Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Πνευματικός άνθρωπος – Διανοούμενος

Jerry Lofaro

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Πνευματικός άνθρωπος – Διανοούμενος

Χρησιμοποιούμε τον όρο «πνευματικός άνθρωπος» για ν’ αναφερθούμε σε επιστήμονες, λογοτέχνες, καθηγητές πανεπιστημίου, καλλιτέχνες, φιλοσόφους και άτομα του εκκλησιαστικού χώρου που έχουν καταξιωθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε ο λόγος τους μπορεί να επηρεάσει μεγάλο μέρος των πολιτών.

Είναι, φυσικά, εύλογο πως άνθρωποι εξαιρετικά καλλιεργημένοι, με άριστο ήθος και αξιόλογη παιδεία υπάρχουν σε όλους τους χώρους και τομείς του κοινωνικού βίου, ωστόσο δεν έχουν απαραίτητα τη δυνατότητα ν’ ακουστούν και ν’ ασκήσουν επίδραση σε ικανό αριθμό ανθρώπων.

Πολύ περισσότερο χρησιμοποιούμε τον όρο αυτό για ν’ αναφερθούμε σ’ εκείνους τους διαπρεπείς ανθρώπους που διακρίνονται για την ευαισθησία τους απέναντι στα κοινωνικά ζητήματα, που προβληματίζονται και λαμβάνουν θέση πάνω σε θέματα πολιτισμού, ηθικής και πολιτικής, πάντοτε με γνώμονα το όφελος των πολιτών, κι όχι κάποια ιδιοτελή επιδίωξη.

Ειδικότερα, στα χαρακτηριστικά των πνευματικών ανθρώπων μπορούμε να εντάξουμε τα εξής:

Πνευματικός τομέας

- Διακρίνονται όχι μόνο για την άρτια κατάρτισή τους στο χώρο που δραστηριοποιούνται αλλά και για την πολύπλευρη και ευρεία μόρφωσή τους. Αντιστέκονται στο σύγχρονο κέλευσμα της απόλυτης εξειδίκευσης και φροντίζουν για τη συνεχή ενημέρωσή τους σε ποικίλα θέματα του πνευματικού και κοινωνικού βίου.

- Εκφράζουν έντονο ενδιαφέρον για τις πολιτικές εξελίξεις και προβληματίζονται για τα ζητήματα εκείνα που επηρεάζουν περισσότερο τη δράση των πολιτών.

- Η σκέψη τους παραμένει αντικειμενική και ανεπηρέαστη απ’ τα διάφορα κοινωνικοοικονομικά συμφέροντα που κινούν τους περισσότερους ανθρώπους, στοιχείο που προσδίδει αυξημένο κύρος στις εκάστοτε παρεμβάσεις τους.

- Βασική τους μέριμνα είναι η αναζήτηση της αλήθειας και του πραγματικού υπόβαθρου σε κάθε διαμορφούμενη κατάσταση, χωρίς να παρασύρονται απ’ τη σκόπιμη συσκότιση που επιχειρείται πλέον με κάθε πιθανό τρόπο απ’ τους πολιτικούς και τα συνεργαζόμενα με αυτούς μέσα μαζικής επικοινωνίας.

- Είναι ευνοϊκά διακείμενοι απέναντι σε νέες ιδέες και τρόπους, καθώς διακρίνονται για τον γόνιμο προοδευτισμό τους. Φροντίζουν, έτσι, με την ευρύτητα του πνεύματός τους να εντοπίζουν τις θετικές πτυχές των νέων προσεγγίσεων, επισημαίνοντας βέβαια και τις πιθανές αρνητικές προεκτάσεις.

- Επικρίνουν το δογματισμό και τη μισαλλοδοξία, φανερώνοντας με τη διαλλακτικότητα των δικών τους συλλογισμών τη δυνατότητα πολλαπλών αναγνώσεων σε κάθε ζήτημα. Ενώ, παράλληλα, τονίζουν το αναγκαίο της ύπαρξης διαφορετικών οπτικών και αντιλόγου.

Κοινωνικός – Πολιτικός τομέας

- Έχουν αυξημένη κοινωνική συνείδηση και σαφή επίγνωση του ιδιαίτερου ρόλου που οφείλουν να επιτελέσουν προς όφελος των συμπολιτών τους. Δείχνουν άρα ενεργό ενδιαφέρον για κάθε πτυχή του κοινωνικού βίου και υπερασπίζονται την ελεύθερη και απρόσκοπτη δράση των πολιτών. Προασπίζονται συνάμα εν γένει τα δικαιώματα των πολιτών και στηλιτεύουν οποιαδήποτε προσπάθεια υπονόμευσής τους.

- Τρέφουν βαθύ σεβασμό για τους δημοκρατικούς θεσμούς και στηρίζουν με τις απόψεις, αλλά και το προσωπικό τους παράδειγμα, την εύρυθμη και ουσιαστική λειτουργία του πολιτεύματος. Σε περιόδους, άλλωστε, όπου η έννοια της δημοκρατίας τίθεται υπό αμφισβήτηση -όχι πια με τη δύναμη των όπλων, αλλά με την κατάχρηση της νομοθετικής εξουσίας- δεν διστάζουν να εγκαλέσουν τους πολιτικούς εκείνους που εκμεταλλεύονται τη θέση τους για να εξυπηρετήσουν ίδια συμφέροντα ή σχεδιασμούς που καταστρατηγούν τα κεκτημένα δικαιώματα των πολιτών.

- Στέκουν με κριτική διάθεση απέναντι σε φαινόμενα δημαγωγικού λαϊκισμού, καθώς αντιλαμβάνονται τα όρια που πρέπει να τίθενται στις απαιτήσεις των πολιτών, όπως και στις φιλοδοξίες των πολιτικών. Κατορθώνουν, μάλιστα, να εντοπίζουν έγκαιρα κάθε νέο επιχειρούμενο τρόπο χειραγώγησης των πολιτών, και φροντίζουν για την επισήμανση και ματαίωσή του.

- Μέσα από τη δύναμη του διαλόγου και της απαλλαγμένης από σκοπιμότητες λογικής, φανερώνουν καίρια σημεία κοινωνικού και πολιτικού προβληματισμού, διαγιγνώσκουν πιθανά αναγκαίες αλλαγές στις πολιτειακές δομές και προτείνουν ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις για την επίλυση σημαντικών προβλημάτων.  

Ηθικός τομέας

- Η ζωή τους διέπεται από υψηλές αρχές, αλτρουιστική διάθεση και προφανή αποχή απ’ τα υλιστικά πρότυπα που διαβρώνουν τις συνειδήσεις των ανθρώπων. Προτάσσουν τις ανθρωπιστικές αξίες και αφιερώνονται πρόθυμα και ανιδιοτελώς στην εξυπηρέτηση του συλλογικά επωφελούς.

- Κινούνται πάντοτε με υψηλή αίσθηση αυτοσεβασμού και αξιοπρέπειας σε κάθε πτυχή του ιδιωτικού και δημόσιου βίου τους, αποτελώντας πρότυπα για τους υπόλοιπους πολίτες.

- Χάρη στην αδιάκοπη παιδευτική τους πορεία έχουν αποκτήσει την ωριμότητα εκείνη που τους επιτρέπει έναν βαθιά ειλικρινή σεβασμό για τους άλλους ανθρώπους. Έχουν συνάμα αποβάλει τον εγωκεντρισμό και την απληστία που τόσο συχνά παρασύρει τις πράξεις και τις αποφάσεις των ατόμων.

- Η ανάγκη αυτογνωσίας τους έχει ωθήσει σε μια επίπονη διαδικασία αυτοελέγχου και αυτοκριτικής για τον εντοπισμό και τη βελτίωση των προσωπικών τους ελλείψεων και ελαττωμάτων∙ στοιχείο που τους επιτρέπει να στέκουν με κατανόηση απέναντι στις ελλείψεις και αδυναμίες των συνανθρώπων τους.

Ο ρόλος κι η αποστολή των πνευματικών ανθρώπων

- Οι διανοούμενοι έχουν επιτύχει μια ιδιαίτερη εμβάθυνση στους τομείς που υπηρετούν∙ έχουν συγκεντρώσει πλούτο γνώσεων κι έχουν ισχυροποιήσει τη συλλογιστική τους ικανότητα. Τα στοιχεία αυτά τους καθιστούν ικανούς -και συνάμα υπεύθυνους- για τη μετάδοση μέρους των γνώσεων αυτών στους υπόλοιπους πολίτες. Με τρόπο κατ’ ανάγκη εκλαϊκευτικό∙ με τη διαδικασία κάποτε του αφυπνιστικού προβληματισμού∙ μέσα από τα κείμενά τους ή μέσα από δημόσιες εμφανίσεις εν είδει ομιλίας ή δημόσιου διαλόγου, οφείλουν να προσφέρουν στο ευρύτερο κοινό τη δυνατότητα να γνωρίσει, να ενημερωθεί και ν’ αποκτήσει μια ουσιαστικότερη προσέγγιση απέναντι στα καίρια ζητήματα της κοινωνικής και πολιτικής κατάστασης.

- Η αδυναμία των πολιτών ν’ αντιληφθούν πλήρως τους μηχανισμούς προπαγάνδας και χειραγώγησης∙ η αδυναμία τους να κατανοήσουν τις προεκτάσεις μεμονωμένων εγχώριων πολιτικών πράξεων και τις συσχετίσεις τους με επιδιώξεις παγκόσμιας ή ευρύτερης κλίμακας, φέρνουν διαρκώς στο προσκήνιο την ανάγκη του κοινωνικού συνόλου για την ενεργή παρουσία και τη διαφωτιστική δράση των πνευματικών ανθρώπων.

- Σε μια κοινωνία όπου κυριαρχούν πρότυπα υλισμού, ελαφρότητας, ήσσονος προσπάθειας και τυχοδιωκτισμού, οι διανοούμενοι οφείλουν ν’ αναδείξουν τις πραγματικές αξίες και τα ιδανικά που θα πρέπει να διαπνέουν τη δράση των πολιτών. Είναι το δίχως άλλο εξαιρετικά σημαντικό να κατανοήσουν οι άνθρωποι πως ο καταναλωτισμός, η απραξία απέναντι στα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, η αδιαφορία απέναντι στις πνευματικές ενασχολήσεις, τους καθιστούν υποχείρια των πολιτικών, οικονομικών και επιχειρηματικών κύκλων που καθορίζουν πια σε μεγάλο βαθμό τις εξελίξεις σε όλους τους τομείς του κοινωνικού και πολιτικού βίου.

- Με τη συνδρομή των πνευματικών ανθρώπων μπορεί να επιτευχθεί η ενίσχυση της κριτικής σκέψης των πολιτών και άρα μια πιο αποτελεσματική αντίδραση στις μεθοδεύσεις εκείνες που στρέφονται κατά των δικαιωμάτων και της ευημερίας του κοινωνικού συνόλου.

- Τη στιγμή που επιχειρείται μια συστηματική διαστρέβλωση βασικών εννοιών, όπως είναι η δικαιοσύνη, η δημοκρατία κι η ελευθερία, κι οι πολίτες βιώνουν μια πρωτοφανή υπονόμευση του βιοτικού τους επιπέδου, οι πνευματικοί άνθρωποι κι οι διανοούμενοι καλούνται να στηρίξουν με κάθε τρόπο τους πολίτες στην προσπάθειά τους ν’ αντισταθούν.

- Οι πνευματικοί άνθρωποι, συνάμα, οφείλουν να λαμβάνουν θέση σε κάθε σημαντικό πρόβλημα που ταλανίζει την κοινωνία και δημιουργεί προστριβές και αντιθέσεις. Ένα ακανθώδες ζήτημα, για παράδειγμα, όπως είναι ο ρατσισμός, δεν μπορεί ν’ αφήνει αδιάφορους τους πνευματικούς μας ανθρώπους, καθώς συνιστά μια βασική γενεσιουργό αιτία πολλών διακρίσεων που καθιστούν δυσκολότερη και πιο επώδυνη τη ζωή μεγάλου αριθμού πολιτών.

- Αντιστοίχως, όταν η εύλογη αγάπη προς την πατρίδα, τρέπεται σ’ έναν απάνθρωπο εθνικισμό που οδηγεί στη βία και σε κοινωνικές εντάσεις, οι διανοούμενοι θα πρέπει να καθιστούν σαφή τη διάκριση ανάμεσα στο σεβασμό για την παράδοση και την εθνική ταυτότητα και τον παραλογισμό του φανατισμού. Εθνικό δεν μπορεί και δεν πρέπει να θεωρείται ό,τι μας διαχωρίζει βιαίως απ’ τους άλλους ανθρώπους, και σίγουρα όχι ό,τι μας οδηγεί σε μια περιφρονητική ή ανάλγητη θέαση του συνανθρώπου.

- Οι πνευματικοί άνθρωποι θα πρέπει να βοηθήσουν τους πολίτες να βρουν την πολύτιμη ισορροπία ανάμεσα στην προάσπιση των ιδιαίτερων εθνικών τους γνωρισμάτων και τη γόνιμη επικοινωνία με τους άλλους λαούς. Ζητούμενο φυσικά δεν είναι η απώλεια της ελληνικής ταυτότητας, αλλά ούτε και η εσωστρέφεια εκείνη που αποκλείει την πρόσληψη θετικών στοιχείων από άλλα έθνη.

- Ουσιώδες σε κάθε περίπτωση ζητούμενο είναι η μετάδοση σε όλους τους πολίτες του σεβασμού απέναντι στον άνθρωπο ανεξάρτητα από το έθνος, το φύλο, την κοινωνική του κατάσταση, τον σεξουαλικό του προσανατολισμό και όποιο άλλο στοιχείο ενδεχομένως τον διαφοροποιεί από τη θεωρούμενη ως κοινωνικά αποδεκτή νόρμα. Είναι, άλλωστε, δεδομένο πως αν οι άνθρωποι δεν μάθουν να σέβονται και να αποδέχονται τον συνάνθρωπό τους, είναι καταδικασμένοι να βιώσουν κι οι ίδιοι την αδικία κάποιας ρατσιστικής διάκρισης, μιας και η αποδοχή έστω και μιας έκφανσης του ρατσισμού οδηγεί σε ολοένα και περισσότερες διακρίσεις μεταξύ των ανθρώπων.

- Το ενδιαφέρον των πνευματικών ανθρώπων για την εξάλειψη οποιασδήποτε διάκρισης ή κοινωνικής αδικίας δεν σταματά ωστόσο στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης κοινωνίας ή ενός κράτους. Μέγιστη επιδίωξη είναι η δημιουργία ενός πλέγματος απόλυτου και άνευ όρων σεβασμού προς τον άνθρωπο που να εκτείνεται προς κάθε μεριά του κόσμου, όπου συναντάται η εκμετάλλευση, η υπονόμευση και η σκληρότητα απέναντι σε ανθρώπους αδύναμους να υπερασπιστούν τον εαυτό τους.

- Οι διανοούμενοι αποζητούν την ελευθερία, την ειρήνη και την αξιοπρεπή διαβίωση για όλους τους ανθρώπους, σε όποια χώρα κι αν βρίσκονται σε όποιο έθνος κι αν ανήκουν. Πρόκειται, βέβαια, για μια απώτερη στόχευση που ξεκινά πρώτα απ’ την αφύπνιση και την ευαισθητοποίηση κάθε πολίτη της δικής τους πολιτείας, ώστε από κοινού να δώσουν τον κρίσιμο αυτό αγώνα.

- Ως ένθερμοι υποστηρικτές του δημοκρατικού πολιτεύματος και των δημοκρατικών θεσμών καλούνται να τονίζουν την αξία της συλλογική στήριξης του πολιτεύματος αυτού, στηλιτεύοντας συνάμα οποιαδήποτε προσπάθεια αλλοίωσης της πραγματικής του φύσης. Μετέχουν έτσι ενεργά στη διαφάνεια που οφείλει να διέπει κάθε δημοκρατική πράξη και καταγγέλλουν τις τακτικές εκείνων που εν κρυπτώ επιχειρούν να εξυπηρετήσουν προσωπικά συμφέροντα παραμερίζοντας τις σύννομες δημοκρατικές διαδικασίες.

- Οι πνευματικοί άνθρωποι ως πολιτικά όντα δικαιούνται σαφώς να έχουν μια συγκεκριμένη πολιτική θέση, αλλά δεν πρέπει να λειτουργούν ως φορείς προώθησης μιας συγκεκριμένης κομματικής παράταξης, καθώς κάτι τέτοιο θα ενείχε τον κίνδυνο κάθε παρέμβασή τους να εκλαμβάνεται ως κομματική προπαγάνδα και όχι ως μια αντικειμενική και αυτόνομη πρωτοβουλία με καθαρές προθέσεις.

Θέμα Έκθεσης:

Σας δίνεται η ευκαιρία, με αφορμή μια πολιτιστική εκδήλωση του σχολείου σας, να συναντήσετε έναν διανοούμενο. Ποιες σκέψεις σας θα του εκθέτατε σχετικά με το πώς πρέπει να συμβάλλει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που απασχολούν σήμερα τη νεολαία; (Να καταγράψετε τις σκέψεις σας αυτές σ’ ένα δοκίμιο πειθούς 500-600 λέξεων, το οποίο θα του επιδώσετε κατά τη συνάντησή σας.)

Σε μια διαρκώς επιδεινούμενη κατάσταση για τη χώρα μας, δημιουργείται η εντύπωση πως οι πολιτικοί δεν λαμβάνουν καθόλου υπόψη τους τον αντίκτυπο που έχουν οι αποφάσεις τους για τα νεότερα μέλη της πολιτείας. Συνθέτουν ένα πλαίσιο οικονομικής ασφυξίας για τους μελλοντικούς εργαζόμενους, περιορίζουν τις δυνατότητες ανάπτυξης και εκμηδενίζουν τις πιθανότητες μιας ουσιαστικής ευημερίας για τη νέα γενιά. Καθίσταται άρα αναγκαία η υπεράσπιση των νέων απ’ τους ανθρώπους εκείνους της διανόησης που κατανοούν και συμμερίζονται την έντονη ανησυχία που προκύπτει για το μέλλον.

Οι άνθρωποι του πνεύματος έχουν τη δυνατότητα ν’ αντικρίσουν τις δημιουργούμενες συνθήκες απ’ την οπτική των νέων και ν’ αντιληφθούν πόσο αποθαρρυντικές είναι αυτές για τις προσδοκίες και τα όνειρα ενός νέου ανθρώπου. Θα ήταν, επομένως, πολύ σημαντική μια παρέμβασή τους που θα παρουσίαζε με αποφασιστικό τρόπο τις εκτεταμένες και εξαιρετικά αρνητικές συνέπειες όσων τώρα αποφασίζονται επί χάρτου, αλλά σύντομα θα καθορίσουν τη ζωή χιλιάδων νέων ανθρώπων. Οι πολιτικοί πρέπει να κατανοήσουν πως οι καρατομήσεις μισθών, προοπτικών και δυνατοτήτων πλήττουν ήδη τη νέα γενιά δημιουργώντας ένα ισχυρό κλίμα ανασφάλειας και ανησυχίας, που κλονίζει τη διάθεσή τους για δημιουργία και ουσιαστική προσπάθεια.  

Η παρέμβαση, επομένως, των πνευματικών ανθρώπων θα πρέπει να στρέφεται και προς τους νέους, ώστε να τους στηρίξει στο ρευστό αυτό περιβάλλον, όπου κάθε βεβαιότητα μοιάζει να υποχωρεί. Οι νέοι είναι πάντοτε ευαίσθητοι δέκτες των αλλαγών, κι ιδίως τώρα που οι αλλαγές αυτές είναι τέτοιας έκτασης, χρειάζονται καίρια και σταθερή καθοδήγηση. Με το κύρος που τους διακρίνει και τις γνώσεις τους οι άνθρωποι της διανόησης μπορούν να υποδείξουν στους νέους την αξία της καρτερίας, αλλά και της αισιοδοξίας, τονίζοντας πόσες δυσκολίες έχει υπερβεί διαχρονικά ο ελληνικός λαός και πόσες ανάλογες συνθήκες έχει υπομείνει και ξεπεράσει επιτυχώς. Μπορούν, συνάμα, να επισημάνουν την αξία της δημιουργικότητας και της καινοτομίας, επιτρέποντας στους νέους ν’ αντιληφθούν πως έχουν ήδη τα μέσα για να δώσουν το δικό τους αγώνα και να φέρουν μια νέα εποχή για τη χώρα και τους ίδιους.

Κρίνεται, μάλιστα, ιδιαίτερα σημαντικό να σταθούν οι πνευματικοί άνθρωποι ως πρότυπα ενός τρόπου ζωής απαλλαγμένου απ’ τα άγχη του υλισμού και της υπερβολής. Οι νέοι θα πρέπει να γνωρίσουν πως η ουσία της ζωής δεν βρίσκεται ούτε στα υλικά αγαθά ούτε στις εύκολες συγκινήσεις. Η ομορφιά της ζωής προκύπτει μέσα από το δυνάμωμα της σκέψης τους, την πνευματική καλλιέργεια, αλλά και μέσα από την ουσιαστική επικοινωνία με τους συνανθρώπους τους∙ στοιχεία που μοιάζει να παραγνωρίζει το υλιστικό πρότυπο, προτάσσοντας ένα στείρο αγώνα για ολοένα και περισσότερα χρήματα. Έτσι, με το παράδειγμα των πνευματικών ανθρώπων οι νέοι μπορούν ν’ αποφύγουν τις παγίδες του καταναλωτισμού και να στραφούν με περισσότερο ενδιαφέρον στις σπουδές τους, στην οικογένειά και τους φίλους τους.

Είναι συνάμα πιο σημαντικό από ποτέ να δοθεί στους νέους η ευκαιρία να εκτιμήσουν τη πραγματική ευδαιμονία που προσφέρει η ζωή αν ιδωθεί χωρίς το άγχος της απόκτησης και του κέρδους. Η ζωή δεν απαιτεί ούτε περιττά αγαθά, ούτε τεχνητά μέσα για να προσφέρει χαρά στους ανθρώπους. Χρειάζεται, άρα, οι πνευματικοί άνθρωποι να τονίσουν στους νέους πως δεν πρέπει να στρέφονται σε εξωγενή στοιχεία, όπως είναι οι ναρκωτικές ουσίες, για να βιώσουν τη ζωή στην πληρότητά της. Η αυτοεκτίμηση, η αξιοπρέπεια και η αποδοχή του ίδιου μας του εαυτού συνιστούν τα ισχυρότερα μέσα για μια ουσιαστική διεκδίκηση όχι μόνο της ευδαιμονίας, αλλά και της επιτυχίας σε οτιδήποτε θεωρεί κάθε άνθρωπος πως τον ενδιαφέρει και τον συγκινεί.

Οι πνευματικοί άνθρωποι μπορούν να δείξουν στους νέους ανθρώπους πως ο χρόνος λειτουργεί πάντα υπέρ τους, αν αφοσιωθούν στα ουσιώδη στοιχεία της ζωής. Ένα πρόγραμμα γεμάτο δραστηριότητες, μελέτη και φίλους, θέτει τις βάσεις για μια ευτυχή και πλήρη ζωή, χωρίς ανώφελο άγχος για υλικά αγαθά ή υπέρμετρες επιτεύξεις.

[Λέξεις: 601]