και ως προς το γένος και τον αριθμό.

• Η γερουνδιακή έλξη είναι υποχρεωτική στις εξής περιπτώσεις:

α) Όταν έχουμε εμπρόθετο τύπο του γερουνδίου (causa, gratia + γενική / ad, in + αιτιατική / de, ex, in, ab + αφαιρετική), με αντικείμενο σε πτώση αιτιατική.

β) Όταν η σύνταξη επιβάλλει να χρησιμοποιήσουμε τη δοτική του γερουνδίου (συνήθως με επίθετα που δηλώνουν κατάλληλος), με αντικείμενο σε αιτιατική.

• Η γερουνδιακή έλξη είναι προαιρετική, όταν έχουμε απρόθετη γενική ή αφαιρετική γερουνδίου με αντικείμενο σε αιτιατική.

• Η γερουνδιακή έλξη δεν είναι δυνατή, όταν αντικείμενο του γερουνδίου είναι το ουδέτερο αντωνυμίας ή επιθέτου, καθώς και όταν το γερούνδιο ανήκει σε αμετάβατο ρήμα.

Παραδείγματα Γερουνδιακής Έλξης, που συναντάμε στα προς εξέταση κείμενα:

Κείμενο 32:

Ενεργητική σύνταξη                                                    Παθητική σύνταξη

gerendi rem publicam (απρόθ. γενική)                        gerendae rei publicae

administrandi rem publicam (απρόθ. γενική)              administrandae rei publicae

colendo homines (απρόθ. αφαιρετική)                        colendis hominibus

expetendo laudem et honestatem (απρόθ. αφαιρ)       expetenda laude et honestate

Στο ίδιο κείμενο έχουμε και δυο εμπρόθετα γερούνδια: ad intuendum (για να ατενίζουμε) / ad imitandum (για να μιμούμαστε), (ad + αιτιατική) στα οποία η γερουνδιακή έλξη θα ήταν υποχρεωτική, αν είχε τεθεί το νοηματικό αντικείμενο imagines (εικόνες). Οπότε αν μας δοθεί ως αντικείμενο το imagines, η έλξη θα έχει ως εξής:

Ενεργητική σύνταξη                                                    Παθητική σύνταξη

ad intuendum imagines                                               ad intuendas imagines

ad imitandum imagines                                               ad imitandas imagines

Κείμενο 49

Στο κείμενο αυτό έχουμε τρεις περιπτώσεις υποχρεωτικής γερουνδιακής έλξης, οπότε οι μετατροπές έχουν γίνει ήδη από το συγγραφέα. Εντούτοις, μπορούμε να δούμε την αντίστροφη μετατροπή, από παθητική σύνταξη (γερουνδιακό) σε ενεργητική (γερούνδιο).

Κατά την αντίστροφη μετατροπή, το γερουνδιακό τρέπεται σε γερούνδιο, στην ίδια πτώση, και το υποκείμενο του γερουνδιακού τρέπεται σε αντικείμενο του γερουνδίου σε πτώση αιτιατική.

Παθητική σύνταξη                                                      Ενεργητική σύνταξη

de interficiendo Caesare (αφαιρετική)                        de interficiendo Caesarem

unguium resecandorum causa (γενική)                       ungues resecandi causa

ad eam obiurgandam (αιτιατική)                                 ad eam obiurgandum

Η γερουνδιακή έλξη μας ενδιαφέρει και σε πιθανές ασκήσεις Δήλωσης Σκοπού, γιατί δύο τρόποι εκφοράς έχουν εμπρόθετο γερούνδιο, οπότε έχουμε περιπτώσεις υποχρεωτικής γερουνδιακής έλξης.

Ο προσδιορισμός του σκοπού μπορεί να εκφραστεί με τους ακόλουθους τρόπους:

α) Με Τελική Πρόταση: εισαγωγή με το ut (ne όταν είναι αρνητικές) και εκφέρονται πάντοτε με Υποτακτική -ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων-, καθώς η πρόθεση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της.

Έτσι, έχουμε: Υποτακτική Ενεστώτα, όταν η εξάρτηση είναι από ρήμα αρκτικού χρόνου και Υποτακτική Παρατατικού, όταν η εξάρτηση είναι από ρήμα ιστορικού χρόνου.

β) Με Αναφορική Τελική Πρόταση, εισαγόμενη με την αναφορική αντωνυμία qui-quae-quod και εκφερόμενη πάντοτε με Υποτακτική, όπως ακριβώς και οι Τελικές προτάσεις.

γ) Με αιτιατική του σουπίνου (-um)

δ) Με causa ή gratia + γενική γερουνδίου

ε) Με ad + αιτιατική γερουνδίου

Στις δύο αυτές περιπτώσεις (δ,ε) εφόσον τίθεται αντικείμενο σε αιτιατική είναι υποχρεωτική η γερουνδιακή έλξη, η μετατροπή δηλαδή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική.

Παραδείγματα Δήλωσης Σκοπού, που συναντάμε στα υπό εξέταση κείμενα:

Κείμενο 31

Congrediamur, ut cernatur (ας μονομαχήσουμε, για να κριθεί) [Δευ/σα Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Ενεστώτα, επειδή εξαρτάται από Αρκτικό χρόνο (ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων)]

Congrediamur, qui cernamus (ας μονομαχήσουμε, για να κρίνουμε) [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, στην οποία γίνεται χρήση ενεργητικής σύνταξης. Η εκφορά με υποτακτική, λόγω της ιδιομορφίας στην ακολουθία των χρόνων.]

Αν διατηρούσαμε την παθητική σύνταξη θα είχαμε: quod cernatur (για να κριθεί αυτό)

Congrediamur cretum [αιτιατική σουπίνου]

Congrediamur cernendi causa [causa + γενική γερουνδίου]

Congrediamur ad cernendum [ad + αιτιατική γερουνδίου]

Επειδή δεν τίθεται αντικείμενο σε αιτιατική σ’ αυτή την πρόταση, δεν έχουμε γερουνδιακή έλξη.

ruit in certamen (όρμησε στον αγώνα) in certamen: εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού (certamen = από το ρήμα certo (αγωνίζομαι)

ruit ut certaret [Δευ/σα Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

ruit qui certaret [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

ruit certatum [αιτιατική σουπίνου]

ruit certandi causa [causa + γενική γερουνδίου]

ruid ad certandum [ad + αιτιατική γερουνδίου]

Κείμενο 34

praedonum duces forte salutatum ad eum venerunt (ήλθαν τυχαία σε αυτόν αρχηγοί ληστών για να τον χαιρετίσουν) [salutatum: αιτιατική σουπίνου, που δηλώνει τον σκοπό της κίνησης]

ut salutarent [Δευ/σα Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (venerunt) (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

qui salutarent [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

salutandi causa [causa + γενική γερουνδίου]

ad salutandum [ad + αιτιατική γερουνδίου]

cum se ipsum captum venisse eos existimasset (επειδή νόμισε ότι αυτοί είχαν έρθει για να συλλάβουν τον ίδιο) [captum: αιτιατική σουπίνου, που δηλώνει τον σκοπό της κίνησης]

ut se ipsum caperent [Δευ/σα Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

qui se ipsum caperent [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

sui ipsius capiendi causa [causa + γενική γερουνδίου] Η γερουνδιακή έλξη έγινε υποχρεωτικά, καθώς είχαμε: se ipsum capiendi casusa (εμπρόθετη γενική γερουνδίου με αντικείμενο σε αιτατική)  

ad se ipsum capiendum [ad + αιτιατική γερουνδίου] Η γερουνδιακή έλξη έγινε υποχρεωτικά, καθώς είχαμε: ad capiendum se ipsum (εμπρόθετη αιτιατική γερουνδίου με αντικείμενο σε αιτιατική).

Praedones virtutem eius admiratum se venisse (venerunt: σε ευθύ λόγο) (οι ληστές είχαν έλθει για να θαυμάσουν την ανδρεία του)

ut virtutem eius adimararentur [Δευ/σα Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού (admiror: αποθετικό), επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

qui virtutem eius adimararentur [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

praedones venerunt virtutis eius admirandae causa [από το causa + γενική γερουνδίου (virtutem eius admirandi causa), προκύπτει υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη, καθώς έχουμε αντικείμενο σε αιτιατική virtutem]

praedones venerunt ad virtutem eius admirandam [από το ad + αιτιατική γερουνδίου (ad virtutem eius admirandum), προκύπτει υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη, καθώς έχουμε αντικείμενο σε αιτιατική virtutem]

Κείμενο 36

quo facilius divitias contemnere posset (για να μπορεί ευκολότερα να περιφρονεί τα πλούτη) [Δευ/σα Τελική πρόταση, εισαγόμενη με το quo επειδή ακολουθεί συγκριτικός βαθμός επιρρήματος (facilius), εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (utebatur) (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

qui facilius divitias contemnere posset [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

Το ρήμα possum δεν έχει σουπίνο και γερούνδιο, οπότε ο σκοπός δεν μπορεί να δηλωθεί με άλλους τρόπους.

ut eo uteretur (για να το χρησιμοποιήσει) [Δευ/σα Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (attulissent) (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

qui eo uteretur [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

usum eo [αιτιατική σουπίνου]

utendi eo causa [causa + γενική γερουνδίου] (Εφόσον δεν υπάρχει αντικείμενο σε αιτιατική, δεν έχουμε γερουνδιακή έλξη. Ακόμη κι αν το eo είχε τεθεί σε αιτιατική δεν θα είχαμε γερουνδιακή έλξη, καθώς είναι το ουδέτερο αντωνυμίας.)

ad utendum eo [ad + αιτιατική γερουνδίου]