Έκθεση Α΄ Λυκείου: «Τα παιδιά μελετούν, αλλά δεν κατανοούν»

Lilia Alvarado

Έκθεση Α΄ Λυκείου: «Τα παιδιά μελετούν, αλλά δεν κατανοούν»

«Πολλές φορές διαβάζω και δεν καταλαβαίνω. Όταν τα κείμενα είναι αρχαία με νέα ελληνικά μαζί, μου φαίνονται πολύ περίεργα. Δυσκολεύομαι να καταλάβω, θέλει πολλή ανάλυση» απαντάει σε σχετική ερώτηση η Ελ., μαθήτρια της Γ΄ Λυκείου. Επίσης ο Β., μαθητής Γ΄ Λυκείου, δηλώνει: «Εκτός σχολείου, δεν μ’ αρέσει να διαβάζω. Αν εξαιρέσω τα μαθήματα που μ’ ενδιαφέρουν για τις Πανελλαδικές, χρειάζομαι συνήθως αρκετό χρόνο να κατανοήσω ένα κείμενο». Τέλος ο Στ., μαθητής Β΄ Λυκείου, αναφέρει: «Δυσκολεύομαι να γράψω. Δεν έχω ιδέες ή όταν έχω, δεν μπορώ να τις αναπτύξω. Έκθεση, πάω φροντιστήριο, μαθαίνω “πακέτα λέξεων”, τα γράφω. Άλλα βιβλία, σχεδόν ποτέ. Μόνο Χάρυ Πόττερ παλιότερα. Προτιμώ ταινίες».

Όταν τέθηκε το ερώτημα στους εκπαιδευτικούς, αν τα παιδιά καταλαβαίνουν όταν μελετούν, οι απαντήσεις ήταν κατηγορηματικά αρνητικές. «Όχι όχι!», θα πει χωρίς δεύτερη σκέψη η κ. Ε.Ρ., φιλόλογος και την άποψη αυτή συμμερίζονται πολλοί συνάδελφοί της με πολυετή εμπειρία. Τα παιδιά είναι αρνητικά μπροστά στο συνεχές κείμενο. Βαριούνται και φοβούνται. Η λεξιπενία είναι ιδιαίτερα αισθητή, ενώ πρόβλημα υπάρχει τόσο στην κατανόηση, όσο και στην ορθογραφία. Το επίπεδο εγγραμματισμού διαρκώς υποβαθμίζεται στην Ελλάδα. Βέβαια, αντίστοιχη περιγράφεται η κατάσταση και στα δημόσια σχολεία της Γαλλίας, όπου μάλιστα καταργήθηκε η συγγραφή δοκιμίου από μαθητές, επειδή αδυνατούσαν οι περισσότεροι να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις αυτού του είδους λόγου.

Οι ειδικοί αποδίδουν το πρόβλημα σε πολλούς παράγοντες. Αρχικά στο οικογενειακό περιβάλλον. Τα παιδιά δεν είναι μυημένα στη λογοτεχνία, καθώς το περιβάλλον τους δεν ευνοεί συνήθως τη φιλαναγνωσία. «Ούτε εφημερίδα δεν διαβάζουν τα παιδιά μας, πράγμα που αποτυπώνεται και στο γράψιμό τους», αναφέρει μία μητέρα εφήβου. Οι εκπαιδευτικοί, παραδέχονται πως ευθύνονται κι αυτοί, καθώς αρκετές φορές «κατεβάζουν τον πήχη». Φυσικά, το πρόβλημα επιδεινώνεται και από τον μεγάλο όγκο της διδακτέας ύλης, ο οποίος είναι αντιστρόφως ανάλογος με τον διαθέσιμο χρόνο. Επίσης διάφοροι πειραματισμοί στην εκπαίδευση και η απουσία συνέχειας ευθύνονται για τη φθίνουσα πορεία του εγγραμματισμού. Ίσως όμως φταίει και η εικόνα, το διαδίκτυο, τα greeklish και γενικότερα οι νέοι τρόποι επικοινωνίας στους οποίους έχουν εθιστεί τα παιδιά μας. Έχοντας εξοικειωθεί με το επιφανειακό αδυνατούν να επεξεργαστούν ένα κείμενο και να αποκωδικοποιήσουν τα μηνύματά του.

«Η ικανότητα του μαθητή να διαβάζει, να κατανοεί και να συνθέτει κείμενα διαφορετικού είδους, η έννοια δηλαδή του εγγραμματισμού, στη σχολική κοινότητα δεν έχει κατακτηθεί από την πλειονότητα των παιδιών», επισημαίνουν αρκετοί καθηγητές Πανεπιστημίου. «Αυτό δεν είναι μόνο απόρροια του δύσκολου λεξιλογίου, αλλά και της εσωτερικής δομής και διάρθρωσης του κειμένου. Όσο απομακρυνόμαστε από τον αφηγηματικό λόγο και εισάγεται στα σχολικά εγχειρίδια ο επιστημονικός, έστω απλοποιημένος, τόσο δυσχεραίνει η προσπάθεια κατανόησης. Τα παιδιά μας δεν υστερούν σε νοημοσύνη. Ορισμένες φορές όμως καλούνται να διαχειριστούν «ύλη», που είναι δύσκολη για τον μέσο μαθητή, ενώ ο διαθέσιμος χρόνος αποτελεί πλέον αγαθό σε ανεπάρκεια», διατείνονται οι ειδικοί.

Επομένως, κρίνεται αναγκαίο να εστιάσουμε στην ικανότητα του παιδιού να κατανοεί τις ερωτήσεις, να δίνει απαντήσεις, αλλά και να διατυπώνει το ίδιο ερωτήσεις. Να επεξεργάζεται με αυτονομία τα δεδομένα του και να αντιλαμβάνεται τις μεταξύ τους σχέσεις.

Σε ό,τι αφορά τους εκπαιδευτικούς οι ειδικοί επισημαίνουν ότι είναι απαραίτητη η συνεχής επιμόρφωσή τους. Επίσης, είναι αναγκαίος ο σωστός προγραμματισμός, με βάση τον οποίο θα υλοποιούνται οι καινοτομίες στην εκπαίδευση, στο πλαίσιο των προκλήσεων της εποχής.

Ωστόσο, δε θα πρέπει να παραγνωρίσουμε και τον ρόλο των γονέων, οι οποίοι οφείλουν να υποστηρίξουν την προαγωγή της γνώσης. Με ποιους τρόπους; «Μιλώντας από την αρχή στο παιδί επεξηγηματικά, ερμηνευτικά και σχολιαστικά, όχι μόνο καθοδηγητικά. Εμπλεκόμενοι στην εκπαιδευτική διαδικασία. Εκθέτοντάς το σε προσλαμβάνουσες, ανάλογες με την ηλικία του», συμπληρώνουν οι ειδικοί.

Β. Χρυσοστομίδου, από την ιστοσελίδα της εφ. Η Καθημερινή. 23.02.2013 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. Ποιες προσπάθειες πρέπει να γίνουν, σύμφωνα με το κείμενο, ώστε να κατακτηθεί ο «εγγραμματισμός» από τους μαθητές; (60-80 λέξεις)

Είναι σημαντικό να δοθεί έμφαση όχι μόνο στην ικανότητα του παιδιού να κατανοεί τις ερωτήσεις που του υποβάλλονται και να δίνει απαντήσεις σε αυτές, αλλά και να μπορεί να διατυπώνει το ίδιο ερωτήσεις. Να είναι, συνάμα, σε θέση να επεξεργάζεται τα δεδομένα που του παρατίθενται και να αναγνωρίζει τις μεταξύ τους σχέσεις. Σε αυτό θα βοηθήσει η συνεχής επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, καθώς και ο κατάλληλος προγραμματισμός για την υλοποίηση των καινοτομιών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ενώ σημαντικός είναι κι ο ρόλος των γονέων, οι οποίοι μιλώντας στο παιδί τους επεξηγηματικά και σχολιαστικά, κι όχι κατ’ αποκλειστικότητα καθοδηγητικά, μπορούν να ενισχύσουν την αντιληπτική και κριτική ικανότητα του παιδιού τους.  

Α1. Σε ποιες αιτίες, σύμφωνα με τη συγγραφέα του κειμένου, αποδίδουν οι ειδικοί την αδυναμία των μαθητών να κατανοήσουν ένα κείμενο; (60-80 λέξεις)

Οι ειδικοί αποδίδουν την αδυναμία των μαθητών να κατανοήσουν ένα κείμενο στη συνδυαστική επίδραση διαφόρων αιτιών. Αρχικά επισημαίνουν πως το πρόβλημα δεν έγκειται μόνο στη δυσκολία του λεξιλογίου, αλλά και στο γεγονός πως η εσωτερική δομή και διάρθρωση του επιστημονικού λόγου, που διαφέρει σημαντικά από τον αφηγηματικό, καθιστά δυσχερέστερη την προσπάθεια κατανόησης. Έπειτα, η δυσκολία της διδακτέας ύλης είναι τέτοια που ξεπερνά συχνά το ηλικιακό επίπεδο των μαθητών. Ενώ καίριας σημασίας είναι και το γεγονός πως πλέον οι μαθητές δεν έχουν στη διάθεσή του αρκετό χρόνο, προκειμένου να μελετήσουν με την αναγκαία πληρότητα.

Α1. Βασιζόμενοι στο κείμενο, να χαρακτηρίσετε με Σωστό ή Λάθος τις παρακάτω προτάσεις:

1. Το Διαδίκτυο βοηθάει τα παιδιά να αποκωδικοποιήσουν μηνύματα. = Λάθος

2. Οι περισσότεροι μαθητές κατανοούν όσα διαβάζουν και μπορούν να συνθέτουν κείμενα διαφορετικού είδους. = Λάθος

3. Η λεξιπενία είναι ιδιαίτερα αισθητή, ενώ πρόβλημα υπάρχει στην κατανόηση και στην ορθογραφία. = Σωστό

4. Οι γονείς πιστεύουν πως τα περισσότερα παιδιά διαβάζουν εξωσχολικά βιβλία. = Λάθος

5. Το επίπεδο εγγραμματισμού είναι υψηλό στα δημόσια γαλλικά σχολεία. = Λάθος

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγράφου (Οι ειδικοί αποδίδουν… τα μηνύματά του) του κειμένου;

Θεματική περίοδος: Οι ειδικοί αποδίδουν το πρόβλημα σε πολλούς παράγοντες. Αρχικά στο οικογενειακό περιβάλλον.

Σχόλια / Λεπτομέρειες: Τα παιδιά δεν είναι μυημένα στη λογοτεχνία, καθώς το περιβάλλον τους δεν ευνοεί συνήθως τη φιλαναγνωσία. «Ούτε εφημερίδα δεν διαβάζουν τα παιδιά μας, πράγμα που αποτυπώνεται και στο γράψιμό τους», αναφέρει μία μητέρα εφήβου. Οι εκπαιδευτικοί, παραδέχονται πως ευθύνονται κι αυτοί, καθώς αρκετές φορές «κατεβάζουν τον πήχη». Φυσικά, το πρόβλημα επιδεινώνεται και από τον μεγάλο όγκο της διδακτέας ύλης, ο οποίος είναι αντιστρόφως ανάλογος με τον διαθέσιμο χρόνο. Επίσης διάφοροι πειραματισμοί στην εκπαίδευση και η απουσία συνέχειας ευθύνονται για τη φθίνουσα πορεία του εγγραμματισμού. Ίσως όμως φταίει και η εικόνα, το διαδίκτυο, τα greeklish και γενικότερα οι νέοι τρόποι επικοινωνίας στους οποίους έχουν εθιστεί τα παιδιά μας. Έχοντας εξοικειωθεί με το επιφανειακό αδυνατούν να επεξεργαστούν ένα κείμενο και να αποκωδικοποιήσουν τα μηνύματά του.

Κατακλείδα: ---

Α2. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η τέταρτη παράγραφος (Η ικανότητα... οι ειδικοί) του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η παράγραφος αναπτύσσεται με αίτιο – αποτέλεσμα. Ειδικότερα, στην αρχή της παραγράφου καταγράφεται το αποτέλεσμα, το γεγονός, δηλαδή, ότι η πλειονότητα των παιδιών δεν έχει κατακτήσει την έννοια του εγγραμματισμού, και στη συνέχεια καταγράφονται τα αίτια αυτού του φαινομένου: δύσκολο λεξιλόγιο κειμένων, η εσωτερική δομή και διάρθρωση των επιστημονικών κειμένων που δυσχεραίνουν την προσπάθεια κατανόησης, η δυσκολία της διδακτέας ύλης, κι η απουσία διαθέσιμου χρόνου.

Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο για τη δεύτερη (Όταν τέθηκε... λόγου) και την τρίτη (Οι ειδικοί… τα μηνύματά του) παράγραφο του κειμένου.

2^η παράγραφος: Διαρκής υποβάθμιση του επιπέδου εγγραμματισμού των νέων στην Ελλάδα.

3^η παράγραφος: Τα αίτια για τη φθίνουσα πορεία του εγγραμματισμού.

Β1. Να δημιουργήσετε από μία πρόταση χρησιμοποιώντας κάθε αντώνυμο των λέξεων του κειμένου με έντονη γραφή: απουσία, ικανότητα, διαφορετικού, απομακρυνόμαστε, ανεπάρκεια.

- Η παρουσία του στην πρόσφατη εκδήλωση του Δήμου πέρασε απαρατήρητη.

- Τον διακρίνει μια ανικανότητα άνευ προηγουμένου στις πρακτικές δουλειές.

- Η περίπτωσή σου είναι όμοια με τη δικιά μου∙ κι εγώ είμαι άνεργος με οικογένεια.

- Ο Έλληνας δρομέας πλησίασε τον προπορευόμενο αθλητή.

- Πολλοί από τους υπαλλήλους του δημόσιου τομέα δεν έχουν καν στοιχειώδη επαγγελματική επάρκεια.

Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: νέοι τρόποι επικοινωνίας, κείμενο, να αποκωδικοποιήσουν τα μηνύματα, εκπαίδευση, προκλήσεων της εποχής.

Η εκπαίδευση σήμερα είναι αντιμέτωπη με μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις της εποχής σε ό,τι αφορά την επίτευξη των παιδευτικών της στόχων. Οι νέοι τρόποι επικοινωνίας και ο εθισμός των νέων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, λειτουργούν ανασταλτικά στη γλωσσική τους καλλιέργεια, καθώς, όχι μόνο περιορίζεται ο χρόνος που αφιερώνουν στη μελέτη των μαθημάτων τους, αλλά πολύ περισσότερο συνηθίζουν σ’ έναν απλουστευμένο κώδικα επικοινωνίας. Αποτέλεσμα αυτών είναι πως όταν πλέον έρχονται αντιμέτωποι μ’ ένα κείμενο είτε στο πλαίσιο της διδακτικής πράξης είτε στις εξετάσεις, να αδυνατούν να αποκωδικοποιήσουν τα μηνύματά του.

Β1. Να γράψετε την αντιστοίχιση των λέξεων με έντονη γραφή της στήλης Α με τις συνώνυμες λέξεις τους στη στήλη Β (περισσεύουν 2 λέξεις στη στήλη Β).

Στήλη Α                                Στήλη Β

1. περίεργα                            α. αποτέλεσμα

2. συμμερίζονται                  β. παράξενα

3. επιδεινώνεται                   γ. συγγράφει

4. συνθέτει (κείμενα)          δ. εύκολα

5. απόρροια                           ε. υιοθετούν

                                                 στ. ανίκανα

ζ. χειροτερεύει

περίεργα = παράξενα

συμμερίζονται = υιοθετούν

επιδεινώνεται = χειροτερεύει

συνθέτει = συγγράφει

απόρροια = αποτέλεσμα

Β2. «Η έννοια του εγγραμματισμού δεν έχει κατακτηθεί από την πλειονότητα των παιδιών».

1. Να αιτιολογήσετε την επιλογή της παθητικής σύνταξης από την αρθρογράφο.

Με την παθητική σύνταξη η αρθρογράφος δίνει έμφαση στο αποτέλεσμα της ενέργειας, στο γεγονός, δηλαδή, ότι δεν έχει κατακτηθεί η έννοια του εγγραμματισμού, και όχι στο υποκείμενο της ενέργειας, δηλαδή στα παιδιά.  

2. Να μετατρέψετε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική.

«Η πλειονότητα των παιδιών δεν έχει κατακτήσει την έννοια του εγγραμματισμού.»

Β2. Να επισημάνετε ποιες από τις παρακάτω προτάσεις / φράσεις του κειμένου χρησιμοποιούνται με κυριολεκτική / δηλωτική και ποιες με μεταφορική / συνυποδηλωτική σημασία:

1. «κατεβάζουν τον πήχη» = Μεταφορική – συνυποδηλωτική

2. «φθίνουσα πορεία του εγγραμματισμού» = Μεταφορική – συνυποδηλωτική

3. «τα παιδιά μας δεν υστερούν σε νοημοσύνη» = Κυριολεκτική – δηλωτική

Β2. Στη δεύτερη παράγραφο (Όταν τέθηκε... λόγου) του κειμένου:

1. Να επισημάνετε δύο ειδικούς όρους (ειδικό λεξιλόγιο).

- λεξιπενία

- εγγραμματισμού

2. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους στο κείμενο.

Εφόσον το κείμενο αναφέρεται στη γλωσσική παιδεία των νέων είναι αναμενόμενη η χρήση όρων που αφορούν την εμπέδωση ή την απουσία γλωσσικής καλλιέργειας, προκειμένου να καλυφθεί το εξεταζόμενο θέμα με τη δέουσα πληρότητα.