Έκθεση Β΄ Λυκείου: Ρατσισμός [Τράπεζα Θεμάτων]

Lizzy Gadd

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Ρατσισμός [Τράπεζα Θεμάτων] 

[Ρατσισμός]

Ο ρατσισμός δεν είναι ένας και ενιαίος. Υπάρχουν, όμως, ορισμένα χαρακτηριστικά κοινά σε όλους τους ρατσισμούς. Έτσι, κάθε ρατσισμός στηρίζεται σε αρνητικά στερεότυπα, δηλαδή σε προκαταλήψεις για τις άλλες, τις ξένες φυλές. Ο ρατσιστής γνωρίζει ότι υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στους πολιτισμούς και στις επιμέρους κοινωνικές ομάδες. Όμως, τις διαφορές αυτές τις απολυτοποιεί, τις θεωρεί αναλλοίωτες και αιώνιες, ενώ τη δική του φυλή τη θεωρεί ανώτερη από όλες τις άλλες. Επιπλέον, θεωρεί ότι τα χαρακτηριστικά μιας ορισμένης ομάδας είναι ομοιογενή για όλα τα μέλη της. Δεν αναγνωρίζει δηλαδή ότι υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα μέλη ακόμα και της δικής του ομάδας-φυλής. Πρόκειται βεβαίως για πίστη και όχι για γνώση.

Είναι αλήθεια ότι στο πλαίσιο των ομάδων οι πάντες σχηματίζουν θετικά στερεότυπα για τους δικούς τους (την έσω ομάδα) και προκαταλήψεις για τους τρίτους (την έξω ομάδα). Προκαταλήψεις διαμορφώνουμε όλοι από τα πρώτα στάδια της ανατροφής μας, εφόσον δεν μπορούμε να σχηματίσουμε ταυτότητα χωρίς τη διάκριση «εμείς - αυτοί». Αυτό συνέβαινε ανέκαθεν. Εκείνο όμως που δεν είναι αναπόφευκτο είναι η εμμονή και η καθήλωση κάποιου στις κληρονομημένες από το κοινωνικό του περιβάλλον προκαταλήψεις. Επομένως, ρατσιστής είναι εκείνος που δε δέχεται ποτέ να υποβάλει σε κριτική συζήτηση τις προκαταλήψεις του. Ο ρατσιστής δεν είναι απλώς δύσπιστος στο ένα ή το άλλο επιχείρημα, αλλά απορρίπτει τη χρήση του λόγου. Αυτό συμβαίνει, γιατί συνδέει τις υπαρκτές διαφορές με ορισμένες φαντασιακές, έτσι ώστε οι πρώτες να αποτελούν άλλοθι για τις δεύτερες.

Ουσιαστικά, ο ρατσισμός δεν αποτελεί μια στάση που προέρχεται από μια πραγματική διαφορά με τους άλλους. Απεναντίας, ο ρατσισμός δημιουργεί μια αιτία προκειμένου να εκδηλωθεί. Ακόμα κι αν δεν υπάρχει η αιτία, θα εφευρεθεί. Η πίστη στην πρόταση «οι Εβραίοι σφάζουν παιδιά Χριστιανών» ή «όλοι οι Αλβανοί είναι εγκληματίες» είναι από λογική άποψη αστήρικτη. Από ψυχολογική άποψη, όμως, εξηγείται, γιατί προσφέρει άλλοθι για την εκδήλωση επιθετικότητας απέναντι στις ομάδες-θύματα. Η υπερβολική έξαψη, η «υπερ-αντίδραση» με την οποία ο ρατσιστής απορρίπτει τον άλλο, δεν έχει καμιά σχέση με την εκάστοτε πραγματική αφορμή, όποτε κι αν αυτή δοθεί.

Φυσικά, ο ρατσισμός συγγενεύει με την ξενοφοβία και τον εθνοκεντρισμό. Μάλιστα, πολλές φορές συνυπάρχει μαζί τους και διαμορφώνει μια κατάσταση συγκοινωνούντων δοχείων. Ωστόσο, η ξενοφοβία μπορεί να μη στηρίζεται σε μια ανορθολογική πίστη στη βιολογική ανωτερότητα της φυλής αλλά σε απλή άγνοια. Επίσης, ένας εθνικιστής μπορεί να υποτιμά τα άλλα έθνη. Όμως, δεν είναι απαραίτητο να επιθυμεί την εξαφάνισή τους. Η ιδιαιτερότητα του ρατσιστή έγκειται στο ότι εκτός από την πίστη του στη διαφορά της δικής του ανώτερης, καλής και καθαρής φυλής επιθυμεί την εξαφάνιση των άλλων, επιθυμεί την εξαφάνιση των διαφορών (ανεξάρτητα από το αν πραγματοποιεί την επιθυμία αυτή).

Στις μέρες μας έχει αλλάξει και το περιεχόμενο του ρατσισμού. Σήμερα η έννοια της ράτσας έχει περιθωριοποιηθεί, μια και αποδείχτηκε το αντιεπιστημονικό υπόβαθρο του ρατσισμού. Στο πλαίσιο των σύγχρονων πολυπολιτισμικών κοινωνιών ο ρατσισμός εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο. Αντί να διατυμπανίζει την ανωτερότητα της φυλής και την απόρριψη των άλλων, ο ρατσισμός εκφράζεται κυρίως με την απόλυτη αποδοχή των πολιτισμικών διαφορών. Η ανισότητα του ανώτερου και του κατώτερου αντικαθίσταται από την απόλυτη διάκριση ανάμεσα σε ανόμοιους και αναφομοίωτους, υποτίθεται, πολιτισμούς. Πυρήνας του ρατσισμού πλέον είναι η φοβία της διαπολιτισμικής επικοινωνίας. Η επιδεικτική περιφρόνηση για τους κατώτερους παραχωρεί τη θέση της στην έμμονη αποφυγή της επαφής με τους άλλους. Επομένως, εξαιτίας της μετατόπισης από τη «φυλή» στην «κουλτούρα» γίνεται πλέον λόγος για «νεο-ρατσισμό».

Ν. Δεμερτζής, εφημ. Η Καθημερινή, 31.12.2000 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

A. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου (80-100 λέξεις).  (μονάδες 20)

1^η

Το κείμενο αναφέρεται στο θέμα του ρατσισμού. Αρχικά ο συγγραφέας επισημαίνει πως όλα τα είδη του ρατσισμού βασίζονται σε αρνητικά στερεότυπα, που θέλουν τους αλλοεθνείς τελείως διαφορετικούς και κατώτερους. Τα στερεότυπα κι οι προκαταλήψεις, βέβαια, είναι κατ’ ανάγκη παρόντα στα πρώτα στάδια ανατροφής κάθε ανθρώπου, ωστόσο το αν κάποιος θα εμμείνει σε αυτά στη συνέχεια είναι ατομικό του θέμα. Έπειτα διευκρινίζει πως παρά την απουσία πραγματικών διαφορών μεταξύ των ανθρώπων, οι ρατσιστές εφευρίσκουν αιτίες προκειμένου να έχουν άλλοθι για την επιθετικότητά τους. Ο ρατσισμός, μάλιστα, έχει στενή σχέση με την ξενοφοβία και τον εθνικισμό, αλλά οι εθνικιστές δεν επιθυμούν την εξαφάνιση των αλλοεθνών. Τέλος ο συγγραφέας καταγράφει μιαν αλλαγή στο είδος του ρατσισμού, έναν νεο-ρατισμό, ο οποίος για βάση του δεν έχει πλέον το θέμα της φυλής, αλλά τις πολιτισμικές διαφορές.

2^η

Αν και ο ρατσισμός δεν έχει μια ενιαία μορφή, ωστόσο κοινό στοιχείο κάθε του έκφανσης είναι τα αρνητικά στερεότυπα για τις άλλες φυλές· προκαταλήψεις που ο ρατσιστής γενικεύει και θεωρεί απόλυτες. Η δημιουργία προκαταλήψεων είναι βέβαια αναπόφευκτη στα πρώτα χρόνια κάθε ανθρώπου, ωστόσο η απόρριψή τους κατόπιν είναι εφικτή. Οι ρατσιστές, εντούτοις, αρνούνται να θέσουν σε λογική κρίση αυτές τους τις απόψεις, αφού ούτως ή άλλως είναι διατεθειμένοι ακόμη και να επινοήσουν διάφορες αιτίες προκειμένου να βρουν άλλοθι για τη βίαιη στάση τους. Ο ρατσισμός πάντως έχει σημεία επαφής και με τον εθνικισμό, με τη διαφορά ότι οι εθνικιστές δεν επιθυμούν ούτε επιδιώκουν την εξαφάνιση των άλλων φυλών. Στις μέρες, ωστόσο, που οι θεωρίες περί ανώτερων φυλών έχουν καταρριφθεί επιστημονικά, οι ρατσιστές καταφεύγουν στην απόρριψη των άλλων λόγω πολιτισμικών διαφορών.  

Β1. Ποια είναι, σύμφωνα με τον συγγραφέα, τα κοινά χαρακτηριστικά σε όλους τους ρατσισμούς; (60-80 λέξεις).  (μονάδες 11)

Παρά το γεγονός πως όλες οι εκφάνσεις του ρατσισμού δεν είναι ίδιες, παρουσιάζουν ωστόσο, σύμφωνα με τον συγγραφέα, κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Κατ’ αρχάς κάθε είδος ρατσισμού στηρίζεται σε αρνητικά στερεότυπα, σε αρνητικές δηλαδή προκαταλήψεις για τους ανθρώπους των ξένων φυλών. Στη σκέψη του ρατσιστή, μάλιστα, οι στερεοτυπικές αυτές αντιλήψεις για τους ξένους λαούς μοιάζουν δεδομένα αναμφισβήτητες και τους τοποθετούν σε χαμηλότερη στάθμη, σε σχέση με τη δική του φυλή, η οποία είναι εξ ορισμού ανώτερη όλων των άλλων. Συνάμα, ο ρατσιστής θεωρεί πως τα στερεότυπα αυτά αφορούν όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες των ξένων φυλών, όπως αντιστοίχως πιστεύει πως όλοι ανεξαιρέτως οι ομοεθνείς του κατέχουν τις ποιότητες εκείνες που καθιστούν τη φυλή του ξεχωριστή και ανώτερη.

Β1. Με ποιον τρόπο, σύμφωνα με τον συγγραφέα, εκφράζεται ο «νεο-ρατσισμός»; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων. (μονάδες 9)

Εφόσον η επιστήμη απέδειξε πόσο ανυπόστατη είναι η θεωρία περί ανώτερων και κατώτερων φυλών, οι ρατσιστές παραμέρισαν αυτή την προσέγγιση και πλέον εκφράζουν την απόρριψή τους με τη μη αποδοχή του διαφορετικού. Αρνούνται επίμονα να αποδεχτούν τους διαφορετικούς, τους ξένους πολιτισμούς, θεωρώντας πως οι πολιτισμικές διαφορές ανάμεσα στους λαούς είναι -και πρέπει να είναι- αγεφύρωτες. Έτσι, ο ρατσισμός μετατοπίζεται από τη ράτσα στο επίπεδο του πολιτισμού, και ο ξένος λαός αντιμετωπίζεται πλέον ως πιθανή πηγή αλλοίωσης της αυτόνομης εθνικής κουλτούρας. Οι άλλοι λαοί δεν απορρίπτονται πια λόγω φυλετικής διαφοροποίησης, αλλά αποφεύγονται έμμονα, επειδή αποτελούν μια πολιτισμική ετερότητα.

Β2. Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην πρώτη περίοδο (Είναι αλήθεια... την έξω ομάδα) και τη δεύτερη περίοδο (Προκαταλήψεις... «εμείς - αυτοί») της δεύτερης παραγράφου (Είναι αλήθεια... τις δεύτερες) του κειμένου;  (μονάδες 4)

ð Η συνοχή επιτυγχάνεται με την επανάληψη στην αρχή της δεύτερης περιόδου ενός όρου της πρώτης περιόδου, «προκαταλήψεις», και συνάμα με την αιτιολόγησή του όρου αυτού «εφόσον...».

Β2.α. Να εντοπίσετε τρεις διαρθρωτικές λέξεις που να σηματοδοτούν διαφορετικές σχέσεις συνοχής στην πρώτη παράγραφο (Ο ρατσισμός ...και όχι για γνώση) του κειμένου. (μονάδες 3)

ð Όμως

ð Έτσι

ð Επιπλέον

Β2.β. Ποια σχέση συνοχής σηματοδοτεί η καθεμιά από τις διαρθρωτικές λέξεις που εντοπίσατε; (μονάδες 3)

ð Όμως: εκφράζει αντίθεση

ð Έτσι: χρησιμοποιείται για να δηλωθεί το πέρασμα σε μια επόμενη σκέψη, στην οποία λαμβάνεται υπόψη ό,τι προηγήθηκε

ð Επιπλέον: δηλώνει προσθήκη

Γ1. α. Να γράψετε μία αντώνυμη λέξη για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: ομοιογενή, δύσπιστος, θύματα, απόρριψη, αποφυγή. (μονάδες 5)

ομοιογενή: ανομοιογενή

δύσπιστος: εύπιστος

θύματα: θύτες

απόρριψη: αποδοχή

αποφυγή: επιδίωξη

Γ1. β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις αντώνυμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, τον αριθμό κ.λπ.). (μονάδες 5)

ð Η σύνθεση του πληθυσμού της περιοχής είναι εθνολογικά ανομοιογενής.

ð Αν και είναι ευφυής άνθρωπος, υπήρξε πάντοτε εύπιστος σε ό,τι του έλεγε εκείνη.

ð Οι θύτες ρατσιστικών επιθέσεων επιδεικνύουν μιαν απάνθρωπη σκληρότητα, που φανερώνει πλήρη απουσία ηθικών ερεισμάτων.

ð Η αποδοχή του άλλου ανθρώπου, όσο διαφορετικός κι αν είναι απ’ την υποτιθέμενη νόρμα, αποτελεί την απάντηση στον ρατσισμό.

ð Η επιδίωξη της συναναστροφής με άλλους ανθρώπους αποτελεί ένδειξη της έμφυτης κοινωνικότητάς μας.

Γ2. α. «Εκείνο όμως που δεν είναι αναπόφευκτο είναι η εμμονή και η καθήλωση κάποιου στις κληρονομημένες από το κοινωνικό του περιβάλλον προκαταλήψεις»:

Να εντοπίσετε την αναφορική πρόταση και να την χαρακτηρίσετε είτε ως προσδιοριστική είτε ως παραθετική, ανάλογα με τις πληροφορίες που αυτή περιέχει σε σχέση με τον προσδιοριζόμενο όρο.  (μονάδες 2)

ð που δεν είναι αναπόφευκτο

ð Η αναφορική πρόταση είναι προσδιοριστική.

Γ2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (μονάδες 3)

ð Η αναφορική πρόταση χαρακτηρίζεται ως προσδιοριστική, καθώς αποτελεί αναγκαίο νοηματικό συμπλήρωμα του όρου που προσδιορίζει (εκείνο). Είναι προφανές πως χωρίς την αναφορική πρόταση δεν μπορεί να εκφραστεί ένα πλήρες και σαφές νόημα.

Γ1. Να αντικαταστήσετε την καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή με συνώνυμες ή σημασιολογικά ισοδύναμες λέξεις, ώστε να αποδίδεται το ίδιο νόημα: αναλλοίωτες, άλλοθι, (θα) εφευρεθεί, ανορθολογική, μετατόπισης. (μονάδες 10)

αναλλοίωτες: άφθαρτες (άθικτες, απαράλλαχτες)

άλλοθι: δικαιολογία (ελαφρυντική δικαιολογία)

εφευρεθεί: θα επινοηθεί

ανορθολογική: μη λογική (που παραβιάζει τη λογική σκέψη, παράλογη)

μετατόπισης: μετάβασης (μεταστροφής, μετακίνησης)

Γ2. α. «Ουσιαστικά, ο ρατσισμός δεν αποτελεί μια στάση που προέρχεται από μια πραγματική διαφορά με τους άλλους»:

Στην παραπάνω περίοδο λόγου να εντοπίσετε την αναφορική πρόταση και να την χαρακτηρίσετε είτε ως παραθετική είτε ως προσδιοριστική, ανάλογα με τις πληροφορίες που αυτή περιέχει σε σχέση με τον προσδιοριζόμενο όρο. (μονάδες 2)

ð «που προέρχεται από μια πραγματική διαφορά με τους άλλους»

ð Η αναφορική πρόταση είναι προσδιοριστική.

Γ2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (μονάδες 3)

ð Η αναφορική πρόταση χαρακτηρίζεται ως προσδιοριστική, καθώς συνιστά αναγκαίο νοηματικό συμπλήρωμα του όρου που προσδιορίζει. Χωρίς την αναφορική πρόταση, δεν θα ήταν πλήρες το νόημα που εκφράζεται με τη χρήση του όρου «στάση».