Πανελλήνιες εξετάσεις 2014: Νεοελληνική Γλώσσα (απαντήσεις στα θέματα των πανελληνίων)

Jesse Estes

Πανελλήνιες εξετάσεις 2014: Νεοελληνική Γλώσσα (απαντήσεις στα θέματα των πανελληνίων)

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ΄ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β΄)

ΤΕΤΑΡΤΗ 28 ΜΑΪΟΥ 2014 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ:

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ

Η «ανθρωπιά» είναι μια λέξη του καιρού μας, ένας όρος κοινόχρηστος, ένα νόμισμα που κυκλοφορεί σ’ όλα τα χέρια, γιατί συμβαίνει η ανταλλακτική του αξία να είναι πολύ μεγάλη. Και με την «ανθρωπιά» εννοούμε, φυσικά, τη συμπόνια, τη συμμετοχή, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στο πάθος του γείτονα. Και όχι μόνο του γείτονα. Του κάθε ανθρώπου. Άλλοτε χρησιμοποιούσαν τον όρο «ανθρωπισμός». Έλεγαν: «αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής» και με τούτο εσήμαιναν μια προσωπικότητα που ξοδευόταν ολόκληρη για να κάμει το καλό. Ο Ντυνάν, για παράδειγμα, ο ιδρυτής του «Ερυθρού Σταυρού», υπήρξε ένας τέτοιος ανθρωπιστής. Πέρα απ’ ό,τι θα μπορούσε να ενδιαφέρει αποκλειστικά το άτομό του, εσυλλογίσθηκε τους ανθρώπους που έπασχαν, έξω από διάκριση φυλής και θρησκείας, «εν πολέμω και εν ειρήνη».

 Ο «ανθρωπιστής», ένας άνθρωπος με σπουδαίες ικανότητες, που αναλίσκεται με ειλικρίνεια, χωρίς υστεροβουλία, ακόμη και χωρίς τη θεμιτή, επιτέλους, από πολλές απόψεις, επιθυμία της υστεροφημίας, υπήρξε, για πολλούς αιώνες, ένα θαυμάσιο ιδανικό, που οι προγενέστεροι το επρόβαλλαν στους μεταγενέστερους. Ακόμη τότε η «ανθρωπιά», μολονότι δεν έπαυε να είναι κοινή απαίτηση, δεν είχε καταντήσει κοινόχρηστος όρος. Ήταν η σπάνια, η υψηλή παρουσία, όπου μόνο μερικές εκλεκτές φύσεις κατόρθωναν να φτάσουν. Και ακόμη, μια καθημερινή άσκηση που ο καθένας την επιθυμούσε για τον εαυτό του, θεωρώντας την αυτονόητο χρέος του, χωρίς να συλλογίζεται ότι θα μπορούσε και διαφορετικά να την αξιοποιήσει.

Το γεγονός ότι η απαίτηση της «ανθρωπιάς» έχει γίνει κοινός τόπος σήμερα δεν είναι χωρίς ιδιαίτερη σημασία. Δείχνει πως η οικουμενική ψυχή αισθάνεται βαθύτερα την ταλαιπωρία του ανθρώπου και αναζητεί διέξοδο.

Περιττό να προστεθεί πως και η ανθρωπιά, καθώς κι ένα σωρό άλλοι όροι, έχει υποστεί τρομακτικές διαστρεβλώσεις. Όποιος είπε πως οι ιδέες είναι καθώς τα υγρά, που παίρνουν το σχήμα του μπουκαλιού τους, είχε, βέβαια, πολύ δίκιο. Και με τους όρους το ίδιο συμβαίνει. Αλλάζουν νόημα, αλλάζουν απόχρωση, κατά τον τρόπο που τους μεταχειρίζεται κανείς και κατά τον σκοπό που επιδιώκει χρησιμοποιώντας τους. Έτσι, μπορούμε να μιλούμε όλοι για ανθρωπιά, αλλά να εννοούμε ολωσδιόλου διαφορετικό πράγμα ο καθένας.

Έπειτα, ένας όρος, μια λέξη, μια έκφραση, που βρίσκεται ολοένα στο στόμα μας, σιγά σιγά φτωχαίνει, αδειάζει, αποστεώνεται, αυτοακυρώνεται. Φοβούμαι πως ίσια ίσια αυτό έχει συμβεί με την ανθρωπιά. Αρκεί μια ματιά ολόγυρά μας, για να το νιώσουμε καλύτερα τούτο. Η καθημερινή ζωή ολοένα και περισσότερο χάνει τη θαλπωρή, τη γλυκιά ζεστασιά της. Είναι ένας χειμώνας χωρίς αλκυονίδες. Η «καλημέρα», αυτό το χαρούμενο άνοιγμα παραθύρου προς τον αίθριο ουρανό, μεταβάλλεται σιγά σιγά σε μορφασμό. Η ανθρώπινη λαιμαργία, η δίψα της ευζωίας δεν αφήνει τόπο για ευγενικά αισθήματα. Κάτι περισσότερο: τα ευγενικά αισθήματα θεωρούνται ξεπερασμένα.

Λησμονούμε, ωστόσο, πως η ανθρωπιά είναι κυριότατα βούληση, δεν είναι γνώση, δεν είναι μόνο γνώση. Και δεν είναι λόγος, είναι πράξη. Είναι ένας ολόκληρος εσωτερικός κόσμος, στην τελείωσή του, που ακτινοβολεί παντού. Η ανθρωπιά αποκλείει τη μισαλλοδοξία, την καταφρόνηση του άλλου ανθρώπου· είναι επιεικής και ήπια. Περιέχει πολλή συγκατάβαση και πολλή κατανόηση. Η ανθρωπιά είναι κυκλική παρουσία. Δεν βρίσκεται στραμμένη προς ένα μονάχα σημείο του ορίζοντα. Εκείνος που είναι αληθινά ανθρώπινος δεν μπορεί παρά να είναι, σε κάθε περίσταση, ανθρώπινος. Η ανθρωπιά δεν είναι επάγγελμα, δεν είναι όργανο αυτοπροβολής και επιτυχίας. Είναι απάρνηση. Πρέπει πολλά ν’ αρνηθείς, για να κερδίσεις τα ουσιωδέστερα. Αλλά δεν είναι και παθητική κατάσταση. Ολωσδιόλου αντίθετα, αποτελεί μορφή αδιάκοπης ενέργειας. Είναι πολύ ευκολότερο να γίνεις «μέγας ανήρ» παρά να γίνεις «μεγάλος άνθρωπος». Η Ιστορία είναι γεμάτη παραδείγματα μεγάλων ανδρών. Αλλά έχει πολύ λίγους «ανθρώπους» να παρουσιάσει.

I.Μ.Παναγιωτόπουλος, Ο Σύγχρονος Άνθρωπος.

Οι Εκδόσεις των φίλων, Αθήνα 1988. 18η έκδοση (Διασκευή)

A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις).

Μονάδες 25

Ο συγγραφέας στο κείμενο αυτό αναφέρεται στην έννοια της ανθρωπιάς, η οποία έχει σε μεγάλο βαθμό υπονομευτεί στην εποχή μας. Αρχικά ορίζει την ανθρωπιά ως το ειλικρινές ενδιαφέρον για τις δυσκολίες των άλλων ανθρώπων, τονίζοντας την ιδιαίτερη αξία που είχε παλαιότερα. Έπειτα επισημαίνει πως το αίσθημα του ανθρωπισμού θα πρέπει να μην αποσκοπεί στο προσωπικό συμφέρον, αλλά να αποτελεί ένα επιδιωκόμενο ιδανικό. Το οποίο, άλλωστε, αναζητείται πλέον με έντονο τρόπο, παρόλο που ως έννοια έχει υποστεί αρκετές διαστρεβλώσεις. Η αλήθεια του, όπως σχολιάζει ο συγγραφέας, έχει κλονιστεί λόγω του κυρίαρχου εγωκεντρισμού της εποχής μας, που εκλαμβάνει τα θετικά συναισθήματα ως τροχοπέδη στις προσωπικές απολαύσεις. Εντούτοις, ο ανθρωπισμός συνιστά μια καίρια στάση ζωής, μια εσωτερική επιθυμία, που έρχεται ως απάντηση στην αδιαφορία.

[Λέξεις 121]

Β1. Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 100 έως 120 λέξεων το περιεχόμενο του αποσπάσματος που ακολουθεί: «Η ανθρώπινη λαιμαργία, η δίψα της ευζωίας δεν αφήνει τόπο για ευγενικά αισθήματα. Κάτι περισσότερο: τα ευγενικά αισθήματα θεωρούνται ξεπερασμένα.».

Μονάδες 10

Η ολοένα αυξανόμενη επιθυμία των ανθρώπων να διασφαλίσουν την προσωπική τους ευχαρίστηση και απόλαυση έχει ως αποτέλεσμα τον εκφυλισμό του ανθρώπινου χαρακτήρα. Πλέον το ζητούμενο δεν είναι η αλληλεγγύη και η φιλαλληλία, αλλά η όσο το δυνατό πληρέστερη επίτευξη ατομικών φιλοδοξιών και επιθυμιών. Ο άνθρωπος δεν αντικρίζει πια τον εαυτό του ως μέρος μιας ολότητας, που έχει ανάγκη την ενεργή συμμετοχή και το ειλικρινές ενδιαφέρον του. Στρέφεται ολοένα και περισσότερο στον εαυτό του, επιδιώκοντας τα στοιχεία εκείνα που θα του προσφέρουν την αίσθηση ότι απολαμβάνει τη ζωή του όσο καλύτερα μπορεί, αδιαφορώντας έτσι για εκείνους που χρειάζονται τη βοήθειά του. Το πρότυπο, μάλιστα, αυτού του ατομισμού καθιστά τα θετικά συναισθήματα προς τους άλλους, το ενδιαφέρον και τη συμπόνια, «εμπόδιο» στην επίτευξη των ατομικών και εγωκεντρικών στόχων.     

[Λέξεις: 126]

Β2. α) Να βρείτε δύο τρόπους ανάπτυξης στην πρώτη παράγραφο του

κειμένου (Η «ανθρωπιά» … «εν πολέμω και εν ειρήνη») και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 6

Στην πρώτη παράγραφο γίνεται χρήση του ορισμού, αλλά και των παραδειγμάτων. Ο ορισμός γίνεται εμφανής στο σημείο όπου ο συγγραφέας σχολιάζει πως «με την «ανθρωπιά» εννοούμε...», και επεξηγεί τον όρο ανθρωπιά. Ενώ, η ανάπτυξη με παραδείγματα, καθίσταται εμφανής με την αναφορά στην περίπτωση του Ερρίκου Ντυνάν (Ο Ντυνάν, για παράδειγμα...) 

 β) Ποια νοηματική σύνδεση εκφράζουν οι διαρθρωτικές λέξεις:

 έτσι (στην τέταρτη παράγραφο)

 ωστόσο (στην έκτη παράγραφο).

Μονάδες 4

Το «έτσι» δηλώνει συμπέρασμα. Όσα ακολουθούν προκύπτουν ως απόρροια όσων έχουν ήδη ειπωθεί.

Το «ωστόσο» δηλώνει κυρίως αντίθεση. Η χρήση του εδώ λειτουργεί για να δοθεί ένα συμπλήρωμα σε όσα προηγήθηκαν, μια διαφορετική οπτική.

Β3. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: αναλίσκεται, οικουμενική, διαστρεβλώσεις, ολωσδιόλου, ευζωίας.

Μονάδες 5

αναλίσκεται = καταναλώνεται, δαπανάται

οικουμενική = πανεθνική, πανανθρώπινη  

διαστρεβλώσεις = αλλοιώσεις

ολωσδιόλου = πλήρως, τελείως

ευζωίας = καλοπέρασης

β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: κοινόχρηστος, συμμετοχή, αυτοακυρώνεται, γνώση, αδιάκοπης.

Μονάδες 5

κοινόχρηστος = ιδιωτικός

συμμετοχή = αποχή

αυτοακυρώνεται = αυτοεπιβεβαιώνεται

γνώση = άγνοια

αδιάκοπης = ασυνεχούς

Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις:

 «αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής» (στην πρώτη παράγραφο)

 «Ερυθρού Σταυρού» (στην πρώτη παράγραφο).

 Μονάδες 2

«αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής» = Τα εισαγωγικά χρησιμοποιούνται για να δηλωθεί πως μεταφέρονται τα λόγια άλλων ανθρώπων.

 «Ερυθρού Σταυρού» = Τα εισαγωγικά δηλώνουν πως πρόκειται για την ονομασία ενός οργανισμού.

 β) Να εντοπίσετε στο κείμενο τρεις εκφράσεις με μεταφορική σημασία.

Μονάδες 3

η οικουμενική ψυχή, αλλάζουν απόχρωση (οι όροι), σιγά σιγά φτωχαίνει (μια λέξη)

Γ1. Σε άρθρο σας, που θα δημοσιευτεί σε τοπική εφημερίδα, να αναφερθείτε σε φαινόμενα που αποδεικνύουν το έλλειμμα ανθρωπιάς στην εποχή μας, αλλά και σε δραστηριότητες, ατομικές και συλλογικές, που αποσκοπούν στον περιορισμό αυτού του ελλείμματος (500-600 λέξεις).

Μονάδες 40

«Η κοινωνική αλληλεγγύη είναι η δική μας απάντηση.»

Την ώρα που εκατοντάδες συμπολίτες μας αδυνατούν να διασφαλίσουν έστω και τα στοιχειώδη για τη διαβίωσή τους, πολλοί από εμάς εμμένουν στην αναζήτηση της προσωπικής ευχαρίστησης και αδιαφορούν για τον πόνο των συνανθρώπων τους. Η συνειδητοποίηση αυτής της αδιαφορίας καθιστά επιτακτική την ανάγκη, όχι μόνο να συμμετέχουμε ενεργά σε προσπάθειες που γίνονται για τη βοήθεια των λιγότερο ευνοημένων πολιτών, αλλά και να ενισχύσουμε, μέσω της παιδείας, την εκτίμηση των νέων για την αξία κάθε συνανθρώπου μας.

Παρατηρούμε, το δίχως άλλο, σε ποικίλες περιπτώσεις πως η αξία του συνανθρώπου έχει υπονομευτεί θεαματικά. Ενώ, δηλαδή, η οικονομική κρίση έχει φέρει πολλούς συμπολίτες μας σε απόγνωση, δεν εντοπίζεται η κινητοποίηση εκείνη της κοινωνίας που θα καθιστούσε σαφές το αλληλέγγυο ενδιαφέρον της. Πολίτες, χωρίς εργασία και χωρίς πόρους διαβίωσης, εξωθούνται σε ακραίες πράξεις απελπισίας, μα το γεγονός αυτό δεν μοιάζει να αφυπνίζει τα υπόλοιπα μέλη, που έχουν πιθανώς τη δυνατότητα να προσφέρουν τη βοήθειά τους. Έτσι, ενώ θα περίμενε κανείς πως οι τρέχουσες συνθήκες θα είχαν προκαλέσει μια πληθώρα δράσεων στήριξης και φιλανθρωπίας, κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί. Αντιθέτως, εμφανίζεται μια επίταση αρνητικών φαινομένων, όπως είναι η οικονομική εκμετάλλευση ή ακόμη χειρότερα η παραβίαση βασικών δικαιωμάτων, εκείνων ακριβώς των ανθρώπων που έχουν περισσότερο ανάγκη το σεβασμό και τη συμπαράσταση. Εκεί όπου θα απαιτούταν η φιλαλληλία, προβάλλει μια επικίνδυνη αύξηση της βίας, της αδιαφορίας, μα και του εγωκεντρισμού.   

Η δική μας απάντηση σ’ αυτή την κατάσταση οφείλει να είναι η ανάδειξη της συλλογικότητας και του ενδιαφέροντος που συνέχει την κοινωνία μας, μέσα από την αποφασιστική δράση υπέρ των συμπολιτών μας. Ο θεμέλιος λίθος της κοινωνικής συνύπαρξης, άλλωστε, είναι η επίγνωση της υποχρέωσής μας να παραστεκόμαστε ο ένας στον άλλο και να φροντίζουμε τα αδύναμα μέλη του συνόλου. Με τη συστηματική διοργάνωση κοινωφελών εκδηλώσεων για την εξασφάλιση οικονομικών πόρων, αλλά και δημόσιων συζητήσεων για την εξεύρεση ουσιαστικότερων λύσεων για τα προβλήματα που μαστίζουν τους συνανθρώπους μας, μπορούμε να ξεπεράσουμε την απάνθρωπη κυριαρχία του ατομικισμού και να αντισταθούμε στα κελεύσματα του μάταιου υλισμού.

Για να κατορθώσουμε, εντούτοις, να αντιμετωπίσουμε το τραγικό έλλειμμα ανθρωπιάς που χαρακτηρίζει την εποχή μας, θα πρέπει να στρέψουμε την προσπάθειά μας και στην εκ βάθρων αλλαγή των βασικών επιδιώξεων και επιθυμιών της κοινωνίας μας. Προσπάθεια που μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την ουσιαστική παρέμβαση στη διαπαιδαγώγηση των νέων, ώστε να αντιληφθούν από νωρίς την ιδιαίτερη αξία που έχει ο σεβασμός στους συνανθρώπους μας και η πρόταξη της κοινωνικής προσφοράς. Η παιδεία θα πρέπει να θέτει τον άνθρωπο στο επίκεντρό της, μέσα από μαθήματα ανθρωπιστικού προσανατολισμού, όπως είναι η λογοτεχνία, το θέατρο, αλλά και η μελέτη σημαντικών κειμένων της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας. Είναι απολύτως σημαντικό να κατανοήσουν οι νέοι τον ακατάλυτο δεσμό που υπάρχει ανάμεσα στα μέλη μιας κοινωνίας, αλλά και τη δυναμική που μπορεί να προκύψει από την κοινή δραστηριοποίηση απέναντι σε κάθε πρόβλημα.

Η εκπαίδευση των νέων, παράλληλα, θα πρέπει να βασίζεται όχι μόνο σε θεωρητικές αποτιμήσεις των σύγχρονων ζητημάτων, αλλά και σε πρακτική ενασχόληση με τις δυσκολίες του κοινωνικού συνόλου. Μέσα από επισκέψεις σε χώρους φιλοξενίας παιδιών χωρίς οικογένεια ή απόρων, μέσα από τη συμμετοχή σε συλλογικές προσπάθειες της πολιτείας, οι μαθητές θα έχουν την ευκαιρία να αντικρίσουν τις αρνητικές πτυχές της σύγχρονης ζωής, που συνήθως τους αποκρύπτουμε. Η παρουσία τους αυτή σε χώρους όπου ο αντίκτυπος των οικονομικών δυσκολιών είναι εμφανής, θα συμβάλει στην ευαισθητοποίησή τους και στην αποφασιστική συνειδητοποίηση πως ο καθένας μας μπορεί, έστω και με μια μικρή ενίσχυση, να επιφέρει μεγάλη ανακούφιση και χαρά σε συνανθρώπους μας που υποφέρουν. Συνάμα, οι νέοι θα κατανοήσουν πως οι δικές τους, κάποτε υπέρμετρες επιθυμίες, έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τα ελάχιστα αγαθά που έχουν άλλα άτομα της δικής τους ή και μεγαλύτερης ηλικίας.

Είναι, επομένως, σαφές πως σε μια περίοδο που οι αυξανόμενες οικονομικές δυσκολίες οδηγούν όλο και περισσότερους συμπολίτες μας σε ιδιαίτερα δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης, η συμπαράστασή μας καθίσταται εξαιρετικά πολύτιμη. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει η κοινωνία να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων, παρέχοντας τη βοήθειά της και μεριμνώντας, μέσω της παιδείας, για την αλλαγή στον τρόπο που τα μέλη της αντικρίζουν την πραγματικότητα. Είναι, άλλωστε, καιρός να αντισταθούμε στις σειρήνες του καταναλωτισμού και να θέσουμε τον άνθρωπο υψηλότερα από τα υλικά αγαθά.