Έκθεση Α΄ Λυκείου: Σχέσεις γονέων-εφήβων

Martin Stranka

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Σχέσεις γονέων-εφήβων

Μελετώντας κανείς τις σχέσεις των εφήβων και των γονέων μέσα από το πρίσμα της επικράτησης ενός γενικότερου πνεύματος ελευθερίας αντιλαμβάνεται ότι ο διάλογος αποτελεί ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της ομαλής λειτουργίας της οικογένειας. Όταν οι γονείς συζητούν με τους εφήβους για όλα σχεδόν τα θέματα που τους απασχολούν και όταν οι τυχόν διαφοροποιήσεις ή και εντάσεις στις σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας επιλύονται με τον εποικοδομητικό διάλογο, τότε οι έφηβοι δομούν με μεγαλύτερη ευκολία και με αυτοπεποίθηση την ταυτότητά τους.

Κατ’ αρχάς, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διερεύνηση του ρόλου της μητέρας στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού. Η μητέρα αποτελεί για το παιδί, ιδίως στην εφηβική του ηλικία, το κύριο πρόσωπο αναφοράς, τη δεσπόζουσα μορφή με την οποία ο έφηβος αναπτύσσει έντονη αμφίδρομη σχέση, σχέση αλληλεπίδρασης και αλληλοσυμπλήρωσης. Η σχέση του παιδιού με τη μητέρα είναι περισσότερο συνδεδεμένη με τη φυσική και ψυχική υγεία του παιδιού για λόγους μερικώς βιολογικούς, αλλά κυρίως κοινωνικούς, καθώς η μητέρα είναι βασικός φορέας κοινωνικοποίησης.

Αντίθετα, ο ρόλος του πατέρα είναι κοινωνικά περιορισμένος. Ασφαλώς, η διαφορετική, και συνήθως μικρότερη χρονικά, εμπλοκή του πατέρα με το παιδί δεν σημαίνει ότι ο ρόλος του είναι λιγότερο σημαντικός. Ο πατέρας κατέχει σημαντική θέση στην εξελικτική πορεία του παιδιού. Η συνεισφορά του είναι πολύτιμη για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της κοινωνικοποίησης του παιδιού. Επιπλέον, ο ρόλος του πατέρα αναδεικνύεται ιδιαίτερα καθοριστικός κατά την περίοδο της εφηβείας, τόσο για την έφηβη κόρη, στο υποσυνείδητο της οποίας καταγράφεται ως πρότυπο που θα καθορίσει τις μελλοντικές επιλογές ως προς τον σύντροφό της, όσο και για τον γιο, ως ανδρικό πρότυπο προς μίμηση.

Φυσικά, όταν και οι δυο γονείς είναι παρόντες, διαθέτουν σχεδόν ίσο χρόνο να συζητήσουν, να ελέγξουν και να εκθέσουν τις απόψεις τους σε θέματα κυρίως επαγγελματικού προσανατολισμού. Ωστόσο, οι μητέρες είναι πιο πρόθυμες να επεκταθούν και να συζητήσουν με τους εφήβους και πιο προσωπικά τους θέματα, όπως η επιλογή φίλων ή η διασκέδασή τους. Οι έφηβοι, όμως, φαίνεται να δηλώνουν πως η άποψη του πατέρα είναι πιο καθοριστική σε άλλους τομείς, όπως οι θρησκευτικές και πολιτικές πεποιθήσεις. Οι περισσότερες διαφοροποιήσεις αφορούν στην παρατήρηση μιας αυξημένης αυστηρότητας κυρίως του πατέρα προς τις κόρες στον τομέα της διασκέδασης και της επιλογής φίλων.

Βέβαια στις μέρες μας, o θεσμός της οικογένειας με τη μορφή που τον γνωρίζαμε στο παρελθόν έχει διαφοροποιηθεί. Δυστυχώς, ο χρόνος ενασχόλησης των γονέων με τους εφήβους είναι σαφέστατα μειωμένος σε σχέση με το παρελθόν και συνεχίζει να μειώνεται διαρκώς, λόγω του φόρτου εργασίας των γονέων και του πλήθους των λοιπών ενασχολήσεων. Αλλά και οι ίδιοι οι έφηβοι με τη σειρά τους, εκτός από το εξαντλητικό σχολικό ωράριο, είναι υποχρεωμένοι να ανταποκριθούν και σε ένα πλήθος ρόλων και ασχολιών, γεγονός που ελαττώνει τον ελεύθερο χρόνο για ενδοοικογενειακές διαπροσωπικές σχέσεις.

Ασφαλώς το επίπεδο και η ποιότητα της επικοινωνίας μεταξύ των γονέων επηρεάζουν άμεσα τη συναισθηματική και κοινωνική έκφραση των εφήβων. Η εκτίμηση και ο σεβασμός μεταξύ των γονέων έχουν σημαντικό αντίκτυπο και στον τρόπο έκφρασης της εκτίμησης και του σεβασμού των εφήβων, τόσο προς τους γονείς τους, όσο και προς τους άλλους συγγενείς και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Ειδικότερα, έχει παρατηρηθεί ότι η θετική συμπεριφορά του πατέρα προς τη μητέρα προσφέρει ιδιαίτερη ικανοποίηση στους εφήβους. Επομένως, αναδεικνύεται ιδιαίτερα σημαντικός ο ρόλος των γονέων στη δόμηση μιας υγιούς και δημιουργικής σχέσης με τον επαναστατημένο και σαστισμένο έφηβο των ημερών μας.

Ε. Μακρή-Μπότσαρη. (2008). Σύγχρονα προβλήματα εφήβων. Αθήνα: ΕΚΠΑ-ΑΣΠΑΙΤΕ, από το διαδίκτυο (διασκευή).

δεσπόζουσα: κυρίαρχη

αμφίδρομη: αμφίπλευρη, από δύο πλευρές

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. Γιατί οι γονείς και οι έφηβοι, σύμφωνα με τη συγγραφέα του κειμένου, δεν επικοινωνούν αποτελεσματικά μεταξύ τους; (60-80 λέξεις)

Η μη αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ γονέων και εφήβων συνιστά απόρροια της έλλειψης επαρκούς χρόνου για τη δόμηση ουσιαστικών σχέσεων. Ο φόρτος εργασίας των γονέων, καθώς και οι ποικίλες άλλες καθημερινές ενασχολήσεις και υποχρεώσεις έχουν ήδη περιορίσει το διαθέσιμο προς επικοινωνία χρόνο τους και συνεχίζουν να τον μειώνουν διαρκώς. Παρόμοιο πρόβλημα, άλλωστε, αντιμετωπίζουν και οι έφηβοι, εφόσον πέρα από τις σχολικές τους υποχρεώσεις έχουν και πλήθος άλλων καθημερινών ασχολιών που τους στερούν τελικά μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου τους. Έτσι, οι διαπροσωπικές σχέσεις στο πλαίσιο της οικογένειας περιορίζονται δραματικά με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ανάλογη ποιότητα επικοινωνίας με αυτή του παρελθόντος.

Α1. Γιατί, σύμφωνα με το κείμενο, ο ρόλος της μητέρας είναι σημαντικός για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού την περίοδο της εφηβείας; (60-80 λέξεις)

Ο ρόλος της μητέρας είναι ιδιαίτερα σημαντικός στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού κατά την περίοδο της εφηβείας, μιας κι η μητέρα αποτελεί το κύριο πρόσωπο αναφοράς στη ζωή του. Ο έφηβος τείνει να αναπτύσσει με τη μητέρα του μια έντονη αμφίδρομη σχέση∙ μια σχέση αλληλεπίδρασης, μα και αλληλοσυμπλήρωσης. Η μητέρα αποτελεί επί της ουσίας το βασικότερο φορέα κοινωνικοποίησης, αλλά και έναν κατά πολύ προθυμότερο συνομιλητή σε σχέση με τον πατέρα. Με τη μητέρα ο έφηβος συζητά και πιο προσωπικά του θέματα, πέρα από τα του επαγγελματικού του προσανατολισμού, όπως είναι η επιλογή των φίλων του, αλλά και η διασκέδασή του.

Α1. Βασιζόμενοι στο κείμενο, να χαρακτηρίσετε με Σωστό ή Λάθος τις ακόλουθες προτάσεις:

1. Ο διάλογος δεν αποτελεί ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της ομαλής λειτουργίας της οικογένειας. = Λάθος

2. Ο ρόλος της μητέρας δεν είναι κυρίαρχος στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του εφήβου. = Λάθος

3. Ο θεσμός της οικογένειας με τη μορφή που τον γνωρίζαμε στο παρελθόν έχει διαφοροποιηθεί. = Σωστό

4. Συγκριτικά με το παρελθόν ο χρόνος που αφιερώνουν οι σημερινοί γονείς στα παιδιά τους δεν έχει μειωθεί. = Λάθος

5. Η εκτίμηση και ο σεβασμός μεταξύ των γονέων επηρεάζει καθοριστικά και τον σεβασμό που εκδηλώνουν οι έφηβοι προς τους γονείς. = Σωστό

Α2. Να επισημάνετε πέντε διαρθρωτικές λέξεις του κειμένου που συνδέουν τις παραγράφους μεταξύ τους.

- Κατ’ αρχάς

- Αντίθετα

- Φυσικά

- Βέβαια

- Ασφαλώς

Α2. Με ποια διαρθρωτική λέξη επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στη δεύτερη και την τρίτη παράγραφο του κειμένου; Τι δηλώνει η συγκεκριμένη διαρθρωτική λέξη;

Η συνοχή ανάμεσα στη 2^η και την 3^η παράγραφο επιτυγχάνεται με τη χρήση της διαρθρωτικής λέξης «αντίθετα», η οποία δηλώνει, φυσικά, αντίθεση σε σχέση με το περιεχόμενο που έχει μόλις προηγηθεί.

Α2. Να γράψετε τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγράφου (Αντίθετα,… προς μίμηση) του κειμένου.

Θεματική περίοδος: Αντίθετα, ο ρόλος του πατέρα είναι κοινωνικά περιορισμένος. Σχόλια / Λεπτομέρειες: Ασφαλώς, η διαφορετική, και συνήθως μικρότερη χρονικά, εμπλοκή του πατέρα με το παιδί δεν σημαίνει ότι ο ρόλος του είναι λιγότερο σημαντικός. Ο πατέρας κατέχει σημαντική θέση στην εξελικτική πορεία του παιδιού. Η συνεισφορά του είναι πολύτιμη για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της κοινωνικοποίησης του παιδιού. Επιπλέον, ο ρόλος του πατέρα αναδεικνύεται ιδιαίτερα καθοριστικός κατά την περίοδο της εφηβείας, τόσο για την έφηβη κόρη, στο υποσυνείδητο της οποίας καταγράφεται ως πρότυπο που θα καθορίσει τις μελλοντικές επιλογές ως προς τον σύντροφό της, όσο και για τον γιο, ως ανδρικό πρότυπο προς μίμηση.

Κατακλείδα: ---

Β1. Να δημιουργήσετε μία πρόταση χρησιμοποιώντας καθεμιά συνώνυμη λέξη ή ισοδύναμη φράση των λέξεων με έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: συζητούν, συνεισφορά, καθοριστική, διαφοροποιηθεί, μειώνεται.

- Πρόκειται για αυταρχικούς ανθρώπους που ουδέποτε διαλέγονται, αποφασίζουν και διατάζουν.

- Ο ίδιος δεν ωφελήθηκε, η πράξη του ήταν καθαρά μια προσφορά στο κοινωνικό σύνολο.

- Οι διασυνδέσεις του με υψηλά πρόσωπα έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στην εξέλιξή του.

- Χρειάστηκε να μεταβληθεί σε τύραννο, για να μπορέσει να τους επιβληθεί.

- Η παραγωγή γεωργικών προϊόντων έχει ελαττωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια.

Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: εποικοδομητικό διάλογο, θεσμός της οικογένειας, εξαντλητικό σχολικό ωράριο, ελεύθερο χρόνο, διαπροσωπικές σχέσεις.

Ο εποικοδομητικός διάλογος αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για τη δημιουργία υγιών σχέσεων ανάμεσα στους γονείς και τους εφήβους. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ολοένα και πιο έντονα η απουσία του, καθώς τόσο οι γονείς όσο και τα παιδιά έχουν ελάχιστο ελεύθερο χρόνο. Η εργασία και οι υποχρεώσεις των γονιών από τη μία και το εξαντλητικό σχολικό ωράριο των παιδιών από την άλλη, εκμηδενίζουν σχεδόν τις διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ τους, κλονίζοντας ό,τι συνιστά κυρίως το θεμέλιο του θεσμού της οικογένειας.  

Β1. Να γράψετε την αντιστοίχιση των λέξεων της στήλης Α με τις λέξεις της στήλης Β, οι οποίες είναι συνώνυμες ή σημασιολογικά ισοδύναμες (δύο λέξεις της στήλης Β περισσεύουν):

Στήλη Α

1. Πρότυπο

2. Σημαντικός

3. Εμπλοκή

4. Συζητούν

5. Εξαντλητικό

Στήλη Β

α. Προσδιοριστικός

β. Υπόδειγμα

γ. Σπουδαίος

δ. Ξεκούραση

ε. Ανάμειξη

στ. Διαλέγονται

ζ. Κουραστικό

1. Πρότυπο / β. Υπόδειγμα

2. Σημαντικός / γ. Σπουδαίος

3. Εμπλοκή / ε. Ανάμειξη

4. Συζητούν / στ. Διαλέγονται

5. Εξαντλητικό / ζ. Κουραστικό

Β2. Να δημιουργήσετε τρεις δικές σας προτάσεις με τις λέξεις των παρακάτω προτάσεων με έντονη γραφή (μία σε κάθε πρόταση) με την κυριολεκτική / δηλωτική ή τη μεταφορική / συνυποδηλωτική τους σημασία.

1. Οι τυχόν διαφοροποιήσεις ή και εντάσεις στις σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας επιλύονται με τον εποικοδομητικό διάλογο.

2. Οι έφηβοι δομούν με μεγαλύτερη ευκολία και αυτοπεποίθηση την ταυτότητά τους.

3. Η εκτίμηση και ο σεβασμός μεταξύ των γονέων έχουν σημαντικό αντίκτυπο και στον τρόπο έκφρασης της εκτίμησης και του σεβασμού των εφήβων.

- Ο υπουργός χαρακτήρισε πολύ εποικοδομητική τη συνάντηση με τους συνδικαλιστές. (μεταφορική)

- Η ομιλία του δομείται σε τρεις θεματικές ενότητες. (κυριολεκτική)

- Ο πόλεμος στη γειτονική χώρα είχε σοβαρό αντίκτυπο στην τουριστική μας κίνηση. (κυριολεκτική)

Β2.α. Να δώσετε έναν δικό σας κυριολεκτικό / δηλωτικό τίτλο στο κείμενο.

- Η σημαντική προσφορά των γονιών στην ορθή εξέλιξη των εφήβων.

Β2.β. Να δώσετε έναν δικό σας μεταφορικό / συνυποδηλωτικό τίτλο στο κείμενο.

- Ο διάλογος και η ελευθερία είναι τα θεμέλια μιας υγιούς σχέσης μεταξύ γονιών και εφήβων.

Β2. Να επισημάνετε τρεις λέξεις του κειμένου που χρησιμοποιούνται μεταφορικά / συνυποδηλωτικά και να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

Μελετώντας κανείς τις σχέσεις των εφήβων και των γονέων μέσα από το πρίσμα της επικράτησης…

… επιλύονται με τον εποικοδομητικό διάλογο, τότε οι έφηβοι δομούν με μεγαλύτερη ευκολία και με αυτοπεποίθηση την ταυτότητά τους

Η μεταφορική χρήση των λέξεων προσδίδει στο κείμενο μεγαλύτερη παραστατικότητα και το διανθίζει νοηματικά, μιας και επιτρέπει αναγνώσεις που συχνά βασίζονται σε συνειρμικές διασυνδέσεις. Για παράδειγμα, η λέξη πρίσμα σε κυριολεκτικό επίπεδο σημαίνει το διαφανές σώμα που προκαλεί τη διάθλαση μιας φωτεινής ακτίνας σε φάσμα, μεταφορικά, όμως, υποδηλώνει την οπτική γωνία υπό την οποία βλέπει ή κρίνει κανείς κάτι. Η σύνδεση της μεταφορικής με την κυριολεκτική σημασία γίνεται στη βάση ενός συνειρμού που εμπλουτίζει νοηματικά τη χρήση της λέξης αυτής. Ενώ το ρήμα δομώ που μας παραπέμπει σε κυριολεκτικό επίπεδο στη διάρθρωση επιμέρους συστατικών προκειμένου να προκύψει ένα ενιαίο σύνολο, χρησιμοποιείται κατά τρόπο μεταφορικό, ώστε να αποδώσει την αίσθηση πως η ταυτότητα του ανθρώπου είναι ουσιαστικά ένα δημιούργημα πολλών επιμέρους στοιχείων.