Έκθεση Α΄ Λυκείου: Διάλεκτοι και Εκπαίδευση

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Διάλεκτοι και Εκπαίδευση

Η εκπαίδευση σήμερα αντιμετωπίζει τις διάφορες γεωγραφικές και κοινωνικές ποικιλίες μιας γλώσσας σε άμεση σχέση και εξάρτηση με την πρότυπη γλωσσική μορφή, που θεωρείται σωστό να χρησιμοποιούν οι ομιλητές της, τουλάχιστον στις δημόσιες και επίσημες περιστάσεις. Όσο μεγαλύτερο κύρος και διάδοση έχει η πρότυπη αυτή γλώσσα, τόσο περισσότερο περιορίζει τη χρήση των άλλων γλωσσικών ποικιλιών.

Όπως, όμως, έχει επισημάνει ο Μ. Τριανταφυλλίδης «οι διάλεκτοι ενός λαού είναι κι αυτές μια από τις πολυτιμότερες πηγές για τον πλουτισμό της γραφόμενης γλώσσας του και θα ήταν λάθος και ασυχώρετη στενοκεφαλιά, αν ήθελε κανείς να αποκλείσει από την κοινή γλώσσα καθεμιά όμορφη λέξη, έναν τύπο που εκφράζει κάτι ξεχωριστό, έναν ιδιωματισμό, μόνο και μόνο γιατί έτυχε να είναι διαλεκτικός. Όλες οι ξένες γλώσσες έχουν πλουτιστεί από τα ιδιώματα και πολλές φορές μάλιστα μεγάλοι λογοτέχνες συνειδητά εργάστηκαν γι’ αυτόν τον σκοπό».

Η πρότυπη γλώσσα που περιέχει και διαλεκτικά στοιχεία έχει το πλεονέκτημα να εκφράζει με απόλυτη ακρίβεια οποιαδήποτε σκέψη σε οποιοδήποτε τόπο, χρόνο και γλωσσικό περιβάλλον. Αν και δεν είναι δυνατή η συστηματική και γενικευμένη διδασκαλία των νεοελληνικών γλωσσικών διαλέκτων, όπως η ποντιακή ή η διδασκαλία των «ειδικών γλωσσών», όπως είναι λόγου χάριν η γλώσσα του ποδοσφαίρου, παρ’ όλα αυτά, επειδή η γλώσσα είναι ένας ζωντανός οργανισμός, δεν θα έπρεπε να αποκλειστούν από τη γλωσσική διδασκαλία ορισμένες ιδιωματικές ή διαλεκτικές φράσεις των οποίων η χρήση έχει γενικευθεί. Επίσης, καλό θα ήταν να γίνεται αναφορά στις διάφορες διαλέκτους της επίσημης γλώσσας, έτσι ώστε οι μαθητές να την κατανοούν καλύτερα και να είναι έτοιμοι να σταθούν σε οποιοδήποτε περιβάλλον βρεθούν και να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά.

Οι διαπιστώσεις αυτές φανερώνουν τη σημασία των ποικίλων διαλέκτων για τη γλωσσική εκπαίδευση. Με τη γνώση των διαλεκτικών στοιχείων θα απαλλαγούμε από κάποια στερεότυπα σε σχέση με αυτές, όπως για παράδειγμα: «αυτοί μιλούν χωριάτικα». Είναι, επίσης, χρήσιμο οι εκπαιδευτικοί να μη σταματούν στη μνεία κάποιων διαλεκτικών λέξεων, αλλά να εμβαθύνουν κάπως σε αυτές, ώστε τα παιδιά πραγματικά να κατανοούν την αξία τους και τη συμβολή τους στη δόμηση της επίσημης γλώσσας.

μνεία: αναφορά 

Τ. Μακρογιάννη, Αθ. Μιχάλης, Β. Καζούλη, από το διαδίκτυο. (2009) Διάλεκτοι και Εκπαίδευση. Πρακτικά 5ου Πανελλήνιου Συνέδριου Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. Ποιο είναι, σύμφωνα με το κείμενο, το πλεονέκτημα της ελληνικής γλώσσας; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.(60-80 λέξεις)

Η ύπαρξη διάφορων γεωγραφικών αλλά και κοινωνικών ποικιλιών αποτελεί ένα σημαντικό πλεονέκτημα για την ελληνική γλώσσα, μιας και συνιστά μια σημαντική πηγή πλουτισμού της επίσημης γραφόμενης γλώσσας. Τα διαλεκτικά αυτά στοιχεία και οι διάφοροι ιδιωματισμοί προσφέρουν τη δυνατότητα να εκφραστεί με ακρίβεια οποιαδήποτε ιδέα χρειαστεί σ’ όποιον τόπο ή χρόνο. Είναι, άρα, σημαντικό να γίνει αντιληπτό πως οι μαθητές θα πρέπει να έρθουν σ’ επαφή με τις διαλέκτους και τους ιδιωματισμούς, προκειμένου να είναι σε θέση να εκμεταλλευτούν πλήρως όλες τις δυνατότητες του ζωντανού αυτού οργανισμού που ονομάζουμε ελληνική γλώσσα.

Α1. Πώς πρέπει, σύμφωνα με το κείμενο, να αντιμετωπίζονται οι γλωσσικές και κοινωνικές διάλεκτοι στην εκπαίδευση; (60-80 λέξεις)

Παρά το γεγονός ότι οι γλωσσικές και κοινωνικές διάλεκτοι δεν μπορούν να διδαχθούν συστηματικά στο πλαίσιο της σχολικής εκπαίδευσης, εντούτοις δεν θα πρέπει να παραγνωρίζονται πλήρως. Ορισμένες ιδιωματικές ή διαλεκτικές φράσεις των οποίων η χρήση έχει γενικευθεί, είναι θεμιτό να περιλαμβάνονται στη γλωσσική διδασκαλία. Ενώ, σημαντικό είναι να γίνονται αναφορές στις διάφορες διαλέκτους, ώστε οι μαθητές να κατανοούν καλύτερα την επίσημη γλώσσα και τις πηγές της. Χρήσιμο, ως προς αυτό, θα ήταν το να μην περιορίζονται οι διδάσκοντες στην αναφορά και μόνο κάποιων διαλεκτικών λέξεων, αλλά να εμβαθύνουν σε αυτές, προκειμένου οι μαθητές να αντιλαμβάνονται πραγματικά την αξία τους και τη συμβολή τους στη διαμόρφωση της επίσημης γλώσσας.

Α1. Ποια είναι, σύμφωνα με την άποψη του Μ. Τριανταφυλλίδη, η σημασία των διαλέκτων; (60-80 λέξεις)

Σύμφωνα με την άποψη του Μ. Τριανταφυλλίδη η σημασία των διαλέκτων έγκειται στο ότι αποτελούν πολύτιμες πηγές για τον πλουτισμό της γραφόμενης γλώσσας. Επισημαίνει, μάλιστα, πως συνιστά καίριο λάθος το να επιχειρεί κάποιος να αποκλείσει από την κοινή ελληνική γλώσσα κάθε όμορφη λέξη και κάθε τύπο που εκφράζει κάτι το ξεχωριστό, με μόνο κριτήριο το γεγονός ότι αποτελούν ιδιωματισμούς. Άλλωστε, όπως τονίζει, όλες οι ξένες γλώσσες έχουν εμπλουτιστεί από τα δικά τους ιδιώματα και πολλές φορές αυτό έχει επιτευχθεί χάρη στην προσπάθεια μεγάλων λογοτεχνών που εργάστηκαν συνειδητά για να επιτύχουν ακριβώς αυτό.

Α2. Να δώσετε έναν πλαγιότιτλο στη δεύτερη παράγραφο (Όπως,… τον σκοπό) και έναν στην τρίτη παράγραφο (Η πρότυπη… αποτελεσματικά) του κειμένου.

2^η παράγραφος: Οι διάλεκτοι είναι πολύτιμη πηγή πλουτισμού της γραφόμενης γλώσσας.

3^η παράγραφος: Τα διαλεκτικά στοιχεία ενισχύουν την εκφραστική δύναμη της γλώσσας.

Α2. Να δώσετε έναν πλαγιότιτλο σε κάθε παράγραφο του κειμένου.

1^η παράγραφος: Οι γεωγραφικές και κοινωνικές ποικιλίες της γλώσσας στην εκπαίδευση.

2^η παράγραφος: Οι διάλεκτοι ως πολύτιμη πηγή πλουτισμού της γραφόμενης γλώσσας.

3^η παράγραφος: Τα διαλεκτικά στοιχεία ενισχύουν την εκφραστική δύναμη της γλώσσας.

4^η παράγραφος: Η σημασία των διαλέκτων για τη γλωσσική εκπαίδευση.

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τελευταίας παραγράφου (Οι διαπιστώσεις,… γλώσσας) του κειμένου;

Θεματική περίοδος: Οι διαπιστώσεις αυτές φανερώνουν τη σημασία των ποικίλων διαλέκτων για τη γλωσσική εκπαίδευση.

Σχόλια / Λεπτομέρειες: Με τη γνώση των διαλεκτικών στοιχείων θα απαλλαγούμε από κάποια στερεότυπα σε σχέση με αυτές, όπως για παράδειγμα: «αυτοί μιλούν χωριάτικα». Είναι, επίσης, χρήσιμο οι εκπαιδευτικοί να μη σταματούν στη μνεία κάποιων διαλεκτικών λέξεων, αλλά να εμβαθύνουν κάπως σε αυτές, ώστε τα παιδιά πραγματικά να κατανοούν την αξία τους και τη συμβολή τους στη δόμηση της επίσημης γλώσσας.

Κατακλείδα: ---

Β1. Να δημιουργήσετε μία πρόταση χρησιμοποιώντας καθένα από τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων του κειμένου με την έντονη γραφή: περισσότερο, όμορφη, συνειδητά, επίσημης, γνώση.

- Η δωρεά αυτή ήταν το λιγότερο που μπορούσαμε να κάνουμε για τα παιδιά που έχουν την ανάγκη μας.

- Παίζει άσχημο παιχνίδι και θα το πληρώσει ακριβά.

- Το ενδιαφέρον στα έργα του δεν προκύπτει τόσο από τις συνειδητές επιδράσεις που έχει δεχτεί όσο από τις ασυνείδητες.

- Τις ημέρες των διακοπών του Πάσχα ο πρωθυπουργός θα πραγματοποιήσει ανεπίσημη επίσκεψη στην Ελβετία.

- Μόνη η άγνοια του αξιοποίνου δεν αρκεί για να αποκλείσει τον καταλογισμό.

Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: γλώσσας, εκφράζει, σκοπό, πλεονέκτημα, επικοινωνήσουν αποτελεσματικά.

Η ιδιαίτερη σημασία της γλώσσας έγκειται στο γεγονός ότι επιτρέπει στα άτομα να εκφράζουν τις ιδέες και τα συναισθήματά τους και καθιστά έτσι πιο ουσιαστική την επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους. Βασικός σκοπός, άρα, του εκπαιδευτικού συστήματος οφείλει να είναι η άρτια εκμάθηση της γλώσσας, προκειμένου οι νέοι να μπορούν να αξιοποιούν στο έπακρο τα πλεονεκτήματα που τους προσφέρει η δυνατότητα να επικοινωνούν αποτελεσματικά με τους συνανθρώπους τους. Πλεονεκτήματα που αφορούν τόσο τις διαπροσωπικές όσο και τις επαγγελματικές τους σχέσεις.

Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: γλώσσα, εκφράζει, ζωντανός οργανισμός, γλωσσική διδασκαλία, κατανοούν την αξία.

Η γλώσσα αποτελεί έναν ζωντανό οργανισμό που εξελίσσεται συνεχώς και που επιβιώνει με το να προσαρμόζεται στις εκφραστικές ανάγκες της κάθε εποχής. Είναι, άρα, σημαντικό να μπορούν οι μαθητές μέσω της γλωσσικής διδασκαλίας να έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν τα ποικίλα εξελικτικά στάδια της ελληνικής γλώσσας, ώστε να κατανοήσουν πληρέστερα την αξία, αλλά και τη δυναμική της. Η γλώσσα, άλλωστε, είναι εκείνη που επιτρέπει σε κάθε άνθρωπο να εκφράζει κάθε πιθανό του συναίσθημα, όπως και κάθε ιδέα και άποψή του.

Β2. Να επισημάνετε ποιες από τις παρακάτω φράσεις / προτάσεις του κειμένου χρησιμοποιούνται με κυριολεκτική / δηλωτική και ποιες με μεταφορική / συνυποδηλωτική σημασία:

1. «διδασκαλία των νεοελληνικών γλωσσικών διαλέκτων»

= Κυριολεκτική

2. «η γλώσσα είναι ένας ζωντανός οργανισμός»

= Μεταφορική

3. «μια από τις πολυτιμότερες πηγές για τον πλουτισμό της [γραφόμενης] γλώσσας»

= Μεταφορική  

Β2.α. Να δώσετε έναν δικό σας τίτλο στο κείμενο.

Οι διάλεκτοι ως πηγές πλουτισμού της γραφόμενης γλώσσας.

Β2.β. Να προσδιορίσετε αν ο τίτλος που δώσατε στο κείμενο είναι κυριολεκτικός / δηλωτικός ή μεταφορικός / συνυποδηλωτικός.

Ο τίτλος είναι μεταφορικός.

Β2. Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών σε καθεμιά από τις παρακάτω φράσεις/προτάσεις του κειμένου:

1. «οι διάλεκτοι ενός λαού… γι’ αυτόν τον σκοπό» (στη δεύτερη παράγραφο)

Η φράση τίθεται σε εισαγωγικά διότι αποτελεί αυτούσια παράθεση μιας άποψης που έχει εκφράσει ο Μ. Τριανταφυλλίδης.

2. «ειδικών γλωσσών»

Η φράση τίθεται σε εισαγωγικά διότι αποτελεί ορολογία της γλωσσολογίας.

3. «αυτοί μιλούν χωριάτικα»

Η φράση τίθεται σε εισαγωγικά διότι αποτελεί στερεότυπη προφορική διατύπωση που χρησιμοποιείται συχνά από ανθρώπους που «περιφρονούν» τα ιδιώματα και τους ιδιωματισμούς.