Ανδρέας Εμπειρίκος «Ηχώ»

Andrew Soundarajan

Ανδρέας Εμπειρίκος «Ηχώ»

Τα βήματά μας αντηχούν ακόμη

Μέσα στο δάσος με τον βόμβο των εντόμων

Και τις βαριές σταγόνες απ’ τ’ αγιάζι

Που στάζει στα φυλλώματα των δέντρων.

Κι ιδού που σκάζει μέσα στις σπηλιές

Η δόνησις κάθε κτυπήματος των υλοτόμων

Καθώς αραιώνουν με πελέκια τους κορμούς

Κρατώντας μες στο στόμα τους τραγούδια

Που μάθαν όταν ήτανε παιδιά

Και παίζανε κρυφτούλι μες στο δάσος.

Το ποίημα προέρχεται από τη συλλογή Τα Κάστρα του ανέμου (1934).

Ερωτήσεις

1. Γιατί διάλεξε ο ποιητής ως τίτλο του ποιήματός του τη λέξη Ηχώ;

Η ηχώ κυριαρχεί στο πλαίσιο αυτής της εμπειρίας τόσο σε κυριολεκτικό όσο και σε μεταφορικό επίπεδο. Το περπάτημα μέσα στο δάσος φέρνει τους περιηγητές σ’ έναν χώρο όπου ο ήχος αποκτά μια ιδιαίτερη διάσταση, μεγεθύνεται και κατακλύζει το χώρο. Με τις αισθήσεις τους σε πλήρη επαγρύπνηση δίνουν προσοχή σε κάθε ήχο γύρω τους∙ από τις σταγόνες της δροσιάς που πέφτουν πάνω στα φύλλα των δέντρων, τον αντίλαλο των ίδιων των βημάτων τους, μέχρι την εντονότερη αντήχηση μέσα στην σπηλιά (σκάζει μέσα στις σπηλιές) των χτυπημάτων απ’ τα πελέκια των υλοτόμων.

Ο αντίλαλος μέσα στις σπηλιές συνιστά την κορύφωση -σε κυριολεκτικό επίπεδο- αυτού του ακουστικού φαινομένου, ενώ συνάμα δίνει την αφορμή για το πέρασμα στη μεταφορική θέασή του. Η σκέψη πως οι υλοτόμοι κόβουν τα δέντρα του δάσους στο οποίο έπαιζαν κρυφτό, όταν ήταν ακόμη παιδιά, φέρνει στην επιφάνεια μια διαφορετική ηχώ∙ εκείνη των παιδικών αναμνήσεων που επανέρχονται και χρωματίζουν εντελώς διαφορετικά την πράξη τους. Οι υλοτόμοι καλούνται να κόψουν δέντρα αγαπημένα, γεγονός που φέρνει στο νου και την καρδιά τους τις μνήμες του παρελθόντος.

Η ηχώ αυτών των αναμνήσεων, που μοιάζει να αφορά κυρίως τους υλοτόμους, πιθανότατα σχετίζεται και με το ίδιο το ποιητικό υποκείμενο και με τις δικές του παιδικές μνήμες∙ οι υλοτόμοι κρατούν στο στόμα τους τα τραγούδια των παιδικών χρόνων, δεν τα εκφωνούν, άρα ενδεχομένως έχουμε σε αυτούς την προβολή συναισθημάτων και σκέψεων του ίδιου του ποιητή.    

2. Από το πλήθος των εικόνων που ασφαλώς θα παρατήρησε ο ποιητής περπατώντας μέσα στο δάσος, ελάχιστες μας παρουσιάζει στο ποίημά του. Να τις βρείτε και να καθορίσετε το είδος τους.

Οι περισσότερες εικόνες του ποιήματος είναι ακουστικές, καθώς ο ήχος και η ηχώ έχουν δεσπόζοντα ρόλο: τα βήματα που αντηχούν, ο βόμβος των εντόμων, οι βαριές σταγόνες που στάζουν πάνω στα φυλλώματα των δέντρων, η δόνηση -η αντήχηση- μέσα στις σπηλιές απ’ τα χτυπήματα των υλοτόμων, τα τραγούδια των παιδιών όταν έπαιζαν κρυφτό.

Παράλληλα, δύο από αυτές τις εικόνες έχουν και έντονα οπτική διάσταση, όπως αυτή των υλοτόμων που κόβουν τα δέντρα, αλλά και των παιδιών που παίζουν κρυφτό.

3. Τι εννοεί ο ποιητής με τους τρεις τελευταίους στίχους;

«Κρατώντας μες στο στόμα τους τραγούδια

Που μάθαν όταν ήτανε παιδιά

Και παίζανε κρυφτούλι μες στο δάσος.»

Οι υλοτόμοι που έχουν κληθεί να κόψουν τα δέντρα του δάσους, παρουσιάζονται να εκτελούν αυτή την πράξη σκληρότητας έχοντας στη σκέψη τους τις ευχάριστες αναμνήσεις των παιδικών τους χρόνων, όταν σ’ αυτόν (ή σ’ έναν ανάλογο) χώρο έπαιζαν κρυφτό. Τα τραγούδια που συνόδευαν το παιχνίδι τους, τα τραγούδια που τα έμαθαν ενόσω έπαιζαν στο δάσος, τα κρατούν στο στόμα τους∙ δεν θέλουν ή δεν μπορούν να τα εκστομίσουν, ίσως γιατί είναι συγκινημένοι απ’ την επίγνωση πως καταστρέφουν ένα τόσο σημαντικό για τα παιδικά τους χρόνια περιβάλλον.

Εκείνοι που κάποτε ως παιδιά διασκέδαζαν, έπαιζαν και βίωναν τόσο ευτυχισμένες στιγμές μέσα στο δάσος, έρχονται τώρα -ενήλικες πια- να κόψουν τα δέντρα και να αλλοιώσουν την όψη αυτού του αγαπημένου χώρου. Και το κάμουν αυτό με συγκίνηση και με θλίψη ακόμη, καθώς συναισθάνονται πως η ενηλικίωσή τους, τούς φέρνει αντιμέτωπους μ’ ένα καθήκον που βεβηλώνει και καταστρέφει έναν τόπο «ιερό» για τα πρώτα χρόνια της ζωής τους.

Με την αναφορά στα τραγούδια που κρατούν μέσα τους οι υλοτόμοι, μη θέλοντας να τα τραγουδήσουν, και να εκφράσουν έτσι την ευαισθησία που έχει ξυπνήσει στην ψυχή τους, ο ποιητής δίνει στην ηχώ του ποιήματος την κεντρική της θεματική. Οι μνήμες των παιδικών χρόνων -ο απόηχος των ευτυχισμένων εκείνων στιγμών- ενυπάρχουν στους ανθρώπους και αν τους δινόταν το δικαίωμα να εκφραστούν, θα μπορούσαν να αποτρέψουν ή να διαφοροποιήσουν τη στάση και τη συμπεριφορά των ενήλικων ανθρώπων, που συχνά μοιάζουν να έχουν λησμονήσει πως κάποτε υπήρξαν παιδιά, κι είχαν μέσα τους άδολη χαρά και ευαισθησία.