Λατινικά Γ΄ Λυκείου: Απόλυτη αφαιρετική (ablativus absolutus)

Fiddle Oak

Λατινικά Γ΄ Λυκείου: Απόλυτη αφαιρετική (ablativus absolutus)

[Σύμφωνα με το νέο πρόγραμμα σπουδών 2015-2016]

Όταν το υποκείμενο της μετοχής δεν έχει καμία σχέση με το υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος, τότε η μετοχή και το υποκείμενό της τίθενται σε πτώση αφαιρετική που ονομάζεται απόλυτη αφαιρετική.

Η μετοχή διατηρεί και στην περίπτωση αυτή την επιρρηματική της χρήση (χρονική, αιτιολογική κτλ.).

Υπάρχουν τρία είδη απόλυτης αφαιρετικής:

α) Η κανονική ή γνήσια αφαιρετική απόλυτη, το υποκείμενο της οποίας δεν έχει καμία συντακτική ή νοηματική σχέση με τους όρους της πρότασης. Η γνήσια αφαιρετική απόλυτη μετοχή μπορεί να είναι οποιουδήποτε χρόνου ενεργητικής (Ενεστώτα – Μέλλοντα) ή παθητικής φωνής (Παρακειμένου).

Στα κείμενα της ύλης συναντάμε δύο γνήσιες αφαιρετικές απόλυτες.

Κείμενο 45

Curat et providet ne, intercepta epistula, nostra consilia ab hostibus cognoscantur (Φροντίζει και προνοεί να μη μαθευτούν τα σχέδιά μας από τους εχθρούς, αν η επιστολή πέσει στα χέρια τους)

intercepta epistula: Υποθετική Μετοχή, Γνήσια Αφαιρετική Απόλυτη, Παρακειμένου, που σχηματίζει εξαρτημένο υποθετικό λόγο.

intercepta epistula – ne ... cognoscantur (Βουλητική Πρόταση)

Εξαρτημένος Υποθετικός Λόγος

Si intercepta sit (Υποτακτική Παρακειμένου) –  ne cognoscantur (Υποτ. Παθ.   Ενεστώτα)

Ευθύς Υποθετικός Λόγος

Si intercepta erit (Οριστ. Συντ. Μέλλοντα) –  ne cognoscantur  (ne +  Υποτ.  Ενεστώτα,  που ισοδυναμεί με Αποτρεπτική Υποτακτική)

Ο Υποθετικός Λόγος που σχηματίζεται ανήκει στο πρώτο είδος: Ανοικτή Υπόθεση στο μέλλον.

Σημείωση: Η μετοχή intercepta μπορεί να εκληφθεί και ως ιδιάζουσα, γιατί το ποιητικό αίτιο της ενέργειας που εκφράζει ταυτίζεται νοηματικά με το υποκείμενο του ρήματος εξάρτησης.

β) Ιδιάζουσα ή νόθη αφαιρετική απόλυτη μετοχή (Μετοχή Παθητικού Παρακειμένου)

Επειδή η λατινική γλώσσα δεν έχει μετοχή ενεργητικού Παρακειμένου, όταν χρειάζεται να δηλωθεί κάποια ενέργεια που έγινε στο παρελθόν, χρησιμοποιεί απόλυτα τη μετοχή του Παθητικού Παρακειμένου, τρέποντας τη σύνταξη σε παθητική. Η μετοχή αυτή λαμβάνεται ως απόλυτη, έστω κι αν το εννοούμενο ποιητικό της αίτιο ταυτίζεται νοηματικά με το υποκείμενο του ρήματος.

Στη μετάφραση της ιδιάζουσας αφαιρετικής απόλυτης χρησιμοποιούμε ενεργητική σύνταξη.

Στα κείμενα της ύλης συναντάμε επτά ιδιάζουσες αφαιρετικές απόλυτες. Σ’ όλες τις περιπτώσεις οι μετοχές είναι χρονικές και δηλώνουν το προτερόχρονο.

Κείμενο 21

• Brenno duce Galli, apud Aliam flumen deletis legionibus Romanorum, everterunt urbem Romam (Με αρχηγό το Βρέννο οι Γαλάτες, αφού κατατρόπωσαν τις λεγεώνες των Ρωμαίων κοντά στον Αλία ποταμό, κατέστρεψαν εντελώς την πόλη Ρώμη)

Η μετοχή deletis είναι απόλυτη, παρά το γεγονός ότι νοηματικά τόσο η ενέργεια που δηλώνεται από τη μετοχή όσο κι η ενέργεια του ρήματος γίνονται από τους Γαλάτες, νοηματικά δηλαδή το υποκείμενο του ρήματος και το εννοούμενο ποιητικό αίτιο της μετοχής, ταυτίζονται.

Για να μετατρέψουμε την ιδιάζουσα απόλυτη μετοχή σε πρόταση, πρέπει συνάμα να τρέψουμε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική.

Έτσι, ως υποκείμενο της δευτερεύουσας που προκύπτει θέτουμε το εννοούμενο ποιητικό αίτιο σε ονομαστική, ενώ το υποκείμενο της μετοχής, τίθεται πλέον ως αντικείμενο του ρήματος της νέας πρότασης.

• is Gallos iam abeuntes secutus est: quibus interemptis aurum omne recepit (Αυτός ακολούθησε τους Γαλάτες, ενώ ήδη αποχωρούσαν: αφού τους εξολόθρευσε πήρε πίσω όλο το χρυσάφι.)

quibus interemptis [a Camillo]: Νόθη αφαιρετική απόλυτη χρονική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το προτερόχρονο

postquam Camillus eos interemit (postquam + Οριστική Παρακειμένου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο στο παρελθόν)

cum Camillus eos interemisset (ιστορικός cum + Υποτακτική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο)

Κείμενο 29

Audita salutatione Caesar dixit (Όταν άκουσε το χαιρετισμό, ο Καίσαρας είπε)

audita salutatione [a Caesare]: Νόθη αφαιρετική απόλυτη χρονική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το προτερόχρονο

postquam (ubi, ut) Caesar salutationem audivit (postquam + Οριστική Παρακειμένου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο στο παρελθόν)

cum Caesar salutationem audivisset (ιστορικός cum + Υποτακτική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο)

Κείμενο 34

Quod ut praedones animadverterunt, abiectis armis ianuae appropinquaverunt (Μόλις οι ληστές το παρατήρησαν, αφού άφησαν κάτω τα όπλα, πλησίασαν την πόρτα)

abiectis armis [a praedonibus]: Νόθη αφαιρετική απόλυτη χρονική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το προτερόχρονο

postquam (ubi, ut) praedones arma abiecerunt (postquam + Οριστική Παρακειμένου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο)

cum praedones aram abiecissent (ιστορικός cum + Υποτακτική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο)

γ) Η ιδιόμορφη ή ατελής αφαιρετική απόλυτη μετοχή, σχηματίζεται χωρίς καμία μετοχή, με ένα όνομα ή αντωνυμία ως υποκείμενο και μ’ ένα κατηγορηματικό προσδιορισμό σε αυτό.

(Ο κατηγορηματικός προσδιορισμός μπορεί να είναι ουσιαστικό που φανερώνει αξίωμα, ενέργεια, ηλικία ή κάποια ιδιαίτερη σχέση, ή επίθετο που φανερώνει μια ιδιαίτερη διάθεση ή κατάσταση.)

Η ιδιόμορφη αφαιρετική απόλυτη φανερώνει το πότε ή υπό ποιες συνθήκες γίνεται κάτι.

Η ιδιόμορφη αυτή μετοχή δημιουργείται καθώς δεν υπάρχει μετοχή ενεστώτα για το ρήμα sum. Όταν την αναλύουμε σε πρόταση χρησιμοποιούμε τον κατάλληλο τύπο του ρήματος sum (υποτακτική παρατατικού, όταν συντάσσεται με τον ιστορικό-διηγηματικό cum ή οριστική παρατατικού, όταν συντάσσεται με τον καθαρά χρονικόcum). Το υποκείμενο της μετοχής λειτουργεί πλέον ως υποκείμενο του ρήματος και λαμβάνει ομοιόπτωτα τον κατηγορηματικό του προσδιορισμό.

Στα κείμενα της ύλης συναντάμε δύο ιδιόμορφες αφαιρετικές απόλυτες μετοχές.

Κείμενο 21

Brenno duce Galli, apud Aliam flumen deletis legionibus Romanorum, everterunt urbem Romam (Με αρχηγό το Βρέννο οι Γαλάτες, αφού κατατρόπωσαν τις λεγεώνες των Ρωμαίων κοντά στον Αλία ποταμό, κατέστρεψαν εντελώς την πόλη Ρώμη)

Brenno duce: Ιδιόμορφη Αφαιρετική Απόλυτη Χρονική μετοχή, που δηλώνει το σύγχρονο

cum Brennus dux erat (χρονικός cum + Οριστική Παρατατικού)

cum Brennus dux esset (ιστορικός cum + Υποτ. Παρατατικού, σύγχρονο στο παρελθόν, εξάρτηση από ιστορικό χρόνο everterunt)

dum Brennus dux est (dum + Οριστική Ενεστώτα = σύγχρονο)    

Ασκήσεις σχολικού βιβλίου (Μάθημα 21 XXI)

1. Να μετατραπούν οι προτάσεις που έχουν πλάγια γράμματα σε μετοχικές με απόλυτη αφαιρετική∙ να δηλωθεί το ποιητικό αίτιο όπου χρειάζεται.

Galli pecuniam acceperunt; Galli abierunt

= Pecunia accepta Galli abierunt (Οι Γαλάτες, αφού πήραν τα χρήματα, έφυγαν)

Galli legiones deleverunt; Galli urbem Romam everterunt

= Legionibus deletis Galli urbem Romam everterunt (Οι Γαλάτες, αφού εξολόθρευσαν τις λεγεώνες, κατέστρεψαν εντελώς την πόλη Ρώμη)

Camillus Gallos interemit; Camillus aurum recepit

Gallis interemptis Camillus aurum recepit (Ο Κάμιλλος, αφού εξολόθρευσε τους Γαλάτες, πήρε πίσω το χρυσάφι)

Antonius Catilinam vicit; Roma servata est

Catilina victo ab Antonio Roma servata est (Αφού ο Κατιλίνας νικήθηκε από τον Αντώνιο, η Ρώμη διασώθηκε)

Miles pedes animadvertit; Miles Claudium extraxit

Pedibus animadversis miles Claudium extraxit (Ο στρατιώτες, αφού παρατήρησε τα πόδια, τράβηξε έξω τον Κλαύδιο

Hercules Cacum interfecit; Incolae Herculem honoraverunt

Caco interfecto incolae Herculem honoraverunt (Οι κάτοικοι τιμούν τον Ηρακλή, αφού σκότωσε τον Κάκο)

2. Να μετατραπούν οι προτάσεις που έχουν πλάγια γράμματα, στην ιδιόμορφη απόλυτη αφαιρετική.

Cicero et Antonius consules erant. Catilinam contra patriam coniuravit.

Cicerone et Antonio consulibus Catilina contra patriam coniuravit (Όταν ήταν ύπατοι ο Κικέρωνας και ο Αντώνιος, ο Κατιλίνας συνωμότησε ενάντια στην πατρίδα)

Caesar imperator erat. Bellum Gallicum gestum est.

Caesare imperatore bellum Gallicum gestum est (Όταν ήταν στρατηγός ο Καίσαρας διεξήχθη ο γαλατικός πόλεμος)

Cato vivus erat. Bellum cum Perse gestum est.

Catone vivo bellum cum Perse gestum est (Όταν ήταν ζωντανός ο Κάτωνας, διεξήχθη ο πόλεμος με τον Περσέα)

Juno invita erat. Aeneas in Italiam navigavit.

Junone invita Aeneas in Italiam navigavit (Παρά τη θέληση της Ήρας, ο Αινείας έπλευσε στην Ιταλία)

Pater inscius erat. Filius domo abiit.

Patre inscio filius domo abiit (Χωρίς να το γνωρίζει ο πατέρας, ο γιος έφυγε από το σπίτι)