Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Περίληψη κειμένου [Η απόρριψη της ηθικής ταυτότητας των μεταναστών]

Robert Jahns

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Περίληψη κειμένου [Η απόρριψη της ηθικής ταυτότητας των μεταναστών]

Πώς οδηγούμαι στην περίληψη:

- Αν η περίληψη που πρόκειται να γράψουμε είναι εκτενής, τότε βασιζόμαστε στη θεματική περίοδο και στις σημαντικές λεπτομέρειες κάθε παραγράφου του κειμένου, από το οποίο θα προέλθει η περίληψη.

- Αν η περίληψη θα είναι συνοπτική, τότε βασιζόμαστε στους πλαγιότιτλους των παραγράφων ή των ευρύτερων νοηματικών ενοτήτων.

- Από το διάγραμμα ενός κειμένου μπορεί επίσης να προκύψει περίληψη του ίδιου κειμένου, συνοπτική η εκτενέστερη, οπότε αξιοποιούμε αναλόγως λιγότερα ή περισσότερα από τα στοιχεία που αποτυπώνει το διάγραμμα.

Έστω, λοιπόν, ότι έχουμε ένα κείμενο, από το οποίο θέλουμε να κρατήσουμε περίληψη.

- Στην αρχή της περίληψης επισημαίνουμε το θεματικό κέντρο του κειμένου.

- Στη συνέχεια προσέχουμε τις διαρθρωτικές λέξεις του κειμένου από το οποίο θα προέλθει η περίληψη, προσέχουμε δηλαδή τους δείκτες της συνοχής και της συνεκτικότητας του κειμένου.

- Επισημαίνουμε, έτσι, τη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα και την παρουσιάζουμε με τη βοήθεια κατάλληλων λέξεων, κυρίως ρημάτων, στην περίληψη που γράφουμε. Δηλαδή μπορούμε να αποδώσουμε στο δικό μας κείμενο το ξετύλιγμα της σκέψης του συγγραφέα με λέξεις όπως: (ο συγγραφέας) αναφέρει, διατυπώνει την άποψη, επισημαίνει, υποστηρίζει, τονίζει, υπογραμμίζει, προσθέτει, αναλύει, συμπεραίνει κτλ.

- Επιλέγουμε να χρησιμοποιήσουμε ενεργητική ή παθητική σύνταξη.

Σχετικά με τον τρόπο γραφής της περίληψης πρέπει να προσέξουμε τα εξής:

- Να αποφεύγουμε την υπερβολική αφαίρεση και γενίκευση δίνοντας σε σωστή αναλογία τις γενικές θέσεις και τα συγκεκριμένα παραδείγματα.

- Να μην προσπαθούμε να μιμηθούμε το ύφος του συγγραφέα, που ενδέχεται να είναι πολύ διαφορετικό από το δικό μας. Γενικά αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε αυτούσιες φράσεις του κειμένου. Στις περιπτώσεις που η περίληψη μας είναι εκτενής ή όταν το κείμενο από το οποίο προέρχεται η περίληψη περιέχει ορολογία, μπορεί να χρειαστεί να μεταφέρουμε στην περίληψη μας ορισμένες χαρακτηριστικές λέξεις /φράσεις. Εκείνο που πρέπει να προσέχουμε είναι να ενσωματωθούν οι λέξεις /φράσεις αυτές στο δικό μας κείμενο.

- Να είμαστε όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικοί, απέχοντας από κάθε είδους σχολιασμό, επιδοκιμασία ή αποδοκιμασία του αρχικού κειμένου.

- Να έχουμε υπόψη μας ότι η έκταση της περίληψης εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως είναι: η έκταση και η ποιότητα (συνοχή, ενότητα, οργάνωση) του κειμένου που συνοψίζουμε, ο σκοπός για τον οποίο γράφουμε, η κριτική και η αφαιρετική μας ικανότητα.

- Να κατανοήσουμε ότι ο σκοπός για τον οποίο γράφουμε την περίληψη επηρεάζει το λόγο μας, ανάλογα δηλαδή με το ποιος γράφει, σε ποιον απευθύνεται και για ποιο σκοπό μπορεί να έχουμε επίπεδο λόγου οικείο, περισσότερο επίσημο κ.ο.κ.

- Δεν πρέπει, βέβαια, να ξεχνούμε ότι η περίληψη είναι μια προσωπική δημιουργία που σε καμία περίπτωση όμως δεν πρέπει να προδίδει το πνεύμα του συγγραφέα.

Η αξιολόγηση της περίληψης κειμένου (25 μονάδες)

Η περίληψη δεν είναι ξεχωριστό γραμματειακό είδος αλλά ένας τρόπος συνοπτικής απόδοσης προϋπάρχοντος κειμένου δια της οποίας επιδιώκεται:

α) Η κατανόηση του κειμένου.

β) Η πληροφόρηση των άλλων με λιτό και σαφή τρόπο για το περιεχόμενο του κειμένου.

γ) Η διάκριση του αναγκαίου από το περιττό τόσο στο περιεχόμενο όσο και στη γλώσσα του κειμένου.

δ) Η δόμηση ενός νέου κειμένου με συνοχή και συνεκτικότητα.

Άρα η αξιολόγηση της περίληψης στις εξετάσεις του Γενικού Λυκείου είναι σκόπιμο να συνεξετάσει τρεις παραμέτρους:

α) το περιεχόμενο της περίληψης

β) τη γλώσσα και το ύφος και

γ) τη δομή του περιληπτικού κειμένου.

Το περιεχόμενο της περίληψης (0-12 μονάδες)

Θετικά στοιχεία θεωρούνται:

1. Η σύλληψη του νοηματικού κέντρου του κειμένου.

2. Η επιλογή των σημαντικών ιδεών - πληροφοριών του κειμένου.

3. Η πληρότητα κατανόησης του κειμένου.

Αδυναμίες στο περιεχόμενο θεωρούνται:

1. Αδυναμία κατανόησης ή απόκλιση από το νοηματικό κέντρο του κειμένου.

2. Επιλογή δευτερευουσών ιδεών-πληροφοριών σε βάρος των σημαντικών.

3. Η ατελής (μερική) κατανόηση του κειμένου.

Η γλώσσα και το ύφος της περίληψης (έκφραση) (0-8 μονάδες)

Θετικά στοιχεία θεωρούνται:

1. Η χρήση του κατάλληλου ύφους για τη συγκεκριμένη μορφή κειμένου (πληροφοριακό ύφος).

2. Η ικανότητα πύκνωσης του κειμένου μέσα από διάφορες τεχνικές (γενίκευση, αναδιατύπωση κ.λπ.).

3. Η ορθή χρήση της γλώσσας στο επίπεδο της ορθογραφίας, της στίξης, της σύνταξης και του λεξιλογίου.

Αδυναμίες θεωρούνται:

1. Η αξιολόγηση με την άσκηση άμεσης ή έμμεσης κριτικής-σχολιασμού στις ιδέες του κειμένου.

2. Η  αυτούσια μεταφορά λέξεων και φράσεων του αρχικού κειμένου στην περίληψη.

3. Οι αποκλίσεις από τους κανόνες της Γραμματικής και του Συντακτικού στην ορθογραφία, στη στίξη, στη σύνταξη και το λεξιλόγιο (επαναλήψεις, ασάφειες, έλλειψη ακριβολογίας κ.λπ.).

Η δομή του περιληπτικού κειμένου (0-5 μονάδες).

Θετικά στοιχεία θεωρούνται:

1. Η ικανότητα παρακολούθησης ή αναδιοργάνωσης της δομής του αρχικού κειμένου και η παρουσίαση με λογική ακολουθία των βασικών ιδεών.

2. Η σύνταξη ενός κειμένου με ομαλή ροή και συνοχή.

3. Η επιτυχής χρήση των διαρθρωτικών λέξεων ή φράσεων.

Αδυναμίες στη δομή θεωρούνται:

1. Η τυποποιημένη μεταφορά της πορείας του αρχικού κειμένου που οδηγεί σε μακροσκελή περίληψη.

2. Η άτακτη παράθεση των ιδεών-πληροφοριών του κειμένου.

3. Η έλλειψη συνοχής και αλληλουχίας μεταξύ των μερών-προτάσεων της περίληψης.

Γενική θεώρηση

Η προσπάθεια για αξιολόγηση της περίληψης με την αναλυτική μέθοδο και την πρόσθεση των επιμέρους βαθμών δεν είναι αρκετή. Χρειάζεται μια συνολική θεώρηση του γραπτού πριν την τελική βαθμολογία. Άλλωστε περιεχόμενο, μορφή (έκφραση) και δομή ουσιαστικά δεν διαχωρίζονται. Στη συνολική θεώρηση της περίληψης θα συνεκτιμηθούν για την τελική βαθμολογία όλα τα κριτήρια από την πρωτοτυπία στη συγκρότηση και το ύφος έως την εικόνα του γραπτού (καθαρογραμμένο κείμενο, ευανάγνωστη γραφή).

Συμπληρωματικές διευκρινίσεις

1. Η έκταση της περίληψης εξαρτάται από το είδος, το μέγεθος και τη δομή του δοθέντος κειμένου. Γι’ αυτό καθορίζεται κάθε φορά η ποσότητα της περίληψης σε λέξεις (π.χ. 90-120 λέξεις) ώστε να υπάρχει ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθεί το κείμενο της περίληψης. Αυτό δε σημαίνει την αυστηρή καταμέτρηση των λέξεων από το βαθμολογητή αλλά την αξιολόγηση της ικανότητας του μαθητή να πυκνώσει -περιορίσει το κείμενό του σε συγκεκριμένα πλαίσια (ως υπέρβαση αυτών των ορίων θεωρείται η γραφή μιας περίληψης με 20 περίπου λέξεις περισσότερες). Ακόμα, η περίληψη μπορεί να γραφεί ως μία ενιαία παράγραφος ή να χωριστεί σε παραγράφους ανάλογα με το μέγεθος και το είδος του κειμένου.

2. Η περίληψη στα πλαίσια της Έκθεσης - Έκφρασης γράφεται για συγκεκριμένο σκοπό και έχει πάντα αποδέκτη. Γι’ αυτό είναι καλό να αποφεύγεται η τυποποιημένη εκφώνηση «Να γράψετε την περίληψη του κειμένου» και να υιοθετούνται πιο αναλυτικές διατυπώσεις ενταγμένες σε επικοινωνιακό πλαίσιο (παράδειγμα: Σε κυριακάτικη εφημερίδα δημοσιεύτηκε το παραπάνω άρθρο. Να ενημερώσετε την τάξη σας για το περιεχόμενό του γράφοντας μια περίληψη 100 λέξεων).

3. Η περίληψη στα πλαίσια του μαθήματος της Έκθεσης - Έκφρασης έχει πληροφοριακό χαρακτήρα, οπότε η εισαγωγή της είναι προτιμότερο να ξεκινά με αναφορά στο συγγραφέα ή στο κείμενο. Μια εισαγωγή κατευθείαν από τις πληροφορίες του κειμένου είναι και αυτή αποδεκτή με τη λογική ότι ο μαθητής ταυτίζεται με το συγγραφέα του κειμένου, ο οποίος επιχειρεί να πυκνώσει το κείμενό του.

Παράδειγμα περίληψης

Η απόρριψη της ηθικής ταυτότητας των μεταναστών

Η διαδικασία απόρριψης της ηθικής ταυτότητας του άλλου συνοδεύεται από μια χαλάρωση των συνηθισμένων ηθικών φραγμών και αντιστάσεων που διέπουν τη στάση προς τους συνανθρώπους μας. Αν ο «άλλος» αρχίζει να θεωρείται ηθικά υποδεέστερος, τότε συνειδητοποιούμε ότι έχουμε το ελεύθερο να του συμπεριφερόμαστε με τρόπους που ήταν ως τώρα απαγορευτικοί. Παράλληλα, η δυνατότητα να του προκαλούμε κάποια έστω και περιορισμένη ζημιά (λ.χ. να τον λοιδορούμε ή να τον κακομεταχειριζόμαστε) χωρίς να υφιστάμεθα καμία συνέπεια ή κύρωση επιτείνει την απαξιωτική εικόνα που έχουμε για αυτόν και προλειαίνει το έδαφος για ακόμη μεγαλύτερες βλάβες.

Θεωρώ ότι η πλειονότητα των μεταναστών στην Ελλάδα έρχεται συχνά αντιμέτωπη με μορφές συμπεριφοράς που αντικατοπτρίζουν την αντίληψη ότι οι μετανάστες ως μετανάστες είναι ηθικά κατώτεροι από τον εντόπιο πληθυσμό. Τα αρνητικά στερεότυπα που άκριτα επαναλαμβάνονται, η στυγερή οικονομική εκμετάλλευση, τα κρούσματα ρατσιστικής βίας και οι στατιστικές υποστηρίζουν αυτή την αντίληψη, παρ’ όλο που ελάχιστοι άνθρωποι θα ήταν διατεθειμένοι να ομολογήσουν δημόσια ότι την υιοθετούν.

Είναι νομίζω προφανές ότι η σοβαρότητα της σταδιακής υπονόμευσης της ηθικής ταυτότητας των μεταναστών, ό,τι είδους μετανάστες και αν είναι, είναι τέτοια που ο καθένας έχει υποχρέωση να αντιταχθεί σε αυτή τη διαδικασία. Δεν θα ήθελα όμως να παραμείνω στο επίπεδο της ατομικής ευθύνης. Το ζητούμενο είναι να εντοπιστούν οι ευθύνες μιας δημοκρατικής κυβέρνησης, και αυτό γιατί στον 20ό αιώνα οι μεγαλύτερες ακρότητες που υπήρξαν απόρροια της διάβρωσης της ηθικής ταυτότητας μιας πληθυσμιακής ομάδας, έχουν συντελεσθεί είτε από κρατικές δυνάμεις, είτε από παρακρατικές, είτε από δυνάμεις που είχαν εξασφαλίσει την ανοχή των επίσημων αρχών.

Πολύ συχνά ακούγεται η πρόταση ότι η πολιτεία οφείλει πρώτα να εντοπίσει τα βαθύτερα αίτια της ξενοφοβίας, του ρατσισμού, του σοβινισμού και των συναφών φαινομένων που συμβάλλουν στην απόρριψη της ηθικής ταυτότητας των μεταναστών, και σε αυτά να επιχειρήσει να παρέμβει. Αυτή η πρόταση φαντάζει θεωρητικά ορθή. Στην πράξη, ωστόσο, ανακύπτουν σοβαρές δυσκολίες, οι οποίες παραμένουν, ακόμα και αν υπερβούμε τις μεθοδολογικές δυσχέρειες που ενέχει η ανάδειξη των εν λόγω αιτίων. Πολλές φορές τα βαθύτερα αίτια ανάγονται σε γεγονότα του παρελθόντος που είναι φυσικώς αδύνατον να μεταβληθούν. Σε άλλες περιπτώσεις είναι τόσο γενικά και τόσο ετερογενή που θα απαιτείτο μια εκ βάθρων αναμόρφωση ολόκληρης της κοινωνίας. Από την άλλη πλευρά είναι προφανές ότι η εξάλειψη κάποιων από αυτά τα βαθύτερα αίτια πρέπει να αποτελεί ούτως ή άλλως πάγιο στόχο μιας δημοκρατικής κυβέρνησης, ακόμη και αν δεν οδηγούν στην εκδήλωση ρατσιστικής ή ξενοφοβικής συμπεριφοράς.

Για αυτούς τους λόγους θα προτιμήσω να εστιάσω την προσοχή μου στην καταπολέμηση των ίδιων των φαινομένων που περιγράφηκαν και των άμεσων συνεπειών τους. Θα μπορούσαν να επισημανθούν τουλάχιστον δύο διαφορετικές γενικές κατευθύνσεις προς τις οποίες θα ήταν απαραίτητο να στραφούν οι συντονισμένες προσπάθειες για την επίτευξη αυτού του στόχου: αποτροπή-επανόρθωση, και εκπαίδευση. Αποτροπή σημαίνει να συνειδητοποιήσουν όλοι οι πολίτες ότι η επίδειξη ακραίων και βλαπτικών ξενοφοβικών, ρατσιστικών και σοβινιστικών στάσεων με στόχο τους μετανάστες δεν θα είναι πλέον χωρίς κόστος. Η επανόρθωση αναφέρεται στην προσπάθεια νομοθετικής άρσης των αδικιών που υφίστανται αυτές οι ομάδες, στον βαθμό βέβαια που το επιτρέπουν οι δυνατότητες και το θεσμικό πλαίσιο της πολιτείας. Εκπαίδευση σημαίνει να πειστούν έμπρακτα εκείνοι που βρίσκονται σε επιδεκτικές εκπαίδευσης ηλικίες για τη σημασία και τις συνέπειες της διάβρωσης της ηθικής ταυτότητας των μεταναστών.

[Διασκευασμένο κείμενο]

Φιλήμων Παιονίδης

Επίκουρος καθηγητής ηθικής και πολιτικής φιλοσοφίας στο ΑΠΘ

Ο συγγραφέας του κειμένου αναφέρεται στις αρνητικές συμπεριφορές που προκύπτουν εις βάρος των μεταναστών, όταν οι άλλοι πολίτες απορρίπτουν την ηθική τους υπόσταση. Στην αρχή επισημαίνει πως η μη αναγνώριση της ηθικής αξίας του άλλου οδηγεί ευκολότερα στη μη θεμιτή αντιμετώπισή του. Φαινόμενο, άλλωστε, μεγάλης έκτασης, όπως προκύπτει από τη συνεχή οικονομική εκμετάλλευση των μεταναστών και τα περιστατικά ρατσιστικής βίας. Στη συνέχεια τονίζει πως οι ευθύνες που προέχουν είναι αυτές της δημοκρατούμενης κυβέρνησης, η οποία και οφείλει να παρέμβει αποτελεσματικά, έστω κι αν δεν είναι εύκολος ή εφικτός ο σαφής εντοπισμός των αιτών του φαινομένου. Προτείνει, μάλιστα, την εστίαση της προσπάθειας αφενός στην αποτροπή και επανόρθωση των συνεπειών του φαινομένου με τον καθορισμό κυρώσεων, και αφετέρου στην εκπαίδευση των νεώτερων μελών της κοινωνίας, ώστε να αποτραπεί πληρέστερα η διαιώνιση αυτής της κατάστασης.

[Λέξεις: 132]