Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: [Συμμετοχική Δημοκρατία] Κριτήριο Αξιολόγησης

Παις του Κριτίου 
 
Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: [Συμμετοχική Δημοκρατία] Κριτήριο Αξιολόγησης
 
Κείμενο I: Ομιλία του Προέδρου της Βουλής, Κων/νου Τασούλα, στη «Βουλή των Εφήβων»
 
     Θα ήθελα τώρα να σας λύσω την απορία, αν τα καταφέρω, τι σχέση έχει αυτό το γράμμα που άφησα μπροστά στον καθένα. Η μία φωτογραφία είναι ένας Κούρος, ένας έφηβος δηλαδή, που βρέθηκε στη Βοιωτία, έργο του 520 π.Χ. Στην άλλη μεριά της σελίδας είναι ένα πανέμορφο άγαλμα που βρίσκεται στο Μουσείο της Ακροπόλεως. Είναι ο Παις του Κριτίου, ο έφηβος του Κριτίου, το παιδί του Κριτίου.
     Έχουμε, λοιπόν, δύο έργα τέχνης τα οποία απέχουν μεταξύ τους μόλις 40 χρόνια. Ο Κούρος υπολογίζεται ότι φτιάχτηκε το 520 και ο Παις του Κριτίου φτιάχτηκε το 480 π.Χ. Και τι σχέση έχει αυτό με το πρόγραμμα της Βουλής των Εφήβων που καλλιεργεί τη συμμετοχή, αυτό που τώρα μόλις κάνατε, άρα την ευθύνη, άρα την προεργασία, για να αναλάβετε ως πολίτες «εις των ιδεών την πόλη», που λέει και ο ποιητής, αύριο τις δικές μας θέσεις και ακόμη σπουδαιότερες;
     Προσέξτε: Τα λίγα χρόνια που χωρίζουν αυτά τα δύο έργα, τα μόλις 40 χρόνια, σε πυκνότητα γεγονότων και αλλαγής στην τέχνη την αρχαία ξεπερνούν τον αιώνα και όχι τα 40 μόλις χρόνια. Δείτε τον Κούρο, τον κάπως ακίνητο με γεωμετρικά χαρακτηριστικά, με ένα ευδιάκριτο εντονότατο χαμόγελο και συγκρίνετε τα χαμόγελά τους, το χαμόγελο του Κούρου που είναι εμφανές και το απολύτως διακριτικό, σεμνό, σχεδόν αδιόρατο χαμόγελο του Παιδιού του Κριτίου, με την πλαστικότητα της κίνησης το Παιδί του Κριτίου, σε αντίθεση με τον ατρεμή, που δεν τρέμει, δηλαδή, -να, λοιπόν, γιατί είναι ωραία η γλώσσα μας-, αταλάντευτο χαρακτήρα του Κούρου.
     Γιατί, λοιπόν, ο Παις του Κριτίου έχει συγκρατημένο αδιόρατο χαμόγελο, ενώ ο Κούρος και όλη η αρχαϊκή τέχνη έχει χαρακτηριστικό το έντονο, όπως λέγεται από τους αρχαιολόγους, «αρχαϊκό μειδίαμα»;
     Θα σας διαβάσω ένα άρθρο που μου είχε κάνει εντύπωση και το έχω κρατήσει από το 1993. Το έγραψε η κ. Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, καθηγήτρια της Ιστορίας της Τέχνης. Το έγραψε στο «ΒΗΜΑ» Κυριακή 17 Ιανουαρίου 1993.
     «Ο Παις του Κριτίου… αισθητοποιεί με τρόπο συμβολικό μία επανάσταση στην ιστορία του πολιτισμού που δεν έχει προηγούμενο. Ο «Ωραίος Έφηβος» διεκδικεί ένα παγκόσμιο πρωτείο. Μας δίνει την παραδειγματική εικόνα του πρώτου ελεύθερου πολίτη της νεαρής Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Η συνείδηση της ευθύνης για τον ρόλο που τον αναμένει σε λίγους μήνες ή σε έναν χρόνο στην Αγορά, στην Εκκλησία του Δήμου, στο Βουλευτήριο… αυτή η συνείδηση της ευθύνης δεν είναι ο μόνος λόγος που ερμηνεύει τη σοβαρότητά του». Το σεμνό και διακριτικό χαμόγελό του, που διαδέχεται το ακτινοβόλο γέλασμα του «Κούρου» είναι γιατί αναλογίζεται την ευθύνη που τον περιμένει αναλαμβάνοντας ως πολίτης το μέλλον της πατρίδας του στα χέρια του!
     Φυσικά, οι ερμηνείες δεν είναι μονοσήμαντες, αλλά επειδή μιλήσαμε για δικαιώματα και υποχρεώσεις, επειδή μιλήσαμε για συμμετοχή, αυτό που σας αναμένει αύριο, θα ήθελα να μοιραστείτε μαζί μου αυτή τη γοητευτική ερμηνεία που έγραψε η κυρία Λαμπράκη, ότι ο λόγος που αυτό το χαμόγελο είναι συγκρατημένο είναι γιατί αντικρίζει αυτός ο έφηβος τη γοητεία της ευθύνης, τη μεγαλύτερη γοητεία που ένας πολίτης σε μία δημοκρατία μπορεί να απολαύσει!
 
[Πρακτικά «Βουλής των Εφήβων», Σύνοδος ΚΔ΄ 2019-2020]
 
Κείμενο II: Συμμετοχική δημοκρατία
    
     Στη συμμετοχική δημοκρατία όλοι οι πολίτες είναι σε θέση να συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Για να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει να εξασφαλισθούν οι αναγκαίες προϋποθέσεις για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών. Η χρήση των εφαρμογών της τεχνολογίας μπορεί να συμβάλει στη συγκέντρωση των απαραίτητων πληροφοριών για τη λήψη αποφάσεων και στην εύρεση των κατάλληλων τρόπων, έτσι ώστε αυτή η πληροφόρηση να φτάσει σε όλο και περισσότερους πολίτες.
     Σκοπός είναι ο μετασχηματισμός της κοινωνίας σε μια «κοινωνία των πολιτών», με ενεργούς και ενημερωμένους πολίτες, που θα ενδιαφέρονται διαρκώς για τη λειτουργία της κυβέρνησης. Ταυτόχρονα, οι πολιτικοί οργανισμοί πρέπει να λειτουργούν έτσι ώστε τα κομματικά στελέχη να λογοδοτούν με κάποιον τρόπο ακόμα και στα απλά μέλη τους. Βασική ιδέα αυτού του μοντέλου είναι η ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των πολιτών, με στόχο τη δημιουργία μιας συλλογικότητας μέσα από τη σύνθεση των απόψεών τους. Η λογική εδώ είναι να υπάρξει συλλογική δράση, να δοθεί η ευκαιρία στον ιδιώτη να συνασπισθεί. Με αυτόν τον τρόπο, οι διάφορες κοινωνικές ομάδες, ως οργανωμένες ομάδες πίεσης πλέον, θα μπορούν να διεκδικούν τα δικαιώματά τους, να προασπίζουν τα συμφέροντά τους και ταυτόχρονα να τα επικοινωνούν στους υπολοίπους. Η διαδικασία αυτή έχει αποτέλεσμα την ενημέρωση όλων των πολιτών και τη συμμετοχή τους στο πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι.
     Οι οργανωμένες ομάδες υπάρχουν σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της ανθρωπότητας και γεννήθηκαν από την ανάγκη των πολιτών να οργανωθούν με βάση κοινά πολιτικά, οικονομικά, ιδεολογικά, και συντεχνιακά συμφέρονται, όπως επίσης κοινές καταβολές και κοινά συναισθήματα. Ομάδα πίεσης θεωρούμε οποιαδήποτε ομάδα συγκροτείται για να λάβει ευνοϊκές αποφάσεις όσον αφορά τους στόχους που έχει θέσει. Πρόκειται για μια οργανωμένη ομάδα, που επιχειρεί, μέσω της άσκησης πίεσης στην εξουσία, να προασπίσει τα συμφέροντά της.
 
Η δημοκρατία στην Κοινωνία της Πληροφορίας, Τριανταφύλλου Βασίλειος
[Κεφάλαιο από το Σύγγραμμα: «Κοινωνία της πληροφορίας», των: Παρασκευάς Μ., Ασημακόπουλος Γ., Τριανταφύλλου, Β., 2015]
 
Κείμενο III: Ζωή και όραμα χωρίς ρυθμό
 
Ο Αλέξανδρος Παναγούλης τον Αύγουστο του 1968 αποπειράθηκε να δολοφονήσει τον δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο. Το ποίημα αυτό είναι γραμμένο στη φυλακή, όπου εξέτισε την ποινή του.
 
Έκπληξη
            προδοσία
                         βία
                            τυραννία
 
Απειλές, φόβος, σκοτάδι, ερημιά,
αγωνίες, πόνος, πίκρες, απελπισιά,
αδικίες, δάκρυα, αίμα, φωτιά,
αλυσίδες, τάφοι, νεκροί, ορφανά,
 
ώρες
       μέρες
              βδομάδες
                            μήνες
 
Ησυχία, ψίθυροι, βοή, φωνές,
αγανάκτηση, πάλη, ξεκίνημα, ελπίδα,
άνθρωποι, αίμα, τύραννοι, τάφοι,
αγώνας, αγώνας, αγώνας
 
Αλέξανδρος Παναγούλης, Τα ποιήματα, Εκδόσεις Παπαζήση
 
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε σε 70-80 λέξεις το πώς συνδέεται, σύμφωνα με τον ομιλητή του Κειμένου I, η εικόνα των δύο αγαλμάτων με το πρόγραμμα της Βουλής των Εφήβων.
Μονάδες 15
 
Το συγκρατημένο χαμόγελο του εφήβου του Κριτίου έρχεται σε αντίθεση με το έντονο χαμόγελο του χρονολογικά προγενέστερου Κούρου. Αντίθεση που ενδεχομένως προκύπτει λόγω της πολιτειακής διαφοροποίησης, εφόσον στην έκφραση του εφήβου του Κριτίου αποτυπώνεται η συνείδηση της ευθύνης ενός πολίτη της πρωτοεμφανιζόμενης Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Η επίγνωση της ευθύνης αυτής, σύμφωνα με τον ομιλητή, συνιστά καίριο ζητούμενο του προγράμματος της Βουλής των Εφήβων, μέσω του οποίου καλλιεργούνται αρετές που αναλογούν σε πολίτες μιας δημοκρατίας.
[Λέξεις: 73]
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Βρείτε τρεις διαφορετικές γλωσσικές επιλογές στην τρίτη παράγραφο του Κειμένου I με τις οποίες ο ομιλητής επιχειρεί να προσελκύσει το ενδιαφέρον των ακροατών του. Να εξηγήσετε με συντομία πώς συμβάλλει κάθε επιμέρους γλωσσική επιλογή στην επίτευξη αυτού του στόχου;
Μονάδες 15
 
Η επιδίωξη του ομιλητή να προσελκύσει το ενδιαφέρον των ακροατών του γίνεται κατ’ αρχάς εμφανής με την αξιοποίηση της προστακτικής έγκλισης («Προσέξτε, Δείτε, συγκρίνετε»), μέσω της οποίας αφενός ζητά να τον προσέξουν κι αφετέρου καθοδηγεί την προσοχή τους σε συγκεκριμένα στοιχεία διαφοροποίησης μεταξύ των δύο αγαλμάτων. Τον ίδιο σκοπό υπηρετεί και η αξιοποίηση αρκετών επιθέτων, τα οποία βρίσκονται σε νοηματική αντίθεση μεταξύ τους («ευδιάκριτο εντονότατο, εμφανές», «διακριτικό, σεμνό, αδιόρατο»), μέσω των οποίων αφενός τονίζεται η διαφορά στο χαμόγελο των αγαλμάτων και αφετέρου ενισχύεται η περιγραφική διάσταση του λόγου, καθιστώντας το κείμενο πιο παραστατικό και θελκτικό. Τέλος, με την ενταγμένη σε παύλες παρενθετική πρόταση, η οποία εισάγεται με το δεικτικό μόριο «να», για λόγους έμφασης, και συνιστά μια παρέκβαση από την σύγκριση μεταξύ των αγαλμάτων, καθώς αναφέρεται σ’ ένα διαφορετικό θέμα. Με την παρεκβατική, αλλά εμφατική της λειτουργία η πρόταση αυτή αποτελεί μια ακόμη σαφή προσπάθεια προσέλκυσης του ενδιαφέροντος των ακροατών.
 
Β2. «Σκοπός είναι ο μετασχηματισμός της κοινωνίας σε μια «κοινωνία των πολιτών», με ενεργούς και ενημερωμένους πολίτες, που θα ενδιαφέρονται διαρκώς για τη λειτουργία της κυβέρνησης.»
Ποιο πρόβλημα, σχετικά με τη στάση των πολιτών της σύγχρονης κοινωνίας, θίγει το συγκεκριμένο χωρίο του Κειμένου II; Γιατί, κατά τη γνώμη σας, έχει προκύψει το πρόβλημα αυτό; (80-90 λέξεις)
Μονάδες 15
 
Η επιδίωξη της διαμόρφωσης μιας «κοινωνίας πολιτών» με πολίτες που παραμένουν ενεργοί και ενημερωμένοι, υποδηλώνει την απουσία των ποιοτήτων αυτών από τους σύγχρονους πολίτες. Η παρούσα κατάσταση αποτελεί απότοκο της εσφαλμένης εντύπωσης πως οι πολίτες δεν μπορούν να επηρεάσουν τις κυβερνητικές αποφάσεις και τη δράση της κυβέρνησης. Είναι, συνάμα, αποτέλεσμα ενός γενικευμένου ατομικισμού, που οδηγεί τους πολίτες στο να ασχολούνται κυρίως με τα προσωπικά τους ζητήματα, καθώς και της ελλιπούς καλλιέργειας εκείνου του συναισθήματος ευθύνης, το οποίο θα τους ωθούσε να διεκδικούν πιο ενεργό ρόλο στις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις.
[Λέξεις: 90]
 
Β3. Να αιτιολογήσετε τη χρήση θαυμαστικού στο κλείσιμο των δύο τελευταίων παραγράφων του Κειμένου I. (50-60 λέξεις)
Μονάδες 10
 
Με τη χρήση του θαυμαστικού επιδιώκεται η απόδοση έμφασης σε μια καίρια για το κείμενο σκέψη, η οποία επί της ουσίας επαναλαμβάνεται στις καταληκτικές περιόδους και των δύο παραγράφων. Η επίγνωση της ευθύνης ενός νέου πολίτη μιας δημοκρατίας, όπως κι η γοητεία που του ασκεί η ευθύνη αυτή, προκαλούν θαυμασμό και συγκίνηση στον ομιλητή, ο οποίος επιχειρεί να μοιραστεί τα συναισθήματα αυτά με τους αποδέκτες του κειμένου.
[Λέξεις: 67]
 
ΘΕΜΑ Γ
Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το κύριο θέμα του ποιήματος (Κείμενο III); Να το παρουσιάσετε αξιοποιώντας τους κατάλληλους κειμενικούς δείκτες. (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
 
Κύριο, κατά τη γνώμη μου, θέμα του ποιήματος είναι οι οδυνηρές συνέπειες από την επιβολή μιας «τυραννίας» και την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος. Με κλιμακωτό σχήμα στους εισαγωγικούς μονολεκτικούς στίχους, το ποιητικό υποκείμενο κατορθώνει να παρουσιάσει δραστικά την αιφνίδια ανατροπή που προκύπτει στη ζωή των πολιτών, όταν μέσω «προδοσίας» και άσκηση «βίας» οδηγούνται σε τυραννικό καθεστώς. Ό,τι ακολουθεί, όπως εμφατικά καταγράφεται με διαρκή ασύνδετα σχήματα και με την αξιοποίηση μόνο ουσιαστικών για την πυκνότερη απόδοση της δεινής πραγματικότητας που διαμορφώνεται, είναι ένα κλίμα φόβου, ψυχικής οδύνης και απωλειών. Οι πολίτες έρχονται αντιμέτωποι με συνεχείς αδικίες, αλλά και δολοφονίες συνανθρώπων τους‧ μια κατάσταση που τη βιώνουν για καιρό, όπως δηλώνεται μ’ ένα ακόμη κλιμακωτό σχήμα («ώρες μέρες βδομάδες μήνες»). Η αρχική, ωστόσο, περίοδος υποταγής στο κλίμα εκφοβισμού, ακολουθείται από μια ελπιδοφόρα αφύπνιση, όπως τονίζεται μ’ ένα ακόμη ασύνδετο σχήμα («αγανάκτηση, πάλη, ξεκίνημα, ελπίδα»), βασικό γνώρισμα της οποίας είναι η μαχητική διάθεση των πολιτών, όπως αυτό εκφράζεται μέσω μιας επανάληψης («αγώνας, αγώνας, αγώνας»).
Πρόκειται για ένα θέμα ουσιώδους και διαχρονικής αξίας, εφόσον κανένας πολίτης δεν πρέπει να ξεχνά πόσο σημαντική είναι η διασφάλιση και η διατήρηση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Η ελευθερία, η δημοκρατία και η κατοχύρωση των κάθε είδους δικαιωμάτων μας, άλλωστε, είναι αποτέλεσμα πολλών αγώνων του παρελθόντος και δεν θα πρέπει να παραγνωρίζονται ως κάτι το σίγουρο και δεδομένο.  
[Λέξεις: 218]
 
ΘΕΜΑ Δ
Λαμβάνοντας υπόψη τα δύο μη λογοτεχνικά κείμενα που διαβάσατε αλλά και τις δικές σας εμπειρίες, να καταγράψετε τα κύρια, κατά τη γνώμη σας, γνωρίσματα που οφείλει να έχει ο πολίτης μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Να παρουσιάσετε τεκμηριωμένες τις απόψεις σας σε ένα άρθρο 350 – 400 λέξεων.                            
Μονάδες 30
 
Οι πολίτες αποτελούν το σημαντικότερο έρεισμα της Δημοκρατίας
 
     Μια ορθώς λειτουργούσα και υγιής δημοκρατία δεν αποτελεί στατική και δεδομένη κατάσταση, αλλά προϊόν της διαρκούς επαγρύπνησης και συμμετοχής όλων των πολιτών. Στοιχεία, ωστόσο, της σύγχρονης πραγματικότητας, όπως η χαμηλή συμμετοχή στις εκλογικές διαδικασίες και η εμφανής αδιαφορία μέρους των πολιτών απέναντι στα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, υποδηλώνουν πως δεν έχουν συνειδητοποιήσει όλοι το πόσο αναγκαία είναι η συμβολή τους προκειμένου να διασφαλιστεί η ουσιαστική πραγμάτωση του δημοκρατικού πολιτεύματος.
     Θα ήταν θεμιτό, επομένως, να υπάρξει μια υπενθύμιση των γνωρισμάτων εκείνων που οφείλει να διαθέτει ο πολίτης μιας δημοκρατίας, ώστε να στηρίζει με τη δράση του τη σωστή λειτουργία της. Πρώτιστο και κυρίαρχης σημασίας γνώρισμα είναι, δίχως άλλο, η επίγνωση και η αποδοχή της ευθύνης που αναλογεί σε κάθε δημοκρατικό πολίτη, εφόσον το πολίτευμα αυτό βασίζεται ακριβώς στην παραδοχή πως θεμέλιό του είναι η λαϊκή κυριαρχία και πως κάθε εξουσία πηγάζει από τους πολίτες και ασκείται προς όφελός τους. Δημιουργείται, επομένως, μια οξύμωρη και προβληματική κατάσταση, αν οι πολίτες απέχουν από τις δημοκρατικές διαδικασίες ή αδιαφορούν γι’ αυτές.
     Καίρια αξία, συνάμα, έχει η θέληση του δημοκρατικού πολίτη να ενημερώνεται για οτιδήποτε αφορά τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις, ώστε να είναι σε θέση να διαμορφώνει ολοκληρωμένη άποψη γι’ αυτές και να δρα, όταν το κρίνει απαραίτητο. Συνιστά, άλλωστε, ιδιαιτέρως επιζήμια παρανόηση η πεποίθηση ορισμένων πως οι πολίτες δε διαθέτουν αρκετή δύναμη προκειμένου να επηρεάζουν τις σχετικές εξελίξεις. Η αλήθεια είναι πως μια ενεργή και δραστήρια «κοινωνία πολιτών» μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τις όποιες πολιτικές εξελίξεις είτε θέτοντας υπόψη των πολιτικών κρίσιμα ζητήματα είτε αποτρέποντάς τους από τη λήψη αποφάσεων που δεν είναι επωφελείς για το κοινωνικό σύνολο.
     Ξεχωριστή σημασία, επίσης, έχει η διατήρηση της ικανότητας των πολιτών να σκέφτονται και να κρίνουν ελεύθερα, αποδεσμευμένοι από ιδεοληψίες και κομματικές αγκυλώσεις. Το τι είναι επωφελές, άλλωστε, για το κοινωνικό σύνολο δεν το προδικάζει η κομματική προέλευση μιας πρότασης ή ιδέας, αλλά το κατά πόσο αυτή ανταποκρίνεται στις εκάστοτε συνθήκες της πραγματικότητας. Η έμμονη προσήλωση σε κομματικές ιδεολογίες και η με φανατισμό υπηρέτησή αυτών λειτουργεί υπονομευτικά για τις δημοκρατικές διαδικασίες, εφόσον στερεί από τους πολίτες τη δυνατότητα της αντικειμενικής και ουσιαστικής κρίσης.
     Ο πολίτης μια δημοκρατίας, λοιπόν, οφείλει να έχει εμπιστοσύνη στη δύναμη που διαθέτει, ιδίως στο πλαίσιο συλλογικών δράσεων, καθώς και να κατανοεί το μέγεθος της ευθύνης που του αναλογεί. Τα ζητήματα που απασχολούν μια δημοκρατική κοινωνία, άλλωστε, δεν έχουν χρώμα, φύλο ή κοινωνική τάξη. Ό,τι επηρεάζει αρνητικά έστω κι ένα μέρος των πολιτών, οφείλει να αφορά και να αντιμετωπίζεται αποφασιστικά απ’ όλους τους πολίτες.  
[Λέξεις: 411]