Λατινικά Γ΄ Λυκείου: Κείμενο 11 (XI) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Kurt Miller

Λατινικά Γ΄ Λυκείου: Κείμενο 11 (XI) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

LECTIO UNDECIMA

Η ΡΩΜΗ ΚΑΙ Η ΚΑΡΧΗΔΟΝΑ

Η Ρώμη και η Καρχηδόνα συνέδεσαν τις τύχες τους με τρεις πολέμους σε διάστημα 120 περίπου χρόνων. Ο δεύτερος Καρχηδονιακός πόλεμος (218-202 π.Χ.) υπήρξε μια τόσο οδυνηρή εμπειρία για τους Ρωμαίους, ώστε η ανάγκη της διατήρησης ή της καταστροφής της Καρχηδόνας να αποτελέσει στις επόμενες δεκαετίες το επίκεντρο μιας ζωηρής πολιτικής διαμάχης. Ο ιστορικός Σαλλούστιος (και άλλοι ιστορικοί) αποδίδει έναν καθοριστικό ρόλο στην εξαφάνιση του «φόβου των Καρχηδονίων», όσο αφορά την εξέλιξη των ηθών στη Ρώμη (βλ. το μάθ. IV). Οι Ρωμαίοι είδαν τη νίκη τους στο δεύτερο Καρχηδονιακό πόλεμο ως θρίαμβο της αντοχής και της καρτερίας τους (constantia) παρά τις αλλεπάλληλες ήττες που υπέστησαν από τον Αννίβα. Στον τελευταίο αναγνώρισαν φυσικά και στρατιωτικά προσόντα, αλλά υπογράμμισαν τα ηθικά του ελαττώματα (σκληρότητα, δολιότητα, ασέβεια) που στα μάτια τους προδίκαζαν την τελική του ήττα.

Hannibal, dux Carthaginiensis, VI et XX annos natus, omnes gentes Hispaniae bello superāvit et Saguntum vi expugnāvit. Postea Alpes, quae Italiam ab Galliā seiungunt, cum elephantis transiit. Ubi in Italiā fuit, apud Ticīnum, Trebiam, Trasumēnum et Cannas copias Rōmanōrum profligāvit et delēvit. Populus Rōmānus cladem Cannensem pavidus audīvit. In agro Falerno Hannibal ex insidiis Fabii Maximi se expedīvit. Postquam XIV annos in Italiā complēvit, Carthaginienses eum in Africam revocavērunt. Ibi Hannibal bellum cum Rōmānis componere frustra cupīvit. Denique cum P. Scipiōne apud Zamam dimicāvit, sed Rōmāni victoriam reportavērunt.

Μετάφραση: Ο Αννίβας, ο Καρχηδόνιος στρατηγός, σε ηλικία 26 χρόνων νίκησε στον πόλεμο όλα τα έθνη της Ισπανίας και κυρίευσε με τη βία το Σάγουντο. Έπειτα πέρασε με ελέφαντες πάνω από τις Άλπεις, που χωρίζουν την Ιταλία από τη Γαλατία. Μόλις βρέθηκε στην Ιταλία, κατατρόπωσε κι εξολόθρευσε τις ρωμαϊκές στρατιές στον ποταμό Τίκινο, στον ποταμό Τρεβία, στη λίμνη Τρασιμένη και στις Κάννες. Οι Ρωμαίοι πληροφορήθηκαν έντρομοι την καταστροφή στις Κάννες. Ο Αννίβας ξέφυγε από την ενέδρα του Φαβίου Μάξιμου στην περιοχή του Φαλέρνου. Αφού συμπλήρωσε 14 χρόνια στην Ιταλία, οι Καρχηδόνιοι τον ανακάλεσαν στην Αφρική. Εκεί ο Αννίβας μάταια επιδίωξε να τελειώσει τον πόλεμο με συνθήκη. Τελικά, αγωνίστηκε με τον Πόπλιο Σκιπίωνα στη Ζάμα, αλλά τη νίκη την κέρδισαν οι Ρωμαίοι.

Συντακτική ανάλυση

Hannibal, dux Carthaginiensis, VI et XX annos natus, omnes gentes Hispaniae bello superāvit: Κύρια πρόταση

superāvit: Ρήμα. Hannibal: Υποκείμενο. gentes: Αντικείμενο ρήματος. dux: Παράθεση στο Hannibal. Carthaginiensis: Επιθετικός προσδιορισμός στο dux. natus: ουσιαστικοποιημένη επιθετική μετοχή, ως παράθεση στο Hannibal. annos: Αιτιατική του χρόνου (χρονική διάρκεια). VI et XX: Επιθετικός προσδιορισμός στο annos. omnes: Επιθετικός προσδιορισμός στο gentes. Hispaniae: Γενική κτητική στο gentes. bello: Αφαιρετική του τρόπου στο superavit.

et Saguntum vi expugnāvit: Κύρια πρόταση

expugnāvit: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Hannibal. Saguntum: Αντικείμενο. vi: Αφαιρετική οργανική του τρόπου στο expugnāvit.

Postea Alpes cum elephantis transiit: Κύρια πρόταση

transiit: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Hannibal. Alpes: Αντικείμενο. cum elephantis: Εμπρόθετος προσδιορισμός της συνοδείας. Postea: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου (της χρονικής ακολουθίας) στο transiit.   

quae Italiam ab Galliā seiungunt: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στο Alpes, στο οποίο λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae, εκφέρεται με οριστική, καθώς δηλώνει κάτι το πραγματικό∙ χρόνου ενεστώτα, γιατί αναφέρεται στο παρόν.

seiungunt: Ρήμα. quae: Υποκείμενο. Italiam: Αντικείμενο. ab Galliā: Εμπρόθετος προσδιορισμός της απομάκρυνσης στο seiungunt. 

Ubi in Italiā fuit: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο ubi (προτερόχρονο), εκφέρεται με οριστική, διότι εκφράζει το χρόνο και τίποτα άλλο. Ειδικότερα, χρόνου Παρακειμένου, καθώς αναφέρεται στο παρελθόν. Η δευτερεύουσα λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης που ακολουθεί.

fuit: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Hannibal. in Italiā: Εμπρόθετος προσδιορισμός (ή εμπρόθετη τοπική αφαιρετική) που δηλώνει τη στάση σε τόπο.

apud Ticīnum, Trebiam, Trasumēnum et Cannas copias Rōmanōrum profligāvit: Κύρια πρόταση

profligāvit: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Hannibal. copias: Αντικείμενο του ρήματος. Rōmanōrum: Γενική κτητική στο copias. apud Ticīnum, (apud) Trebiam, (apud) Trasumēnum et (apud) Cannas: Εμπρόθετοι προσδιορισμοί που δηλώνουν τη στάση σε τόπο, και ειδικότερα το πλησίον (ασύνδετο σχήμα).

et delēvit: Κύρια πρόταση

delēvit: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Hannibal. Ως αντικείμενο εννοείται το copias.

Populus Rōmānus cladem Cannensem pavidus audīvit: Κύρια πρόταση

audīvit: Ρήμα. Populus: Υποκείμενο. cladem: Αντικείμενο. pavidus: Επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου (αποδίδεται στο υποκείμενο). Rōmānus: Επιθετικός προσδιορισμός στο Populus. Cannensem: Επιθετικός προσδιορισμός στο cladem.

In agro Falerno Hannibal ex insidiis Fabii Maximi se expedīvit: Κύρια πρόταση

expedīvit: Ρήμα. Hannibal: Υποκείμενο. se: Αντικείμενο ρήματος (άμεση αυτοπάθεια, καθώς η αντωνυμία αναφέρεται στο υποκείμενο του ρήματος). ex insidiis: Εμπρόθετος προσδιορισμός της απομάκρυνσης. Fabii Maximi: Γενική υποκειμενική στο insidiis. In agro: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο. Falerno: Επιθετικός προσδιορισμός στο agro.

Postquam XIV annos in Italiā complēvit: 

Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο postquam, καθώς δηλώνει το προτερόχρονο, εκφέρεται με οριστική, διότι εκφράζει το χρόνο και τίποτα άλλο. Ειδικότερα, οριστική Παρακειμένου, μιας και αναφέρεται στο παρελθόν. Η δευτερεύουσα λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης που ακολουθεί.

complēvit: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Hannibal. annos: Αντικείμενο ρήματος. XIV: Επιθετικός προσδιορισμός στο annos. in Italiā: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο.

Carthaginienses eum in Africam revocavērunt: Κύρια πρόταση

revocavērunt: Ρήμα. Carthaginienses: Υποκείμενο. eum: Αντικείμενο. in Africam: Εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει την κίνηση σε τόπο (άφιξη).

Ibi Hannibal bellum cum Rōmānis componere frustra cupīvit: Κύρια πρόταση

cupīvit: Ρήμα. Hannibal: Υποκείμενο. componere: Τελικό απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρήματος. Ως υποκείμενο του απαρεμφάτου τίθεται το Hannibal (ταυτοπροσωπία). bellum: Αντικείμενο του απαρεμφάτου. cum Rōmānis: Εμπρόθετος προσδιορισμός της εχθρικής διάθεσης. frustra: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου. Ibi: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου.

Denique cum P. Scipiōne apud Zamam dimicāvit: Κύρια πρόταση

dimicāvit: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Hannibal. cum P. Scipiōne: Εμπρόθετος προσδιορισμός της εχθρικής διάθεσης. apud Zamam: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο (ειδικότερα του πλησίον). Denique: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

sed Rōmāni victoriam reportavērunt: Κύρια πρόταση

reportavērunt: Ρήμα. Rōmāni: Υποκείμενο. victoriam: Αντικείμενο

Γραμματικά ταξινομημένο λεξιλόγιο

Ουσιαστικά

Α΄ κλίση

victoria – victoriae (θηλ. = νίκη)

Italia – Italiae (θηλ. = η Ιταλία) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

Hispania – Hispaniae (θηλ. = Ισπανία) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

Gallia – Galliae (θηλ. = Γαλατία) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

Trebia – Trebiae (αρσε. = ο ποταμός Τρεβίας) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

Africa – Africae (θηλ. = Αφρική) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

Zama – Zamae (θηλ. = η Ζάμα) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

Cannae – Cannarum (θηλ. = οι Κάννες) [Δεν σχηματίζει ενικό]

insidiae – insidiarum (θηλ. = ενέδρα, δόλος) [Δεν σχηματίζει ενικό]

copia – copiae (θηλ. =αφθονία) Στον πληθ. copiae – copiarum (θηλ. = στρατιωτικές δυνάμεις)

Β΄ κλίση

annus - anni (αρσ. = έτος)

populus - populi (αρ. = λαός)

Romanus - Romani (αρ. = ο Ρωμαίος)

ager - agri (αρ. = αγρός)

bellum - belli (ουδ. = πόλεμος)

Ticinus - Ticini (αρ. = ο Τίκινος ποταμός) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

Trasumenus - Trasumeni (αρ. = η λίμνη Τρασιμένη) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

Saguntum - Sagunti (ουδ. = το Σάγουντο) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

Fabius - Fabii / Fabi (αρ. = Φάβιος) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

Maximus - Maximi (αρ. = Μάξιμος) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

Το αρσενικό elephantus (= ελέφαντας) ανήκει στα αφθονούντα και κλίνεται σε δύο διαφορετικές κλίσεις (Β + Γ)

elephantus - elephanti

elepha(n)s - elephantis

Γ΄ κλίση

dux - ducis (αρσ. = αρχηγός, στρατηγός)

Hannibal - Hannibalis (αρσ. = ο Αννίβας) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

Alpes - Alpium (θηλ. = οι Άλπεις) [Συνήθως στον πληθυντικό]

Scipio - Scipionis (αρσ. = ο Σκιπίωνας) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

vis -- (θηλ. = δύναμη)

clades - cladis (θηλ. = καταστροφή, συντριβή) [Γενική πληθυντικού σε -ium Αιτιατική πληθυντικού σε -es & is.]

gens - gentis (θηλ. = λαός, έθνος)

Το αρσενικό elephantus (= ελέφαντας) ανήκει στα αφθονούντα και κλίνεται σε δύο διαφορετικές κλίσεις (Β + Γ)

elephantus - elephanti

elepha(n)s - elephantis

Ρήματα

1^η συζυγία

expugno - expugnavi - expugnatum - expugnare (κυριεύω)

dimico - dimicavi - dimicatum - dimicare (αγωνίζομαι)

profligo - profligavi - profligatum - profligare (κατατροπώνω)

revoco - revocavi - revocatum - revocare (ανακαλώ)

reporto - reportavi - reportatum - reportare (κερδίζω)

supero - superavi - superatum - superare (νικώ)

2^η συζυγία

compleo - complevi - completum - complere (συμπληρώνω)

deleo - delevi - deletum - delere (καταστρέφω, εξολοθρεύω, σκοτώνω)

3^η συζυγία

compono - composui - compositum - componere (τελειώνω πόλεμο με συνθήκη)

seiungo - seiunxi - seiunctum - seiungere (χωρίζω)

cupio - cupivi - cupitum - cupere (επιθυμώ)

nascor - natus sum - natum - nasci (γεννιέμαι) [αποθετικό]

4^η συζυγία

audio - audivi - auditum - audire (ακούω, πληροφορούμαι)

expedio - expedivi - expeditum - expedire (απελευθερώνω)

transeo - transii - transitum - transire (περνώ, διέρχομαι)

Επίθετα

Β΄ κλίση

pavidus –a –um (έντρομος) pavidior –ior –ius / pavidissimus –a –um

Romanus –a –um (Ρωμαίος)

Falernus –a –um (ο Φαλερνός αγρός, περιοχή της Καμπανίας)

natus,-a,-um (μετοχή παρακειμένου του nascor)

Γ΄ κλίση

omnis –is –e (όλος, ο καθένας)

Cannensis –is –e (των Καννών, από τις Κάννες)

Αντωνυμίες

qui, quae, quod (αναφορική)

se (προσωπική που λειτουργεί ως αυτοπαθητική) 

is, ea, id (οριστική)

Επιρρήματα

postea (μετά)

ibi (εκεί)

frustra (μάταια)

denique (τέλος) 

Προθέσεις

a(b) (+κυρίως αφαιρετική)

cum (+οργανική αφαιρετική)

apud (+αιτιατική)

in (+τοπική αφαιρετική/+αιτιατική )

ex (+κυρίως αφαιρετική)  

Χρονικές αντικαταστάσεις ρηματικών τύπων:

superat, superabat, superabit, superavit, superaverat, superaverit

expugnat, expugnabat, expugnabit, expugnavit, expugnaverat, expugnaverit

seiungunt, seiungebant, seiungent, seiunxerunt (seiunxere), seiunxerant, seiunxerint

transit, transibat, transibit, transiit, transierat, transierit

est, erat, erit, fuit, fuerat, fuerit

profligat, profligabat, profligabit, profligavit, profligaverat, profligaverit

delet, delebat, delebit, delevit, deleverat, deleverit

audit, audiebat, audiet, audivit, audiverat, audiverit

expedit, expediebat, expediet, expedivit, expediverat, expediverit

complet, complebat, complebit, complevit, compleverat, compleverit

revocant, revocabant, revocabunt, revocaverunt (revocavere), revocaverant, revocaverint

cupit, cupiebat, cupiet, cupi(v)it, cupi(v)erat, cupi(v)erit

dimicat, dimicabat, dimicabit, dimicavit, dimicaverat, dimicaverit

reportant, reportabant, reportabunt, reportaverunt (reportavere), reportaverant, reportaverint

nascens, ----, nasciturus, natus  

componere, ---, compositurum esse, composuisse

Μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική:

Hannibal, dux Carthaginiensis, VI et XX annos natus, omnes gentes Hispaniae bello superavit et Saguntum vi expugnavit.

= Omnes gentes Hispaniae ab Hannibale, duce Carthaginiensi, VI et XX annos nato, bello superatae sunt et Saguntum vi expugnatum est.

Populus Romanus cladem Cannensem pavidus audivit.

= Clades Cannensis a populo Romano pavido audita est.

Carthaginienses eum in Africam revocaverunt

= A Carthaginiensibus is in Africam revocatus est

(Hannibal) apud Ticinum, Trebiam, Trasumenum et Cannas copias Romanorum profligavit et delevit

= apud Ticinum, Trebiam, Trasumenum et Cannas copiae Romanorum profligatae et deletae sunt (ab Hannibale)

Postea Alpes, quae Italiam ab Gallia seiungunt: να συμπτύξετε την πρόταση σε μετοχή.

= Italiam ab Gallia seiungentes. [συνημμένη στο αντικείμενο της κύριας πρότασης]

- Hannibal omnes gentes Hispaniae bello superavit et Saguntum vi expugnavit:

α) Να ξαναγράψετε την περίοδο τρέποντας την πρώτη κύρια πρόταση σε δευτερεύουσα χρονική, εισαγόμενη με τον ιστορικό / διηγηματικό cum, που να εκφράζει το προτερόχρονο σε σχέση με την κύρια πρόταση.

= Cum Hannibal omnes gentes Hispaniae bello superavisset, Saguntum vi expugnavit

β) να ξαναγράψετε την περίοδο συμπτύσσοντας την χρονική πρόταση σε χρονική μετοχή.

= Hannibal omnibus gentibus Hispaniae bello superatis Saguntum vi expugnavit

Τροπή επιθετικού προσδιορισμού σε αναφορική πρόταση:

cladem Cannensem

= cladem, quae Cannensis est

Τροπή ομοιόπτωτου προσδιορισμού (παράθεσης) σε πρόταση:

Hannibal, dux Carthaginiensis

= Hannibal, qui dux Carthaginiensis erat

Τροπή αναφορικής μετοχής σε πρόταση:

VI et XX annos natus 

= qui VI et XX annos natus erat 

[Η μετοχή παρακειμένου δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν, αφού εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου, και γι’ αυτό αναλύεται σε υπερσυντέλικο.] 

Να μεταφερθούν τα παρακάτω ονόματα στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού:

dux: duces

annos: annum

gentes: gentem

bello: bellis

vi: viribus

elephantis: elephanto (β΄κλίση) elephante (γ΄κλίση)

copias: copiam

Populus: Populi

cladem: clades/-is

agro: agris

victoriam: victorias

Να μεταφέρετε τα επίθετα στην αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού και στα τρία γένη.

Omnes: Omnem, Omnem, Omne

Cannensem: Cannenses, Cannenses, Cannensia

Falerno: Falernis, Falernis, Falernis

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να συμπληρωθούν οι σωστές καταλήξεις του παρακειμένου. Προσοχή στον τονισμό!

Carthaginienses Saguntum expugnaverunt.

Nos Rōmānos bello superavimus.

Carthaginienses Alpes transierunt.

Vos exercitum profligavistis et delevistis.

Tu XIV annos in Italia complevisti.

Rōmāni diu principes (κύριοι) terrārum fuerunt.

Nos ducem ex Italiā revocavimus.

Vos apud Cannas dimicavistis.

2. Να σχηματιστούν τρεις προτάσεις με τα ρήματα transfero, claudo, compōno στο απαρέμφατο, με ρήμα εξάρτησης το cupio.

- Cupit castra transferre (Θέλει να μεταφέρει το στρατόπεδο)

- Cupiebat Belli portas claudere (Ήθελε να κλείσει τις πόρτες του Πολέμου)

- Cupivit bellum componere

3. Omnes gentes: Να κλιθούν μαζί.

omnes gentes

omnium gentium

omnibus gentibus

omnes -is gentes –is

omnes gentes

omnibus gentibus

4. Να τονιστούν οι λέξεις: Hannibalis, Hispaniae, elephas, Trebiam, Ticinum.

5. Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι τύποι: vi (πρβ. βίᾳ εἷλον τό χωρίον)· cum elephantis (πρβ. κατέπλευσεν ναυσίν εἴκοσι).

vi: Αφαιρετική του τρόπου στο expugnavit

cum elephantis: Εμπρόθετος προσδιορισμός της συνοδείας στο transiit

6. Να συμπληρωθεί το postquam ή το ubi:

Postquam Hannibal Saguntum expugnāvit, in Italiam transiit.

Terror (τρόμος) Romānos occupāvit, ubi cladem Cannensem audivērunt.

Postquam bellum componere frustra cupīvit, cum P. Scipiōne dimicāvit.

Σημεία Θεωρίας

1. Από το θέμα του παρακειμένου σχηματίζονται ο ενεργητικός παρακείμενος, ο υπερσυντέλικος και ο συντελεσμένος μέλλοντας. Για την α', β' και δ' συζυγία ο χρονικός χαρακτήρας όλων των χρόνων που σχηματίζονται από το θέμα του παρακειμένου κανονικά είναι το -ν-. Έτσι το θέμα του παρακειμένου διαμορφώνεται σε: amāv-, delēv-, audīv-. Οι ειδικές καταλήξεις της οριστικής του παρακειμένου και των τεσσάρων συζυγιών είναι: -i, -isti, -it, -imus, -istis, -ērunt

ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΤΟΥ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΥ

Α΄ συζυγία

amāv-i

amav-isti

amāv-it

amav-imus

amav-istis

amav-ērunt

Β΄ συζυγία

delēv-i

delev-isti

delēv-it

delev-imus

delev-istis

delev-ērunt

Γ΄ συζυγία

audīv-i

audiv-isti

audīv-it

audiv-imus

audiv-istis

audiv-ērunt

Sum

fu-i (θέμα fu-)

fu-isti

fu-it

fu-imus

fu-istis

fu-ērunt

Σημ.: Ανάμεσα σε όμοια φωνήεντα (αλλά και σε άλλες περιπτώσεις) το -ν- του παρακειμένου συχνά παθαίνει συγκοπή και μπορεί να ακολουθήσει συναίρεση π.χ. audī-v-i > áudii· audi-v- isti > audisti.

2. Οι χρόνοι των ρημάτων με βάση τους οποίους σχηματίζουμε τους υπόλοιπους λέγονται αρχικοί και είναι οι εξής: ο ενεστώτας (ενεστωτικό θέμα), ο παρακείμενος (θέμα του παρακειμένου), το σουπίνο (θέμα του σουπίνου) και το απαρέμφατο του ενεστώτα.

Το σουπίνο σχηματίζεται ως εξής: ρηματ. θέμα + καταλ. -tum (ή sum)· π.χ. amā-tum).

amo, amāvi, amātum, amāre

deleo, delēvi, delētum, delēre

audio, audīvi, audītum, audīre

3. Οι χρονικές προτάσεις που εισάγονται με το postquam (αφού), ubi και ut (όταν, μόλις) και simul (μόλις) εκφράζουν το προτερόχρονο· όταν αναφέρονται στο παρελθόν, συνήθως εκφέρονται με την οριστική του παρακειμένου.