Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 6η: Η παιδεία αναδεικνύεται σε κινητήρια δύναμη που θα μετατρέψει τον άνθρωπο από δυνάμει σε ἐνεργείᾳ πολιτικό ον.

Teo Alfonso 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 6^η

Η παιδεία αναδεικνύεται σε κινητήρια δύναμη που θα μετατρέψει τον άνθρωπο από δυνάμει σε ἐνεργείᾳ πολιτικό ον. Να αναλύσετε την άποψη αυτή με βάση τη συλλογιστική του Πρωταγόρα.

Σύμφωνα με τον Πρωταγόρα η ομαλή ένταξη του ατόμου στην πολιτεία επέρχεται όχι ως δεδομένη εξέλιξη μιας προδιαγεγραμμένης πορείας, αλλά ως αποτέλεσμα συνειδητής προσπάθειας της κοινωνίας να καθοδηγήσει και να εκπαιδεύσει κατάλληλα τα νέα της μέλη. Οι άνθρωποι, δηλαδή, έχουν τη δυνατότητα να κατανοήσουν και να υιοθετήσουν τους επιθυμητούς τρόπους κοινωνικής διαβίωσης, αρκεί να δεχτούν την αρμόζουσα αγωγή.

Η αίσθηση δικαιοσύνης, ο σεβασμός προς τους άλλους ανθρώπους και προς τους νόμους, η επιθυμία της αρμονικής συνύπαρξης και κάθε άλλο γνώρισμα που θα μπορούσε να διασφαλίσει την ομαλή ένταξη του ατόμου στα πλαίσια της πολιτείας, ενυπάρχει ως δυνατότητα σε κάθε άνθρωπο, χρειάζεται όμως η εκπαίδευση για να γίνει εφικτή η ενεργή έκφραση αυτών των δυνατοτήτων.

Με τη διδασκαλία, τη συνεχή εξάσκηση και την επιμέλεια το άτομο αποκτά τη δυνατότητα να πραγματώσει και να εξελίξει όλες τις ηθικές και πνευματικές αρετές που θα το καταστήσουν άριστο μέλος της πολιτείας. Το άτομο, βέβαια, μπορεί να προσεγγίσει την ιδανική έκφανση της προσωπικότητάς του μόνο μέσα από την απαιτητική πορεία της παιδείας, καθώς οι ικανότητες που συνιστούν την πολιτική αρετή δεν είναι δυνατό να εκδηλωθούν χωρίς την κατάλληλη καθοδήγηση και τη συνειδητή και διαρκή προσπάθεια του ατόμου.

Συνάμα, η πολιτεία έχει φροντίσει -σύμφωνα πάντα με την παρουσίαση που γίνεται από τον Πρωταγόρα- μέσα από ένα παιδαγωγικό σύστημα ποινών να επαναφέρει τα άτομα στην επιθυμητή πορεία βελτίωσης και ηθικής ωρίμανσης. Με ποινές που επιβάλλονται έλλογα και με παιδαγωγική διάθεση, με ποινές δηλαδή που αντιστοιχούν στο είδος του αδικήματος και που έχουν ως πρωταρχικό στόχο να συνετίσουν και όχι να εκδικηθούν το άτομο, η πολιτεία κατορθώνει να αναπληρώσει την έλλειψη αποφασιστικότητας των νέων μελών να παραμείνουν συνεπείς στις αξιώσεις της ηθικής διαβίωσης. Όταν το άτομο παρεκκλίνει από τους κανόνες του δικαίου, η πολιτεία του υπενθυμίζει μέσα από τις ποινές ποια είναι η ορθή και αναμενόμενη συμπεριφορά, ωθώντας το εκ νέου στην πορεία της ηθικής εξέλιξης και αποτρέποντάς το από μελλοντικά παραπτώματα.

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 6η: Να εξηγήσετε αν, κατά τη γνώμη σας, η επιβολή των ποινών είναι έγκυρο και πειστικό επιχείρημα για το διδακτόν της αρετής.

Dean Russo

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 6^η

Να εξηγήσετε αν, κατά τη γνώμη σας, η επιβολή των ποινών είναι έγκυρο και πειστικό επιχείρημα για το διδακτόν της αρετής.

Το επιχείρημα του Πρωταγόρα βασίζεται σε μια εμπειρική διαπίστωση, καθώς η επιβολή ποινών λειτουργεί διαχρονικά ως μέσο συμμόρφωσης και συνετισμού εκείνων που αδικούν. Η σκέψη, επομένως, του σοφιστή πως οι τιμωρίες μπορούν να επιφέρουν αλλαγή στη συμπεριφορά των ατόμων, βρίσκεται σε ανταπόκριση με ό,τι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Εντούτοις, η πειστικότητα του επιχειρήματος αυτού ως προς το διδακτό της αρετής δεν είναι ικανοποιητική.

1. Η αλλαγή που παρατηρείται στη συμπεριφορά των αδικούντων δε συνεπάγεται οπωσδήποτε και ουσιαστική αλλαγή στην προσωπικότητά τους. Οι ποινές αποτελούν σαφώς έναν αποτρεπτικό παράγοντα για μελλοντικές αδικίες, όχι όμως γιατί επιτυγχάνουν απαραίτητα τη γνωριμία του αδικούντα με τους ηθικούς τρόπους διαβίωσης, αλλά γιατί του προκαλούν το αίσθημα του φόβου. Άλλωστε, η παρουσίαση των ποινών, όπως γίνεται από τον Πρωταγόρα, αποτελεί μια εξιδανικευμένη προσέγγιση. Παρά την πρωτοποριακή για την εποχή της άποψη του σοφιστή σχετικά με την παιδευτική σημασία της τιμωρίας, στην πραγματικότητα οι Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν τις ποινές ως μέσο εκδίκησης, προκαλώντας έτσι αρνητικά συναισθήματα στους αδικούντες.

Παρόλο, δηλαδή, που η προσέγγιση του Πρωταγόρα για τη σημασία της τιμωρίας θα μπορούσε να αποδώσει θετικά αποτελέσματα στην καίρια αναμόρφωση των αδικούντων, η καθημερινή πρακτική των Αθηναίων με τις σκληρές και εκδικητικές ποινές αδρανοποιούσε οποιαδήποτε οφέλη θα μπορούσαν να προκύψουν από ένα ήπιο και δίκαιο σύστημα τιμωριών.

2. Ο Πρωταγόρας για άλλη μια φορά καταφεύγει σε λήψη του ζητουμένου, καθώς χρησιμοποιεί ως δεδομένη αλήθεια τη θέση που οφείλει να αποδείξει. Αναφέρει ότι οι άνθρωποι που τιμωρούν με λογική, το κάνουν σκεπτόμενοι πως η αρετή είναι διδακτή, αφήνοντας όμως κατ’ ουσία αναπόδεικτη τη θέση περί του διδακτού της αρετής.

Ο συλλογισμός του ότι οι Αθηναίοι (σε μια ιδανική κατάσταση πάντα) τιμωρούν προκειμένου να αποτρέψουν μελλοντικά παραπτώματα, δεν αποδεικνύει αναγκαία το διδακτό της αρετής, καθώς είναι ευνόητο πως εξίσου αποτρεπτικά λειτουργεί και η επιθυμία των αδικούντων να αποφύγουν μια ακόμη τιμωρία. Το αποτέλεσμα δηλαδή της αποτροπής νέων εγκλημάτων δεν υποδηλώνει αυταπόδεικτα πως επήλθε αναμόρφωση του αδικούντος. 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 6η: Ποια συναισθήματα νομίζετε ότι διακατέχουν τον Πρωταγόρα στο τέλος της ενότητας αυτής;

Tarak Mahadi

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 6^η

Ποια συναισθήματα νομίζετε ότι διακατέχουν τον Πρωταγόρα στο τέλος της ενότητας αυτής;

Στην καταληκτική περίοδο της 6^ης ενότητας ο Πρωταγόρας εκφράζει την πεποίθησή του ότι έχει δώσει επαρκείς αποδείξεις στο Σωκράτη τόσο για τη στάση των Αθηναίων να δέχονται τις συμβουλές όλων των συμπολιτών τους σε πολιτικά θέματα, όσο και για το διδακτό της αρετής. Η πεποίθηση αυτή του Πρωταγόρα (ἀποδέδεικταί σοι, ὦ Σώκρατες, ἱκανῶς), εκφράζει την ικανοποίηση του σοφιστή για την αναλυτική και πλήρη απάντηση που έδωσε του στα δύσκολα ζητήματα που του έθεσε ο Σωκράτης.

Εύλογα επομένως μπορούμε να εικάσουμε ότι ο Πρωταγόρας αισθάνεται ευχαριστημένος από την ικανότητά του να παρουσιάζει και να στηρίζει μια άποψη με επάρκεια. Το ενδεχόμενο, μάλιστα, να έχει πείσει τον Σωκράτη, καλύπτοντας με πληρότητα τις πιθανές απορίες ή αντιρρήσεις του, είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την εικόνα του σοφιστή. Μιας και η συζήτηση γινόταν μπροστά σε πολλά άτομα, θα ενίσχυε ιδιαίτερα το κύρος του Πρωταγόρα μια πιθανή παραδοχή του Σωκράτη ότι έχει πειστεί από την παρουσίαση και τα επιχειρήματα του σοφιστή.

Ο Πρωταγόρας, βέβαια, παρόλο που αισθάνεται ότι έχει κατορθώσει να καλύψει με επαρκή πειστικότητα το θέμα που του τέθηκε, δε θέλει να φανεί υπερβολικά αυτάρεσκος, γι’ αυτό κι επιχειρεί να μετριάσει τις εντυπώσεις με τη φράση: ὥς γέ μοι φαίνεται. 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 6η: Να συγκρίνετε την άποψη του Πρωταγόρα για την ποινή με την παλαιότερη αντίληψη της ανταπόδοσης (ποινή - τιμωρία, τίσις)

Jurek Zamoyski

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 6^η

Να συγκρίνετε την άποψη του Πρωταγόρα για την ποινή με την παλαιότερη αντίληψη της ανταπόδοσης (ποινή - τιμωρία, τίσις) εντοπίζοντας ομοιότητες και διαφορές.

Η παιδαγωγική προσέγγιση της ποινής, όπως παρουσιάζεται από τον Πρωταγόρα, έρχεται σε αντίθεση με την παλαιότερη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων που έβλεπαν στην τιμωρία μιαν ικανή ανταπόδοση για την αδικία που έχει πράξει κάποιος. Στην αρχαιότητα, μάλιστα, η τιμωρία συνδεόταν με θεϊκή παρέμβαση, καθώς θεωρούσαν πως ο Δίας είναι εκείνος που φροντίζει ώστε κανείς να μην μπορεί να διαπράξει άδικες πράξεις χωρίς να λάβει την τιμωρία που του αξίζει.

Για τους αρχαίους Έλληνες η ποινή εξέφραζε τα συναισθήματα αγανάκτησης των πολιτών απέναντι στον αδικούντα και δεν είχε την επιθυμητή, αλλά εξιδανικευμένη, έκφανση που της έδινε ο Πρωταγόρας. Το μοναδικό σημείο σύγκλισης ανάμεσα στις απόψεις που εκφράζει ο σοφιστής και στην παλαιότερη αντίληψη της τιμωρίας, ήταν η ανάγκη να επέλθουν κυρώσεις σε όποιον αδικεί προκειμένου να μην επαναληφθεί η άδικη πράξη. Ανεξάρτητα από τη θέση του Πρωταγόρα, ότι η ποινή θα πρέπει να αποβλέπει στη βελτίωση του δράστη και όχι στην εκδίκηση, είναι σαφές ότι και ο σοφιστής θεωρεί απαραίτητη την τιμωρία όσων αδικούν. Θα ήταν, άλλωστε, παράδοξο να ζητήσει ο σοφιστής την αδράνεια της πολιτείας απέναντι στα αδικήματα των μελών της, ιδίως από τη στιγμή που πίστευε ότι μέσω των κατάλληλων ποινών μπορεί να επέλθει μια ουσιαστική αλλαγή στη συμπεριφορά του αδικούντα, που θα τον απέτρεπε από μελλοντικές παραβάσεις.
Ο Πρωταγόρας, βέβαια, αναφέρεται σε μια τιμωρία κατάλληλα επιλεγμένη, ώστε να ωθήσει τον αδικούντα σε μια προσπάθεια ηθικής βελτίωσης και δεν ασχολείται με την ίδια την πράξη του αδικούντα. Αντίθετα, η παλαιότερη προσέγγιση θεωρούσε την τιμωρία ως μέσο εκδίκησης για τις άδικες πράξεις, γι’ αυτό και η προσοχή εστιαζόταν σε αυτή καθαυτή την άδικη πράξη και όχι στο πώς θα ληφθεί μέριμνα για μια μελλοντική βελτίωση και αναμόρφωση του δράστη.

Σε ό,τι αφορά την έννοια της αδικίας και την πορεία προς την τελική συντριπτική τιμωρία του δράστη (τίσις), οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν πως το άτομο ξεκινούσε με την πρόκληση ὕβρις, με την υιοθέτηση δηλαδή μιας άνομης συμπεριφοράς που έδειχνε πλήρη αδιαφορία για τους ηθικούς κανόνες. Η ὕβρις προκαλούσε την επέμβαση του Δία, ο οποίος ωθούσε το άτομο σε μια κατάσταση τύφλωσης (ἄτη), σε μια κατάσταση δηλαδή όπου το άτομο ανίκανο να καταλάβει την αλαζονεία της συμπεριφοράς του προχωρούσε σε ολοένα και πιο άδικες πράξεις, μέχρι που διέπραττε μιαν απόλυτα ακραία πράξη, προκαλώντας τη νέμεσιν, την οργή δηλαδή των θεών. Ο κύκλος αυτός έκλεινε με την τίσιν, την πλήρη συντριβή του δράστη, χάρη στην επέμβαση των θεών.

Ενδιαφέροντα στοιχεία για την ὕβριν και την ἄτη μπορούμε να αντλήσουμε από την «Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας» του Albin Lesky.

«Με την ὕβριν, την αμαρτία της βίας, που αντιστρατεύεται το δίκαιο, ο άνθρωπος ξεπερνά τα σύνορα που του ορίσθηκαν, τον βρίσκει όμως η Δίκη, η θεϊκή δύναμη της δικαιοσύνης. Στο έπος του αριστοκρατικού κόσμου εξουσίαζε η Θέμις, οι θεσμοί δηλ. που δόθηκαν από τους θεούς, η οποία ρυθμίζει τη συμπεριφορά των ανθρώπων και βρίσκει την πραγμάτωσή της στις αποφάσεις των βασιλιάδων δικαστών. Η Δίκη που εξαγγέλλει ο Ησίοδος προέρχεται από μιαν διαφορετική κοινωνική περιοχή. Σ’ αυτήν, το αίτημα των καταπιεσμένων για δικαιοσύνη, αυτών που χτυπήθηκαν από την ύβρη των άλλων, σήκωσε τη φωνή του τόσο δυνατά, που δεν μπορούσε πια να σιγασθή μέσα στον ελληνικό κόσμο. Η Δίκη όμως τιμωρεί αποτελεσματικά μέσω της Άτης, εκείνης της τύφλωσης, που χτυπά τους ανθρώπους από το μέρος των θεών και μολαταύτα ξεκινά από το δικό τους ένοχο εσωτερικό. Με την λέξη νοείται επίσης το πεπρωμένο, που πάντα συνδέεται με αυτήν την τύφλωση.»

«Από το μέρος των θεών η Άτη είναι το πεπρωμένο, που αυτοί το στέλνουν στους ανθρώπους, ενώ από το μέρος των ανθρώπων η Άτη παριστάνεται σαν η τύφλωση, που στην αρχή έρχεται κοντά τους χαμογελαστή, τους θολώνει όλο και περισσότερο το μυαλό, τους ξεγελά, και τους αφήνει τέλος να τραβήξουν τον δρόμο της καταστροφής τους.»

Σύμφωνα με το Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας του Ιωάννη Σταματάκου:

τίσις: πληρωμή που γίνεται προς ανταμοιβή ή προς ανταπόδοση, εκδίκηση, τιμωρία, ποινή. [αἱ τίσεις= οι εκδικήτριες Θεές, οι Ερινύες] 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 6η: Ποιος είναι ο σκοπός της ποινής σύμφωνα με τον Πρωταγόρα; Συμφωνείτε ή όχι; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.

Clinton Hobart

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 6^η

Ποιος είναι ο σκοπός της ποινής σύμφωνα με τον Πρωταγόρα; Συμφωνείτε ή όχι; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.

[Έχει παιδευτικό και όχι κατασταλτικό σκοπό, σωφρονιστικό και όχι εκδικητικό. Απορρίπτονται τα κίνητρα της ανταπόδοσης και αντεκδίκησης. Οι απόψεις του Πρωταγόρα για το σκοπό της ποινής μπορούν να συγκριθούν με αυτές που διατύπωσε ο Ιταλός Cesare Beccaria την εποχή του διαφωτισμού. Σκοπός της ποινής δεν είναι η εκδίκηση, αλλά ο σωφρονισμός εκείνου που διέπραξε το αδίκημα και ο παραδειγματισμός των άλλων.]

Ο Πρωταγόρας προχωρά σε μια ουσιαστική προσέγγιση του νοήματος της τιμωρίας, διαχωρίζοντας τη θέση του από εκείνους που τη χρησιμοποιούν ως μέσο εκδίκησης. Με ιδιαίτερη οξυδέρκεια ο μεγάλος σοφιστής κατανοεί πως η τιμωρία θα πρέπει να λειτουργεί ως ανασταλτικός παράγοντας και ως μέσο παραδειγματισμού, τόσο για εκείνους που έκαναν κάποια άδικη πράξη, όσο και για εκείνους που θα δουν τις συνέπειες που προκύπτουν για εκείνον που αδικεί.

Ο θεσμός της τιμωρίας είναι υπαρκτός και θεσμοθετημένος σε όλες τις κοινωνίες, καθώς είναι σαφές πως οι άνθρωποι έχουν πάντοτε την επιλογή ανάμεσα στη δίκαιη και σύννομη συμπεριφορά και στην αδικία. Οι κοινωνίες λαμβάνουν πάντοτε την αναγκαία μέριμνα για τη διαπαιδαγώγηση των πολιτών τους, ξεκινώντας μάλιστα από νωρίς την προσπάθεια ηθικής καθοδήγησης. Ήδη από την παιδική ηλικία και κατόπιν κατά τα εφηβικά χρόνια οι γονείς και οι παιδαγωγοί έχουν την ευθύνη να συνετίζουν τα παιδιά με κατάλληλες κυρώσεις, κάθε φορά που οι πράξεις τους έρχονται σε αντίθεση με τους κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους.
Μολαταύτα δεν είναι πάντοτε εφικτό να ενσταλαχτεί στους πολίτες η απόλυτη αξία του σεβασμού των νόμων και των άγραφων κανόνων ηθικής συμπεριφοράς. Ως ένα βαθμό, άλλωστε, η αδυναμία της πολιτείας να προλάβει πιθανές παρεκκλίσεις έγκειται στη λανθασμένη χρήση των τιμωριών, υπό την έννοια ότι συχνά η ποινή που επιβάλλεται είναι δυσανάλογα αυστηρή σε σχέση με το παράπτωμα. Το γεγονός αυτό δημιουργεί αρνητικά αισθήματα στους πολίτες και μια τάση αντίδρασης απέναντι στην άτεγκτη στάση της πολιτείας.

Έτσι, η θέση του Πρωταγόρα ότι η τιμωρία δεν πρέπει να αντανακλά εκδικητικά συναισθήματα, αποτελεί conditio sine qua non (αναγκαία προϋπόθεση) για την αποτελεσματική πρόληψη μελλοντικών παραβάσεων. Μόνο εάν ο τιμωρούμενος κατανοεί πως η ποινή που του επιβάλλεται είναι η αρμόζουσα για την πράξη του, μπορεί να αντιληφθεί και να σεβαστεί την επιβολή της. Διαφορετικά θα αισθάνεται ότι αδικήθηκε ο ίδιος και θα αποκτήσει μια έντονα αρνητική διάθεση απέναντι σ’ εκείνους που του επέβαλαν μια υπέρμετρα σκληρή τιμωρία.

Επομένως, αν διατηρείται πάντοτε ο παιδαγωγικός χαρακτήρας της τιμωρίας, με ίση και δίκαιη αντιμετώπιση όλων ανεξαιρέτως των πολιτών, τότε είναι πολύ πιο πιθανό να προκύψουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Είναι σημαντικό ο τιμωρούμενος να αισθάνεται πως υπάρχει απόλυτος σεβασμός για την προσωπικότητά του και πως η ποινή που του επιβάλλεται αποτελεί αποκλειστικά και μόνο μια προσπάθεια να τον κατευθύνει στην υιοθέτηση καταλληλότερων συμπεριφορών κι όχι ένα μέσο αντεκδίκησης.

Απαντήσεις στα θέματα των Αρχαίων Ελληνικών (2011)  

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 6η: Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την αδικία. Η ποινή αποσκοπεί στο να διορθωθεί αυτός που αδικεί.

Martin Davey

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 6^η

Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την αδικία. Η ποινή αποσκοπεί στο να διορθωθεί αυτός που αδικεί. Πώς συνδέονται οι δύο παραπάνω θέσεις με το διδακτόν της αρετής;

[Αν η αρετή δε διδασκόταν, οι απόψεις αυτές δε θα ευσταθούσαν, γιατί θα σήμαινε ότι είναι κάποιος καλός ή κακός εκ φύσεως. Τότε όμως θα ήταν αδύνατο να αλλάξει, άρα δε θα ήταν υπεύθυνος για την αδικία ούτε θα μπορούσε να του επιβληθεί ποινή. Ο Πρωταγόρας δίνει περιεχόμενο παιδαγωγικό - τελεολογικό στην ποινή.]   

Ο Πρωταγόρας, ακολουθώντας τη γενική πεποίθηση, θεωρεί πως οι άνθρωποι που αδικούν τους συνανθρώπους τους και δε σέβονται τους κανόνες της κοινωνίας, το κάνουν συνειδητά, με δική τους δηλαδή επιλογή. Εφόσον είχαν την ευκαιρία μέσω της διδασκαλίας και με δική τους επιμέλεια να εμπεδώσουν τους τρόπους της δίκαιης συμπεριφοράς, αλλά δεν το έκαναν, τότε δεν μπορούν για κανένα λόγο να θεωρηθούν άμοιροι ευθυνών.

Η πολιτεία απαντά στις άδικες πράξεις με την επιβολή ποινών, όχι βέβαια για να εκδικηθεί τους αδικούντες, αλλά προκειμένου να τους ωθήσει σε μια πορεία ηθικής βελτίωσης. Η ποινή λειτουργεί παιδαγωγικά υπό την έννοια ότι το πρόσωπο που τιμωρείται, ερχόμενο αντιμέτωπο με τις κυρώσεις που του επέφερε η συμπεριφορά του, συνειδητοποιεί το λάθος του και αποκτά μια ουσιαστικότερη συναίσθηση της ευθύνης που έχει ως μέλος ενός κοινωνικού συνόλου.
Η παιδαγωγική λειτουργία της ποινής βασίζεται στην πεποίθηση ότι οι άνθρωποι μπορούν να διδαχτούν την αρετή και τους επιθυμητούς τρόπους συμπεριφοράς. Μέσα από τις αρνητικές ενισχύσεις που επιφέρει η ποινή, το άτομο επιχειρεί συνειδητά να κατευθυνθεί σε πιο θεμιτές επιλογές, προκειμένου να αποφύγει αντίστοιχες ποινές στο μέλλον. Η επιχειρούμενη αλλαγή στη συμπεριφορά του αδικούντος θεωρείται βέβαια εφικτή, γι’ αυτό και οι κοινωνίες έχουν ένα οργανωμένο σύστημα απονομής δικαιοσύνης. 

Σε περίπτωση, άλλωστε, που ήταν σαφές ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να βελτιώσουν τη συμπεριφορά τους και πως η αδικία αποτελεί έμφυτο στοιχείο της προσωπικότητάς τους, θα ήταν μάταιο να επιχειρείται οποιαδήποτε αναμόρφωσή τους.

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι ο Πρωταγόρας αντικρίζει τις ποινές στις πραγματικές παιδαγωγικές τους διαστάσεις και δεν τις αντιλαμβάνεται ως εκδικητική τιμωρία του δράστη. Έτσι, ο μεγάλος σοφιστής, τονίζει τον τελεολογικό χαρακτήρα της ποινής -το γεγονός δηλαδή ότι η ποινή αποσκοπεί στην εκπλήρωση ενός στόχου, που δεν είναι άλλος από τη βελτίωση του αδικούντος- και συνάμα ενισχύει με τις θέσεις του την ουσιαστική θεώρηση της τιμωρίας και του παιδαγωγικού της ρόλου. 

Οι απαντήσεις στις ερωτήσεις του ΚΕΕ για την 1η ενότητα του Πρωταγόρα 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 6η: Να εντοπίσετε το σημείο του κειμένου που δικαιολογεί τον τίτλο που δόθηκε στην ενότητα και να προτείνετε έναν άλλο τίτλο.

Jean-Louis-Cesar Lair

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 6^η

Να εντοπίσετε το σημείο του κειμένου που δικαιολογεί τον τίτλο που δόθηκε στην ενότητα και να προτείνετε έναν άλλο τίτλο.

Η 6^η ενότητα έχει λάβει τον τίτλο: «Η παιδευτική σημασία της τιμωρίας ως απόδειξη του διδακτού της αρετής». Ο τίτλος αυτός επιχειρεί να αποδώσει τη σύνδεση που γίνεται από τον Πρωταγόρα ανάμεσα στην τιμωρία και στο διδακτό της αρετής, ενώ θα μπορούσε να εστιάζει περισσότερο στο ρηξικέλευθο της άποψης του σοφιστή σχετικά με την αξία της τιμωρίας. Ο τίτλος για παράδειγμα θα μπορούσε να ήταν: «Η τιμωρία ως μέσο παραδειγματισμού κι όχι εκδίκησης» ή με μεγαλύτερη έμφαση: «Οι πρωτοποριακές απόψεις του Πρωταγόρα για την τιμωρία». Παρά το γεγονός ότι στη σύγχρονη εποχή η έννοια της τιμωρίας έχει λάβει την παιδευτικά ενδεδειγμένη σημασία, οι απόψεις του Πρωταγόρα, εκείνη την εποχή, έφερναν μια απρόσμενα ώριμη ματιά στο θέμα αυτό.

Ο σοφιστής δηλαδή, σε αντίθεση με τη διαδεδομένη άποψη της εποχής του, δεν αντιλαμβάνεται την τιμωρία ως μέσο εκδίκησης, αλλά ως μέσο παραδειγματισμού του αδικούντος -και όσων δουν την τιμωρία του- ώστε στο μέλλον να υιοθετήσει αποτελεσματικότερες και πιο σώφρονες συμπεριφορές. Η τιμωρία, επομένως, για τον Πρωταγόρα δεν επιβάλλεται (ή τουλάχιστον δε θα πρέπει να επιβάλλεται) για την ανομία που έχει ήδη συμβεί, μιας κι αυτό που συνέβη αποτελεί ήδη τετελεσμένο και μη αναστρέψιμο γεγονός, αλλά για την αποτροπή μελλοντικών παραβάσεων.
Το σημείο του κειμένου που δικαιολογεί τον τίτλο είναι το ακόλουθο: «ὁ δέ μετά λόγου ἐπιχειρῶν κολάζει οὐ τοῦ παρεληλυθότος ἕνεκα ἀδικήματος τιμωρεῖται -οὐ γαρ ἄν τό γε πραχθέν ἀγένητον θείη- ἀλλά τοῦ μέλλοντος χάριν, ἵνα μή αὖθις ἀδικήσῃ μήτε αὐτός οὗτος μήτε ἄλλος ὁ τοῦτον ἰδών κολασθέντα.» (Όποιος όμως έρχεται να τιμωρήσει με περίσκεψη, δεν επιβάλλει τιμωρία για το αδίκημα που έγινε –γιατί ό,τι έγινε δεν μπορεί να το κάνει να μην έχει γίνει- αλλά για χάρη του μέλλοντος, για να μην αδικήσει ξανά ούτε αυτός ο ίδιος ούτε άλλος που είδε να τον τιμωρούν.) [Μετάφραση: Δημήτριος Τζωρτζόπουλος]

Οι απαντήσεις στις ερωτήσεις του ΚΕΕ για την 5η ενότητα του Πρωταγόρα