Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Μάρμαρα του
Παρθενώνα
Με την ευρύτερη ονομασία Μάρμαρα του
Παρθενώνα αποκαλούμε διάφορα έργα τέχνης που αφαιρέθηκαν, με δόλιο τρόπο, από
την Ακρόπολη της Αθήνας, στις αρχές του 19ου αιώνα από τον Βρετανό
Λόρδο Thomas Bruce Elgin, μεταφέρθηκαν στην Αγγλία και βρίσκονται μέχρι σήμερα
στο Βρετανικό Μουσείο.
O Elgin έφερε στην Αθήνα (1799-1800)
μια ομάδα καλλιτεχνών με αρχική πρόθεση την καταγραφή των μνημείων της Αττικής
και ιδιαίτερα της Ακρόπολης, τη μέτρηση και αποτύπωσή τους, τη σύνταξη
τοπογραφικών σχεδίων και τη λήψη εκμαγείων. Το 1801, μάλιστα, ο Elgin κατόρθωσε
να αποσπάσει φιρμάνι με τη σχετική άδεια από τον καϊμακάμη Σεγούτ Αβδουλάχ, το
οποίο -αν θεωρηθεί γνήσιο- επέτρεπε να ληφθούν κάποια δείγματα ενεπίγραφων
λίθων. Ο Elgin, εντούτοις, καταχράστηκε απόλυτα αυτή την άδεια και απέσπασε
κατά τρόπο βίαιο και χωρίς σεβασμό για το μνημείο πάρα πολλά τμήματά του. Από
τον Παρθενώνα αφαίρεσε 96 ακέραια ή ακρωτηριασμένα γλυπτά και ειδικότερα: από
το νότιο διάζωμα 15 ακέραια και 4 θραυσμένα, από το ανατολικό αέτωμα 11
αγάλματα και τμήματά τους, από το δυτικό αέτωμα περισσότερα από 8, από τη
βόρειο ζωφόρο 21 ακέραιες πλάκες και ένα τμήμα πλάκας, από τη νότια ζωφόρο 30
ακέραιες πλάκες και 11 θραύσματα, από τη δυτική ζωφόρο 2 πλάκες και από την
ανατολική ζωφόρο 4 πλάκες. Από τον ναό της Απτέρου Νίκης 4 τεμάχια, από το
Ερεχθείο 18, μεταξύ των οποίων μία Καρυάτιδα και ένα γωνιακό ιωνικό κιονόκρανο
της ανατολικής κιονοστοιχίας, 4 από το θέατρο του Διονύσου, μεταξύ των οποίων
και έναν κίονα από το χορηγικό μνημείο του Θρασύλλου, 13 διάφορες κεφαλές, 34
γλυπτά μάρμαρα, 14 χάλκινες και μαρμάρινες υδρίες, 8 βωμούς, 3 επιτύμβιες
στήλες, 66 ενεπίγραφα μάρμαρα και άλλα. Από αυτά πολλά ήταν έργα του Φειδία,
του Αγορακρίτου, του Αλκαμένους και άλλων σημαντικών γλυπτών∙ γνωστά και
σπουδαία είναι τα γλυπτά της γέννησης της Αθηνάς του ανατολικού αετώματος, η
μετόπη της διαμάχης Αθηνάς και Ποσειδώνος και η ζωφόρος με την πομπή των
Παναθηναίων.
Εκτός από αυτά αφαιρέθηκαν από τον
Elgin αρχαιότητες και από άλλα μέρη των Αθηνών, καθώς και από την Αίγινα, την
Ελευσίνα, τους Δελφούς, τη Νεμέα, τις Μυκήνες, τα Δαρδανέλια κ.α. Επειδή,
άλλωστε, η αφαίρεσή τους γινόταν με τον πιο οικονομικό τρόπο σημειώθηκαν πολλοί
βανδαλισμοί.
Επιχειρήματα της Αγγλίας και
αντεπιχειρήματα της Ελλάδας
- Το Βρετανικό Μουσείο ισχυρίζεται πως
απέκτησε νόμιμα τα Μάρμαρα του Παρθενώνα, εφόσον τα αγόρασε από έναν ιδιώτη,
τον Elgin.
Η νομιμότητα, ωστόσο, αυτής της
αγοραπωλησίας αμφισβητείται εύλογα από την ελληνική πλευρά, για τους εξής
λόγους: α) Οι Οθωμανοί δεν είχαν τη δικαιοδοσία να εγκρίνουν την αφαίρεση
γλυπτών από ένα ελληνικό μνημείο, μιας και βρίσκονταν στην Ελλάδα ως δύναμη
κατοχής, β) Οι Οθωμανοί δεν έδωσαν επί της ουσίας άδεια για μια τέτοια
λεηλασία, μιας και το αίτημα του Elgin αφορούσε τη δυνατότητα καταγραφής των
έργων αυτών και της δημιουργίας εκμαγείων, γ) Αν οι Άγγλοι θεωρούσαν τότε πως
οι Οθωμανοί είχαν κυριαρχικά δικαιώματα επί του Παρθενώνα(!), θα έπρεπε
-τουλάχιστον- με το ξέσπασμα της ελληνικής επανάστασης, που έγινε λίγα χρόνια
μετά, να κατανοήσουν πως οι Έλληνες δεν αναγνώριζαν απολύτως κανένα οθωμανικό
δικαίωμα στα ελληνικά εδάφη, δ) Ο Elgin δεν μπορεί να θεωρηθεί ιδιώτης, αφού
όσο βρισκόταν στην Αθήνα και στην Κωνσταντινούπολη ενεργούσε ως πρέσβης της
Αγγλίας, και ακριβώς ως εκπρόσωπο της Αγγλίας τον αντιμετώπισαν οι Οθωμανοί
όταν του παραχώρησαν τη σχετική άδεια (αν πράγματι την παραχώρησαν), ε) Ο Elgin
προκειμένου να προχωρήσει στην αφαίρεση των μαρμάρων από τον Παρθενώνα κατέφυγε
σε συνεχείς δωροδοκήσεις των τοπικών αρχών∙ γεγονός, άλλωστε, που εγείρει
σοβαρές αμφιβολίες σε σχέση με την υποτιθέμενη άδεια που είχε λάβει.
- Το Βρετανικό Μουσείο ισχυριζόταν το
πρώτο διάστημα πως κρατά τα Μάρμαρα προκειμένου να είναι αυτά ασφαλή, μιας κι η
Ελλάδα μπορούσε ανά πάσα στιγμή να εμπλακεί σε νέες πολεμικές συγκρούσεις με
τους Οθωμανούς, ενώ, έπειτα, συνέχισε να αναφέρεται στην ασφάλειά τους, είτε σε
σχέση με την ατμοσφαιρική μόλυνση της Αθήνας είτε επειδή δεν υπήρχε ο κατάλληλος
χώρος για τη φύλαξη και την έκθεσή τους.
Είναι, εντούτοις, σαφές πως πλέον δεν
τίθεται κανένα θέμα ασφάλειας για τα Μάρμαρα, καθώς η δημιουργία του νέου
Μουσείου της Ακρόπολης επιλύει κάθε σχετικό ζήτημα, και αποτελεί έναν ιδανικό
χώρο έκθεσης και προβολής των Μαρμάρων. Προσφέρει, άλλωστε, την ευκαιρία να
εκτεθούν τα Μάρμαρα ως πλήρες σύνολο, εφόσον στην Αθήνα βρίσκεται το υπόλοιπο
μέρος των ανάγλυφων συνθέσεων και των γλυπτών.
- Το Βρετανικό Μουσείο προκειμένου να
αποδυναμώσει το ελληνικό αίτημα, το φτάνει ως την υπερβολή του, λέγοντας πως με
αυτή τη λογική θα αδειάσει πλήρως το μουσείο, αφού θα πρέπει να επιστρέψει όλα
τα εκθέματα στις χώρες προέλευσής τους.
Η ελληνική πλευρά, ωστόσο, διευκρινίζει
πως το αίτημά της αφορά τα συγκεκριμένα έργα, τα οποία και αποτελούν μέρος του
εμβληματικού Παρθενώνα. Η Ελλάδα δεν διεκδικεί όλες τις αρχαιότητές της από τα
διάφορα μουσεία του κόσμου, ζητά μόνο τα συγκεκριμένα γλυπτά, ώστε να
διασφαλιστεί η ακεραιότητα του σημαντικότερου μνημείου της χώρας.
Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα αποτελούν μια
ιδιάζουσα περίπτωση έργων τέχνης, που εκτίθενται σε ξένη χώρα, διότι έχουν
αποσπαστεί βίαια από ένα μνημείο το οποίο υπάρχει ακόμη∙ και πολύ περισσότερο,
διότι αποτελούν μέρος του σημαντικότερου ελληνικού και ευρωπαϊκού μνημείου. Η
επιστροφή τους, επομένως, θα επιτρέψει την πληρέστερη ανάδειξη της ομορφιάς και
της αρτιότητας που είχαν οι συνθέσεις που κοσμούσαν τον Παρθενώνα, εφόσον οι
επισκέπτες θα μπορούν να αντικρίζουν όλα τα γλυπτά συγκεντρωμένα και
τοποθετημένα στη φυσική τους διάταξη.
Το Βρετανικό Μουσείο οφείλει να
παραμερίσει τα οικονομικά οφέλη που αποκομίζει από την έκθεση των Μαρμάρων και
να σεβαστεί τους Έλληνες, την Ελλάδα, αλλά και το ίδιο το έργο τέχνης, αφού η
Τέχνη υποτίθεται πως αποτελεί τη μόνιμη αποστολή και φροντίδα του.
Επισημάνσεις
Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα αποτελούν μια
ιδιαίτερα ευαίσθητη περίπτωση αρπαγής και μεταφοράς ξένων καλλιτεχνημάτων,
γιατί αφαιρέθηκαν από μνημεία μοναδικής καλλιτεχνικής αξίας που σώζονται μέχρι
σήμερα και που αποτελούν το σύμβολο του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Η Ελλάδα δεν
έπαψε, επίσημα ή και με ιδιωτική πρωτοβουλία, να διεκδικεί την επιστροφή τους.
Μετά από αίτηση της ελληνικής κυβέρνησης, η οποία επανέφερε το θέμα, η σύνοδος
των υπουργών Πολιτισμού των χωρών μελών της UNESCO στο Μεξικό αποφάνθηκε στις 3
Αυγούστου 1982 υπέρ της επιστροφής των Μαρμάρων στην Ελλάδα με βάση την υπ’
αριθ. 4/09 απόφαση της UNESCO.
Επίσης, στις 9 Δεκεμβρίου 2015 η
ολομέλεια της Γενικής Συνέλευσης Ηνωμένων Εθνών συναίνεσε ομόφωνα να
συμπεριληφθούν και τα Μάρμαρα του Παρθενώνα στην Απόφαση «Επιστροφής ή Απόδοσης
Πολιτιστικών Αγαθών στις χώρες προέλευσης», η οποία αποτελεί μια ελληνική
πρωτοβουλία.
Προκύπτει, άρα, ζήτημα πολιτικών
διαστάσεων επί της ουσίας, καθώς η συνεχιζόμενη άρνηση του Βρετανικού Μουσείου να
αναγνωρίσει πως τα Μάρμαρα του Παρθενώνα ανήκουν κατ’ αποκλειστικότητα στους
Έλληνες, και φυσικά στον Παρθενώνα, υποκρύπτει περιφρόνηση της Αγγλίας απέναντι
στην Ελλάδα. Είναι, σαφές, πως αν η αγγλική κυβέρνηση σεβόταν την Ελλάδα και
τους πολίτες της θα έσπευδε να ικανοποιήσει το χρόνιο αυτό αίτημα.
«Όταν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα
επιστρέψουν στην Ελλάδα, σας λέω πως ναι, θα ζω. Αλλά κι αν ακόμη δεν ζω πια,
θα ξαναγεννηθώ.»
Μελίνα Μερκούρη
Ομιλία της Μελίνας Μερκούρη για τα
Μάρμαρα του Παρθενώνα
Κύριε Πρόεδρε, Αξιότιμα Μέλη, Κυρίες
και Κύριοι
Καταρχήν επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω
την OXFORD UNION που έφερε το θέμα αυτό για συζήτηση και ευχαριστώ που με
προσκαλέσατε. Νομίζω ότι θα ήταν καλό αυτό το βράδυ ν’ ακουστεί μια ελληνική
φωνή. Μια φωνή έστω με τη φτωχή μου προφορά. Την ακούω και μορφάζω. Θυμάμαι
εκείνο που είπε κάποτε ο Brendan Behan για κάποιο εκφωνητή «Μιλάει σαν να’ χει
τα Ελγίνεια Μάρμαρα στο στόμα του.»
Θα ήθελα να ευχαριστήσω επίσης το
μεγάλο αριθμό Βρετανών πολιτών που συνηγόρησαν υπέρ των θέσεων της κυβέρνησης
με τα αξιότιμα μέλη και των δύο σωμάτων του κοινοβουλίου που εκδήλωσαν
ενδιαφέρον και συμπάθεια για το αίτημα της επιστροφής των μαρμάρων. Και βεβαίως
εκφράζω τη βαθιά ευγνωμοσύνη μου στη Βρετανική Επιτροπή για την Επιστροφή των
Μαρμάρων του Παρθενώνα, για τις προσπάθειες της να αποκαλύψει την αλήθεια στο
βρετανικό λαό.
Υπάρχουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα. Δεν
υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα. Όπως
υπάρχει ο Δαβίδ του Michael Angelo
υπάρχει η Αφροδίτη του Da Vinci
υπάρχει ο Ερμής του Πραξιτέλη
υπάρχουν οι Ψαράδες στη θάλασσα του
Turner
υπάρχει η Capella Sixtina
Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα.
Ξέρετε, λένε ότι εμείς οι Έλληνες
είμαστε ένας θερμόαιμος λαός. Να σας πω κάτι, είναι αλήθεια. Και είναι γνωστό
πως δεν αποτελώ εξαίρεση. Γνωρίζοντας τι σημαίνουν τα γλυπτά αυτά για τον
ελληνικό λαό δεν είναι εύκολο να μιλήσω ψύχραιμα για το πως πάρθηκαν τα Μάρμαρα
από την Ελλάδα, αλλά θα προσπαθήσω. Το υπόσχομαι.
Ένας από τους διακεκριμένους καθηγητές
σας με συμβούλεψε να εξιστορήσω το πως πάρθηκαν τα μάρμαρα από την Αθήνα και
έφθασαν στις βρετανικές ακτές. Ισχυρίστηκα ότι αυτό είναι αρκετά γνωστό, αλλά
μου είπε ότι ακόμη και αν υπάρχει και ένα άτομο σ’ αυτό το ακροατήριο στο οποίο
τα γεγονότα αυτά είναι ασαφή, το ιστορικό πρέπει να ειπωθεί. Έτσι θ’ αρχίσω όσο
μπορώ σύντομα.
Βρισκόμαστε στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο
Ναπολέων σκέφτεται να αποπειραθεί να εισβάλει στην Αγγλία. Αποφασίζει να μην το
πράξει. Αντί αυτού εισβάλει στην Αίγυπτο αποσπώντας την από την τουρκική
κυριαρχία, γεγονός που δυσαρεστεί πολύ τους Τούρκους. Διακόπτουν τις
διπλωματικές σχέσεις με τη Γαλλία και κυρήσσουν πόλεμο. Η Βρετανία βρίσκει ότι
αυτή είναι μια πρώτης τάξεως στιγμή να διορίσει πρεσβευτή στην Τουρκία.
Τα καθήκοντα αναλαμβάνει ο Λόρδος
Elgin. Μόλις έχει παντρευτεί την όμορφη Mary Nisbett και τελειώνει το ωραίο
εξοχικό του. Ο αρχιτέκτονας του τού μιλάει για τα θαύματα της ελληνικής
αρχιτεκτονικής και γλυπτικής και του λέει πως θα ήταν μια θαυμάσια ιδέα να
κάνει αντίγραφα από τα πραγματικά έργα στην Αθήνα. «Θαυμάσιο πράγματι» λέει ο
Elgin. Αρχίζει να συγκροτεί μια ομάδα ανθρώπων που θα μπορούσαν να κάνουν
αρχιτεκτονικά σχέδια με επικεφαλής έναν ικανό ζωγράφο που δεν ήταν άλλος από
τον Ιταλό Giovanni Lusieri.
Δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό να
μη σας πω ένα ανέκδοτο. Ο Elgin είχε προηγουμένως πλησιάσει τον Turner. Ναι τον
Turner. Ο νεαρός ζωγράφος ενδιαφέρθηκε και ο Elgin θέτει τους παρακάτω όρους.
Το κάθε σχέδιο και σκίτσο που θα έκανε ο Turner θα περιερχόταν στην κυριαρχία
του και στον ελεύθερο χρόνο θα έκανε μαθήματα σχεδίου στη Λαίδη Elgin. « Okay «
λέει ο Turner, «αλλά τότε θα ήθελα 400 λίρες το χρόνο». «Όχι» λέει ο Elgin,
«Είναι πολλά, πάρα πολλά». Έτσι έγιναν τα πράγματα χωρίς τον Turner. Τέλος του
ανέκδοτου.
Εφημέριος της ομάδας του Elgin ήταν ο
Αιδεσιμότατος Philip Hunt. Δεν θα μιλήσω με πολύ σεβασμό γι’ αυτόν. Αν είχα να
εξαιρέσω του Λόρδο Elgin ο αρχιαπατεώνας στην υπόθεση όπως τη βλέπω ήταν ο
Αιδεσιμότατος Hunt, αλλά γι’ αυτόν θα μιλήσω αργότερα. Οι Elgins γίνονται
δεκτοί στην Κων/πολη με μεγαλοπρέπεια. Ανταλλάσσονται πλούσια δώρα. Οι άνεμοι
του πολέμου είναι ευνοϊκοί για τους Βρετανούς και ο Σουλτάνος είναι
ικανοποιημένος. Ας στραφούμε τώρα στην Ελλάδα. Την Ελλάδα εκείνη που για 400
τόσα χρόνια βρίσκεται κάτω από τον Οθωμανικό ζυγό.
Η ομάδα των καλλιτεχνών του Elgin φθάνει
στην Αθήνα. Οι Τούρκοι έχουν ορίσει δύο κυβερνήσεις, μια πολιτική και μια
στρατιωτική. Πολλά έχουν ειπωθεί και συνεχίζονται να λέγονται για το πόσο λίγο
ενδιαφέρον εκδήλωναν οι Τούρκοι για τους θησαυρούς της Ακρόπολης. Εν τούτοις,
χρειάστηκαν 6 μήνες για να επιτραπεί η είσοδος στην ομάδα του Elgin. Αλλά τα
κατάφεραν με 5 λίρες στο χέρι του στρατιωτικού κυβερνήτη, για κάθε επίσκεψη.
Αυτό εγκαινίασε μια διαδικασία δωροδοκίας και διαφθοράς των αξιωματικών που δεν
θα σταματούσε μέχρι να συσκευαστούν και να φορτωθούν τα μάρμαρα για την Αγγλία.
Όμως όταν στήθηκαν οι σκαλωσιές και τα
αντίγραφα ήταν έτοιμα να γίνουν, ξαφνικά έφθασαν φήμες για προετοιμασία
στρατιωτικής δράσης των Γάλλων. Ο Τούρκος κυβερνήτης διέταξε την ομάδα του
Elgin να κατέβει από την Ακρόπολη. Με 5 λίρες την επίσκεψη ή όχι, η πρόσβαση
στην Ακρόπολη ήταν απαγορευμένη. Μόνο ένας τρόπος υπήρχε για να τους επιτραπεί
η είσοδος ξανά. Να χρησιμοποιήσει ο Elgin την επιρροή του πάνω στο Σουλτάνο
στην Κων/πολη, ν’ αποσπάσει ένα έγγραφο το λεγόμενο φιρμάνι που θα διέταζε τις
αρχές των Αθηνών να επιτρέψουν τη συνέχιση των εργασιών.
Ο Αιδεσιμότατος Hunt πηγαίνει στην
Κων/πολη να συναντήσει τον Λόρδο Elgin. Ζητά στο έγγραφο να αναφέρεται ότι οι
καλλιτέχνες -- παρακαλώ προσέξτε το αυτό -- είναι αποκλειστικά στην υπηρεσία
του Βρετανού Πρεσβευτή. Ο Elgin επισκέπτεται το Σουλτάνο και αποσπά το φιρμάνι.
Το κείμενο του εγγράφου είναι μάλλον ύπουλα συντεταγμένο. Επιτρέψτε μου να σας
διαβάσω τις εντολές που δόθηκαν από το Σουλτάνο και που αφορούν τη συζήτηση
μας. Παραθέτω.
«Οι καλλιτέχνες να μη συναντήσουν
αντίδραση στο να περπατήσουν, να επιθεωρήσουν, να μελετήσουν τις μορφές και τα
κτίρια που επιθυμούν να σχεδιάσουν ή να αντιγράψουν, ή στο να τοποθετήσουν
σκαλωσιές γύρω από τον αρχαίο ναό, ή στο να αντιγράψουν σε ασβεστόλιθο ή σε
γύψο τα αναφερόμενα κοσμήματα και μορφές ή στο να σκάψουν, αν το βρίσκουν
αναγκαίο, σε αναζήτηση επιγραφών ανάμεσα στα απορρίμματα. Ούτε να
παρεμποδιστούν από το να πάρουν οποιαδήποτε κομμάτια από πέτρες με επιγραφές ή
με μορφές».
(Η μετάφραση του Hunt που παρουσιάστηκε
αργότερα στην Εξεταστική Επιτροπή λέει -- Qualche pezzi di pietra --μερικά
κομμάτια από πέτρα). Οι εντολές αυτές δόθηκαν στους Κυβερνήτες και το σημείο
αυτό τονίζεται στο φιρμάνι, «χάριν των λαμπρών σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες»
και παραθέτω ξανά: «Ιδιαίτερα αφού δεν βλάπτουν τα αναφερόμενα κτίρια
επιθεωρώντας τα, μελετώντας τα και σχεδιάζοντάς τα».
Πριν καλά καλά φθάσει το φιρμάνι στην
Αθήνα, γίνεται μια φοβερή επίθεση πάνω σ’ ένα οικοδόμημα που μέχρι σήμερα θεωρείται
από πολλούς, η ευγενέστερη και ωραιότερη από τις ανθρώπινες δημιουργίες.
Όταν έγινε η έφοδος στην πύλη των
Καρυάτιδων ο πυρετός ανέβηκε τόσο που ο Αιδεσιμότατος Hunt έριξε την ιδέα να
μετακινηθεί όλο το κτίριο, αν από τη Βρετανική πολεμική μηχανή μπορούσε να
αποσταλεί ένας άνθρωπος γι’ αυτό. Ο Elgin ανατρίχιασε με την ιδέα και ζήτησε να
σταλεί ένα καράβι. Το αίτημα δεν θεωρήθηκε εξωφρενικό, αλλά εκείνη τη στιγμή,
δεν υπήρχε διαθέσιμο καράβι. (Φαντάζεστε τι θα γινόταν αν υπήρχε).
Για να αφηγηθώ όλη την τερατωδία
χρειάζεται αρκετός χρόνος και αρκετή ψυχραιμία. Οι λέξεις «λεηλασία»,
«ερήμωση», «αχαλίνωτη καταστροφή», «αξιοθρήνητη συντριβή και συμφορά» δεν είναι
δικές μου για να χαρακτηριστεί το γεγονός. Ειπώθηκαν από τους σύγχρονους του
Elgin. Ο Horace Smith αναφέρεται στον Elgin σαν τον «ληστή των μαρμάρων». Ο
Lord Byron τον αποκάλεσε πλιατσικολόγο. Ο Thomas Hardy χαρακτήρισε αργότερα τα
μάρμαρα σαν «αιχμάλωτους σ’ εξορία».
Η κυβέρνησή μου έχει ζητήσει την επιστροφή
των μαρμάρων του Παρθενώνα. Μας το αρνήθηκαν. Ας σημειωθεί ότι δεν θα
εγκαταλείψουμε ποτέ το αίτημα αυτό. Επιτρέψτε μου να απαντήσω τα μόνιμα
επιχειρήματα ενάντια στην επιστροφή και να ασχοληθώ με αυτά ένα προς ένα.
Τα μάρμαρα πάρθηκαν με νόμιμη διαδικασία.
Ρωτώ αν η δωροδοκία και εξαχρείωση των αξιωματικών δεν αντιτίθενται στη «νόμιμη
διαδικασία». Όταν ορίστηκε η Εξεταστική Επιτροπή, μελετώντας την πρόταση να
αγοραστούν τα μάρμαρα, ο Elgin υπέβαλε ένα αναλυτικό πίνακα των δαπανών για τη
απόκτησή τους. Παραθέτω απόσπασμα του: «Τα εμπόδια, οι διακοπές και οι
αποθαρρύνσεις που δημιουργήθηκαν από τις ιδιοτροπίες και τις προκαταλήψεις των
Τούρκων» υποβάλει κονδύλι 21.902 λιρών για δώρα στις αρχές των Αθηνών. Είναι
νόμιμο ποσό. Και βεβαίως θα πρέπει να ρωτήσουμε. Είναι νόμιμο να
διαπραγματεύεται με τους Τούρκους για το πιο πολύτιμο από τα ελληνικά υπάρχοντα
όταν η Ελλάδα βρίσκεται κάτω από τουρκικό ζυγό;
Παραμένει ένα δεύτερο επιχείρημα παρά
το ότι έχει έκτοτε αμφισβητηθεί από πολλούς Βρετανούς περιηγητές στην Ελλάδα
την εποχή αυτή.
«Οι αδαείς και δεισιδαίμονες Έλληνες
ήταν αδιάφοροι για την τέχνη και τα μνημεία τους».
Αυτό βέβαια υπονοεί ότι ήταν τυφλοί,
ασυνείδητοι και άκαρδοι. Ποιοι; Οι Έλληνες που πολύ μετά του Περικλή
δημιούργησαν τα θαύματα της Βυζαντινής Τέχνης. Οι Έλληνες που, ακόμα και κάτω
από την Οθωμανική κατοχή, δημιούργησαν σχολές τέχνης και χειροτεχνίας. Οι
Έλληνες που παρά 400 χρόνια τουρκικής κατοχής, διατήρησαν με πείσμα τη γλώσσα
και τη θρησκεία τους. Οι ίδιοι Έλληνες που κατά τον αγώνα για την ανεξαρτησία
τους έστειλαν στους Τούρκους στρατιώτες βόλια να χρησιμοποιηθούν εναντίον τους.
Ναι, εναντίον τους.
Οι Τούρκοι στρατιώτες κλεισμένοι στην
Ακρόπολη έμειναν από πολεμοφόδια και άρχισαν να καταστρέφουν τις κολώνες για να
αφαιρέσουν το μολύβι να κάνουν με αυτό βόλια. Οι Έλληνες τους έστειλαν
πολεμοφόδια με το μήνυμα, «Να τα βόλια, μην αγγίξετε τις κολώνες».
Μόλις έγινε ανεξάρτητη η Ελλάδα, ένα
από τα πρώτα νομοθετικά διατάγματα πού πέρασαν από την ελληνική κυβέρνηση ήταν
εκείνο για την προστασία και συντήρηση των εθνικών μνημείων. Είναι αυτό
αδιαφορία; Θεωρούμε αυτή την κατηγορία τερατώδη. Θα έχετε σίγουρα ακούσει, αλλά
επιτρέψτε μου, να επαναλάβω τι είπε ένας γέρος καρδιοπαθής Έλληνας στον J.C.
Hobhouse. «Παίρνετε τους θησαυρούς μας. Σας παρακαλώ να τους φυλάξετε καλά. Μια
μέρα θα τους ζητήσουμε πίσω». Μπορούμε να πιστέψουμε ότι ο άνθρωπος αυτός
μιλούσε για λογαριασμό του;
Τώρα τελευταία έχει προταθεί μια
καινούργια θεωρία. Ωραίο και αυτό. Ο κύριος Gavin Stamp που θα έχω την τιμή να
τον συναντήσω απόψε, έχει την άποψη ότι οι σύγχρονοι Έλληνες δεν είναι απόγονοι
του Περικλή. Μας πήραν τα μάρμαρα. Ποιος θα διεκδικήσει τα λείψανα των προγόνων
μας;
Ως Υπουργός Πολιτισμού προσκαλώ τον
κύριο Stamp να έρθει στην Αθήνα. Θα του οργανώσω εκπομπή σε ώρα μεγάλης
ακροαματικότητας στην τηλεόραση για να μιλήσει στους Έλληνες δημοσιογράφους και
τον ελληνικό λαό για την ταυτότητά τους.
Επιχείρημα 3ο. Αν τα μάρμαρα
επιστραφούν, αυτό θα αποτελέσει ένα προηγούμενο που μπορεί να οδηγήσει στην
εκκένωση των μουσείων. Συγχωρέστε με, αλλά αυτό είναι κοινή κολακεία. Ποιος
πρόκειται να ζητήσει και ποιος πρόκειται να επιτρέψει το άδειασμα των μουσείων;
Επιτρέψτε μου να δηλώσω, για άλλη μια
φορά, ότι πιστεύουμε πως οπουδήποτε και αν βρίσκονται τα μουσεία, αποτελούν
ζωτική κοινωνική και πολιτιστική ανάγκη και πρέπει να προστατεύονται. Έχω
επανειλημμένα δηλώσει ότι ζητούμε ένα αναπόσπαστο μέρος κτιρίου που
ακρωτηριάστηκε. Σε όλο τον κόσμο το ίδιο το όνομα της πατρίδας μας είναι άμεσα
συνδεδεμένο με τον Παρθενώνα.
Ζητούμε απλώς κάτι μοναδικό, κάτι
απαράμιλλο, κάτι ιδιαίτερο της ταυτότητάς μας. Αγαπητοί φίλοι, αν υπήρχε ο
παραμικρός κίνδυνος για τα μουσεία, τότε γιατί το Διεθνές Συμβούλιο των
Μουσείων πρότεινε μια «ανοιχτόμυαλη στάση» στα μέλη του.
Επιχείρημα 4ο. Αυτή είναι η πρόσφατη
σοδειά. Μόλυνση. Μόλυνση πάνω από την Ακρόπολη. Τι σας λέει αυτό; Όταν το
Λονδίνο αντιμετώπιζε το σοβαρό πρόβλημα μόλυνσης, υπήρξαν κραυγές πανικού για
τα μάρμαρα; Βεβαίως όχι. Για τον απλούστατο λόγο ότι τα μάρμαρα ήταν στεγασμένα
στο Βρετανικό Μουσείο. Εμείς δεν προφασιζόμαστε ότι τα γλυπτά θα
επανατοποθετηθούν. Νομίζουμε ότι αυτό δεν γίνεται, αλλά η κυβέρνησή μου έχει
διατυπώσει ότι την ημέρα που θα επιστραφούν τα μάρμαρα στην Αθήνα θα υπάρχει
έτοιμο να τα δεχθεί ένα όμορφο μουσείο με τα πιο προηγμένα συστήματα ασφάλειας
και συντήρησης, δίπλα στην Ακρόπολη. Μπορώ να προσθέσω ότι είμαστε περήφανοι
για τις συνεχιζόμενες εργασίες στην Ακρόπολη.
Η δουλειά αυτή παρουσιάστηκε σ’ ένα
συμβούλιο κορυφαίων αρχαιολόγων απ’ όλο τον κόσμο που προσκλήθηκαν στην Αθήνα
ειδικά. Ο έπαινος ήταν ομόφωνος και ενθουσιαστικός. Από τότε έχει παρουσιαστεί
στις περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις. Με χαρά την υποδέχθηκε και το Βρετανικό
Μουσείο. Οι Financial Times αναφέρθηκαν στην ποιότητα της εργασίας αυτής και
την παραδειγματική ικανότητα των Ελλήνων συντηρητών. Ζήτησα να υπάρχουν
αντίγραφα στη διάθεση όσων από σας ενδιαφέρονται. Το μόνιμο επιχείρημα των
Βρετανών είναι ότι μετακινώντας τα μάρμαρα, τα έσωζαν από τη βαρβαρότητα των
Τούρκων. Το να αρνηθώ το βανδαλισμό των Τούρκων θα μ’ έβαζε σε δύσκολή θέση,
αλλά γεγονός είναι ότι οι Τούρκοι δεν έδωσαν άδεια στον να μετακινηθούν γλυπτά
από τα μνημεία και τους τοίχους της Ακρόπολης και ότι με την ευλογία του
Αιδεσιμότατου Hunt μετακινήθηκαν κατά βάρβαρο τρόπο. Παραθέτω ένα από τα γράμματα
του Lusieri προς τον Elgin:
«Έχω την ευχαρίστηση να σας ανακοινώσω
την απόκτηση της 6ης μετόπης, εκείνης με τον Κένταυρο που απαγάγει τη γυναίκα.
Με το έργο αυτό είχαμε πολλά προβλήματα από κάθε άποψη, και αναγκάστηκα να γίνω
λίγο βάρβαρος». Σε άλλο γράμμα ελπίζει ότι, «οι βαρβαρισμοί που είμουνα
υποχρεωμένος να διαπράξω ελπίζω να ξεχαστούν». Ο Edward Dodwell έγραψε:
«Ένοιωσα την απερίγραπτη ταπείνωση να είμαι παρών όταν ο Παρθενώνας
απογυμνώνονταν από τα λαμπρότερα γλυπτά του. Είδα ορισμένες μετόπες της ακραίας
νότιας πλευράς του ναού να σέρνονται κάτω. Ήταν σφηνωμένες ανάμεσα στις
τριγλύφους με μια εσοχή και προκειμένου να τις σηκώνουν, ήταν απαραίτητο να
ρίξουν στο έδαφος το θαυμάσιο γείσο με το οποίο καλύπτονταν. Η νοτιοανατολική
πλευρά του αετώματος μοιράστηκε την ίδια τύχη». Δεν μπορούμε παρά να
καταραστούμε το βάρβαρο πνεύμα που τους παρότρυνε να θρυμματίσουν και να
ακρωτηριάσουν, να λεηλατήσουν και να ανατρέψουν τα λαμπρά έργα που είχε
αναθέσει ο Περικλής και που είχε εκτελέσει η απαράμιλλη μεγαλοφυία του Ικτίνου
και του Φειδία.
Ένας άλλος μάρτυρας ο Robert Smirke
γράφει: «Ταράχθηκα ιδιαίτερα όταν είδα την καταστροφή που γινόταν με το
γκρέμισμα των αναγλύφων της ζωοφόρου. Κάθε πέτρα καθώς έπεφτε έσειε το έδαφος
με το ασήκωτο βάρος της και ο βαθύς υπόκωφος ήχος που έκανε έμοιαζε σαν
αγωνιώδες βογγητό του πληγωμένου πνεύματος του ναού». Αυτά σχετικά με τον
βαρβαρότητα. Το 1816 ορίζεται η Εξεταστική Επιτροπή για να μελετήσει την
πρόταση του Elgin. Τα μάρμαρα είχαν ήδη εκτεθεί σε διάφορους χώρους και αποθήκες.
Ο Elgin αντιμετώπιζε δυσκολίες στο να
πουλήσει τα μάρμαρα στην Κυβέρνηση. Η Επιτροπή είχε να αποφασίσει: - Με ποια
διαδικασία αποκτήθηκε η συλλογή. - Κάτω από ποιες προϋποθέσεις εκχωρήθηκε η
δικαιοδοσία. - Ποια ήταν η αξία των μαρμάρων σαν έργα τέχνης. - Τι ποσό θάπρεπε
να διατεθεί για την πιθανή αγορά τους. Αν διαβάσετε την έκθεση, θα δείτε ότι το
βάρος πέφτει στο πόσο καλά ήταν τα μάρμαρα και τι θάπρεπε να πληρώσουν για την
απόκτησή τους. Αλλά προκειμένου να υποδειχθεί η αγορά τους έπρεπε να βρεθεί μια
κομπίνα. Ότι δηλαδή οι διαδικασίες της συναλλαγής ήταν σωστές και ότι τα
μάρμαρα πάρθηκαν από τον Elgin τον ιδιώτη και όχι κάτω από την επιρροή του ως
Βρετανού Πρεσβευτή. Διαβάζω από την έκθεση της Εξεταστικής Επιτροπής. «Ο Κόμης
Aberdeen σε απάντηση στο ερώτημα κατά πόσο το κύρος και η επιρροή μιας δημόσιας
θέσης ήταν κατά τη γνώμη του αναγκαία για να πραγματοποιηθεί η μετακίνηση αυτών
των μαρμάρων απάντησε ότι δεν νομίζει πως ένας ιδιώτης θα μπορούσε να έχει
καταφέρει ότι κατάφερε ο Elgin.» (O Κόμης Aberdeen συλλέκτης ο ίδιος, ήταν στην
Ελλάδα την εποχή αυτή και σε θέση να γνωρίζει τα πράγματα.) Διαβάζω από την
έκθεση: «Ο Doctor Hunt, καλά πληροφορημένος πάνω σ’ αυτό το θέμα, όταν
ερωτήθηκε, έδωσε την παρακάτω απάντηση. Ένας βρετανός πολίτης, μη πρεσβευτής,
δεν θα μπορούσε να αποσπάσει ένα τέτοιο φιρμάνι με τόσο εκτεταμένες
δικαιοδοσίες από την τουρκική κυβέρνηση.»
Διαβάζω από την έκθεση: «Οι επιτυχίες
του βρετανικού στρατού στην Αίγυπτο και η αναμενόμενη απόδοση της επαρχίας
αυτής στην Πύλη, είχε σαν αποτέλεσμα μια πολύ θετική μεταστροφή προς το έθνος
μας στις συνειδήσεις όλου του κόσμου.» Κι ακόμα ακούστε αυτό το πόρισμα της
Εξεταστικής Επιτροπής: «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Λόρδος Elgin έβλεπε τον
εαυτό του σ’ ένα ρόλο τελείως διαφορετικό από εκείνο της επίσημης θέσης του.
Αλλά το κατά πόσο η κυβέρνηση από την οποία απέσπασε την άδεια τον έβλεπε ή όχι
έτσι, είναι ερώτημα που μπορεί ν’ απαντηθεί μόνο με εικασίες μη έχοντας
συγκεκριμένη μαρτυρία». (Αν αυτό δεν είναι διφορούμενος λόγος τότε τί είναι;)
Απουσία συγκεκριμένης μαρτυρίας;
Παραθέτω απόσπασμα εγγράφου του Λόρδου
Elgin προς την Επιτροπή: «Είχα να διαπραγματευθώ με τις μεγαλύτερες
προσωπικότητες του κράτους». Μπορούσε πράγματι η Επιτροπή να πιστεύει ότι ένας
απλός πολίτης μπορούσε να φτάσει στο να διαπραγματεύεται με τις μεγαλύτερες
προσωπικότητες του τουρκικού κράτους; Ο Λόρδος Elgin μιλάει στην Επιτροπή για
την ευγνωμοσύνη που αισθάνθηκε επειδή του παραχωρήθηκε πλοίο της Αυτού
Μεγαλειότητος για τη μεταφορά των κιβωτίων με τα μάρμαρα. Μπορούσε ένας απλός
πολίτης να έχει στη διάθεσή του ένα βασίλειο οπλιταγωγό; Ερώτηση της Επιτροπής
προς τον Αιδεσιμότατο Hunt: «Φαντάζεστε ότι το φιρμάνι έδωσε την άδεια να
μετακινηθούν μορφές και τμήματα γλυπτών από τους ναούς ή θα πρέπει νάταν θέμα
ιδιωτικής διαπραγμάτευσης με τις τοπικές αρχές»; Ο Hunt απαντά: «Αυτή ήταν η
ερμηνεία που υποχρεώθηκε να δώσει ο κυβερνήτης των Αθηνών». Πείσθηκε από ποιον;
Από έναν ιδιώτη; Απουσία συγκεκριμένης μαρτυρίας; Από έναν ιδιώτη ή από έναν
Πρεσβευτή; Λοιπόν ας δούμε το ίδιο το φιρμάνι. Η άδεια δόθηκε στον Λόρδο Elgin.
Παραθέτω: «Χάριν της φιλίας ανάμεσα στην Υψηλή και Αιώνια Οθωμανική Αυλή και
εκείνη της Αγγλίας».
Κύριε Πρόεδρε, Αξιότιμα Μέλη, Κυρίες
και Κύριοι.
Με όλο το σεβασμό νομίζω ότι η απόφαση
της Επιτροπής ότι ο Λόρδος Elgin έδρασε σαν ιδιώτης είναι είτε πολύ αφελής είτε
αμφίβολης πίστης. Όμως αυτό έγινε πριν 170 χρόνια. Αυτή είναι μια διαφορετική
Αγγλία. Διαφορετικές είναι οι αντιλήψεις για τις έννοιες Αυτοκρατορία και
κατάκτηση. Επικρατεί διαφορετική ηθική. Θα ήταν ενδιαφέρον να ξέραμε ποιο θα
ήταν το πόρισμα μιας Εξεταστικής Επιτροπής σήμερα αν λαβαίναμε υπόψη τη
μαρτυρία εκείνων που κλήθηκαν να καταθέσουν ενώπιον της και τις κρίσεις εκείνων
που δεν κλήθηκαν. Θα έβαζα ένα μικρό στοίχημα, ακόμα και μεγάλο, ότι το πόρισμα
θα ήταν διαφορετικό.
Έχω πάρει πολύ χρόνο και ξέρω πως η
συζήτηση είναι αυτή που θα αγγίξει τις συνειδήσεις. Ελπίζω η συζήτηση να
προκαλέσει μερικές ερωτήσεις. Θέτω μερικές από αυτές. - Τα μάρμαρα πάρθηκαν
κακώς; Και αν κακώς πάρθηκαν, είναι σωστό να κρατούνται; - Ακόμα, αν είναι
σωστό το ότι πάρθηκαν, είναι λάθος να επιστραφούν; - Τι βαρύτητα θα
πρέπει να δοθεί στο επιχείρημα ότι αν δεν τα είχε πάρει ο Elgin , άλλος ΄Άγγλος
ή Γάλλος θα τα είχε πάρει; - Πειράζει που το 95% του ελληνικού λαού μπορεί ποτέ
να μη δει τα λαμπρότερα έργα της ελληνικής δημιουργίας; - Είναι δυνατόν μια
ελεύθερη Ελλάδα να είχε επιτρέψει τη μετακίνηση των μαρμάρων; Η Αγγλία και η
Ελλάδα είναι φίλες χώρες. Αγγλικό αίμα έτρεξε στα ελληνικά χώματα στη διάρκεια
του πολέμου κατά του φασισμού. Και οι Έλληνες έδωσαν τη ζωή τους για να
προστατεύσουν του Άγγλους πιλότους. Διαβάστε τον Churchill, μιλάει για το πόσο
σημαντικός ήταν ο ελληνικός ρόλος στην αποφασιστική νίκη στην έρημο κατά του
Ρόμελ. Το περασμένο καλοκαίρι έγινε ένα αφιέρωμα στον Σαίξπηρ στο Αμφιθέατρο
που βρίσκεται στους πρόποδες της Ακρόπολης. Το Covent Garden έπαιξε το Μάκβεθ
του Βέρντι. Το Εθνικό σας θέατρο ήρθε με τον Κοριολανό. Ήταν αξέχαστες βραδιές.
Όχι μόνο για την υψηλή ποιότητα των παραστάσεων αλλά επίσης για την εκπληκτική
επικοινωνία ανάμεσα στους βρετανούς καλλιτέχνες και το ελληνικό κοινό. Ο Ian
McKellen ας με συγχωρέσει αν μιλήσω για τα δάκρυα του από συγκίνηση καθώς και
για εκείνα των συναδέλφων του καλλιτεχνών καθώς το ελληνικό κοινό επευφημούσε.
Τα δάκρυα αυτά είχαν να κάνουν με την επαφή ανάμεσα στους λαούς, με φιλία, με
τον Σαίξπηρ που παρουσιάζονταν σ’ αυτό τον ιερό χώρο. Ήταν θαυμάσια, αξέχαστα.
Στο όνομα αυτής της φιλίας σας λέμε, έγινε μια αδικία που μπορεί τώρα ν’
αποκατασταθεί.
Πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν για
μας τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Είναι η υπερηφάνεια μας, είναι οι θυσίες μας.
Είναι το ευγενέστερο σύμβολο τελειότητας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική
φιλοσοφία. Είναι οι φιλοδοξίες μας και το ίδιο τ’ όνομα μας. Είναι η ουσία της
ελληνικότητας. Είμαστε έτοιμοι να πούμε ότι θεωρούμε όλη την πράξη του Elgin
σαν άσχετη προς το παρόν. Λέμε στην Βρετανική Κυβέρνηση: Κρατήσατε αυτά τα
γλυπτά για δύο σχεδόν αιώνες. Τα φροντίσατε όσο καλύτερα μπορούσατε, γεγονός
για το οποίο και σας ευχαριστούμε. Όμως τώρα στο όνομα της δικαιοσύνης και της
ηθικής παρακαλώ δώστε τα πίσω. Ειλικρινά πιστεύω ότι μια τέτοια χειρονομία εκ
μέρους Μεγάλης Βρετανίας θα τιμούσε πάντα τ’ όνομά της. Ευχαριστώ.
Το 1890 ο Φρ. Χάμιλτον ζήτησε, με ένα
άρθρο του στο περιοδικό Nineteenth Century, την επιστροφή των Μαρμάρων του
Παρθενώνα στην Ακρόπολη, αλλά εξυβρίστηκε από τον διευθυντή του περιοδικού,
Νόουλς, στον οποίο απάντησε ο Κωνσταντίνος Καβάφης με κριτική του στο περιοδικό
Rivista Quindicinale της Αλεξάνδρειας.
Κωνσταντίνος Καβάφης «Tα Eλγίνεια
Mάρμαρα»
Σπουδαίον περιοδικόν της Αγγλίας, O
19ος Αιών, εδημοσίευσε την 1ην Mαρτίου άρθρον επιγραφόμενον «O Αστεϊσμός περί
των Eλγινείων μαρμάρων».
Οι φιλόμουσοι
και φιλάρχαιοι αναγνώσται θα ενθυμώνται το κίνημα όπερ εγένετο τελευταίως εν
Αγγλία ίνα αποδοθώσιν εις την Ελλάδα αι αρχαιότητες ας προ 80 ετών ο λόρδος
Έλγιν, πρέσβυς της Aγγλίας παρά τη Y. Πύλη, ήρπασεν ―ίνα τας προφυλάξη δήθεν―
εκ της Ακροπόλεως.
O λόγιος κ.
Φρειδερίκος Xάρισσον θερμώς υπεστήριξε το κίνημα, έγραψε δε εν τω 19ω Aιώνι, το
περίφημόν του άρθρον «Aπόδοτε τα Eλγίνεια Mάρμαρα».
Την απάντησιν
εις το άρθρον αυτό γράφει ο Διευθυντής του περιοδικού, ισχυριζόμενος ότι ο κ.
Xάρισσον πραγματευθείς περί της επιστροφής των Eλγινείων μαρμάρων ηστεΐζετο
απλώς, και κατέγινε περί το δοκιμάσαι την διορατικότητα του πνεύματος των
συμπολιτών του ― εάν τάχα θα ήναι αρκετά έξυπνοι να εννοήσουν την ειρωνείαν
του. Άλλως ηθέλησεν επίσης να περιπαίξη την συνήθειαν διαφόρων συγχρόνων
ρητόρων οίτινες επινοούσι θέματα της ευφραδείας των, ζητούσι να αποδείξωσι
παραδοξολογίας και χιμαίρας.
Oύτω κρίνει ο
κ. Tζαίημς Nώουλς, διευθυντής του περιοδικού O 19ος Aιών. Mοι φαίνεται όμως ότι
ο παραδοξολογών είναι μάλλον αυτός ή ο κ. Xάρισσον.
Το άρθρον του
ουδέ λογικόν είναι, ουδέ γενναίον. Είναι τόσον ξηρόν κατά το ύφος, έχει
τοιαύτην πληθώραν πτωχής, ή μάλλον, ανόστου ειρωνείας, ώστε πιστεύω ότι μόνον
οι Έλληνες, τους οποίους αφορά αμέσως το ζήτημα, θα έχωσι την υπομονήν να το
αναγνώσωσιν ίνα σωθώσιν αι αμαρτίαι των.
Εν τη εξάψει
του ο κ. Nώουλς τι δεν λέγει! Eκθειάζει του Έλγιν την αρπαγήν. Μυκτηρίζει τον
Βύρωνα. Σχετίζει την ευτελή υπεξαίρεσιν των μαρμάρων, προς τα ένδοξα τρόπαια
του Nέλσωνος. Φρονεί ότι εάν επιστραφώσιν αι αρχαιότητες αύται, πρέπει ν’
αποδοθώσιν επίσης η Γιβραλτάρη, η Mελίτη, η Kύπρος, η Iνδική ― λησμονών ότι η
κατοχή των χωρών εκείνων λογίζεται αναγκαία εις το Aγγλικόν εμπόριον ως και εις
την ασφάλειαν ή ύπαρξιν του Aγγλικού κράτους, ενώ τα Eλγίνεια μάρμαρα εις ουδέν
χρησιμεύουσιν άλλο ή εις τον ωραϊσμόν και πλουτισμόν του και άνευ αυτών
ωραιοτάτου και πλουσιωτάτου Bρεττανικού Mουσείου. Ψέγει του κ. Xάρισσον την
ορθοτάτην παρατήρησιν, ότι το κλίμα του Λονδίνου φθείρει τας γλυφάς των
μαρμάρων και εκφράζει τον φόβον μη εάν μετακομισθώσιν εις Aθήνας καταστραφώσιν
εν ενδεχομένη αναφλέξει του Aνατολικού ζητήματος ― λησμονών ότι ο φρόνιμος
άνθρωπος οφείλει να διορθώνη το ενεστός κακόν πριν φροντίση περί του μέλλοντος.
Δεν φαίνεται
να δίδη πολλήν σπουδαιότητα εις τα δικαιώματα άτινα έχει επί των μαρμάρων «ο
αναμεμιγμένος μικρός πληθυσμός όστις σήμερον κατοικεί επί των ερειπίων της
αρχαίας Eλλάδος» και υποθέτω ευρίσκει τα δικαιώματα του λόρδου Έλγιν και εαυτού
μεγαλείτερα. Παρατηρεί ότι, αν ηκολουθείτο η συμβουλή του κ. Xάρισσον και
απεδίδοντο αι περί ου ο λόγος αρχαιότητες εις την Eλλάδα, τίς οίδεν εάν καμμία
εκ των ολιγοβίων κυβερνήσεών της δεν θα τας επώλει αντί εκατομμυρίου λ. στ. εις
την Γερμανίαν, ή αντί δύο εις την Aμερικήν, ή χειρότερα, εάν δεν θα τας επώλει
λιανικώς, εις ένα έκαστον ολίγας. Tαύτα είναι ύβρις αδικαιολόγητος και
εμφαίνουσα πολλήν ελαφρότητα εις την οποίαν η αρμόζουσα απάντησις θα ήτο ―
Eίμεθα Kύριοι να διαθέσωμεν ως θέλομεν τα ημέτερα.
Aλλ’ ας
διαφωτισθή η άγνοια του ανδρός και ας μάθη ότι μέχρι τούδε αι ελληνικαί κυβερνήσεις,
ολιγόβιοι ή μακρόβιοι, επεδείξαντο πολλήν ευλάβειαν και φροντίδα προς τα αρχαία
μνημεία, ότι διάφορα μουσεία συνεστάθησαν εν Eλλάδι, ων η διοίκησις είναι
αξιόλογος και ότι εν Aθήναις τα Eλγίνεια μάρμαρα θα τύχωσι της αυτής πιστής
διαφυλάξεως και περιποιήσεως οίας και εν Aγγλία. Eίναι δε νόστιμος ο κ. Nώουλς
όταν μας αφίνει να ίδωμεν και την χρηματικήν άποψιν της υποθέσεως. Εις έν μέρος
του άρθρου του λέγει, ότι η σημερινή αξία των μαρμάρων υπολογίζεται εις
εκατομμύρια, και εις άλλο πάλιν μέρος ομολογεί, ότι διά να τα αποκτήση ο λόρδος
Έλγιν εξώδευσε 14.000 λ. Τι καλή δουλειά!
Δεν αναγράφω
περισσοτέρας εκ των παρατηρήσεων του κ. Nώουλς. Eίναι της αυτής ποιότητος και
αι επίλοιποι. Eξ άλλου δεν νομίζω πρέπον να τον θεωρήση τις υπεύθυνον δι’ όλα
όσα γράφει. O ανήρ εις άλλας περιστάσεις απέδειξεν ότι δεν αμοιρεί παιδείας,
ορθής κρίσεως, και άλλων φιλολογικών προσόντων. Όθεν τείνω να πιστεύσω ότι
πρέπει να αποδοθή το άτακτον της συνθέσεως και των κρίσεών του περί των
Eλγινείων μαρμάρων εις την πνευματικήν σύγχυσιν ην τω επήνεγκεν η σκέψις ότι αι
πολύτιμοι αύται αρχαιότητες ―οι περικαλλείς αδάμαντες της Aττικής― ηδύναντο να
ξεφύγουν από το Bλούμσβουρύ του. Tο ’μισολέγει ο ίδιος μετά βουκολικής
απλότητος εν μια περιόδω του άρθρου του ― Τι ιδέα (δεν ενθυμούμαι αν ήναι
ακριβώς αυταί αι λέξεις του) ενώ έχωμεν τας ωραίας αυτάς αρχαιότητας εδώ και
ειμπορεί ο λαός μας να πηγαίνη να τας θαυμάζη όποτε θέλει, τι ιδέα να τας
στείλωμεν εις την άλλην άκρην της Ευρώπης!
Κωνσταντίνος Καβάφης «Nεώτερα περί των
Eλγινείων Mαρμάρων»
O θάνατος των πολιτικών ή διεθνών
ζητημάτων είναι η λήθη. Ευτυχώς το ζήτημα περί αποδόσεως των Ελγινείων μαρμάρων
εις την Ελλάδα δεν πέπρωται ακόμη να λησμονηθή. Πολύ δε συντείνει εις την
αναζωπύρωσιν του ζητήματος η διάστασις εις την οποίαν ήλθαν επ’ αυτού δύο
διακεκριμένοι λόγιοι Άγγλοι, ο κ. Φρειδερίκος Xάρισσον και ο κ. Tζαίημς Nώουλς,
διευθυντής του περιοδικού O 19ος αιών.
Eν τω
Λονδινείω περιοδικώ H Δεκαπενθήμερος Eπιθεώρησις ο κ. Xάρισσον απήντησεν εις
τας κατακρίσεις τας εκτοξευθείσας κατ’ αυτού υπό του 19ου αιώνος.
Δεν θα
αναγράψω όλα τα επιχειρήματα δι’ ων ο κ. Xάρισσον υποστηρίζει την θεωρίαν του
περί αποδόσεως των μαρμάρων. Eν άρθρω καταχωρισθέντι εν τη Eθνική της 30ής
Μαρτίου κατέδειξα ήδη την ελαφρότητα των ισχυρισμών του κ. Nώουλς. Θέλω μόνον
μεταφράση επεξηγήσεις τινάς ας δίδει ο κ. Xάρισσον εν τω νέω του άρθρω.
Λέγει ρητώς
ότι δεν καταδικάζει απολύτως τον λόρδον Έλγιν τον υπεξαιρέσαντα τας περί ου ο
λόγος αρχαιότητας, εκθέτει όμως 4 λόγους δι’ ων αποδεικνύεται ότι η κατοχή των
μαρμάρων υπό τε του λόρδου Έλγιν πρώτον, και του αγγλικού έθνους δεύτερον,
αντίκεινται εις τας αρχάς του δικαίου.
«α΄. O λόρδος
Έλγιν απέκτησε τα μάρμαρα του Παρθενώνος ουχί από τους Έλληνας, αλλά από τους
δυνάστας αυτών Τούρκους.
β΄. Οι Έλληνες
εναντιώθησαν καθ’ όσον τοις ήτο δυνατόν εις την μετακόμισιν αυτών, και ουδέποτε
έπραξάν τι προς βλάβην των.
γ΄. Οι
άνθρωποι του λόρδου Έλγιν αφήρεσαν ό,τι ήθελαν άνευ της ελαχίστης μερίμνης διά
το μνημείον όπερ απεγύμνωναν.
δ΄. Το Bρεττανικόν
έθνος απέκτησε τα Ελληνικά μάρμαρα αντί ποσού μηδαμινού.
Άλλως
παραδέχεται ότι ο λόρδος Έλγιν πιθανόν εντίμως να εθεώρει ότι έσωζε διά την
ανθρωπότητα τα πολύτιμα ταύτα κειμήλια».
Είς εκ των
κυρίων ισχυρισμών των εναντιουμένων εις την απόδοσιν των Eλγινείων μαρμάρων
είναι ότι δι’ αυτής η Αγγλία θα αναγνωρίση την αρχήν της αποδόσεως των κατά το
μάλλον ή ήττον άνευ οριστικής ή ακριβούς νομιμότητος αποκτηθέντων και τότε
πρέπει να γυμνωθώσιν αι αρχαιολογικαί συλλογαί της. Αλλά αυτή είναι η συνήθης
υπεκφυγή εκείνων οίτινες θέλουσιν ευσχήμως να αποφύγωσι την εκτέλεσιν γενναίας
πράξεως. Φοβούνται τας συνεπείας. Αλλά τέλος πάντων ποίαι είναι αι συνέπειαι
αύται; Mη είναι υποχρεωμένος τις να φέρη όλα μέχρις υπερβολής; Είναι
υποχρεωμένος τις να εξακολουθή εφαρμόζων μίαν αγαθήν αρχήν μέχρις ότου διά της
καταχρήσεως καταστή μωρά; Κατά την λογικήν ταύτην λοιπόν δεν πρέπει ποτέ να
ελεή τις πτωχόν διότι αν ήτο να ελεήση όλους τους πτωχούς του κόσμου ήθελε
καταντήση χιλιάκις πτωχότερος του πτωχοτέρου; Eξ άλλου η συνέπεια αύτη της
γενικής αποδόσεως δεν απορρέει εκ της αποδόσεως των Eλγινείων μαρμάρων. O κ.
Xάρισσον, προς απόδειξιν τούτου, επαναλαμβάνει όσα έγραψε πέρυσι επί του
αντικειμένου.
O κ. Nώουλς,
λέγει, δαπανά πολλήν εύκολον ρητορικήν αριθμών διάφορα έργα ελληνικής τέχνης
κατεχόμενα υπό της Αγγλίας, και ερωτά εάν πρέπει και αυτά να επιστραφούν.
«Βεβαίως όχι! Eποίησα διάκρισιν φανερωτάτην. Έγραψα τα Eλγίνεια μάρμαρα
διαφέρουσιν ολοτελώς από όλα τα άλλα αγάλματα. Δεν είναι αγάλματα. Είναι
τεμάχια μοναδικού μνημείου, του περιφημοτάτου εν τω κόσμω μνημείου, όπερ
ίσταται έτι, ει και κατερειπωμένον, όπερ είναι το εθνικόν σύμβολον και το
παλλάδιον γενναίου λαού, και χώρος προσκυνήσεως διά την πολιτισμένην
ανθρωπότητα… Eις το ελληνικόν έθνος την σήμερον τα ερείπια της Ακροπόλεως είναι
πολύ σπουδαιότερα και ιερώτερα αφ’ ό,τι είναι οιονδήποτε άλλο εθνικόν μνημείον
εις οιονδήποτε άλλον λαόν. Είναι το εξωτερικόν και ορατόν μνημείον της εθνικής
υπάρξεως και αναγεννήσεως… Δεν υπάρχει παράδειγμα εν τω κόσμω όλω ενός έθνους
διατηρούντος, ουχί διά κατακτήσεως αλλά διά προσφάτου αγοράς από δυνάστην, τα
εθνικά σύμβολα άλλου έθνους. Εάν ο πρέσβυς μας είχεν αγοράση από τον Bίσμαρκ,
ότε οι Γερμανοί ήσαν εν Παρισίοις, τους εν Aγίω Διονυσίω τάφους των βασιλέων,
τον τάφον του Nαπολέοντος… πιστεύω ότι κάπως θα ωμιλείτο παραπάνω το πράγμα και
ίσως ο κ. Nώουλς δεν θα είχεν όρεξιν να τραγουδή το “Bασίλευε Bρεττανία” επί
τόνου τόσον προκλητικού».
Ιδού τι φρονεί
περί της ασφαλείας ης απολαύουσι τα Eλγίνεια μάρμαρα εν Aθήναις:
H Ακρόπολις
είναι άριστα προφυλαγμένη. Δεν είναι ολιγώτερον ασφαλής του Bρεττανικού
Mουσείου. «Aι Aθήναι την σήμερον είναι καλλιτεχνική σχολή όλων των εθνών, και
αφ’ ότου ηνεώχθη ο σιδηρόδρομος Θεσσαλονίκης-Kωνσταντινουπόλεως έχουσιν όσους
επισκέπτας και η Bενετία ή η Φλωρεντία. Είναι επίσης πλησίον της Ευρώπης της
κειμένης προς νότον ή προς ανατολάς του Μονάχου όσον και το Λονδίνον. H ιδέα
την οποίαν φαίνεται να έχη ο κ. Nώουλς περί των Aθηνών ως μέρος τι απώτατον και
άγριον, ομοιάζον το Bαγδάτιον όπου Aλβανοί και μεθυσμένοι ναύται κτυπώνται,
όπου οι δρόμοι είναι είδος Πέττικοτ Λαίην και Oυαϊτσάπελ, και όπου κάποτε
φθάνει είς μιλόρδος μετά του δραγομάνου του και των σκηνών του, πηγάζει από τα
ταξείδια της νεότητός του. Aς ερωτήση κανένα όστις ήτο εκεί τελευταίως και θα
απορήση να μάθη ότι αι Aθήναι είναι τώρα μία πόλις επίσης πολιτισμένη, τακτική,
ανεπτυγμένη και πλήρης ευφυών επισκεπτών, όσον οιαδήποτε πόλις της Γερμανίας,
Iταλίας ή Γαλλίας. Ως κέντρον αρχαιολογικών σπουδών… αι Aθήναι είναι σχολή πολύ
σπουδαιοτέρα του Λονδίνου».
Eις τας
αυθαδείας του Nώουλς περί του ελληνικού έθνους απαντά ο κ. Xάρισσον διά των
εξής:
«Aναμφιβόλως
οι φανατικοί φιλέλληνες εξέφρασάν ποτε πολλάς ανοησίας· αλλ’ η Ελλάς είναι τώρα
ανεγνωρισμένον και ανεξάρτητον έθνος της Ευρώπης. Εάν δε την συγκρίνωμεν προς
την Πορτογαλίαν, την Bραζιλίαν, ακόμη και την Tουρκίαν και την Pωσσίαν, η
ευφυΐα, το βάσιμον και η πρόοδός της ουδόλως είναι άξια περιφρονήσεως… Το
ελληνικόν έθνος είναι νέον· αι δυσκολίαι του είναι μεγάλαι· και η πολιτική του
είναι άστατος, ως είναι η πολιτική μεγαλειτέρων εθνών άτινα έτυχον μακροτέρας
πείρας. Με όλα ταύτα όμως το να προσφερώμεθα προς το ελληνικόν έθνος ως προς
άτακτα παιδία τα οποία πρέπει να προσέχωμεν να μη κάμουν ανοησίας ή να μη
χαλνούν τα πράγματα, να λέγωμεν ότι δεν δυνάμεθα να τους εμπιστευθώμεν τα ίδιά
των εθνικά μνημεία, να λέγωμεν ότι ήθελαν τα πωλήση εις την Aμερικήν, είναι
παράδειγμα βλακώδες και πρόστυχον της αυθαδείας του Tζων Mπουλ».
Eν άλλω μέρει
του άρθρου του ο κ. Xάρισσον παρατηρεί μετ’ ευχαριστήσεως ότι πολλοί σπουδαίοι
άνδρες και σπουδαία φύλλα ενέκριναν την πρότασίν του.
«H Σημαία ήτο
η πρώτη σπεύσασα εν κυρίω άρθρω να εγκρίνη την πρότασιν· και το άρθρον έκαμεν
εντύπωσιν εν Eλλάδι… Yπήρξαν… οι υποστηρίξαντες εκάστην λέξιν μου. Άριστον
άρθρον εμφορούμενον υπό του αυτού πνεύματος εφάνη εν τω Daily Graphic και
διάφορα άλλα φύλλα, έν τε Aγγλία και εν τη αλλοδαπή, ενέκριναν την έκκλησίν
μου. O κ. Ξάου-Λεφέβρ, εν πολυτίμω άρθρω επί της σημερινής Eλλάδος, προσετέθη
εις την αυτήν πολιτικήν, και πιστεύω ότι υποστηρίζεται εν αυτή και υπό άλλων
μελών της Βουλής… Δύο εντιμότατοι και σπουδαίοι πολιτικοί σύλλογοι, άνευ
κομματικής αποχρώσεως, απευθύνθησαν προς εμέ με σκοπόν να ενεργήσωμεν διάβημά
τι εν τη Βουλή ή αλλαχού».
Παρά τας
διαβεβαιώσεις ταύτας, δεν πιστεύω η Ελλάς να έχη πολλήν τύχην να επανίδη τας
ωραίας γλυφάς του Παρθενώνος. Το κόμμα το οποίον εναντιούται εις την απόδοσιν
των Eλγινείων μαρμάρων είναι πολυάριθμον. Όσοι θέτουσι τον εγωϊσμόν υπεράνω της
δικαιοσύνης, και το συμφέρον υπεράνω της γενναιότητος ανήκουσι εις το κόμμα
εκείνο ― οι δε τοιούτοι άνθρωποι είναι πολλοί και εν Αγγλία, ως δυστυχώς είναι
πολλοί πανταχού.
Όπως και αν
έχη ―είτε επιτύχη ο αγών είτε αποτύχη― εις τον Φρειδερίκον Xάρισσον οφείλεται
ευγνωμοσύνη και τιμή ου μόνον εκ μέρους των Ελλήνων, αλλά και εκ μέρους πάντων
των ανεπτυγμένων ανθρώπων, ως ο προσήκων μισθός των θαρραλέως τα ορθά λεγόντων.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου