Ερωτήσεις Ιστορίας – Τράπεζα Θεμάτων Α΄ Λυκείου

Brian Jannsen

Ερωτήσεις Ιστορίας – Τράπεζα Θεμάτων Α΄ Λυκείου

1ο ΘΕΜΑ

1.α. (I). Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της Στήλης Α με εκείνα της Στήλης Β (ένα στοιχείο από την στήλη Α περισσεύει).

 Α                                                               Β

1. Ζήνωνας                                  α. αγροτικός νόμος                 

2. Αρίσταρχος o Σάμιος           β. στωική φιλοσοφία     

3.Τιβέριος Γράκχος                 γ. σφαιρικότητα της γης

4. Ισοκράτης                            δ. παράπλους ακτών Ινδικού ωκεανού

5. Νέαρχος                                ε. πανελλήνια ιδέα

6. Πυθέας ο Μασσαλιώτης

1: β (Ζήνωνας – στωική φιλοσοφία)

2: γ (Αρίσταρχος ο Σάμιος – σφαιρικότητα της γης)

3: α (Τιβέριος Γράκχος – αγροτικός νόμος)

4: ε (Ισοκράτης – πανελλήνια ιδέα)

5: δ (Νέαρχος – παράπλους ακτών Ινδικού ωκεανού) 

1.α. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, ως προς την ορθότητά τους, με την ένδειξη Σωστό ή Λάθος.

1. Η αποκρυπτογράφηση της ιερογλυφικής γραφής οφείλεται στον M. Ventris. = Λ

2. Ανώτατος άρχοντας των Μυκηναϊκών ανακτόρων ήταν ο άνακτας. = Σ

3. Μετά το τέλος των περσικών πολέμων, για μισό περίπου αιώνα, η Αθήνα εξελίχθηκε σε ηγεμονική δύναμη ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις-κράτη. = Σ

4. Άμεση συνέπεια του Πελοποννησιακού πολέμου ήταν η ήττα των Σπαρτιατών. = Λ

5. Ο αθηναίος στρατηγός Kίμωνας υπήρξε αρχηγός της δημοκρατικής παράταξης στην Αθήνα. = Λ

6. Ο Πειραιάς οικοδομήθηκε σύμφωνα με τα πολεοδομικά σχέδια του Ιππόδαμου. = Σ

7. Η Ανταλκίδειος ειρήνη ήταν αντίθετη προς τα συμφέροντα των Περσών. = Λ

8. Ο Μ. Αλέξανδρος οργάνωσε τη μακεδονική φάλαγγα. = Λ

9. Τα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης έγιναν στις 11 Μαΐου του 330 μ.Χ. = Σ

10. Οι νέοι νόμοι (Νεαρές) του Ιουστινιανού (μετά το 534 μ.Χ.) ήταν γραμμένοι στην ελληνική γλώσσα. = Σ

(II). Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως προς την ορθότητά τους, γράφοντας τη λέξη Σωστό ή Λάθος δίπλα από τον αριθμό που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση.

1. Η Θήβα ήταν η πρωτεύουσα του Αρχαίου Βασιλείου της Αιγύπτου. = Λ

2. Οι πρώτες ελληνικές κοινωνίες κατά την ομηρική εποχή οργανώθηκαν με φυλετικά κριτήρια. = Σ

3. Η κύρια αιτία του Πελοποννησιακού πολέμου ήταν η ανάμειξη των

Περσών στις ελληνικές εσωτερικές υποθέσεις. = Λ

4. Η Καλλίειος συνθήκη ονομάστηκε και Κιμώνειος ειρήνη. = Σ

5. Ο Κάτων ο Τιμητής πρότεινε την ψήφιση του αγροτικού νόμου. = Λ

(ΙΙ). Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, ως προς την ορθότητά τους, με την ένδειξη Σωστό ή Λάθος.

1. Ο Ερίκος Σλήμαν πραγματοποίησε ανασκαφές στις Μυκήνες. = Σ

2. Ο βασιλιάς της ομηρικής εποχής για τη λήψη σημαντικών αποφάσεων

συγκαλούσε σε σύνοδο το πλήθος. = Σ

3. Ο Βοιωτικός ή Κορινθιακός πόλεμος τελείωσε με τη σύναψη της Ανταλκιδείου ειρήνης. = Σ

4. Τα χειρόγραφα της βιβλιοθήκης της Περγάμου ήταν γραμμένα σε παπύρους. = Λ

5. Στη δικαιοδοσία της λοχίτιδας φυλής ήταν η ψήφιση των νόμων της Ρώμης και η εκλογή των κατώτερων αρχόντων. = Λ

1.β. Να αποδώσετε το νόημα των παρακάτω όρων: άνακτας, λειτουργία, διάταγμα του Καρακάλλα.

άνακτας: Ανώτατος άρχοντας, κάθε μυκηναϊκού κράτους, σύμφωνα με τις πληροφορίες των πινακίδων, ήταν ο άνακτας (wa-na-ka), κύριος του ανακτόρου απ’ όπου πήγαζε κάθε εξουσία. Υποτελείς σε αυτόν ήταν τοπικοί άρχοντες, διοικητές περιφερειών. Ο τίτλος με τον οποίο τους αναγνωρίζουμε στις πινακίδες είναι λααγέτας (ra-wa-ke-ta) [από το λα- ός + ηγούμαι].

λειτουργία: Βασική πηγή εσόδων από έκτακτες εισφορές ήταν ο θεσμός της λειτουργίας. Πρόκειται για δαπάνες στρατιωτικών και θρησκευτικών εκδηλώσεων που αναλάμβαναν οι πλουσιότεροι πολίτες. Αυτές ήταν υποχρεωτικές και είχαν τιμητικό συγχρόνως χαρακτήρα. Οι σπουδαιότερες από αυτές ήταν: η χορηγία, σύμφωνα με την οποία ο χορηγός είχε την υποχρέωση να δώσει τα χρήματα για τη διδασκαλία ενός θεατρικού έργου· η τριηραρχία, κατά την οποία ο τριήραρχος είχε την υποχρέωση της συντήρησης και του εξοπλισμού μιας τριήρους· η αρχιθεωρία για τα έξοδα της επίσημης αποστολής (θεωρίας) σε πανελλήνιες γιορτές· η εστίαση για τα έξοδα του δείπνου μιας φυλής σε θρησκευτικές γιορτές· η γυμνασιαρχία για την τέλεση αγώνων λαμπαδηδρομίας στα Παναθήναια.

διάταγμα του Καρακάλλα: Πολλές από τις ρωμαϊκές αποικίες αλλά και τα ρωμαϊκά στρατόπεδα εξελίχθηκαν σε πολυάνθρωπα κέντρα με την εγκατάσταση γηγενών που είχαν αποκτήσει το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη. Οι αυτοκράτορες είχαν παραχωρήσει σε μεγάλο αριθμό κατοίκων των επαρχιών το δικαίωμα αυτό. Η απόκτηση του δικαιώματος θα γενικευθεί αργότερα, στις αρχές του 3ου αι. μ.Χ. με το διάταγμα τον Καρακάλλα (212 μ.Χ.), οπότε όλοι οι ελεύθεροι κάτοικοι της αυτοκρατορίας θα αναγνωριστούν ως Ρωμαίοι πολίτες.

1.β. Να δώσετε το περιεχόμενο των παρακάτω όρων: γεωμετρική τέχνη, ηγεμονία (principatus).

γεωμετρική τέχνη: Η τέχνη των ομηρικών χρόνων ονομάστηκε συμβατικά από τους ερευνητές γεωμετρική. Η ίδια ονομασία χρησιμοποιείται πολλές φορές για να χαρακτηρίσει την ίδια την εποχή, εξαιτίας των γεωμετρικών σχεδίων που κυριάρχησαν στη διακόσμηση των αγγείων αλλά και στην κατασκευή των έργων της μικροτεχνίας.

ηγεμονία (principatus): Ο Αύγουστος συγκέντρωσε βαθμιαία όλες τις εξουσίες στο πρόσωπο του εγκαθιδρύοντας μια μορφή μοναρχικού πολιτεύματος. Αυτή η μορφή του πολιτεύματος ονομάστηκε Ηγεμονία (Principatus) από τον τίτλο του πρώτου πολίτη (princeps).

Στήριγμα του νέου μονάρχη αποδείχτηκε ο ίδιος ο στρατός, ο οποίος σε παλαιότερες εποχές είχε εμπλακεί σε εμφύλιες συγκρούσεις.

1.β. Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων: Πανιώνιο, «τριακοντούτεις σπονδαί», τριηραρχία.

Πανιώνιο: Οι Ίωνες, άλλο ελληνικό φύλο, από τη βορειοανατολική Πελοπόννησο, την Αττική, την Εύβοια συμπαρασύροντας «άλλα τε έθνεα πολλά» (Ηροδ., Α, 146), όπως Δρύοπες, Μολοσσούς, Αρκάδες, Φωκείς, Μάγνητες κ.ά., με γέφυρα τις Κυκλάδες μετακινήθηκαν προς τη Σάμο, τη Χίο και τις απέναντι ακτές της Μ. Ασίας, όπου ίδρυσαν δώδεκα νέες πόλεις. Αυτές οι πόλεις στη συνέχεια συγκρότησαν θρησκευτική ένωση, το Πανιώνιο, με κέντρο το ιερό του Ποσειδώνα, στο ακρωτήριο της Μυκάλης. Η εξάπλωση των Ιώνων έγινε προοδευτικά σε βάρος των άλλων φύλων, με αποτέλεσμα ολόκληρη η δυτική ακτή της Μ. Ασίας να γίνει γνωστή με το όνομα Ιωνία.

«τριακοντούτεις σπονδαί»: Μετά το θάνατο του Κίμωνα πολιτική δράση ανέλαβε ο Περικλής, ο οποίος έκλεισε ειρήνη για τριάντα χρόνια (τριακοντούτεις σπονδαί) με τους Σπαρτιάτες (445 π.Χ.). Η περίοδος της τριακονταετούς ειρήνης, που στην πραγματικότητα κράτησε μόνο δεκαπέντε χρόνια, ταυτίζεται με την ανάπτυξη της Αθήνας στο εσωτερικό της και την απόλυτη κυριαρχία επί των συμμάχων της.

τριηραρχία: Βασική πηγή εσόδων από έκτακτες εισφορές ήταν ο θεσμός της λειτουργίας. Πρόκειται για δαπάνες στρατιωτικών και θρησκευτικών εκδηλώσεων που αναλάμβαναν οι πλουσιότεροι πολίτες. Η τριηραρχία, κατά την οποία ο τριήραρχος είχε την υποχρέωση της συντήρησης και του εξοπλισμού μιας τριήρους.

2^ο ΘΕΜΑ

2.α. Ποια είναι τα σημαντικότερα επιτεύγματα του πολιτισμού της ομηρικής εποχής στον χώρο των γραμμάτων;

Μετά την πτώση των μυκηναϊκών ανακτόρων, η δύσκολη γραμμική Β' γραφή, την οποία γνώριζαν να χρησιμοποιούν λίγοι γραφείς, λησμονήθηκε. Για τρεις περίπου αιώνες οι Έλληνες δε χρησιμοποίησαν γραφή. Ωστόσο, στα τέλη του 9ου αι. π.Χ. ή στις αρχές του 8ου αι. π.Χ. επανεμφανίζεται η γραφή στον ελλαδικό χώρο. Τα σύμβολα της γραφής δεν αποδίδουν πλέον συλλαβές αλλά φθόγγους. Η ελληνική αλφαβητική γραφή προέκυψε κατά τρόπο αφομοιωτικό από το φοινικικό αλφάβητο. Οι Έλληνες προσάρμοσαν τα σύμβολα στις φωνητικές αξίες της ελληνικής γλώσσας και επιπλέον πρόσθεσαν τα φωνήεντα που έλειπαν από το φοινικικό αλφάβητο. Έτσι έγιναν οι δημιουργοί του πρώτου πραγματικού αλφαβήτου.

Στα πολιτιστικά επιτεύγματα της περιόδου περιλαμβάνεται η προφορική διαμόρφωση της πρώτης ελληνικής ποίησης.

Από τη μυκηναϊκή ήδη εποχή πρέπει στον ελλαδικό χώρο να είχαν δημιουργηθεί τραγούδια με ηρωικό περιεχόμενο. Τα τραγούδια αυτά φαίνεται ότι αποτέλεσαν το υπόβαθρο, το οποίο αργότερα οι Έλληνες των αποικιών της Μ. Ασίας χρησιμοποίησαν για να συγκροτήσουν γύρω από δύο διαφορετικά θέματα τα ομηρικά έπη. Το περιεχόμενο των τραγουδιών ήταν γνωστό στους ποιητές των ομηρικών χρόνων, τους ραψωδούς, οι οποίοι το τραγουδούσαν προσθέτοντας πολλές φορές καινούργια στοιχεία για να διασκεδάσουν το λαό στα πανηγύρια ή τους ευγενείς στα μέγαρά τους. Η παράδοση θέλει ως δημιουργό των δύο επών τον Όμηρο, ο οποίος κατά πάσα πιθανότητα συνέθεσε την Ιλιάδα στην πρωταρχική της μορφή στα μέσα περίπου του 8ου αι. π.Χ. Η σύνθεση της Οδύσσειας τοποθετείται στα τέλη του 8ου αι. π.Χ. ή στις αρχές του 7ου αι. π.Χ.

2.α. Να αναφέρετε τους οικονομικούς λόγους που οδήγησαν στην κρίση τις ομηρικές κοινότητες στα τέλη του 9ου π. Χ. αι.

Προς τα τέλη του 9ου αι. π.Χ. οι ομηρικές κοινότητες παρουσίαζαν σταδιακή πληθυσμιακή αύξηση, πράγμα το οποίο προκάλεσε στη συνέχεια οικονομική κρίση λόγω των περιορισμένων εκτάσεων καλλιεργήσιμης γης, των περιορισμένων μέσων εκμετάλλευσης, λόγω της συγκέντρωσης της γης σε λίγους, της απουσίας εργασιακής ειδίκευσης αλλά και της έλλειψης άλλων πόρων πέρα από την εκμετάλλευση της γης.

2.α. Ποια ήταν η οικονομική οργάνωση του μυκηναϊκού κόσμου;

Την κλειστή αγροτική οικονομία των οικισμών της μέσης εποχής του χαλκού ακολούθησε, όπως φαίνεται, μια μορφή οικονομικών σχέσεων βασισμένη στο εμπόριο. Η εμπορική ανάπτυξη, ιδιαίτερα μετά το 1500 π.Χ., ακολούθησε γρήγορους ρυθμούς και είχε ως επακόλουθο την έξοδο των Μυκηναίων στο Αιγαίο. Μια σειρά από μέγαρα, οικοδομημένα σε οχυρωμένες ακροπόλεις, επιβεβαιώνουν την οικονομική ανάπτυξη του μυκηναϊκού κόσμου.

Επίκεντρο των οικονομικών δραστηριοτήτων ήταν τα μέγαρα. Η πλειονότητα των υπηκόων ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Μια μεγάλη ομάδα αποτελούσαν οι ειδικευμένοι τεχνίτες (κεραμουργοί, ξυλουργοί, ναυπηγοί, χαλκουργοί, χρυσοχόοι, αρωματοποιοί, γιατροί κ.ά.) και μια άλλη, πολυπληθή επίσης, οι έμποροι και οι ναυτικοί. Στην κοινωνική ιεραρχία ιδιαίτερη θέση κατείχαν οι ιερείς και ο στρατός, ο οποίος αποτελούνταν από επαγγελματίες στρατιώτες. Ο ηγεμόνας κάθε ανακτόρου διαχειριζόταν τον πλούτο της περιοχής την οποία εξουσίαζε.

2.β. Πώς λειτούργησε η οικονομία του ελληνιστικού κόσμου;

Την κατάλυση της περσικής αυτοκρατορίας και την εξάπλωση του Ελληνισμού στην Ανατολή ακολούθησαν σημαντικές μεταβολές στον οικονομικό τομέα, που επηρέασαν στη συνέχεια τη δομή των ελληνιστικών βασιλείων. Ο ελληνιστικός κόσμος, Έλληνες και αλλοεθνείς, λειτούργησαν μέσα σε ένα ενιαίο οικονομικό σύστημα. Τα κυριότερα οικονομικά στοιχεία που αφορούσαν τις ελληνικές πόλεις-κράτη και την περσική αυτοκρατορία, συγχωνεύτηκαν μέσω της χρήσης κοινού νομισματικού συστήματος, κοινής δημοσιονομικής πολιτικής και κοινού τρόπου συναλλαγών.

Οι βασιλείς ήταν κάτοχοι όλης της γης και του μεγαλύτερου μέρους της παραγωγής. Η πλούσια γεωργική παραγωγή και η ανταλλαγή των παραγόμενων αγαθών μεταξύ των βασιλείων άνοιξαν νέους ορίζοντες στο εμπόριο. Για τη διευκόλυνση των συναλλαγών χρησιμοποιήθηκαν τα ελληνικά νομίσματα και αποσύρθηκαν τα περσικά. Παράλληλα δημιουργήθηκαν τράπεζες και χρησιμοποιήθηκαν επιταγές.

2.β. Ποια μεταβολή υφίσταται το ρωμαϊκό πολίτευμα στα χρόνια του Διοκλητιανού και ποια στοιχεία την τεκμηριώνουν;

Ο Διοκλητιανός μετέβαλε το χαρακτήρα της μοναρχίας. Όλο το κράτος χωρίστηκε σε μικρές επαρχίες, τη διοίκηση των οποίων ανέλαβαν υπάλληλοι που διορίζονταν από τον ίδιο τον αυτοκράτορα. Ο στρατός κάθε περιοχής είχε δικούς του διοικητές, διαφορετικούς από εκείνους των επαρχιών. Μ’ αυτόν τον τρόπο αφαιρέθηκε από το στρατό η πολιτική εξουσία.

Η σταδιακή συγκέντρωση των εξουσιών στο πρόσωπο του αυτοκράτορα επικυρώθηκε με την υιοθέτηση από τον Διοκλητιανό του πρωτοκόλλου της αυλής των Σασανιδών βασιλέων της Περσίας. Ο αυτοκράτορας έγινε απροσπέλαστος για τους υπηκόους του, στις εμφανίσεις του φορούσε το διάδημα και την πορφύρα  και επέβαλλε την προσκύνηση. Περιβλήθηκε, τέλος, με την ιερότητα που του απέδιδε η προσφώνηση «Ζευς» και η απαίτηση να λατρεύεται ως θεός.

Η συγκέντρωση όλων των εξουσιών σ’ ένα πρόσωπο άλλαξε ουσιαστικά το πολιτειακό σύστημα του Αυγούστου. Μετέβαλε δηλαδή την Ηγεμονία (Principatus) σε Απόλυτη Μοναρχία (Dominatus). Ο πρώτος πολίτης του κράτους (princeps) έγινε τώρα απόλυτος μονάρχης (dominus).

1^ο ΘΕΜΑ

1.α.

(Ι). Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως προς την ορθότητά τους, γράφοντας τη λέξη Σωστό ή Λάθος δίπλα από τον αριθμό που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση.

1. Η θρησκεία των Αιγυπτίων ήταν πολυθεϊστική. = Σ

2. Ο βασιλιάς της ομηρικής εποχής είχε μόνο θρησκευτική και δικαστική

εξουσία. = Λ

3. Οι τρεις βασικές προϋποθέσεις για την ύπαρξη της πόλης –κράτους, η

ελευθερία, η αυτονομία και η αυτάρκεια, οδήγησαν στην πολιτική ενοποίηση των Ελλήνων. = Λ

4. Η Αθήνα ξεπέρασε την κρίση της ομηρικής εποχής με την ανάπτυξη της βιοτεχνίας και του εμπορίου. = Σ

5. Εμπνευστής της πανελλήνιας ιδέας ήταν ο Φίλιππος Β΄. = Λ

1.α.

(Ι). Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β. Ένα στοιχείο της στήλης Α περισσεύει.

 Α                                                 Β

1. Παυσανίας             α. μάχη του Μαραθώνα

2. Θεμιστοκλής        β. μάχη των Θερμοπυλών

3. Κίμων                     γ. ναυμαχία της Σαλαμίνας

4. Μιλτιάδης              δ. μάχη των Πλαταιών

5. Λεωνίδας               ε. μάχη στις εκβολές του Ευρυμέδοντα ποταμού

6. Φίλιππος Β'

1: δ (Παυσανίας – μάχη των Πλαταιών)

2: γ (Θεμιστοκλής – ναυμαχία της Σαλαμίνας)

3: ε (Κίμων - μάχη στις εκβολές του Ευρυμέδοντα ποταμού)

4: α (Μιλτιάδης – μάχη του Μαραθώνα)

5: β (Λεωνίδας – μάχη των Θερμοπυλών)

6: - 

(ΙΙ). Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως προς την ορθότητά τους, γράφοντας τη λέξη Σωστό ή Λάθος δίπλα από τον αριθμό που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση.

1. Ο φαραώ Ακενατών προσπάθησε να εξαλείψει την πολυθεΐα. = Σ

2. Οι μυκηναϊκές τοιχογραφίες στην αρχή είχαν δεχτεί μινωική επίδραση. = Σ

3. Οι βασικές προϋποθέσεις ύπαρξης της πόλης-κράτους ήταν η ελευθερία, η επέκτασή της και η δημοκρατία. = Σ

4. Τιμοκρατικό ονομάστηκε το πολίτευμα που βασίστηκε στην επικράτηση των ευγενών. = Λ

5. Το πολίτευμα της Σπάρτης από τον 7ο αι. π. Χ. μέχρι τη ρωμαϊκή κατάκτηση παρέμεινε ολιγαρχικό. = Σ

(ΙΙ). Να επιλέξετε και να γράψετε τη σωστή απάντηση για κάθε ομάδα από τις ακόλουθες ερωτήσεις:

1. Ο πάπυρος χρησιμοποιούνταν ως γραφική ύλη:

α. στην Αίγυπτο.

β. στην Πέργαμο.

γ. στην Αντιόχεια.

δ. στην Αθήνα.

2. Την ελληνιστική περίοδο τα κτήρια προβάλλουν το μεγαλείο:

α. των καλλιτεχνών.

β. των πόλεων- κρατών.

γ. των ηγεμόνων.

δ. των θεών.

3. Οι δήμαρχοι στην αρχαία Ρώμη είχαν δικαίωμα να αρνηθούν την ψήφιση ενός νόμου, όταν αυτός προσέβαλλε τα συμφέροντα:

α. των πατρικίων.

β. των πελατών.

γ. των δυνατών.

δ. των πληβείων.

4. Με το διάταγμα των Μεδιολάνων:

α. μεταφέρθηκε η πρωτεύουσα του Ρωμαϊκού κράτους στην Ανατολή.

β. άρχισαν διωγμοί των ειδωλολατρών.

γ. επιτεύχθηκε η ελευθερία της θρησκευτικής πίστης.

δ. επιβλήθηκε στη διοίκηση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας η τετραρχία.

5. Τη νεοπλατωνική σχολή των Αθηνών έκλεισε :

α. ο Διοκλητιανός.

β. ο Μ. Κωνσταντίνος.

γ. ο Ιουστινιανός.

δ. ο Μ. Θεοδόσιος.

1.β. Να δώσετε το περιεχόμενο των όρων: άνακτας, νομοθέτες ή αισυμνήτες.

άνακτας: Ανώτατος άρχοντας, κάθε μυκηναϊκού κράτους, σύμφωνα με τις πληροφορίες των πινακίδων, ήταν ο άνακτας (wa-na-ka), κύριος του ανακτόρου απ’ όπου πήγαζε κάθε εξουσία. Υποτελείς σε αυτόν ήταν τοπικοί άρχοντες, διοικητές περιφερειών.

νομοθέτες ή αισυμνήτες: Στα τέλη του 7ου αι. π.Χ. και τις αρχές του 6ου αι. π.Χ. οι διαφορές οξύνθηκαν και οι αγώνες μεταξύ των ευγενών από τη μία πλευρά και των πλουσίων και του πλήθους από την άλλη έγιναν ιδιαίτερα σκληροί. Η κατάσταση εν μέρει αντιμετωπίστηκε σε πολλές πόλεις με την κωδικοποίηση του άγραφου, εθιμικού δικαίου. Η καταγραφή των νόμων ανατέθηκε σε πρόσωπα κοινής αποδοχής, προερχόμενα κυρίως από την τάξη των ευγενών. Πρόκειται για τους γνωστούς νομοθέτες ή αισυμνήτες, όπως ο Ζάλευκος και ο Χαρώνδας στις αποικίες της Δύσης, ο Πιττακός στη Μυτιλήνη, ο Λυκούργος στη Σπάρτη, ο Δράκων και ο Σόλων στην Αθήνα. Με την καταγραφή των νόμων στις περισσότερες πόλεις διευρύνθηκε η πολιτική βάση, εφόσον η συμμετοχή στη διακυβέρνηση της πολιτείας έγινε ανάλογα με την οικονομική κατάσταση των πολιτών, όπως συνέβη στην Αθήνα με τη νομοθεσία του Σόλωνα. Το πολίτευμα κατ’ αυτόν τον τρόπο μεταβλήθηκε σε ολιγαρχικό ή, όπως ονομάστηκε διαφορετικά, τιμοκρατικό (ή έκ τιμημάτων πολιτεία), επειδή κριτήριο της διάκρισης των πολιτών ήταν τα «τιμήματα», δηλαδή το εισόδημα.

1.β. Να δώσετε το περιεχόμενο των όρων: Καλλίειος συνθήκη, νομοδιδάσκαλοι.

Καλλίειος συνθήκη: Οι Αθηναίοι λέγεται ότι συνήψαν συνθήκη ειρήνης με τους Πέρσες (περίπου 449 π.Χ.), υποχρεώνοντάς τους να αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία των ελληνικών πόλεων της Μ. Ασίας. Η συνθήκη αυτή είναι γνωστή ως Καλλίειος από το όνομα του αρχηγού της αθηναϊκής αποστολής στα Σούσα. Πολλοί ιστορικοί ονομάζουν την ειρήνη Κιμώνειο, υποστηρίζοντας ότι κύριος συντελεστής της ήταν ο Κίμων με τις νίκες του εναντίον των Περσών.

νομοδιδάσκαλοι: Η νομοθεσία (Δωδεκάδελτος) συμπληρώθηκε και σε πολλά σημεία τροποποιήθηκε στην πορεία από συγκλητικά ψηφίσματα, διατάγματα πραιτώρων και αποφάσεις αυτοκρατόρων. Το ρωμαϊκό δίκαιο έγινε πολύπλοκο και για την ερμηνεία του ήταν απαραίτητοι ειδικοί πνευματικοί άνθρωποι, που ονομάζονταν νομοδιδάσκαλοι. Τέτοιοι νομομαθείς υπήρχαν ήδη από την περίοδο της δημοκρατίας. Οι πιο γνωστοί δραστηριοποιήθηκαν στην εποχή των Αντωνίνων, όπως ήταν ο Σάλβιος Ιουλιανός και ο Γάιος, ενώ άλλοι αργότερα, τον 4ο αι. μ.Χ.

2^ο ΘΕΜΑ

2.α. Με ποια μέτρα ο Περικλής ενίσχυσε τον δημοκρατικό χαρακτήρα του πολιτεύματος της Αθήνας;

Η ενίσχυση του δημοκρατικού πολιτεύματος επιτεύχθηκε με την καθιέρωση χρηματικής αποζημίωσης για τους κληρωτούς άρχοντες, τους βουλευτές και τους λαϊκούς δικαστές. Τούτο το μέτρο στόχευε στην οικονομική ενίσχυση των λαϊκών στρωμάτων που δε διέθεταν περιουσία και έπρεπε να συμμετέχουν στη διοίκηση του κράτους. Οι οικονομικές παροχές επεκτάθηκαν και σε δαπάνες για την πολιτιστική ανάπτυξη των Αθηναίων. Τα θεωρικά ήταν το αντίτιμο της ελεύθερης εισόδου των πολιτών στο θέατρο, το οποίο αποτελούσε χώρο παιδείας για τους Αθηναίους.

2.β. Πώς ο αγροτικός νόμος που πρότεινε ο Τιβέριος Γράκχος βοηθούσε τους ακτήμονες;

Σύμφωνα με τον αγροτικό αυτό νόμο δεν επιτρεπόταν σε κανένα πολίτη να κατέχει ιδιοκτησία μεγαλύτερη από 500 πλέθρα γης. Εάν μέχρι εκείνη την εποχή κατείχε περισσότερη γη, τότε θα μπορούσε να κρατήσει επιπλέον και από 250 πλέθρα για καθένα από τα δύο αρσενικά παιδιά του. Δεν επιτρεπόταν όμως σε καμία περίπτωση η κατοχή της γης να ξεπερνά στο σύνολο τα 1000 πλέθρα.

Με το νόμο αυτό προβλεπόταν αναδιανομή της δημόσιας γης στους ακτήμονες. Όση γη θα επιστρεφόταν με την εφαρμογή του νόμου θα μοιραζόταν εκ νέου ανά 30 πλέθρα σε κάθε πολίτη που δεν είχε έγγειο ιδιοκτησία.

2.β. Η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου την ελληνιστική εποχή εξελίχθηκε σε σημαντικό πολιτιστικό κέντρο. Να τεκμηριώσετε αυτήν την παρατήρηση.

Ιδρύθηκε από τον Αλέξανδρο (331 π.Χ.) και γρήγορα εξελίχθηκε σε οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο. Την κατοικούσαν Έλληνες, Αιγύπτιοι και Εβραίοι. Η ανάπτυξή της οφειλόταν κυρίως στο μεγάλο λιμάνι, γνωστό από το νησάκι Φάρο, που βρισκόταν στην είσοδο του και το προστάτευε. Πάνω στο νησάκι κατασκευάστηκε ένα από τα επτά θαύματα, ένας πύργος που είχε στην κορυφή του φανό για να διευκολύνει την είσοδο των πλοίων στο λιμάνι. Μεταξύ των οικοδομημάτων που τη διακοσμούσαν ξεχώριζε το Μουσείο και η Βιβλιοθήκη. Το Μουσείο ήταν ένα οικοδομικό συγκρότημα αφιερωμένο στις Μούσες, όπου συγκεντρώνονταν πνευματικοί άνθρωποι. Περιελάμβανε βοτανικό, ζωολογικό κήπο και χώρους για αστρονομικές μελέτες. Στη Βιβλιοθήκη εργάζονταν οι γραμματικοί, άνθρωποι με φιλολογική παιδεία, που ασχολήθηκαν με την καταγραφή και το σχολιασμό των κειμένων των αρχαίων συγγραφέων. Η εύκολη παροχή γραφικής ύλης, από την επεξεργασία του φυτού πάπυρος, συνέβαλε στη μεγάλη παραγωγή χειρογράφων. Υπολογισμοί ανεβάζουν τον αριθμό των χειρογράφων της Βιβλιοθήκης σε μισό εκατομμύριο.

1^ο ΘΕΜΑ

1.α. Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως προς την ορθότητά τους, γράφοντας τη λέξη Σωστό ή Λάθος δίπλα από τον αριθμό που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση.

1. Η οργάνωση της γεωργίας στην Αίγυπτο ήταν υπό την επίβλεψη του κράτους. = Σ

2. Ο Ε. Σλήμαν αποκρυπτογράφησε τη γραμμική Β' γραφή. = Λ

3. Η ομηρική εποχή έχει χαρακτηρισθεί και ελληνικός μεσαίωνας. = Σ

4. Ο βασιλιάς της ομηρικής εποχής για τη λήψη σημαντικών αποφάσεων

συγκαλούσε σε σύνοδο το πλήθος. = Σ

5. Ο δωρικός και ο ιωνικός ρυθμός δημιουργήθηκαν κατά την αρχαϊκή εποχή. = Σ

6. Η κλασική εποχή τελειώνει με τον θάνατο του Φιλίππου Β΄. = Λ

7. Ο Πελοποννησιακός πόλεμος δημιούργησε τις προϋποθέσεις ανάμειξης των Περσών στις εσωτερικές υποθέσεις των Ελλήνων. = Σ

8. Η Καλλίειος συνθήκη ονομάστηκε και Κιμώνειος ειρήνη. = Σ

9. Χορηγία ονομαζόταν η λειτουργία κατά την οποία κάποιος πλούσιος

Αθηναίος πολίτης αναλάμβανε τα έξοδα για την τέλεση αγώνων λαμπαδηδρομίας στα Παναθήναια. = Λ

10. Ο Βοιωτικός ή Κορινθιακός πόλεμος έληξε με μια μειωτική για τους Έλληνες ειρήνη, την Ανταλκίδειο. = Σ

1.β. Να δώσετε το περιεχόμενο των όρων: θρησκευτικός συγκρητισμός, πελάτες.

θρησκευτικός συγκρητισμός: Η εξάπλωση του Ελληνισμού και η ανάμειξή του με τους λαούς της Ανατολής είχε συνέπειες και στη θρησκεία. Οι συνθήκες ευνοούσαν την ανάμειξη των θρησκευτικών πεποιθήσεων και παράλληλα την εμφάνιση νέων λατρειών. Λόγοι περισσότερο κοινωνικοί και πολιτικοί, παρά καθαρά πνευματικοί, δηλαδή θρησκευτικοί, συνέβαλαν στη διαμόρφωση νέων θρησκευτικών πεποιθήσεων. Οι βασιλείς, θέλοντας να εδραιώσουν την κυριαρχία τους και να γίνουν αποδεκτοί από τους υπηκόους τους, συνεργάστηκαν με τα τοπικά ιερατεία και υιοθέτησαν τοπικές δοξασίες και λατρείες. Από την άλλη πλευρά, η αβεβαιότητα που είχαν δημιουργήσει οι συνθήκες της ζωής, οδήγησαν τον απλό πολίτη στην αναζήτηση έντονων συγκινήσεων μέσω της θρησκείας και στην καλλιέργεια της ελπίδας για μια καλύτερη «ζωή» μετά το θάνατο.

Έτσι, εκτός από τις παραδοσιακές λατρείες, επικράτησαν κυρίως λατρείες με μυστηριακό χαρακτήρα, όπως τα Ελευσίνια μυστήρια, οι Διονυσιακές τελετές και τα μυστήρια της Ίσιδας, του Μίθρα και της Κυβέλης. Παράλληλα, δημιουργήθηκαν και καινούργιες, όπως συνέβη με τη λατρεία του Σάραπη. Ήταν θεός αντίστοιχος με τον Πλούτωνα αλλά με ιδιότητες και άλλων θεοτήτων του Ολυμπιακού πανθέου. Τη λατρεία του επέβαλε στην Αίγυπτο ο Πτολεμαίος. Αργότερα, τον 3ο αι. π.Χ. έγινε αποδεκτή η λατρεία του Σάραπη σε πολλές πόλεις του ελλαδικού χώρου και σε νησιά του Αιγαίου.

Η τεχνητή αυτή συνένωση ποικίλων θρησκευτικών δοξασιών και η διαμόρφωση νέων λατρειών είναι γνωστή με τον όρο θρησκευτικός συγκρητισμός.

πελάτες: Πελάτες ήταν αυτοί που ζούσαν κοντά στους πατρικίους ως υπήκοοι και δέχονταν την προστασία τους. Επρόκειτο μάλλον για τους προϊταλιώτες κατοίκους, δηλαδή τους Λίγουρες. Σταδιακά αυτοί ήρθαν σε επιμειξίες με τους πατρικίους και συγχωνεύτηκαν σε μια τάξη.

2^ο ΘΕΜΑ

2.α. Ποιες αλλαγές επέφερε η καταγραφή των νόμων στις πόλεις - κράτη στα τέλη του 7ου - αρχές 6ου αι. π.Χ.;

Στα τέλη του 7ου αι. π.Χ. και τις αρχές του 6ου αι. π.Χ. οι διαφορές οξύνθηκαν και οι αγώνες μεταξύ των ευγενών από τη μία πλευρά και των πλουσίων και του πλήθους από την άλλη έγιναν ιδιαίτερα σκληροί. Η κατάσταση εν μέρει αντιμετωπίστηκε σε πολλές πόλεις με την κωδικοποίηση του άγραφου, εθιμικού δικαίου. Η καταγραφή των νόμων ανατέθηκε σε πρόσωπα κοινής αποδοχής, προερχόμενα κυρίως από την τάξη των ευγενών. Πρόκειται για τους γνωστούς νομοθέτες ή αισυμνήτες, όπως ο Ζάλευκος και ο Χαρώνδας στις αποικίες της Δύσης, ο Πιττακός στη Μυτιλήνη, ο Λυκούργος στη Σπάρτη, ο Δράκων και ο Σόλων στην Αθήνα. Με την καταγραφή των νόμων στις περισσότερες πόλεις διευρύνθηκε η πολιτική βάση, εφόσον η συμμετοχή στη διακυβέρνηση της πολιτείας έγινε ανάλογα με την οικονομική κατάσταση των πολιτών, όπως συνέβη στην Αθήνα με τη νομοθεσία του Σόλωνα. Το πολίτευμα κατ' αυτόν τον τρόπο μεταβλήθηκε σε ολιγαρχικό ή, όπως ονομάστηκε διαφορετικά, τιμοκρατικό (ή έκ τιμημάτων πολιτεία), επειδή κριτήριο της διάκρισης των πολιτών ήταν τα «τιμήματα», δηλαδή το εισόδημα.

Η επικράτηση των «ολίγων» όμως δεν έδωσε λύσεις στα προβλήματα του πλήθους. Οι αντιθέσεις διατηρήθηκαν και σε ορισμένες περιπτώσεις υποδαυλίστηκαν από πρόσωπα που ήθελαν να εκμεταλλευτούν τις κοινωνικές αναταραχές για να επιβάλουν τη δική τους εξουσία.

2.β. Ποια ήταν η πολιτική του Μ. Αλεξάνδρου στον οικονομικό τομέα;

Στον οικονομικό τομέα, προώθησε το σύστημα της νομισματικής οικονομίας και εγκατέλειψε την ιδέα του αυτοκρατορικού θησαυροφυλακίου. Οι σατράπες δεν ασχολούνταν πλέον με τη συγκέντρωση των φόρων και τη διαχείριση του δημόσιου πλούτου. Στη θέση της σατραπείας, που ήταν μέχρι εκείνη την εποχή και φορολογική μονάδα, δημιούργησε τη φορολογική περιφέρεια με περισσότερες από μια σατραπείες. Οι θησαυροί που συγκεντρώνονταν μεταβάλλονταν σε χρυσό νόμισμα. Έτσι δημιουργήθηκε ενιαίο νομισματικό σύστημα στην απέραντη αυτοκρατορία.

1^ο ΘΕΜΑ

1.α.

(I). Να αντιστοιχίσετε στοιχεία της στήλης Α με στοιχεία της στήλης Β. Ένα στοιχείο της Στήλης Α περισσεύει:

Α                                                  Β

1. Πλάτων                                   Α. δραματικός ποιητής

2. Δημοσθένης                          Β. φιλόσοφος

3. Ηρόδοτος                               Γ. ρήτορας

4. Αρχιμήδης                             Δ. ιστορικός

5. Σοφοκλής                               Ε. ιατρική

6. Ιπποκράτης

1:Β (Πλάτων – φιλόσοφος)

2: Γ (Δημοσθένης – ρήτορας)

3: Δ (Ηρόδοτος – ιστορικός)

4: -

5: Α (Σοφοκλής – δραματικός ποιητής)

6: Ε (Ιπποκράτης – ιατρική)

(ΙΙ). Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως προς την ορθότητά τους, γράφοντας τη λέξη Σωστό ή Λάθος δίπλα από τον αριθμό που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση.

1. Η αποκρυπτογράφηση της γραμμικής Β΄ γραφής πραγματοποιήθηκε από τον Ερίκο Σλήμαν. = Λ

2. Τα ελληνικά φύλα κατά τον πρώτο αποικισμό κατευθύνθηκαν στη Μ. Ασία. = Σ

3. Την οικονομία της ομηρικής εποχής χαρακτήριζε σε μεγάλη κλίμακα η

εργασιακή ειδίκευση και η βιοτεχνική ανάπτυξη. = Λ

4. Οι βασικοί αρχιτεκτονικοί ρυθμοί της αρχαϊκής εποχής ήταν ο δωρικός και ο ιωνικός. = Σ

5. Ο Πελοποννησιακός πόλεμος οφείλεται στα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των δύο σημαντικότερων πόλεων της Ελλάδας, της Αθήνας και της Σπάρτης. = Σ

1.β. Να δώσετε το περιεχόμενο των όρων: αλφαβητική γραφή, εστίαση.

αλφαβητική γραφή: Τα σύμβολα της γραφής δεν αποδίδουν πλέον συλλαβές αλλά φθόγγους. Η ελληνική αλφαβητική γραφή προέκυψε κατά τρόπο αφομοιωτικό από το φοινικικό αλφάβητο. Οι Έλληνες προσάρμοσαν τα σύμβολα στις φωνητικές αξίες της ελληνικής γλώσσας και επιπλέον πρόσθεσαν τα φωνήεντα που έλειπαν από το φοινικικό αλφάβητο. Έτσι έγιναν οι δημιουργοί του πρώτου πραγματικού αλφαβήτου.

εστίαση: Βασική πηγή εσόδων από έκτακτες εισφορές ήταν ο θεσμός της λειτουργίας. Πρόκειται για δαπάνες στρατιωτικών και θρησκευτικών εκδηλώσεων που αναλάμβαναν οι πλουσιότεροι πολίτες. Αυτές ήταν υποχρεωτικές και είχαν τιμητικό συγχρόνως χαρακτήρα. Η εστίαση για τα έξοδα του δείπνου μιας φυλής σε θρησκευτικές γιορτές.

2^ο ΘΕΜΑ

2.α. Ποιες αντιλήψεις είχαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι για το θάνατο και σε ποιες επιστημονικές γνώσεις τούς οδήγησαν οι αντιλήψεις αυτές;

Ο κοπιώδης τρόπος ζωής των Αιγυπτίων και οι κακουχίες είχαν δημιουργήσει τη βαθιά πίστη ότι η ζωή συνεχίζεται και μετά το θάνατο, εάν δεν καταστρεφόταν το σώμα του νεκρού. Εξαιτίας του φόβου αυτού που σφράγισε τον πολιτισμό τους, οι Αιγύπτιοι ταρίχευαν τους νεκρούς και τους έθαβαν σε ταφικά μνημεία μαζί με όλα τα σκεύη που τους ήταν αναγκαία για τη μεταθανάτια ζωή. Η αντίληψη αυτή που ήταν διαδεδομένη σε όλα τα κοινωνικά στρώματα συμπεριλαμβανομένου και του φαραώ, οδήγησε στην κατασκευή μεγάλων ταφικών μνημείων με εξαίρετη διακόσμηση, τα οποία περιείχαν αφάνταστα πλούτη. Τα πολύτιμα σκεύη και ο πολυτελής στολισμός των νεκρών, φαραώ και ευγενών έγιναν η αφορμή για συστηματική τυμβωρυχία ήδη από την αρχαιότητα.

Η ταρίχευση των νεκρών βοήθησε στην απόκτηση γνώσεων ανατομίας και ιατρικής. Από κείμενα παπύρων που έχουν διασωθεί, διαβάζουμε για διαγνώσεις που έκαναν και τρόπους θεραπείας που εφάρμοζαν. Η φήμη των γιατρών της Αιγύπτου ήταν μεγάλη και διαδεδομένη ακόμα και στον ελληνικό κόσμο.

2.β. Α) Ποιοι ήταν οι στόχοι της μεταρρυθμιστικής προσπάθειας των Γράκχων; Β) Ποιοι αντιτάχθηκαν στο έργο τους και γιατί αυτό απέτυχε;

Ο Τιβέριος Γράκχος όταν εκλέχτηκε δήμαρχος (133 π.Χ.), πρότεινε την ψήφιση του αγροτικού νόμου, σύμφωνα με τον οποίο δεν επιτρεπόταν σε κανένα πολίτη να κατέχει ιδιοκτησία μεγαλύτερη από 500 πλέθρα γης. Εάν μέχρι εκείνη την εποχή κατείχε περισσότερη γη, τότε θα μπορούσε να κρατήσει επιπλέον και από 250 πλέθρα για καθένα από τα δύο αρσενικά παιδιά του. Δεν επιτρεπόταν όμως σε καμία περίπτωση η κατοχή της γης να ξεπερνά στο σύνολο τα 1000 πλέθρα.

Με το νόμο αυτό προβλεπόταν αναδιανομή της δημόσιας γης στους ακτήμονες. Όση γη θα επιστρεφόταν με την εφαρμογή του νόμου θα μοιραζόταν εκ νέου ανά 30 πλέθρα σε κάθε πολίτη που δεν είχε έγγειο ιδιοκτησία.

Εκτός από τον αγροτικό νόμο, τολμηρή πρέπει να θεωρηθεί και η πρότασή του για τη διάθεση των θησαυρών του βασιλιά της Περγάμου, Άτταλου Γ', ο οποίος, όπως είναι γνωστό, κληροδότησε πεθαίνοντας το κράτος του στο ρωμαϊκό λαό (133 π.Χ.). Ο Τιβέριος πρότεινε ο θησαυρός της Περγάμου να δοθεί στους ακτήμονες, για να αγοράσουν εργαλεία και να καλλιεργήσουν τα κτήματα που θα αποκτούσαν.

Η αντίδραση όμως των συγκλητικών και η εξαγορά των συνειδήσεων του λαού οδήγησαν στην αποτυχία των σχεδίων του Τιβέριου. Ο ίδιος δολοφονήθηκε. Το νόμο του, αν και δεν τόλμησαν να τον καταργήσουν, δεν τον εφάρμοσαν.

Ο Γάιος Γράκχος εκλέχτηκε δήμαρχος δέκα χρόνια μετά την πρώτη εκλογή του αδελφού του (123 π.Χ.). Οι μεταρρυθμίσεις του ήταν εμπνευσμένες από το έργο του Τιβέριου. Παράλληλα, όμως, επιδίωξε και να περιορίσει τη δράση της συγκλήτου.

Έθεσε σε εφαρμογή τον αγροτικό νόμο και ψήφισε μια σειρά νέων μέτρων που βελτίωναν τη θέση των ακτημόνων. Ίδρυσε αποικίες στις κατακτημένες περιοχές της Ιταλίας και εγκατέστησε ακτήμονες. Καθιέρωσε τη διανομή σιταριού για τους φτωχούς της Ρώμης. Μείωσε τα χρόνια της στράτευσης και αύξησε το στρατιωτικό μισθό.

Για να περιορίσει τις αυθαιρεσίες των συγκλητικών, προχώρησε στη συγκρότηση δικαστηρίων από ιππείς, που εκδίκαζαν υποθέσεις καταχρήσεων από τους συγκλητικούς και με άλλο νόμο εμπόδισε τη δυνατότητα που είχαν αυτοί να επιλέγουν τις συγκλητικές επαρχίες.

Ωστόσο, οι συγκλητικοί κατόρθωσαν να τον αντιμετωπίσουν με τον ίδιο τρόπο που εξουδετέρωσαν και τον αδελφό του, έστρεψαν δηλαδή ένα μέρος του λαού εναντίον του. Όταν ο Γάιος θέλησε να κινηθεί ανοικτά κατά της συγκλήτου, οργανώνοντας εξέγερση, απέτυχε. Οι οπαδοί του εξοντώθηκαν και ο ίδιος, για να αποφύγει την ατίμωση, διέταξε ένα δούλο του να τον σκοτώσει.

Η μεταρρυθμιστική προσπάθεια των Γράκχων στόχευε στον έλεγχο της κοινωνικής ανισότητας, στην αποκατάσταση μεγάλου μέρους των ακτημόνων και στην αποδυνάμωση των συγκλητικών.

Η κατάσταση όμως που είχε δημιουργηθεί από τις μεγάλες κατακτήσεις δεν ευνόησε τις αλλαγές. Το έργο των Γρακχών ουσιαστικά απέτυχε. Διαμόρφωσε ευνοϊκές προϋποθέσεις για λίγους που ευεργετήθηκαν από τα μέτρα των Γράκχων και στη συνέχεια αποτέλεσαν μια νέα αρκετά δυναμική κοινωνική ομάδα.

1ο ΘΕΜΑ

1.α. Να αντιστοιχίσετε στοιχεία της στήλης Α με στοιχεία της στήλης Β. Ένα στοιχείο της στήλης Α περισσεύει.

Α                                             Β

1. Ε. Σλήμαν                              α. προστασία των ηθών της πολιτείας

2. J. Champollion                  β. μακεδονική φάλαγγα

3. Λυκούργος                      γ. ανασκαφές στις Μυκήνες

4. Κίμων                                      δ. πολεοδομικός σχεδιασμός Πειραιά

5. Περικλής                                ε. πανελλήνια ιδέα

6. Ιππόδαμος              στ. αποκρυπτογράφηση της γραμμικής Β' γραφής

7. Ισοκράτης              ζ. ηγέτης της δημοκρατικής παράταξης στην Αθήνα

8. Φίλιππος Β'          η. ηγέτης της αριστοκρατικής παράταξης στην Αθήνα

9. Μ. Αλέξανδρος    θ. εκστρατεία κατά των Περσών (ένοπλη εξερεύνηση)

10. Κάτων                    ι. νομοθέτης στη Σπάρτη

11. Μ. Ventris

1: γ (Ε. Σλήμαν - ανασκαφές στις Μυκήνες)

2: -

3: ι (Λυκούργος – νομοθέτης στη Σπάρτη)

4: η (Κίμων - ηγέτης της αριστοκρατικής παράταξης στην Αθήνα)

5: ζ (Περικλής - ηγέτης της δημοκρατικής παράταξης στην Αθήνα)

6: δ (Ιππόδαμος – πολεοδομικός σχεδιασμός Πειραιά)

7: ε (Ισοκράτης – πανελλήνια ιδέα)

8: β (Φίλιππος Β΄ - μακεδονική φάλαγγα)

9: θ (Μ. Αλέξανδρος - εκστρατεία κατά των Περσών (ένοπλη εξερεύνηση))

10: α (Κάτων - προστασία των ηθών της πολιτείας)

11: στ (Μ. Ventris -  αποκρυπτογράφηση της γραμμικής Β' γραφής)

1.β. Να δώσετε το περιεχόμενο των ιστορικών όρων: μυκηναϊκός πολιτισμός, οπλιτική φάλαγγα.

μυκηναϊκός πολιτισμός: Στην ηπειρωτική Ελλάδα κατά την ύστερη εποχή του χαλκού (1600-1100 π.Χ.) διαμορφώθηκε και εξελίχθηκε ο πρώτος μεγάλος ελληνικός πολιτισμός. Έχει ονομαστεί συμβατικά μυκηναϊκός από τους ερευνητές, γιατί το σπουδαιότερο κέντρο του ήταν η «πολύχρησος Μυκήνη», όπως αναφέρεται στα ομηρικά έπη.

οπλιτική φάλαγγα: Στην κρίση της αριστοκρατικής δομής της κοινωνίας συνέβαλε και ένας άλλος παράγοντας, η οπλιτική φάλαγγα. Ήταν ένα καινούργιο στρατιωτικό σώμα, στο οποίο ανήκαν όσοι από τους πολίτες απέκτησαν την ιδιότητα του πολεμιστή και είχαν την οικονομική ευχέρεια να εξοπλίζονται με δικά τους έξοδα. Η φάλαγγα των οπλιτών οδήγησε στην ανάπτυξη της ιδέας της ισότητας ακόμη και ως προς την άσκηση της εξουσίας.

2^ο ΘΕΜΑ

2.α. Ποια ήταν η σχέση των Μυκηναίων με την Τρωική εκστρατεία;

Η κύρια πηγή πλούτου και ανάπτυξης του μυκηναϊκού κόσμου ήταν το εμπόριο, η άσκηση του οποίου έστρεψε τους Μυκηναίους στη θάλασσα. Οι επαφές με τον Εύξεινο Πόντο, απ’ όπου προμηθεύονταν πρώτες ύλες και κυρίως μέταλλα, τους συνδέουν με την περίφημη τρωική εκστρατεία. Είναι πιθανό με τον πόλεμο αυτό οι Αχαιοί να επιδίωκαν τον έλεγχο των στενών του Ελλήσποντου. Η αρχαία ελληνική παράδοση χρονολογούσε την εκστρατεία στα 1184 π.Χ. την εποχή δηλαδή που αρχίζει η κρίση του μυκηναϊκού κόσμου. Το πιθανότερο είναι να συνέβη προς τα τέλη του 13ου αι. π.Χ., όταν οι Μυκηναίοι βρίσκονταν στο απόγειο της δύναμης τους. Η έλλειψη μυκηναϊκής εγκατάστασης στην περιοχή της Τρωάδας μας οδηγεί στη σκέψη ότι λόγοι ανασφάλειας οδήγησαν τους Έλληνες στο δρόμο της επιστροφής για τις πατρίδες τους. Πάντως, τον πανελλήνιο χαρακτήρα της τρωικής εκστρατείας οι Έλληνες είχαν ήδη συνειδητοποιήσει από την αρχαιότητα.

2.β. Ποιες αλλαγές παρατηρούνται στην κοινωνία του ελληνιστικού κόσμου;

Όσοι ασχολήθηκαν με το εμπόριο και τις τραπεζικές επιχειρήσεις αλλά και όσοι άσκησαν εξουσία ως βασιλικοί υπάλληλοι, διαμόρφωσαν μια προνομιούχο τάξη, μια αστική τάξη που αποτελούνταν κυρίως από Έλληνες και λίγους ελληνίζοντες γηγενείς. Το μεγαλύτερο μέρος των γηγενών ήταν εργάτες και μικροκαλλιεργητές που συγκεντρώθηκαν στις μεγαλουπόλεις για αναζήτηση καλύτερης τύχης. Μέσα σε αυτό το σύστημα οικονομικών σχέσεων ευνοήθηκε η ανάπτυξη της δουλείας. Όπου δεν επαρκούσε η εργασία των ελεύθερων πολιτών, χρησιμοποιήθηκαν δούλοι. Η εξαρτημένη εργασία δουλοπαροικιακού χαρακτήρα που ίσχυε στην Ανατολή, μολονότι δεν εγκαταλείφθηκε, δεν επαρκούσε πλέον για να καλύψει τις ανάγκες της πλούσιας διαβίωσης των ηγεμόνων και των ανώτερων στρωμάτων. Οι ανάγκες αυτές καλύφθηκαν κυρίως με τη χρησιμοποίηση δούλων.

1^ο ΘΕΜΑ

1.α.

(Ι). Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως προς την ορθότητά τους, γράφοντας τη λέξη Σωστό ή Λάθος δίπλα από τον αριθμό που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση.

1. Η δωρική εξάπολη, που συγκρότησαν δωρικά φύλα στη Μ. Ασία, είχε κέντρο το ναό του Ποσειδώνα, στο ακρωτήριο της Μυκάλης. = Λ

2. Τα ελληνικά φύλα που μετανάστευσαν στη Μ. Ασία κατά τον πρώτο

αποικισμό απέφυγαν να αναμειχθούν με γηγενείς πληθυσμούς. = Λ

3. Στο τιμοκρατικό πολίτευμα κύριο κριτήριο διάκρισης των πολιτών ήταν το εισόδημά τους. = Σ

4. Μετά την πτώση των τυραννικών καθεστώτων, στις περισσότερες ελληνικές πόλεις-κράτη επιβλήθηκαν ολιγαρχικά καθεστώτα. = Σ

5. Η Α' Αθηναϊκή συμμαχία μεταβλήθηκε σε ηγεμονία τυπικά μετά τη συνθήκη ειρήνης που συνήψε ο Περικλής με τους Σπαρτιάτες. = Λ

(ΙΙ). Να επιλέξετε και να γράψετε τη σωστή απάντηση για κάθε ομάδα από τις ακόλουθες ερωτήσεις:

1. Οικονομικά εξαρτώμενοι από διαφορετικούς "οίκους" της ομηρικής εποχής ήταν :

α. οι άριστοι.

β. το πλήθος.

γ. οι δημιουργοί.

δ. οι δούλοι.

2. Φυλετική οργάνωση διατήρησαν κατά την αρχαϊκή εποχή:

α. όλες οι περιοχές του ελληνικού κόσμου.

β. ανάμεσα σε άλλους Έλληνες, οι Ακαρνάνες και οι Μακεδόνες.

γ. ανάμεσα σε άλλους Έλληνες, οι Αθηναίοι.

δ. καμία περιοχή του ελληνικού κόσμου.

3. Ήταν εκπρόσωπος της δημοκρατικής παράταξης στην Αθήνα.

α. ο Εφιάλτης.

β. ο Κίμων.

γ. ο Πεισίστρατος.

δ. ο Περίανδρος.

4. Η πανελλήνια ιδέα εκφράστηκε από:

α. τον Κίμωνα.

β. τον Δημοσθένη.

γ. τον Περικλή.

δ. τον Ισοκράτη.

5. Οι Μακεδόνες επιβλήθηκαν στρατιωτικά στις πόλεις της νότιας Ελλάδας:

α. με το συνέδριο της Κορίνθου του 337 π. Χ.

β. με την επανάληψη του συνεδρίου της Κορίνθου το 336 π. Χ.

γ. με τη μάχη στη Χαιρώνεια.

δ. με τη μάχη στα Λεύκτρα.

1.β. Να δώσετε το περιεχόμενο των όρων: μέγαρο μυκηναϊκής εποχής, αρχιθεωρία.

μέγαρο μυκηναϊκής εποχής: Τα ανάκτορα οικοδομούνταν σε επιλεγμένες θέσεις που περιβάλλονταν με ισχυρά τείχη. Το ανάκτορο ήταν απλό στη δομή του. Πυρήνας του ήταν το μέγαρο, δηλαδή ένα ορθογώνιο οικοδόμημα που διακρίνεται σε τρία μέρη: έναν ανοικτό χώρο μπροστά που επικοινωνεί με μια μεγάλη αυλή, έναν προθάλαμο - τον πρόδομο - και το κυρίως μέγαρο με μια μεγάλη εστία στο κέντρο και τέσσερις κίονες γύρω από αυτή για τη στήριξη της οροφής. Στη δεξιά πλευρά αυτής της αίθουσας πρέπει να ήταν τοποθετημένος ο θρόνος. Αριστερά και δεξιά από την αυλή και το μέγαρο απλώνονταν πολλά διαμερίσματα.

αρχιθεωρία: Βασική πηγή εσόδων από έκτακτες εισφορές ήταν ο θεσμός της λειτουργίας. Πρόκειται για δαπάνες στρατιωτικών και θρησκευτικών εκδηλώσεων που αναλάμβαναν οι πλουσιότεροι πολίτες. Αυτές ήταν υποχρεωτικές και είχαν τιμητικό συγχρόνως χαρακτήρα. Η αρχιθεωρία για τα έξοδα της επίσημης αποστολής (θεωρίας) σε πανελλήνιες γιορτές.

2^ο ΘΕΜΑ

2.α. Πώς προβαλλόταν η δύναμη του φαραώ μέσω των έργων της αιγυπτιακής τέχνης; Να αναφέρετε χαρακτηριστικά έργα.

Η αρχιτεκτονική, η γλυπτική αλλά και η ζωγραφική στην Αίγυπτο βρίσκονταν στην υπηρεσία των φαραώ. Σκοπός των καλλιτεχνών ήταν να προβάλουν τη ζωή και τη δράση των φαραώ. Τα καλλιτεχνικά επιτεύγματα, μνημειακού χαρακτήρα, επιβάλλονταν με τις διαστάσεις τους. Οι αχανείς επίπεδες επιφάνειες της αιγυπτιακής γης, σε συνδυασμό με την ανάγκη των ηγεμόνων να επιβληθούν μέσω των έργων τους, οδήγησαν στην κατασκευή μνημείων που επιβάλλονταν με τον όγκο.

Οι πυραμίδες του Χέοπος, του Χεφρήνος και του Μυκερίνου στη Γκίζα, οι μεγάλοι ναοί στο Λούξορ και το Καρνάκ με το πλήθος των κιόνων που στήριζαν περιστύλια και υπόστυλες αίθουσες είναι ενδεικτικά δείγματα της αρχιτεκτονικής. Οι επιφάνειες των περισσότερων ναών αλλά και των νεκρικών θαλάμων των τάφων ήταν γεμάτες με παραστάσεις ζωγραφιστές ή ανάγλυφες που εξιστορούσαν τη δράση των φαραώ αλλά και πτυχές της καθημερινής ζωής. Εκτός από τα μεγάλα σε διαστάσεις αγάλματα που διακοσμούσαν ναούς και ταφικά μνημεία, κατασκευάστηκαν και μικρότερα από ξύλο ή πέτρα, πραγματικά κομψοτεχνήματα. Πολλά έργα μικροτεχνίας κατασκευασμένα από μέταλλα, πολύτιμους ή ημιπολύτιμους λίθους συμπληρώνουν τις γνώσεις μας για τις καλλιτεχνικές επιλογές και τα επιτεύγματα των Αιγυπτίων.

2.β. Γιατί μειώθηκε ο πρωταγωνιστικός ρόλος της Ρώμης έναντι των επαρχιών τον 2ο αι. μ.Χ.;

Τον τρόπο διοίκησης που εγκαινίασε ο Οκταβιανός, τον εφάρμοσαν και οι υπόλοιποι αυτοκράτορες μέχρι τα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. με μεγαλύτερο συγκεντρωτισμό. Οι αντιπολιτευτικές τάσεις που εκδήλωσε η σύγκλητος γρήγορα εξασθένησαν μπροστά στην ισχυρή διοίκηση των πρώτων αυτοκρατόρων μετά τον Οκταβιανό.

Ωστόσο, ο πρωταγωνιστικός ρόλος της Ρώμης στο διοικητικό τομέα έναντι των κατακτημένων περιοχών προοδευτικά μειώθηκε. Σ’ αυτό συνέβαλε πρώτον η μεταβολή στη σύνθεση της συγκλήτου με την είσοδο αξιωματούχων από τις επαρχίες και δεύτερον η παραχώρηση του δικαιώματος του Ρωμαίου πολίτη σε πολλούς από τους κατοίκους επαρχιακών πόλεων.

Προς αυτή την κατεύθυνση λειτούργησαν επίσης οι επαρχιώτες αυτοκράτορες και ο στρατός.

Η ρωμαϊκή διοίκηση στις επαρχίες έγινε αποδεκτή από τους γηγενείς πληθυσμούς. Σ' αυτό συνέβαλε η ίδρυση αποικιών και η εγκατάσταση Ρωμαίων στρατιωτών σε περιοχές που βρίσκονταν σε ημιβάρβαρη κατάσταση. Πολλές από τις ρωμαϊκές αποικίες αλλά και τα ρωμαϊκά στρατόπεδα εξελίχθηκαν σε πολυάνθρωπα κέντρα με την εγκατάσταση γηγενών που είχαν αποκτήσει το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη. Οι αυτοκράτορες είχαν παραχωρήσει σε μεγάλο αριθμό κατοίκων των επαρχιών το δικαίωμα αυτό.

1o ΘΕΜΑ

1.α. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, ως προς την ορθότητά τους, με την ένδειξη Σωστό ή Λάθος.

1. Η στήλη της Ροζέτας, χάρη στην οποία έγινε δυνατή η αποκρυπτογράφηση των ιερογλυφικών, είχε χαραγμένο ένα κείμενο που υμνούσε τον Μ. Αλέξανδρο. = Λ

2. Η γραμμική Β' ήταν η γραφή που χρησιμοποιήθηκε από ειδικούς γραφείς στα μυκηναϊκά ανάκτορα. = Σ

3. Τα ελληνικά φύλα, που μετανάστευσαν στη Μ. Ασία κατά τον πρώτο αποικισμό, απέφυγαν να αναμείχθηκαν με γηγενείς πληθυσμούς. = Λ

4. Τα πρώτα κράτη που συγκροτήθηκαν κατά την ομηρική εποχή ήταν φυλετικά. = Σ

5. Το ελληνικό αλφάβητο προέρχεται από το φοινικικό. = Σ

6. Ο Ζάλευκος και ο Χαρώνδας ήταν νομοθέτες σε αποικίες της Δύσης. = Σ

7. Στην Α ́ Αθηναϊκή συμμαχία όλοι οι σύμμαχοι είχαν αρχικά τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις. = Σ

8. Ο Δημοσθένης υποστήριξε την πανελλήνια ιδέα. = Λ

9. Ο Κάτων ο Τιμητής επιδίωξε την αποκατάσταση των παλαιών ρωμαϊκών ηθών. = Σ

10. Ο Μ. Κωνσταντίνος με μια σειρά από ενέργειες ευνόησε τον Χριστιανισμό. = Σ

1.β. Να δώσετε το περιεχόμενο των όρων: στωική φιλοσοφία, ύπατοι.

στωική φιλοσοφία: Το πρόβλημα της αξίας της ζωής απασχόλησε το Ζήνωνα. Έδρα της φιλοσοφικής του σχολής ήταν η Ποικίλη Στοά στην αρχαία αγορά της Αθήνας, γι' αυτό και η διδασκαλία του Ζήνωνα ονομάστηκε στωική φιλοσοφία. Σύμφωνα με τις απόψεις του η ζωή έχει μικρή αξία, γι’ αυτό ο άνθρωπος πρέπει να είναι αυτάρκης και εγκρατής. Η ευτυχία του δεν εξαρτάται από τα επίγεια.

ύπατοι: Οι άρχοντες του ρωμαϊκού κράτους ήταν πολλοί. Εκπροσωπούσαν την εκτελεστική εξουσία της πολιτείας. Οι σπουδαιότεροι ήταν, μεταξύ άλλων: οι δύο ύπατοι, που εκλέγονταν για ένα χρόνο αρχικά, συγκέντρωναν όλες τις εξουσίες που προηγουμένως είχε ο βασιλιάς. Είχαν μεγαλοπρεπή εμφάνιση και ακολουθούνταν από δώδεκα ραβδούχους. Όταν η πολιτεία βρισκόταν σε κρίσιμη κατάσταση, τότε για έξι μήνες όλες οι εξουσίες παραχωρούνταν σε έναν εκλεγμένο άρχοντα από τους υπάτους που ονομαζόταν δικτάτορας.

2^ο ΘΕΜΑ

2.α. Πώς καλύπτονταν οι ανάγκες της διοίκησης στην αρχαία Αίγυπτο;

Η διοίκηση είχε ανάγκη από μορφωμένους πολίτες και με ειδικές γνώσεις: οι ιερείς για την κάλυψη των αναγκών ενός θεοκρατικού κράτους, οι γραφείς, που γνώριζαν τη δύσκολη ιερογλυφική γραφή για τη λειτουργία της κρατικής μηχανής και οι επαγγελματίες στρατιωτικοί για τη διατήρηση και την ανάπτυξη της αυτοκρατορίας, συνέβαλλαν όλοι στην καλύτερη οργάνωση και λειτουργία του κράτους.

2.β. Να προσδιορίσετε τα έσοδα που είχε το Αθηναϊκό κράτος την εποχή του Περικλή από τη φορολογία και τις εισφορές των συμμάχων.

Τα έσοδα του αθηναϊκού κράτους την περίοδο αυτή προέρχονταν από την εκμετάλλευση των μεταλλείων, τη φορολογία, το φόρο των συμμάχων και τις έκτακτες εισφορές.

Το ίδιο το κράτος εκμίσθωνε σε ιδιώτες τα ορυχεία μετάλλου για ορισμένο χρονικό διάστημα. Η εργασία στα ορυχεία εκτελούνταν κυρίως από δούλους.

Την εποχή του Περικλή άμεση φορολογία δεν υπήρχε στην Αθήνα- ίσως εφαρμόστηκε σε στιγμές μεγάλης κρίσης. Μόνο οι εγκαταστημένοι από άλλες πόλεις στην Αθήνα πλήρωναν φόρο, το μετοικώ, 12 δραχμές το χρόνο για τους άνδρες και 6 δραχμές για τις γυναίκες, αν είχαν εισοδήματα. Σημαντικό όμως έσοδο του κράτους ήταν η έμμεση φορολογία, που επιβαλλόταν για τα εισαγόμενα και εξαγόμενα προϊόντα από τα αθηναϊκά λιμάνια και κυρίως από τον Πειραιά.

Οι εισφορές των συμμάχων, όταν το συμμαχικό ταμείο μεταφέρθηκε στην Αθήνα (454 π.Χ.) ανέρχονταν σε απόθεμα 8.000 ταλάντων, το 445 π.Χ. σε 9.700 τάλαντα και πριν την έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου (431 π.Χ.) σε 6.000 τάλαντα. Εκτός όμως από τις τακτικές αυτές εισφορές οι Αθηναίοι επέβαλλαν στους συμμάχους πολλές φορές έκτακτη φορολογία, κυρίως με τη μορφή πολεμικών αποζημιώσεων.

Βασική πηγή εσόδων από έκτακτες εισφορές ήταν ο θεσμός της λειτουργίας. Πρόκειται για δαπάνες στρατιωτικών και θρησκευτικών εκδηλώσεων που αναλάμβαναν οι πλουσιότεροι πολίτες. Αυτές ήταν υποχρεωτικές και είχαν τιμητικό συγχρόνως χαρακτήρα. Οι σπουδαιότερες από αυτές ήταν: η χορηγία, σύμφωνα με την οποία ο χορηγός είχε την υποχρέωση να δώσει τα χρήματα για τη διδασκαλία ενός θεατρικού έργου· η τριηραρχία, κατά την οποία ο τριήραρχος είχε την υποχρέωση της συντήρησης και του εξοπλισμού μιας τριήρους· η αρχιθεωρία για τα έξοδα της επίσημης αποστολής (θεωρίας) σε πανελλήνιες γιορτές· η εστίαση για τα έξοδα του δείπνου μιας φυλής σε θρησκευτικές γιορτές· η γυμνασιαρχία για την τέλεση αγώνων λαμπαδηδρομίας στα Παναθήναια.