Έκθεση Β΄ Λυκείου: Οι μακροπρόθεσμες επιδράσεις της τηλεόρασης

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Οι μακροπρόθεσμες επιδράσεις της τηλεόρασης

Είναι αμφισβητήσιμο κατά πόσο «ενεργός τηλεθεατής» είναι κάποιος που βρίσκεται πάντα σε επαγρύπνηση και αντιστέκεται στο ιδεολογικό περιεχόμενο των τηλεοπτικών μηνυμάτων, ότι είναι αυτός που βρίσκεται πάντοτε σε ετοιμότητα να αναδιαμορφώσει το περιεχόμενό τους ή να αξιολογήσει τις κοινωνικές και πολιτιστικές επιπτώσεις της τηλεόρασης. Είναι, όμως, γεγονός ότι οι περισσότεροι βλέπουμε τηλεόραση σε ημερήσια βάση, ότι αξιολογούμε τα τηλεοπτικά προγράμματα επιλέγοντας να παρακολουθήσουμε κάποια από αυτά και ότι τα παιδιά και οι έφηβοι δαπανούν περισσότερο χρόνο μπροστά στην τηλεόραση παρά μπροστά στους δασκάλους τους.

Κανείς δεν μπορεί με βεβαιότητα και ακρίβεια να μιλήσει για τις βαθύτερες επιδράσεις της τηλεόρασης. Όμως, θεωρώ πως η γλώσσα και η ρητορική της υποβοηθούν στη δημιουργία και την επιβεβαίωση των ιδεολογικών στερεοτύπων και κατηγοριοποιήσεων. Η καθημερινή αφομοίωση του τηλεοπτικού περιεχομένου μακροπρόθεσμα ενδυναμώνει και επεκτείνει την κυρίαρχη ιδεολογία και τις πολιτιστικές προκαταλήψεις που εμπεριέχονται στο τηλεοπτικό περιεχόμενο. Βέβαια, το ερώτημα είναι αν υπάρχει μία και μοναδική κυρίαρχη ιδεολογία ή περισσότερες και σε ποιον βαθμό είναι μεταξύ τους ανταγωνιστικές. Το ζήτημα περιπλέκεται ακόμη περισσότερο από τη στιγμή που υπάρχουν πολλά κανάλια και έχει αυξηθεί η δυνατότητα επιλογής των τηλεθεατών. Ωστόσο, παρ’ όλο που έχουν αυξηθεί οι επιλογές, στο πεδίο που ορίζεται από τις δυνάμεις της αγοράς οι επιλογές αυτές καθορίζονται από τη διάθεση των χορηγών των μέσων μαζικής ενημέρωσης (στο εξής ΜΜΕ).

Έχω την άποψη ότι η τηλεόραση, αλλά και τα υπόλοιπα ΜΜΕ, επηρεάζει μακροπρόθεσμα όχι μόνο τα άτομα, αλλά και τον πολιτισμό, το πεδίο της γνώσης, τους κανόνες και τις αξίες της κοινωνίας, επειδή προσφέρει μια σειρά από εικόνες, ιδέες και εκτιμήσεις με βάση τις οποίες τα μέλη του κοινού μπορούν να επιλέξουν και να διαμορφώσουν τις δικές τους τάσεις. Ωστόσο, τα ΜΜΕ, συμπεριλαμβανομένης της τηλεόρασης, παρέχουν σε διάφορες κοινωνικές καταστάσεις έναν «ορισμό της κατάστασης» και μία εικόνα της επικρατούσας αντίληψης. Για παράδειγμα, στη σφαίρα των προσωπικών ενδυματολογικών επιλογών η τηλεόραση εκφράζει συχνά μία άποψη για το τι θεωρείται της μόδας και τι παρωχημένο. Έτσι, το κοινό μακροπρόθεσμα υιοθετεί την αντίληψη των ΜΜΕ για τα ζητήματα και τα γεγονότα.

Η βασική μακροπρόθεσμη επίδραση των ΜΜΕ είναι ότι παρέχουν όχι ξεχωριστά και μεμονωμένα μηνύματα, αλλά ολόκληρες σειρές ή συστήματα μηνυμάτων που έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά. Αναφέρομαι εδώ σε θέματα, όπως η άτυπη εκμάθηση κοινωνικών ρόλων ή κανόνων και η έμμεση διακίνηση ιδεών. Σύμφωνα με πολλούς μελετητές, η τηλεόραση διατηρεί, σταθεροποιεί και ενδυναμώνει, αντί να αμφισβητεί, να απειλεί τα υπάρχοντα συστήματα αξιών, πεποιθήσεων και στάσεων. Όμως, μακροπρόθεσμα μεταβάλλει τον τρόπο με τον οποίο εμείς αντιλαμβανόμαστε τους άλλους και τον κοινωνικό περίγυρο, καθώς όλοι μας ζούμε σε έναν κόσμο στον οποίο χρησιμοποιούμε την τηλεόραση για να ενημερωθούμε και να ψυχαγωγηθούμε. Αυτό συμβαίνει, επειδή η τηλεόραση, όντας αποδεκτή τόσο από τους τηλεθεατές με υψηλή μόρφωση όσο και από εκείνους χωρίς υψηλό μορφωτικό υπόβαθρο και έχοντας τη δυνατότητα να «αναμειγνύει» τις αισθήσεις της όρασης και της ακοής, θεωρείται το πιο αξιόπιστο μέσο επικοινωνίας.

Στ. Παπαθανασόπουλος (1997). Η δύναμη της τηλεόρασης. Αθήνα: Καστανιώτης, 67-68 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

A. Να αποδώστε περιληπτικά το κείμενο ( 80 –100 λέξεις).

Το κατά πόσο οι τηλεθεατές στέκουν κριτικά απέναντι στα μηνύματα της τηλεόρασης είναι αμφισβητήσιμο, το ότι όλοι όμως παρακολουθούν τηλεόραση και ιδίως οι έφηβοι και τα παιδιά, αυτό είναι βέβαιο. Αν και δεν είναι γνωστές οι βαθύτερες επιδράσεις της τηλεόρασης, είναι σαφές πως δημιουργεί και σταθεροποιεί στερεότυπα, και πως ενισχύει την κυρίαρχη ιδεολογία. Ίσως η ύπαρξη πολλών καναλιών να σημαίνει την ύπαρξη περισσότερων και πιθανώς ανταγωνιστικών μεταξύ τους κυρίαρχων ιδεολογιών, σε κάθε περίπτωση πάντως, προφανής είναι ο καθοριστικός ρόλος των χορηγών στη διαμόρφωση των τηλεοπτικών επιλογών. Τα ΜΜΕ, συνάμα, επηρεάζουν τόσο τα άτομα όσο και τον πολιτισμό μέσα από τις ιδέες που προβάλλουν, καθώς και μέσω της προβολής μιας «επικρατούσας αντίληψης». Η επίδραση, άλλωστε, της τηλεόρασης είναι ευρύτατη λόγω της γενικής αποδοχής που έχει, γεγονός που της επιτρέπει να παρουσιάζει ολοκληρωμένα συστήματα ιδεών και απόψεων, και να στηρίζει καθιερωμένες αξίες και πεποιθήσεις.  

Β1. Με ποια επιχειρήματα τεκμηριώνει ο συγγραφέας την άποψη ότι η τηλεόραση μεταβάλλει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τους άλλους και τον κοινωνικό περίγυρο; (60-80 λέξεις)

Ο συγγραφέας προκειμένου να τεκμηριώσει την άποψή του ότι η τηλεόραση μεταβάλλει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τους άλλους και τον κοινωνικό περίγυρο, επισημάνει πως θεωρείται το πιο αξιόπιστο μέσο επικοινωνίας, αφού συνδυάζει τη μετάδοση εικόνων και ήχου. Έτσι, τα συστήματα μηνυμάτων που μεταδίδει και τα οποία αναφέρονται στην άτυπη εκμάθηση κοινωνικό ρόλων ή κανόνων, καθώς και στην έμμεση διακίνηση ιδεών, έχουν εξαιρετικά μεγάλη διάδοση. Άλλωστε, η τηλεόραση γίνεται αποδεκτή τόσο από τηλεθεατές υψηλής μόρφωσης, όσο και από αυτούς με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, οπότε παρά το γεγονός ότι δεν επιχειρεί να αμφισβητήσει τα εδραιωμένα συστήματα αξιών, μεταβάλλει εντούτοις σταδιακά τον τρόπο αντίληψης των πολιτών.

Β1. Με ποια επιχειρήματα τεκμηριώνει ο συγγραφέας την άποψη ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης επηρεάζουν μακροπρόθεσμα τόσο τα άτομα όσο και τον πολιτισμό; (60-80 λέξεις).

Ο συγγραφέας προκειμένου να τεκμηριώσει την άποψή του ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης επηρεάζουν μακροπρόθεσμα τόσο τα άτομα όσο και τον πολιτισμό, επισημαίνει το γεγονός ότι προσφέρουν στο κοινό μια σειρά από ιδέες, εκτιμήσεις και εικόνες, για να επιλέξουν και να διαμορφώσουν τις τάσεις και τις αντιλήψεις τους. Τονίζει, ωστόσο, πως παρά την προσφορά ποικίλων ιδεών, τα ΜΜΕ έχουν την τάση να δίνουν, σε διάφορες περιπτώσεις, έναν έτοιμο «ορισμό της κατάστασης», να δίνουν, δηλαδή, μια εικόνα της επικρατούσας αντίληψης. Γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα οι πολίτες να υιοθετούν, μακροπρόθεσμα έστω, την αντίληψη των ΜΜΕ σε σχέση με τα επιμέρους ζητήματα.

Β1. Να εξηγήσετε την άποψη που διατυπώνει ο συγγραφέας στην πρόταση: «οι επιλογές [των τηλεθεατών] καθορίζονται από τη διάθεση των χορηγών των μέσων μαζικής ενημέρωσης» (60-80 λέξεις).

Ο συγγραφέας θεωρεί πως παρά το γεγονός ότι έχουν αυξηθεί τα τηλεοπτικά κανάλια και άρα υπάρχουν περισσότερες επιλογές για τους τηλεθεατές, οι επιλογές αυτές καθορίζονται, ως ένα βαθμό, από τη διάθεση των χορηγών. Άποψη που υπονοεί αφενός τη ζωτικής σημασίας οικονομική στήριξη που προσφέρουν οι χορηγοί για τη συνέχιση λειτουργίας ενός τηλεοπτικού σταθμού και αφετέρου τη βαρύνουσας σημασίας προτίμησή τους για ορισμένα προγράμματα και εκπομπές, τα οποία και λαμβάνουν τη στήριξή τους. Οι χορηγοί έχουν, δηλαδή, τη δυνατότητα να συντηρήσουν την ύπαρξη ενός καναλιού, αλλά και να προωθήσουν τις δικές τους προτιμήσεις σχετικά με τη διαμόρφωση του μεταδιδόμενου προγράμματος.  

Β2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην πρώτη παράγραφο (Είναι… δασκάλους τους) και την τρίτη παράγραφο (Έχω την…γεγονότα) του κειμένου.

- Αμφιβολίες για την κριτική στάση των τηλεθεατών, βεβαιότητα για την πολύωρη παρακολούθηση τηλεόρασης.

- Η τηλεόραση επηρεάζει μακροπρόθεσμα τον πολιτισμό, όπως και τη διαμόρφωση κανόνων και αξιών στην κοινωνία.

Β2. Να επισημάνετε δύο διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η νοηματική συνοχή στην τρίτη παράγραφο (Έχω… γεγονότα) του κειμένου και να αναφέρετε τη σχέση που η καθεμιά σηματοδοτεί.

- Ωστόσο: Με τον σύνδεσμο ωστόσο δηλώνεται αντίθεση σε σχέση με όσα έχουν ήδη αναφερθεί.

- Έτσι: Το επίρρημα έτσι χρησιμοποιείται εδώ για να δηλώσει πως ό,τι ακολουθεί προκύπτει ως αποτέλεσμα αυτών που ειπώθηκαν προηγουμένως. Έχει τη σημασία: «ως εκ τούτου, λόγω αυτού».

Β2. Ποια είναι τα δομικά μέρη της δεύτερης παραγράφου (Κανείς δεν… εξής ΜΜΕ) του κειμένου;

Θεματική περίοδος: Κανείς δεν μπορεί με βεβαιότητα και ακρίβεια να μιλήσει για τις βαθύτερες επιδράσεις της τηλεόρασης.

Σχόλια / Λεπτομέρειες: Όμως, θεωρώ πως η γλώσσα και η ρητορική της υποβοηθούν στη δημιουργία και την επιβεβαίωση των ιδεολογικών στερεοτύπων και κατηγοριοποιήσεων. Η καθημερινή αφομοίωση του τηλεοπτικού περιεχομένου μακροπρόθεσμα ενδυναμώνει και επεκτείνει την κυρίαρχη ιδεολογία και τις πολιτιστικές προκαταλήψεις που εμπεριέχονται στο τηλεοπτικό περιεχόμενο. Βέβαια, το ερώτημα είναι αν υπάρχει μία και μοναδική κυρίαρχη ιδεολογία ή περισσότερες και σε ποιον βαθμό είναι μεταξύ τους ανταγωνιστικές. Το ζήτημα περιπλέκεται ακόμη περισσότερο από τη στιγμή που υπάρχουν πολλά κανάλια και έχει αυξηθεί η δυνατότητα επιλογής των τηλεθεατών. Ωστόσο, παρ’ όλο που έχουν αυξηθεί οι επιλογές, στο πεδίο που ορίζεται από τις δυνάμεις της αγοράς οι επιλογές αυτές καθορίζονται από τη διάθεση των χορηγών των μέσων μαζικής ενημέρωσης (στο εξής ΜΜΕ).

Κατακλείδα: ---

Γ1. «βλέπουμε τηλεόραση σε ημερήσια βάση» «κυρίαρχη ιδεολογία» και «δυνατότητα επιλογής των τηλεθεατών».

Χρησιμοποιώντας τις παραπάνω φράσεις, να δημιουργήσετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων.

Ένας από τους ισχυρούς παράγοντες διαμόρφωσης αυτού που ονομάζουμε κυρίαρχη ιδεολογία στην κοινωνία μας, είναι το γεγονός ότι βλέπουμε τηλεόραση σε ημερήσια βάση και εκτιθέμεθα συνεχώς σε ορισμένες κοινές αντιλήψεις. Γεγονός το οποίο δεν φαίνεται να επηρεάζεται από την ύπαρξη πολλών τηλεοπτικών σταθμών και άρα τη δυνατότητα επιλογής των τηλεθεατών, που -υποθετικά- θα προσέφερε κάποια διαφοροποίηση στον τρόπο θέασης της πραγματικότητας.  

Γ1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με την έντονη γραφή: τηλεόραση, παιδιά, επιδράσεις, στερεοτύπων, ενδυναμώνει. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το πρόσωπο κ.λπ.).

Η συχνή παρακολούθηση τηλεόρασης από τα μικρά παιδιά έχει δυσμενείς επιδράσεις στη διαμόρφωση των αντιλήψεών τους. Είναι, άλλωστε, γνωστό πως τα διάφορα τηλεοπτικά προγράμματα, όπως και οι απόψεις που εκφέρονται από τα πρόσωπα της τηλεόρασης, δεν αποτελούν τίποτε περισσότερο από στερεοτυπικές σκέψεις, οι οποίες καταλήγουν να ενδυναμώνουν τις αντίστοιχες προκαταλήψεις και τα αντίστοιχα στερεότυπα στον τρόπο που αντικρίζουν τα παιδιά την πραγματικότητα.

Γ1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: τηλεόραση, επικρατούσας αντίληψης, υιοθετεί, ενημερωθούμε, ψυχαγωγηθούμε. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το πρόσωπο, τον χρόνο κ.λπ.).

Η παρακολούθηση τηλεόρασης, που για κάποιους αποτελεί μια καθημερινή συνήθεια, αποσκοπεί αφενός στην ανάγκη των ατόμων να ενημερώνονται για τις εξελίξεις στα διάφορα θέματα της επικαιρότητας και αφετέρου στην επιθυμία τους να ψυχαγωγούνται. Εκείνο, ωστόσο, που αξίζει να προσεχθεί είναι πως οι παραγωγοί των ενημερωτικών και ψυχαγωγικών προγραμμάτων δεν επιχειρούν να δημιουργήσουν ένα νέο καλύτερο ήθος στο κοινό τους, αλλά πολύ περισσότερο υιοθετούν τις τάσεις της επικρατούσας αντίληψης σε κάθε επιμέρους θέμα και κινούνται σε αυτό το επίπεδο.

Γ2.α. «Το ζήτημα περιπλέκεται ακόμη περισσότερο από τη στιγμή που υπάρχουν πολλά κανάλια».

Στην παραπάνω περίοδο λόγου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μία ονοματική αναφορική πρόταση. Αφού την εντοπίσετε, να την εντάξετε στην κατηγορία είτε των ονοματικών προσδιοριστικών είτε των ονοματικών παραθετικών/προσθετικών προτάσεων.

Η δευτερεύουσα αναφορική ονοματική πρόταση είναι η ακόλουθη: «που υπάρχουν πολλά κανάλια».

Πρόκειται για μια ονοματική προσδιοριστική πρόταση.

Γ2.β. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

Η πρόταση χαρακτηρίζεται προσδιοριστική, διότι αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του όρου που προσδιορίζει και δε χωρίζεται από αυτόν με κόμμα. Αναφέρουμε ότι αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα, καθώς χωρίς την αναφορική πρόταση η κύρια δεν θα είχε ολοκληρωμένο νόημα.

Γ2. Να επισημάνετε στο κείμενο ένα παραδείγματα μεταφορικής / συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας και να το εντάξετε σε μία νέα, δική σας περίοδο λόγου 20-30 λέξεων.

Για παράδειγμα, στη σφαίρα των προσωπικών ενδυματολογικών επιλογών…

- Η σκέψη ότι ο πρωθυπουργός της χώρας θα μπορούσε ποτέ να έχει έρθει σε συμφωνία με άλλα ισχυρότερα κράτη, προκειμένου να εξυπηρετήσει τα δικά τους συμφέροντα, ανήκει σαφώς στη σφαίρα της φαντασίας.

Γ2.α. Η λέξη αναμειγνύει (τελευταία παράγραφος) χρησιμοποιείται με την κυριολεκτική / δηλωτική ή με τη μεταφορική / συνυποδηλωτική της σημασία;

Η λέξη αναμειγνύει χρησιμοποιείται μεταφορικά στη συγκεκριμένη περίοδο, γι’ αυτό και ο συγγραφέας την τοποθετεί σε εισαγωγικά.

Γ2.β. Γράψτε μια πρόταση χρησιμοποιώντας τη λέξη αναμειγνύει με την αντίθετη σημασία από αυτήν που διαπιστώσατε παραπάνω στο κείμενο.

- Χτυπώ τα αβγά και τα αναμειγνύω με τα υπόλοιπα υλικά.