Έκθεση Α΄ Λυκείου: Γλώσσα και κοινωνικοποίηση

Andrew Fling

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Γλώσσα και κοινωνικοποίηση

Ο πρώτος κώδικας επικοινωνίας, δηλαδή η μητρική γλώσσα, είναι κοινωνικός θεσμός. Αυτό σημαίνει ότι η γνώση της μητρικής γλώσσας και η καλή χρήση της είναι το κυριότερο μέσο ένταξης στην κοινότητα, εφόσον αποτελεί τη βασικότερη προϋπόθεση για επικοινωνία και για δημιουργία σωστών και ολοκληρωμένων σχέσεων με τα υπόλοιπα μέλη. Χρησιμοποιούμε την ομιλία για να έρθουμε σε επαφή με τους άλλους. Για να μην είμαστε μόνοι ή αποξενωμένοι. Και από την άποψη αυτή, η κατάκτηση της γλώσσας μας βοηθάει να αποφύγουμε την απομόνωση.

Κι ακόμα, ο κοινωνικός χαρακτήρας της γλώσσας υποδηλώνει ότι πρόκειται για ένα σύστημα το οποίο λειτουργεί πέρα και πριν από τα συγκεκριμένα άτομα. Κάθε νέος άνθρωπος υποχρεώνεται να μαθαίνει και να χρησιμοποιεί τη μητρική του γλώσσα, γιατί σε αντίθετη περίπτωση διατρέχει τον κίνδυνο της περιθωριοποίησης ή και της απόρριψής του από την ομάδα. Και από την άποψη αυτή η κατάκτηση της μητρικής του γλώσσας δεν είναι απλώς μια ευγενική πρόσκληση προς το κάθε νέο άτομο αλλά, μέσα σε ορισμένα πλαίσια, πρέπει να νοείται ως κοινωνική επιταγή. Έτσι, η κοινωνικοποίηση του ατόμου και η επικοινωνία του με τα άλλα άτομα της γλωσσικής κοινότητας έρχεται ως αποτέλεσμα της κατάκτησης της μητρικής του γλώσσας, αλλά και ταυτόχρονα αποτελεί το αίτιο για περαιτέρω καλλιέργεια και βελτίωση της γλωσσικής του ικανότητας.

Η σχέση όμως μεταξύ ατόμου και γλώσσας δεν πρέπει να θεωρηθεί ως μονόδρομος, ως πλήρης δηλαδή υποταγή του ατόμου στον κώδικα του κοινωνικού συνόλου. Όπως, βέβαια, είναι φυσικό, κατά την πρώτη περίοδο κατάκτησης της γλώσσας από το άτομο, στην οποία μπαίνουν οι βάσεις της κοινωνικοποίησής του, υπάρχει σίγουρα η έννοια της υποταγής του στην κοινωνική απαίτηση. Όμως, σε ένα δεύτερο στάδιο ανοίγεται μια ευρεία προοπτική που του παρέχει δυνατότητες για ελεύθερη προσωπική του έκφραση. Στο πλαίσιο, επομένως, της χρήσης της μητρικής γλώσσας το κάθε άτομο δημιουργεί το προσωπικό του ύφος και προβάλλει την ατομικότητά του, παρά το γεγονός ότι η γλωσσική επικοινωνία στηρίζεται σε ένα φαινόμενο που δημιουργείται και λειτουργεί με κανόνες και αρχές, οι οποίες καθιερώνονται από το κοινωνικό σύνολο.

Ν. Μήτσης. (1996). Διδακτική του γλωσσικού μαθήματος. Από τη γλωσσική θεωρία στη διδακτική πράξη, 39-40. Αθήνα: Gutenberg (διασκευή).

επιταγή: προσταγή, διαταγή

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. Για ποιους λόγους, σύμφωνα με το κείμενο, η γνώση και η καλή χρήση της μητρικής γλώσσας βοηθάει τους ανθρώπους να αποφύγουν την απομόνωση; (60-80 λέξεις)

Η γνώση και η καλή χρήση της μητρικής γλώσσας επιτρέπει επί της ουσίας την ένταξη του ατόμου στην κοινότητα, καθώς αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την επικοινωνία μεταξύ των ατόμων και τη δημιουργία σωστών και άρτιων σχέσεων. Μέσω της γλώσσας οι άνθρωποι κατορθώνουν να έρθουν σ’ επαφή και να γνωρίσουν ο ένας τον άλλον, θεμελιώνοντας έτσι αρχικά τον φιλικό τους κύκλο και αργότερα τον επαγγελματικό. Προκειμένου, λοιπόν, να μπορεί ένας νέος άνθρωπος να επικοινωνήσει με τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του, να δημιουργήσει σχέσεις μαζί τους και ν’ αποφύγει, άρα, την απομόνωση, οφείλει να γνωρίζει τη μητρική του γλώσσα.  

Α1. Για ποιους λόγους, σύμφωνα με τον συγγραφέα του κειμένου, η σχέση του ατόμου με τη γλώσσα δεν είναι μονόδρομος; (60-80 λέξεις)

Το άτομο, αν και στα πρώτα στάδια εκμάθησης της γλώσσας οφείλει να ακολουθεί τους κανόνες που έχουν θεμελιωθεί από το κοινωνικό σύνολο, στη συνέχεια αποκτά περισσότερες δυνατότητες για τη διαμόρφωση του προσωπικού του τρόπου έκφρασης. Καθώς, λοιπόν, το άτομο προχωρά στην κατάκτηση της μητρική του γλώσσας έχει την ευκαιρία να δημιουργήσει τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο έκφρασης και να φανερώσει έτσι στοιχεία της προσωπικότητάς του. Η γλωσσική επικοινωνία βασίζεται, βέβαια, σε κανόνες που καθιερώνονται από το κοινωνικό σύνολο, αυτό, όμως, δεν εμποδίζει το άτομο να επιλέγει ελεύθερα από τον πλούτο της μητρικής του γλώσσας τα στοιχεία εκείνα που ταιριάζουν περισσότερο στον δικό του τρόπο θέασης της πραγματικότητας∙ στη δική του, δηλαδή, σκέψη και αντίληψη.

Α1. Γιατί, σύμφωνα με το κείμενο, η γνώση της μητρικής γλώσσας συμβάλλει στην ελεύθερη προσωπική έκφραση του ατόμου; (60-80 λέξεις)

Η γνώση της μητρικής γλώσσας συμβάλλει στην ελεύθερη προσωπική έκφραση του ατόμου, διότι του επιτρέπει να διαμορφώσει το προσωπικό του ύφος. Παρά το γεγονός, λοιπόν, ότι η γλωσσική επικοινωνία στηρίζεται σε κανόνες που καθιερώνονται από το κοινωνικό σύνολο, ο πλούτος κάθε γλώσσας είναι τέτοιος, ώστε ένα άτομο που γνωρίζει καλά τη μητρική του γλώσσα να έχει την ευχέρεια επιλογής μεταξύ ποικίλων εκφραστικών τρόπων και μέσων, προκειμένου να δημιουργήσει το δικό του ιδιαίτερο τρόπο ομιλίας και έκφρασης γενικότερα.

Α2. Ποια είναι τα δομικά μέρη της δεύτερης παραγράφου (Κι ακόμα… ικανότητας) του κειμένου;

Θεματική περίοδος: Κι ακόμα, ο κοινωνικός χαρακτήρας της γλώσσας υποδηλώνει ότι πρόκειται για ένα σύστημα το οποίο λειτουργεί πέρα και πριν από τα συγκεκριμένα άτομα.

Σχόλια / Λεπτομέρειες: Κάθε νέος άνθρωπος υποχρεώνεται να μαθαίνει και να χρησιμοποιεί τη μητρική του γλώσσα, γιατί σε αντίθετη περίπτωση διατρέχει τον κίνδυνο της περιθωριοποίησης ή και της απόρριψής του από την ομάδα. Και από την άποψη αυτή η κατάκτηση της μητρικής του γλώσσας δεν είναι απλώς μια ευγενική πρόσκληση προς το κάθε νέο άτομο αλλά, μέσα σε ορισμένα πλαίσια, πρέπει να νοείται ως κοινωνική επιταγή.

Κατακλείδα: Έτσι, η κοινωνικοποίηση του ατόμου και η επικοινωνία του με τα άλλα άτομα της γλωσσικής κοινότητας έρχεται ως αποτέλεσμα της κατάκτησης της μητρικής του γλώσσας, αλλά και ταυτόχρονα αποτελεί το αίτιο για περαιτέρω καλλιέργεια και βελτίωση της γλωσσικής του ικανότητας.

Α2.α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχάνεται η συνοχή μεταξύ των παραγράφων του κειμένου;

Η συνοχή της πρώτης με τη δεύτερη παράγραφο επιτυγχάνεται με τη φράση «κι ακόμα», ενώ η συνοχή της δεύτερης με την τρίτη παράγραφο επιτυγχάνεται με τη χρήση του συνδέσμου «όμως».

Α2.β. Τι δηλώνουν οι λέξεις αυτές;

- Κι ακόμη: προσθήκη, συμπλήρωση

- όμως: αντίθεση

Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην πρώτη παράγραφο (Ο πρώτος κώδικας… απομόνωση) στη δεύτερη παράγραφο (Κι ακόμα… ικανότητας) του κειμένου.

- Η μητρική γλώσσα αποτελεί το κυριότερο μέσο για την ένταξη στην κοινότητα.

- Η γνώση της μητρικής γλώσσας συνιστά αναγκαία προϋπόθεση για την κοινωνικοποίηση του ατόμου.

Β1. «Στο πλαίσιο […] της χρήσης της μητρικής γλώσσας το κάθε άτομο δημιουργεί το προσωπικό του ύφος και προβάλλει την ατομικότητά του»

Χρησιμοποιώντας την παραπάνω περίοδο λόγου, να δημιουργήσετε μία παράγραφο 60-80 λέξεων.

Στο πλαίσιο της χρήσης της μητρικής γλώσσας το κάθε άτομο δημιουργεί το προσωπικό του ύφος και προβάλλει την ατομικότητά του. Αυτό σημαίνει πως παρά το γεγονός ότι υπάρχουν συγκεκριμένοι κοινωνικοί κανόνες που διαμορφώνουν, ως ένα βαθμό, τον τρόπο χρήσης της γλώσσας, το άτομο συνεχίζει να έχει την ελευθερία και τη δυνατότητα να αξιοποιήσει το πλήθος των εκφραστικών τρόπων της γλώσσας προκειμένου να δημιουργήσει τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο ομιλίας και έκφρασης. Έτσι, το κάθε άτομο μπορεί μέσω της γλώσσας να εξωτερικεύσει ποικίλα στοιχεία της προσωπικότητάς του, προσαρμόζοντας επί της ουσίας τη γλωσσική του έκφραση στους τρόπους εκείνους που φανερώνουν πληρέστερα τον ατομικό του τρόπο σκέψης.

Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: γνώση της μητρικής γλώσσας, προϋπόθεση για επικοινωνία, κίνδυνο της περιθωριοποίησης, κοινωνικοποίηση του ατόμου, καλλιέργεια και βελτίωση της γλωσσικής [του] ικανότητας.

Η γνώση της μητρικής γλώσσας συνιστά αναγκαία προϋπόθεση για την κοινωνικοποίηση του ατόμου, εφόσον μόνο μέσω αυτής είναι εφικτή η επικοινωνία με τα υπόλοιπα άτομα του κοινωνικού συνόλου. Βασική προϋπόθεση, λοιπόν, για την επικοινωνία των ανθρώπων η μητρική γλώσσα, και συνάμα αναγκαίο μέσο για την αποτροπή του κινδύνου περιθωριοποίησής τους, καθώς είναι ο κώδικας εκείνος που επιτρέπει την ομαλή συνύπαρξη και συνεννόηση με τους άλλους. Δεν προκαλεί, επομένως, έκπληξη το γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για την καλλιέργεια και βελτίωση της γλωσσικής τους ικανότητας.  

Β1.α. Να γράψετε μία συνώνυμη λέξη ή ισοδύναμη φράση για καθεμιά από τις λέξεις με την έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: βασικότερη, ορισμένα, αποτέλεσμα, ταυτόχρονα, βελτίωση.

Βασικότερη: σημαντικότερη

Ορισμένα: συγκεκριμένα

Αποτέλεσμα: συνέπεια

Ταυτόχρονα: συγχρόνως

Βελτίωση: καλυτέρευση

Β1.β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση χρησιμοποιώντας καθεμιά από τις συνώνυμες λέξεις ή ισοδύναμες φράσεις.

- Η σημαντικότερη, ίσως, υποχρέωση της κυβέρνησης στις μέρες μας είναι η αποτελεσματική καταπολέμηση του φαινομένου της ανεργίας.

- Υπάρχουν συγκεκριμένα κριτήρια που οφείλει να πληροί ο υποψήφιος για τη θέση.

- Η επιδείνωση του οικονομικού κλίματος αποτελεί συνέπεια της μακρόχρονης κακοδιαχείρισης του τόπου.

- Ο ομιλητής οφείλει συγχρόνως με την εκφορά του λόγου να παρατηρεί και τους ακροατές του, ώστε να είναι βέβαιος πως γίνεται κατανοητός.

- Ο υπουργός έχει θέσει στόχο να επιτύχει την καλυτέρευση της οικονομικής απόδοσης της χώρας.

Β2. Να επισημάνετε στο κείμενο τρεις λέξεις ή φράσεις που ανήκουν σε ειδικό λεξιλόγιο.

- κώδικας επικοινωνίας

- κοινωνικός θεσμός

- κοινωνική επιταγή  

Β2.α. Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικός / δηλωτικός ή μεταφορικός / συνυποδηλωτικός;

Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικός.

Β2.β. Να δώσετε έναν δικό σας μεταφορικό / συνυποδηλωτικό τίτλο στο κείμενο.

- Η γλώσσα αποτελεί την απάντηση στον κίνδυνο απομόνωσης του ατόμου!

Β2. Ο συγγραφέας, στην πρώτη παράγραφο (Ο πρώτος κώδικας… απομόνωση) του κειμένου, χρησιμοποιεί σε ορισμένες προτάσεις στοιχεία προφορικού λόγου.

1. Να επισημάνετε τις προτάσεις αυτές.

- Χρησιμοποιούμε την ομιλία για να έρθουμε σε επαφή με τους άλλους.

- Για να μην είμαστε μόνοι ή αποξενωμένοι.

2. Να επαναδιατυπώσετε τις προτάσεις με τρόπο ώστε το ύφος να γίνει πιο επίσημο.

- Χρησιμοποιούμε την ομιλία ως μέσο προσέγγισης των άλλων ατόμων.

- Προκειμένου να αποφύγουμε τη μοναξιά ή τον κοινωνικό αποκλεισμό.