Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 6η: Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την αδικία. Η ποινή αποσκοπεί στο να διορθωθεί αυτός που αδικεί.

Martin Davey

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 6^η

Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την αδικία. Η ποινή αποσκοπεί στο να διορθωθεί αυτός που αδικεί. Πώς συνδέονται οι δύο παραπάνω θέσεις με το διδακτόν της αρετής;

[Αν η αρετή δε διδασκόταν, οι απόψεις αυτές δε θα ευσταθούσαν, γιατί θα σήμαινε ότι είναι κάποιος καλός ή κακός εκ φύσεως. Τότε όμως θα ήταν αδύνατο να αλλάξει, άρα δε θα ήταν υπεύθυνος για την αδικία ούτε θα μπορούσε να του επιβληθεί ποινή. Ο Πρωταγόρας δίνει περιεχόμενο παιδαγωγικό - τελεολογικό στην ποινή.]   

Ο Πρωταγόρας, ακολουθώντας τη γενική πεποίθηση, θεωρεί πως οι άνθρωποι που αδικούν τους συνανθρώπους τους και δε σέβονται τους κανόνες της κοινωνίας, το κάνουν συνειδητά, με δική τους δηλαδή επιλογή. Εφόσον είχαν την ευκαιρία μέσω της διδασκαλίας και με δική τους επιμέλεια να εμπεδώσουν τους τρόπους της δίκαιης συμπεριφοράς, αλλά δεν το έκαναν, τότε δεν μπορούν για κανένα λόγο να θεωρηθούν άμοιροι ευθυνών.

Η πολιτεία απαντά στις άδικες πράξεις με την επιβολή ποινών, όχι βέβαια για να εκδικηθεί τους αδικούντες, αλλά προκειμένου να τους ωθήσει σε μια πορεία ηθικής βελτίωσης. Η ποινή λειτουργεί παιδαγωγικά υπό την έννοια ότι το πρόσωπο που τιμωρείται, ερχόμενο αντιμέτωπο με τις κυρώσεις που του επέφερε η συμπεριφορά του, συνειδητοποιεί το λάθος του και αποκτά μια ουσιαστικότερη συναίσθηση της ευθύνης που έχει ως μέλος ενός κοινωνικού συνόλου.
Η παιδαγωγική λειτουργία της ποινής βασίζεται στην πεποίθηση ότι οι άνθρωποι μπορούν να διδαχτούν την αρετή και τους επιθυμητούς τρόπους συμπεριφοράς. Μέσα από τις αρνητικές ενισχύσεις που επιφέρει η ποινή, το άτομο επιχειρεί συνειδητά να κατευθυνθεί σε πιο θεμιτές επιλογές, προκειμένου να αποφύγει αντίστοιχες ποινές στο μέλλον. Η επιχειρούμενη αλλαγή στη συμπεριφορά του αδικούντος θεωρείται βέβαια εφικτή, γι’ αυτό και οι κοινωνίες έχουν ένα οργανωμένο σύστημα απονομής δικαιοσύνης. 

Σε περίπτωση, άλλωστε, που ήταν σαφές ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να βελτιώσουν τη συμπεριφορά τους και πως η αδικία αποτελεί έμφυτο στοιχείο της προσωπικότητάς τους, θα ήταν μάταιο να επιχειρείται οποιαδήποτε αναμόρφωσή τους.

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι ο Πρωταγόρας αντικρίζει τις ποινές στις πραγματικές παιδαγωγικές τους διαστάσεις και δεν τις αντιλαμβάνεται ως εκδικητική τιμωρία του δράστη. Έτσι, ο μεγάλος σοφιστής, τονίζει τον τελεολογικό χαρακτήρα της ποινής -το γεγονός δηλαδή ότι η ποινή αποσκοπεί στην εκπλήρωση ενός στόχου, που δεν είναι άλλος από τη βελτίωση του αδικούντος- και συνάμα ενισχύει με τις θέσεις του την ουσιαστική θεώρηση της τιμωρίας και του παιδαγωγικού της ρόλου. 

Οι απαντήσεις στις ερωτήσεις του ΚΕΕ για την 1η ενότητα του Πρωταγόρα