Έκθεση Β΄ Λυκείου: Οι «συνομιλίες της απουσίας» στους χώρους κοινωνικής δικτύωσης

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Οι «συνομιλίες της απουσίας» στους χώρους κοινωνικής δικτύωσης

Η ολοένα και αυξανόμενη χρήση του κυβερνοχώρου δείχνει ότι το διαδίκτυο ανταποκρίνεται στις ανάγκες επικοινωνίας των νέων, γιατί τους επιτρέπει να περνούν μεγάλο μέρος της ημέρας τους συνομιλώντας με γνωστούς και άγνωστους συνομηλίκους. Αλλά αυτή η διαδικτυακή λάμψη οδηγεί ορισμένους νέους -συνήθως αυτούς που έχουν δύσκολες σχέσεις στην πραγματική ζωή– να αναπτύξουν επικίνδυνες συνάφειες με άγνωστους ανθρώπους ή να υποστούν διαδικτυακή κακοποίηση.

Σταδιακά, το διαδίκτυο εξελίσσεται σε μια πολυπληθή, εικονική, παγκόσμια «περαντζάδα», αντικαθιστώντας όλο και περισσότερο την παραδοσιακή βόλτα στην πλατεία. Οι χώροι κοινωνικής δικτύωσης, όπως π.χ. το Facebook, αντικαθιστούν τη χαμένη αίσθηση του ανήκειν σε μια κοινότητα και προσφέρουν τα αναγκαία κοινωνικά «χάδια» και σημάδια αναγνώρισης της ύπαρξης. Οι νέοι έχοντας αφήσει το φυσικό τους σώμα πίσω στον πραγματικό χώρο υπερβαίνουν τα όρια και τους περιορισμούς τους (συμπεριλαμβανομένου και του βιολογικού τους φύλου) και πειραματίζονται με διαφορετικές ταυτότητες και προσωπικότητες. Ταυτόχρονα, παραμένουν παγιδευμένοι σε εικονικές σχέσεις, που είναι ασφαλείς, ακριβώς επειδή είναι ελεγχόμενες. Εάν κάποτε συναντηθούν στον πραγματικό χωρο-χρόνο, δηλαδή ζωντανά με τον φίλο που απόκτησαν στο διαδίκτυο, συνήθως απογοητεύονται, ακριβώς επειδή η πραγματικότητα σχεδόν πάντοτε ματαιώνει τη φαντασίωση. Έτσι, για να βρει ο χρήστης ανακούφιση, επιστρέφει τις περισσότερες φορές στην ασφάλεια του εικονικού, περνώντας όλο και πιο πολλές ώρες μπροστά στην οθόνη του.

Αυτές οι «συνομιλίες της απουσίας» ανακουφίζουν από τις δυσκολίες της πραγματικής ζωής, αλλά είναι πιθανό να τροποποιούν καθοριστικά τον ψυχισμό. Σε αρκετές έρευνες, η ηλεκτρονικά διαμεσολαβημένη επικοινωνία στους νέους έχει συνδεθεί με αυξημένη κατάθλιψη, μοναξιά και αποξένωση, με αποτέλεσμα να γίνεται λόγος για ένα νέο αναδυόμενο προφίλ: όλο και περισσότεροι νέοι σήμερα νιώθουν θλιμμένοι, μόνοι και αποξενωμένοι και τείνουν να απορροφώνται σε διαδικτυακές περιπλανήσεις και συνάφειες.

Στη διάρκεια της εφηβείας, ειδικότερα, οι διαδικτυακές συναντήσεις φαίνεται να λειτουργούν παράλληλα και συμπληρωματικά με τις πραγματικές. Το γεγονός αυτό υπαγορεύει να εξετάσουμε αυτές τις δύο διαφορετικού τύπου δραστηριότητες, την «ψηφιακή» και την «πραγματική», σε συνδυασμό μεταξύ τους. Είναι πιθανό να αλληλεπιδρούν και να δρουν συμπληρωματικά, επηρεάζοντας η μία την άλλη, έως ότου καταλήξουν σαν συγκοινωνούντα δοχεία σε μία ομοιοστατική κατάσταση, η οποία ενδεχομένως μετατρέπει τους τρόπους του επικοινωνείν και του σχετίζεσθαι των σημερινών εφήβων.

Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τα ευρήματα διεθνών ερευνών, σύμφωνα με τα οποία η χρήση του διαδικτύου από κοινού με την παρακολούθηση τηλεόρασης και την τηλεφωνική συνομιλία αποτελούν τυπική συμπεριφορά για το 87% των εφήβων. Στη χώρα μας, σύμφωνα με το Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας, το 90% των ατόμων ηλικίας 16-20 ετών χρησιμοποιεί το διαδίκτυο, ενώ το 66% του παραπάνω ποσοστού ασχολείται με διαδικτυακές δραστηριότητες καθημερινά.

Ηλεκτρονικά διαμεσολαβημένη επικοινωνία: επικοινωνία που πραγματοποιείται μέσω κάποιας ηλεκτρονικής συσκευής

ομοιοστατική: ισόρροπη 

Α. Σιδηροπούλου (2010). Ποιοτική διερεύνηση της ψυχολογικής πτυχής της σχέσης των εφήβων με το διαδίκτυο: Χρήση, στάσεις και ανάγκες. Έρευνα. Πανεπιστήμιο Αθήνας: Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 80 –100 λέξεις.

Το διαδίκτυο καλύπτει την ανάγκη των νέων για καθημερινή επικοινωνία, χωρίς να ελλείπει ωστόσο το ενδεχόμενο επικίνδυνων συναναστροφών. Ιδίως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως είναι το Facebook, έχουν υποκαταστήσει τις παραδοσιακές βόλτες, επιτρέποντας στους νέους μια εναλλακτική μορφή επικοινωνίας με άπλετα όρια πειραματισμών ως προς την ταυτότητά τους, αφού αίρονται οι περιορισμοί της πραγματικής επαφής. Είναι, άλλωστε, οι δυσκολίες κι οι απογοητεύσεις της πραγματικής αυτής επαφής που εξωθούν πολλούς νέους στην αυξανόμενη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία, όμως, επηρεάζουν βαθύτατα τον ψυχισμό τους και αυξάνουν τα φαινόμενα κατάθλιψης και αποξένωσης. Κατά την εφηβεία, πάντως, η εικονική επικοινωνία μοιάζει να λειτουργεί παράλληλα και συμπληρωματικά με την πραγματική, δημιουργώντας την προσδοκία μιας πιθανής εξισορρόπησής τους. Το βέβαιο είναι πως το διαδίκτυο αποτελεί πια σημαντικό κομμάτι της καθημερινότητας των περισσότερων εφήβων.

B1. Σύμφωνα με το κείμενο, αρκετές έρευνες κάνουν λόγο για «ένα νέο αναδυόμενο προφίλ» των νέων, το οποίο συνδέεται με την αυξημένη χρήση του διαδικτύου και των ιστοχώρων κοινωνικής δικτύωσης. Ποια χαρακτηριστικά συνθέτουν το προφίλ αυτό; (60 –80 λέξεις)

Οι νέοι που προσκολλώνται πέραν του θεμιτού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κατορθώνουν μεν να αποφύγουν τις δυσκολίες της πραγματικής ζωής, βιώνουν όμως μια δραστική τροποποίηση του ψυχισμού τους. Αρκετές έρευνες, άλλωστε, φανερώνουν πως η συχνή καταφυγή στην ηλεκτρονικά διαμεσολαβημένη επικοινωνία έχει ως συνέπεια την ενίσχυση του αισθήματος μοναξιάς, την αποξένωση, αλλά και την αύξηση της κατάθλιψης. Τα χαρακτηριστικά, άρα, που συνθέτουν το καινούριο προφίλ των νέων ανθρώπων είναι η θλίψη, η μοναξιά, η αποξένωση και η ολοένα μεγαλύτερη απορρόφηση στις διαδικτυακές σχέσεις και περιπλανήσεις.

B1. Η ερευνήτρια διαπιστώνει στη μελέτη της ότι «το διαδίκτυο εξελίσσεται σε μια πολυπληθή, εικονική, παγκόσμια ˝περαντζάδα˝». Σε ποια δεδομένα στηρίζει την παραπάνω διαπίστωση; (60 –80 λέξεις)

Η ερευνήτρια θεωρεί πως το διαδίκτυο υποκαθιστά τις παραδοσιακές βόλτες των νέων στις πλατείες και στους λοιπούς χώρους συνάντησης, μιας και τους επιτρέπει να συνομιλούν με γνωστούς αλλά και αγνώστους συνομηλίκους τους, έχοντας την αίσθηση της ασφάλειας που τους παρέχει το εικονικό διαδικτυακό περιβάλλον. Οι νέοι αισθάνονται χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως είναι το Facebook, ότι ανήκουν σε μια ομάδα, ομηλίκων ή έστω ανθρώπων με κοινά ενδιαφέροντα, και αντλούν μέσω των σελίδων αυτών την ικανοποίηση της αναγνώρισης και της κοινωνικής συναναστροφής. Ενώ, έχουν τη δυνατότητα να υιοθετούν διαφορετικές ταυτότητες και προσωπικότητες -αψηφώντας κάποτε ακόμη και το βιολογικό τους φύλο- και να ξεπερνούν έτσι περιορισμούς που θέτει η πραγματική και άμεση επαφή με τους άλλους. 

B1. Τι εννοεί η ερευνήτρια όταν αναφέρεται στις «συνομιλίες της απουσίας»; Να αναπτύξετε την απάντησή σας σε μία παράγραφο (60 –80 λέξεις).

Με τη φράση «συνομιλίες της απουσίας» η ερευνήτρια αποδίδει τις εικονικές επαφές μέσω διαδικτύου, οι οποίες χαρακτηρίζονται από έλλειψη πραγματικής και ειλικρινούς επαφής μεταξύ των συνομιλητών. Με δεδομένο το γεγονός ότι κάθε χρήστης του διαδικτύου -και ιδίως οι νέοι- μπορεί να υιοθετήσει μια οποιαδήποτε ταυτότητα, αψηφώντας ακόμη και το βιολογικό του φύλο, καθίσταται σαφές πως οι συνομιλίες αυτές ξεπερνούν σε τέτοιο βαθμό τους περιορισμούς της πραγματικής επικοινωνίας, ώστε δύσκολα μπορούν να γίνουν αποδεκτές ως μορφή πλήρους και ουσιαστικής επαφής.  

B2α. Να επισημάνετε τις διαρθρωτικές λέξεις / φράσεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η νοηματική συνοχή ανάμεσα στη δεύτερη (Σταδιακά… οθόνη του) και στην τρίτη παράγραφο (Αυτές… συνάφειες) του κειμένου.

- Αυτές οι «συνομιλίες της απουσίας»...

Β2β. Ποιες σχέσεις συνοχής δηλώνουν οι λέξεις / φράσεις που επισημάνατε;

Με την εισαγωγική αυτή φράση η γράφουσα συνοψίζει το είδος της επικοινωνίας που έχει ήδη περιγράψει στην προηγούμενη παράγραφο και υποδηλώνει πως θα συνεχίσει με την εξέταση του ίδιου ουσιαστικά θέματος.

B2α. Να επισημάνετε δύο από τις διαρθρωτικές λέξεις / φράσεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η νοηματική συνοχή στη δεύτερη παράγραφο (Σταδιακά… οθόνη του) του κειμένου.

- Ταυτόχρονα

- Έτσι

β. Να εξηγήσετε ποιες σχέσεις συνοχής δηλώνουν αντίστοιχα οι συγκεκριμένες διαρθρωτικές λέξεις / φράσεις.

Η λέξη «ταυτόχρονα» υποδηλώνει την παράλληλη εκδήλωση πτυχών του εξεταζόμενου φαινομένου, ενώ η λέξη «έτσι» δηλώνει πως ό,τι ακολουθεί συνιστά  αποτέλεσμα των όσων αναφέρθηκαν.

B2. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο αντίστοιχα για κάθε παράγραφο του κειμένου.

1^η παράγραφος: Η επικοινωνία μέσω διαδικτύου ενέχει και σημαντικούς κινδύνους.

2^η παράγραφος: Η εικονική επικοινωνία επιτρέπει στο άτομο την υιοθέτηση μιας μη πραγματικής ταυτότητας.

3^η παράγραφος: Η επικοινωνία μέσω διαδικτύου συνδέεται με αισθήματα κατάθλιψης και μοναξιάς.

4^η παράγραφος: Στα χρόνια της εφηβείας η διαδικτυακή επικοινωνία είναι συμπληρωματική της πραγματικής.

5^η παράγραφος: Η χρήση του διαδικτύου, της τηλεόρασης και του τηλεφώνου συνιστά τυπική συμπεριφορά για την πλειονότητα των εφήβων.  

Γ1α. Να γράψετε μία συνώνυμη λέξη ή ισοδύναμη φράση για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: συνάφειες, υπερβαίνουν, παγιδευμένοι, ματαιώνει, αναδυόμενο.

συνάφειες: διαπροσωπικές σχέσεις

υπερβαίνουν: ξεπερνούν

παγιδευμένοι: εγκλωβισμένοι

ματαιώνει: ακυρώνει

αναδυόμενο: ανερχόμενο 

Γ1β. Να γράψετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συνώνυμες λέξεις ή ισοδύναμες φράσεις που εντοπίσατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το ρηματικό πρόσωπο, το ρηματικό χρόνο κ.λπ.).

- Πολλοί θεωρούν ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υπονομεύουν την ποιότητα των σύγχρονων διαπροσωπικών σχέσεων, εφόσον αυτές δεν βασίζονται στην πραγματική και άμεση επαφή.

- Οι νέοι τείνουν να ξεπερνούν τα όρια εκείνα που αποτελούσαν κάποτε βασικές δικλείδες ασφαλείας για την προφύλαξη της ατομικής και κοινωνικής ταυτότητας.

- Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν καθ’ υπερβολή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βρίσκονται συχνά εγκλωβισμένοι σε μια εικονική πραγματικότητα που δεν τους προσφέρει καμία ουσιαστική ψυχική και πνευματική ικανοποίηση.

- Περιστασιακά σφάλματα στην υλοποίηση αυτής της πολιτικής δεν ακυρώνουν την αξία και την ουσία της.

- Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποκαλύπτουν νέες ανερχόμενες αναποτελεσματικές κοινωνικές συμπεριφορές και τάσεις, όπως είναι ο διαδικτυακός εκφοβισμός και η διάχυση μίσους μέσα από σχόλια και δημοσιεύσεις με έντονα αρνητικό περιεχόμενο.

Γ1. Να γράψετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων με θέμα τη διάδοση των ιστοχώρων κοινωνικής δικτύωσης, χρησιμοποιώντας με όποια σειρά επιθυμείτε τις ακόλουθες λέξεις / φράσεις του κειμένου (επισημαίνονται και στο κείμενο με έντονη γραφή): κυβερνοχώρου, διαδικτυακή λάμψη, πολυπληθή, έχει συνδεθεί, τυπική συμπεριφορά (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το ρηματικό πρόσωπο, το ρηματικό χρόνο κ.λπ.).

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατέχουν πλέον κυρίαρχη θέση στον κυβερνοχώρο, εφόσον τα μέλη τους είναι πολυπληθή, με τους περισσότερους νέους ανθρώπους στον κόσμο να έχουν συνδεθεί σε ένα ή περισσότερα από αυτά. Η καθημερινή ενασχόληση, άλλωστε, με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θεωρείται τυπική συμπεριφορά για την πλειονότητα των ανθρώπων του δυτικού κόσμου, με αποτέλεσμα όσοι θεωρούσαν τη μεγάλη διάδοσή τους αποτέλεσμα μιας εφήμερης διαδικτυακής λάμψης, να αναγνωρίζουν σταδιακά τη μονιμότερη εδραίωσή τους.

Γ1. Να γράψετε μία πρόταση για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις / φράσεις του κειμένου (επισημαίνονται και στο κείμενο με έντονη γραφή), έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους: ανάγκες επικοινωνίας, ταυτότητες, αποξένωση, διαδικτυακές περιπλανήσεις, υπαγορεύει (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το ρηματικό πρόσωπο, το ρηματικό χρόνο κ.λπ.).

- Η ανάγκη επικοινωνίας συνιστά καίριο γνώρισμα της ανθρώπινης φύσης, έστω κι αν καλύπτεται πλέον με διαφορετικούς τρόπους σε σχέση με το παρελθόν.

- Κατά τη διάρκεια της εφηβείας ο νέος επιχειρεί να διαμορφώσει την ταυτότητά του, δοκιμάζοντας συχνά διαφορετικές συμπεριφορές και απόψεις, ώσπου να καταλήξει σε ό,τι τον εκφράζει πληρέστερα.

- Η ανεργία συχνά έχει ως αποτέλεσμα την αποξένωση του ατόμου από τους φίλους του, εφόσον του στερεί τη διάθεση για διαπροσωπικές επαφές.

- Οι διαδικτυακές περιπλανήσεις έχουν υποκαταστήσει, ως ένα βαθμό, την πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία και την άμεση επαφή με τους ανθρώπους του περιβάλλοντός μας.

- Οι ενέργειές τους υπαγορεύθηκαν από τις περιστάσεις.

Γ2α. Να δηλώσετε αν η χρήση της γλώσσας στη λέξη λάμψη (επισημαίνεται και στο κείμενο με υπογράμμιση) είναι κυριολεκτική / δηλωτική ή μεταφορική / συνυποδηλωτική.

Η χρήση της λέξης λάμψη στη φράση: «διαδικτυακή λάμψη», είναι μεταφορική, καθώς υποδηλώνει την ισχυρή εντύπωση που προκαλεί το διαδίκτυο σε ορισμένους νέους.

Γ2β. Να γράψετε δύο προτάσεις με τη λέξη λάμψη. Στη μία να χρησιμοποιήσετε τη λέξη με την κυριολεκτική / δηλωτική της σημασία και στην άλλη με τη μεταφορική / συνυποδηλωτική.

- Τα αστέρια είναι αυτόφωτα, κάτι που σημαίνει πως η λάμψη τους είναι αποτέλεσμα του φωτός και της θερμότητας που εκπέμπουν.

- Η λάμψη της ομορφιάς της νεαρής ηθοποιού προκάλεσε μεγάλη αίσθηση στη χθεσινή εκδήλωση.

Γ2. Να επισημάνετε στο κείμενο πέντε όρους ειδικού / επιστημονικού λεξιλογίου.

- κυβερνοχώρου

- διαδικτυακή κακοποίηση

- εικονικές σχέσεις

- ηλεκτρονικά διαμεσολαβημένη επικοινωνία

- διαδικτυακές δραστηριότητες

Γ2α. «Εάν κάποτε συναντηθούν στον πραγματικό χωρο-χρόνο, δηλαδή ζωντανά με τον φίλο που απόκτησαν στο διαδίκτυο, συνήθως απογοητεύονται»:

Στην παραπάνω περίοδο λόγου η ερευνήτρια χρησιμοποιεί μία αναφορική πρόταση. Αφού την εντοπίσετε, να την εντάξετε είτε στην κατηγορία των ονοματικών προσδιοριστικών είτε των ονοματικών παραθετικών προτάσεων, με βάση τη σημασία που αποκτά η πρόταση από τα συμφραζόμενα.

Η αναφορική ονοματική πρόταση είναι η ακόλουθη: «που απόκτησαν στο διαδίκτυο». Η πρόταση αυτή είναι προσδιοριστική.

Γ2β. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

Η πρόταση χαρακτηρίζεται προσδιοριστική, διότι αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του όρου που προσδιορίζει (τον φίλο) και δεν χωρίζεται από αυτόν με κάποιο σημείο στίξης.