Σοφοκλέους Αντιγόνη: Ερμηνευτικές ερωτήσεις (στίχοι 69-99)

Antigone Gives Token Burial to the Body of Her Brother Polynices by Jules Eugene
 
Σοφοκλέους Αντιγόνη: Ερμηνευτικές ερωτήσεις (στίχοι 69-99)
 
1. Στο διάλογο της Ισµήνης µε την Αντιγόνη να επισηµάνετε τις δηλώσεις της Αντιγόνης που φανερώνουν την αποφασιστικότητά της για το έργο που σκοπεύει να εκτελέσει.
 
Η Αντιγόνη στους στίχους 70-71 δηλώνει πως είναι αποφασισμένη να προχωρήσει στον ενταφιασμό του Πολυνείκη, έστω κι αν αυτό σημάνει τη θανάτωσή της («Μα έχε όποια γνώμη θέλεις, εκείνον όμως εγώ θα θάψω∙ θα είναι ωραίο για μένα να κάνω αυτό και να πεθάνω»). Όπως, άλλωστε, αιτιολογεί την απόφασή της στους στίχους 73-74 θα έχει, έτσι, τη δυνατότητα να κείτεται αιώνια πλάι σε αυτόν έχοντας υπηρετήσει το ιερό της καθήκον, παραβιάζοντας τους ανθρώπινους νόμους («Μαζί του αγαπημένη θα αναπαύομαι πλάι σ’ αγαπημένο, αφού διαπράξω μια ιερή παρανομία∙»). Με παρόμοια αποφασιστικό τρόπο επαναλαμβάνει την πρόθεσή της στους στίχους 80-81, παρουσιάζοντας ως άμεσα επικείμενη τη διαδικασία του ενταφιασμού («εγώ όμως θα πάω να ενταφιάσω τον αδελφό μου τον πολυαγαπημένο»).
 
2. Με ποια επιχειρήµατα υποστηρίζει η Αντιγόνη (στ. 69-85) την απόφασή της να θάψει τον αδελφό της;
 
Η Αντιγόνη υποστηρίζει πως αφού θα έχει διαπράξει μια «ιερή παρανομία» ενταφιάζοντας τον Πολυνείκη παρά την απαγόρευση του Κρέοντα, θα αναπαύεται ακολούθως αγαπημένη πλάι στον αγαπημένο της αδελφό. Θα κερδίσει, δηλαδή, τη βαθιά εκτίμηση της ψυχής του νεκρού αδελφού της, αλλά κι ακόμη περισσότερο την εκτίμηση των θεών του κάτω κόσμου, εκεί όπου θα κείτεται για πάντα. Οι θεοί αυτοί, στον κόσμο των οποίων καταλήγουν όλοι οι θνητοί, θεωρούν ιερή και αναγκαία την ταφή των νεκρών, θα εκτιμήσουν, άρα, την αυτοθυσία της Αντιγόνης για χάρη του δικού τους διαχρονικού νόμου.
 
3. Να επισηµάνετε τις αντιδράσεις της Αντιγόνης απέναντι στην Ισµήνη, όταν πληροφορείται πως η αδελφή της δε θα τολµήσει να παρακούσει τις εντολές του Κρέοντα. Να διακρίνετε τις αντιδράσεις αυτές σε εξωτερικές (όσες αφορούν τη συµπεριφορά της) και σε εσωτερικές (όσες αφορούν τα συναισθήµατά της).
 
Η Αντιγόνη αισθάνεται προδομένη από την αδελφή της, εφόσον δεν μπορεί να συμμεριστεί τον φόβο και την αδυναμία της, τα οποία τα εκλαμβάνει περισσότερο ως δικαιολογία για την έλλειψη αφοσίωσης στον νεκρό αδελφό τους. Διατηρεί, ωστόσο, μια μικρή ελπίδα πως ίσως η Ισμήνη καμφθεί τελικά, αν θίξει τη φιλοτιμία της, γι’ αυτό και όπως με πικρία της δηλώνει «Ούτε θα σε παρακαλούσα, ούτε, έστω κι αν ακόμα θέλεις να συμπράξεις, θα δεχόμουν με ευχαρίστηση τη σύμπραξή σου.», προχωρώντας, ωστόσο, σε ένα σχόλιο σχετικά με το χρέος της Ισμήνης απέναντι στους θεούς προκειμένου να της υποδείξει τον ορθό δρόμο δράσης «εσύ, αν το κρίνεις σωστό, περιφρόνησε όσα είναι τίμια για τους θεούς». Την απάντηση, μάλιστα, της Ισμήνης πως δεν μπορεί να κινηθεί ενάντια στη θέληση της πόλης, την εκλαμβάνει ως απλή δικαιολογία, χωρίς να αντιλαμβάνεται την ειλικρίνεια των όσων της εκφράζει η αδελφή της «Εσύ αυτά να προφασίζεσαι». Μόλις, όμως, διαπιστώνει πως η Ισμήνη δεν πρόκειται να καμφθεί και πως η μόνη βοήθεια που είναι διατεθειμένη να της προσφέρει είναι η σιωπή της σχετικά με τη σχεδιαζόμενη πράξη, τότε η Αντιγόνη εξαγριώνεται και παύει πλέον να θεωρεί την Ισμήνη δικό της πρόσωπο «Αλίμονο, διακήρυξέ το σε όλους∙ πολύ πιο μισητή θα είσαι αν σωπάσεις, αν δεν τα διακηρύξεις αυτά σε όλους». Η Αντιγόνη απευθύνεται με περιφρόνηση στην αδελφή της, τονίζοντας πως με την επιλογή της να μη τη βοηθήσει έχει προκαλέσει το μίσος το δικό της αλλά και του αδελφού τους «Αν συνεχίσεις να λες αυτά, θα μισηθείς από μένα και δίκαια θα σε μισεί για πάντα ο νεκρός». Με αυτή τη δήλωση η Αντιγόνη της καθιστά σαφές πως η ρήξη μεταξύ τους είναι οριστική.
 
4. Ποια στοιχεία του χαρακτήρα της Αντιγόνης προβάλλονται στην ενότητα; Να τεκµηριώσετε την απάντησή σας αναφέροντας συγκεκριµένα χωρία.
 
Η Αντιγόνη χαρακτηρίζεται από έλλειψη ενσυναίσθησης, καθώς αδυνατεί να αποδεχτεί τη διαφορά ήθους της αδελφής της και τον φόβο που της προκαλεί η σχεδιαζόμενη ταφή του Πολυνείκη («Εσύ αυτά να προφασίζεσαι»). Είναι, συνάμα, εξαιρετικά ισχυρογνώμων και αδιάλλακτη, εφόσον αρνείται να λάβει υπόψη της τις εύλογες αντιρρήσεις της αδελφής της και σπεύδει να την απορρίψει («Ούτε θα σε παρακαλούσα, ούτε, έστω κι αν ακόμα θέλεις να συμπράξεις, θα δεχόμουν με ευχαρίστηση τη σύμπραξή σου»). Υπηρετεί, μάλιστα, με τέτοια επιμονή τη δική της απόφαση, ώστε δημιουργεί την εντύπωση φανατισμένου ατόμου. Στη δική της σκέψη όποιος δεν είναι με το μέρος της γίνεται απευθείας εχθρός της («Αλίμονο, διακήρυξέ το σε όλους∙ πολύ πιο μισητή θα είσαι αν σωπάσεις»). Αν και η αφοσίωσή της στον νεκρό αδελφό της είναι θεμιτή ξεπερνά, όμως, τα όρια όταν τρέπεται σε μίσος απέναντι στο μοναδικό εν ζωή οικείο της πρόσωπο («Αν συνεχίσεις να λες αυτά, θα μισηθείς από μένα και δίκαια θα σε μισεί για πάντα ο νεκρός»).
 
5. Πώς κρίνετε τον τρόπο µε τον οποίο αντιµετωπίζει την αδελφή της η Αντιγόνη; Θα µπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι µε τον ίδιο τρόπο συµπεριφέρεται και η Ισµήνη απέναντί της; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
 
Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει η Αντιγόνη την Ισμήνη υποδηλώνει έλλειψη τόσο σεβασμού όσο και αγάπης απέναντι στην αδελφή της. Η επιθετικότητα της Αντιγόνης και η ακραία δήλωσή της πως η Ισμήνη κινδυνεύει να καταστεί μισητό πρόσωπο, αν και οφείλονται στην κλονισμένη συναισθηματική κατάσταση της ηρωίδας, δεν είναι αποδεκτοί τρόποι συμπεριφοράς απέναντι σε ένα πρόσωπο που τόσο έκδηλα της εκφράζει το ενδιαφέρον και την αγάπη της. Αξίζει, μάλιστα, να προσεχθεί πως παρά την κορύφωση του επιθετικού λόγου της Αντιγόνης, η Ισμήνη δεν παρασύρεται σε ανάλογες εκφράσεις μήτε παύει να εκφράζει την αγάπη της. Η Ισμήνη κατανοεί την ψυχική ένταση της αδελφής της και δεν εκλαμβάνει ως έκφραση πραγματικών συναισθημάτων μίσους και αντιπάθειας την έκρηξη της αδελφής της. Διατηρεί, έτσι, τη δική της ηπιότητα και δηλώνει με επιμονή το ειλικρινές ενδιαφέρον της για την Αντιγόνη («Αλίμονο, δυστυχισμένη, πόσο φοβάμαι για σένα», Αλλά, αν έτσι κρίνεις, πήγαινε∙ τούτο γνώριζε, ότι βαδίζεις ασυλλόγιστη, μα αληθινά αγαπημένη σε αγαπημένους»).
 
6. Η Αντιγόνη προκαλεί την Ισµήνη να µην κρατήσει κρυφή την ταφή που σχεδιάζει για τον Πολυνείκη. Πώς εξηγείτε αυτή την επιµονή της, τη στιγµή µάλιστα που γνωρίζει ότι, αν αποκαλυφθεί η πράξη της, θα ανατραπεί το σχέδιό της και την περιµένει ο θάνατος;
 
Η Αντιγόνη έχοντας εκνευριστεί και αγανακτήσει με την απροθυμία της Ισμήνης να τη βοηθήσει στον ενταφιασμό του αδελφού τους δεν καταδέχεται καμία άλλη μορφή συνδρομής από τη μεριά της. Προκειμένου, μάλιστα, να της δείξει εμφατικά την περιφρόνησή της την προκαλεί να διακηρύξει σε όλους τα όσα σχεδιάζει. Στην πραγματικότητα, βέβαια, αν η Ισμήνη το έκανε αυτό, το σχέδιο της Αντιγόνης θα είχε ανατραπεί. Η Αντιγόνη, ωστόσο, είναι βαθιά απογοητευμένη από την αδελφή της και εκείνο που κυρίως θέλει να της εκφράσει είναι πως εφόσον δεν τη βοηθά, τότε δεν θέλει να έχει καμία σχέση μαζί της. Η Ισμήνη, βέβαια, δεν επρόκειτο ποτέ να προδώσει κατά τέτοιο τρόπο την αδελφή της κι αυτό είναι κάτι που η Αντιγόνη το γνωρίζει, γι’ αυτό και την προκαλεί τόσο άφοβα να γνωστοποιήσει σε όλους το σχέδιό της.
 
7. θερµὴν ἐπὶ ψυχροῖσι καρδίαν ἔχεις (88): Να προσδιορίσετε το γεγονός, το πρόσωπο ή την κατάσταση στην οποία αναφέρεται µε το σχόλιό της η Ισµήνη µε τα επίθετα θερµήν και ψυχροῖσι. Ποιο λογοτεχνικό σχήµα χρησιµοποιεί εδώ ο Σοφοκλής και τι επιτυγχάνει µ’ αυτό;
 
Η αποφασιστικότητα με την οποία η Αντιγόνη σχεδιάζει να θυσιάσει τη ζωή της για χάρη του νεκρού Πολυνείκη, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο απορρίπτει την πρόθεση της αδελφής της να κρατήσει κρυφό το σχέδιό της, προκαλούν έκπληξη στην Ισμήνη. Κατ’ αυτό τον τρόπο με την αντίθεση του στίχου αυτού η Ισμήνη τονίζει τη θέρμη με την οποία η Αντιγόνη προσεγγίζει ένα τόσο ψυχρό θέμα, όπως είναι το ενδεχόμενο της θανάτωσής της από τον Κρέοντα. Από την οπτική της Ισμήνης το να κινείται κανείς με τόση αποφασιστικότητα προς τον ίδιο του τον θάνατο αποτελεί κάτι το ακατανόητο.
 
8. Η αντίθεση µεταξύ Αντιγόνης και Ισµήνης έχει ως αφετηρία τις αρχές και ηθικές δεσµεύσεις που ακολουθεί η καθεµία. Να προσδιορίσετε αυτές τις αρχές και να περιγράψετε τη σύγκρουση που δηµιουργείται.
 
Οι δύο αδελφές εκτός από διαφορετικό χαρακτήρα έχουν και διαφορετικές αρχές και προτεραιότητες. Για την Ισμήνη το σημαντικό είναι να επιβιώσουν οι δυο τους από αυτή την κρίσιμη κατάσταση. Η μάχη με τους Αργείους είχε αίσιο τέλος, οπότε εκείνο που απαιτείται είναι να αντιμετωπίσουν οι δύο αδελφές με ψυχραιμία τη νέα οικογενειακή ταπείνωση -τη διαταγή του Κρέοντα- με την ελπίδα πως το μέλλον θα είναι καλύτερο. Η Ισμήνη εναποθέτει την πίστη της στη δύναμη της ψυχικής καρτερίας, όπως και στην αξία της ζωής. Η δική της ηθική δέσμευση, άλλωστε, είναι απέναντι στον κόσμο των ζωντανών και στις δυνατότητες που προσφέρει η ζωή στους ανθρώπους. Για την Αντιγόνη, ωστόσο, ό,τι προέχει είναι το ηθικό της χρέος απέναντι στον νεκρό αδελφό της και στον θεϊκό νόμο. Η Αντιγόνη αρνείται να αποδεχτεί την προοπτική ενός μέλλοντος για εκείνη από τη στιγμή που ο αδελφός της καταδικάζεται να μείνει άταφος και η ψυχή του να μην μπορεί να βρει ανάπαυση. Ο κόσμος των ζωντανών είναι για την Αντιγόνη αφιλόξενος, εφόσον μια τέτοια αδικία μπορεί να γίνει αποδεκτή. Προτιμά, επομένως, να σεβαστεί τους νόμους των θεών του κάτω κόσμου και το συγγενικό της καθήκον προκειμένου να διασφαλίσει τη γαλήνια αιώνια παραμονή της στον κόσμο των νεκρών. Η ζωή για εκείνη δεν έχει τα θέλγητρα που έχει για την Ισμήνη, αν το τίμημα για να επιβιώσει είναι να προδώσει τις ηθικές της αρχές και να ζει με τη σκέψη πως εγκατέλειψε τον αδελφό της, όταν εκείνος δεν έβρισκε βοήθεια από κανέναν άλλον.  
 
9. Με ποια δικαιολογία αποκρούει η Ισµήνη την κατηγορία ότι µε την άρνησή της να συµµετάσχει στην ταφή του Πολυνείκη προσβάλλει τους νόµους των θεών (78-79); Σας πείθει η απάντησή της; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας.
 
«Εγώ καθόλου δεν τα περιφρονώ, μα
είμαι αδύναμη στο να δρω ενάντια στη θέληση των πολιτών.»
 
Η Ισμήνη αδυνατεί να επωμιστεί το βάρος μιας τόσο υψηλής ευθύνης που θα σήμαινε τη θανάτωσή της, όπως με ηρωική αποφασιστικότητα το κάνει η Αντιγόνη. Η Ισμήνη δεν είναι ένα ηρωικό πρόσωπο, εκπροσωπεί με τη στάση της τον «μέσο» πολίτη, που αισθάνεται φόβο και δεν θέλει να πεθάνει. Υπ’ αυτή την έννοια, η απάντηση της Ισμήνης πως δεν μπορεί να εναντιωθεί στη θέληση των πολιτών, στη θέληση ειδικότερα του βασιλιά της πόλης, αν και μοιάζει αντιηρωική είναι εντούτοις ενδεικτική του τρόπου αντίδρασης των περισσότερων πολιτών. Πιστεύω, επομένως, πως παρά το γεγονός ότι η Ισμήνη εμφανίζεται αδύναμη και φοβισμένη, είναι, ωστόσο, ειλικρινής και γι’ αυτόν το λόγο θεωρώ την απάντησή της πειστική. Η Ισμήνη δεν έχει καμία πρόθεση να δείξει ασέβεια απέναντι στους θεούς, αλλά δεν μπορεί κιόλας να κάνει κάτι που ξεπερνά τις δυνάμεις της και θα την έφερνε αντιμέτωπη με την θανατική ποινή.
 
10. Στον πρόλογο του δράµατος ο Σοφοκλής παρουσιάζει δυο χαρακτήρες. Να επισηµάνετε:
α) ό,τι κοινό συνδέει την Αντιγόνη µε την Ισµήνη και
β) εκείνα τα στοιχεία του χαρακτήρα τους που τις οδηγούν σε σύγκρουση.
 
α) Οι δύο αδελφές έχουν βιώσει τα ίδια οικογενειακά τραύματα και βρίσκονται -θεωρητικώς- αντιμέτωπες με τους ίδιους περιορισμούς λόγω του φύλου τους. Τις συνδέει, επομένως, τόσο το οικογενειακό τους παρελθόν όσο και τα διλήμματα του παρόντος τους.
β) Παρά το γεγονός ότι έρχονται αντιμέτωπες με τις ίδιες καταστάσεις, έχουν πολύ διαφορετικό χαρακτήρα με αποτέλεσμα να υιοθετούν διαφορετική στάση και εν τέλει να συγκρούονται μεταξύ τους. Η Ισμήνη έχει μεγαλύτερη συναίσθηση της συλλογικής της ταυτότητας, ότι, δηλαδή, είναι μέλος μιας πόλης, γι’ αυτό και αφενός αντιλαμβάνεται την ανακούφιση των συμπολιτών της μετά την ήττα των Αργείων και αφετέρου αποδέχεται τη θέληση του βασιλιά της πόλης τους. Η Ισμήνη, άλλωστε, έχει αδύναμο χαρακτήρα και λυγίζει από φόβο απέναντι στο ενδεχόμενο και μόνο να παρακούσει τις εντολές του βασιλιά. Η Αντιγόνη, από την άλλη, διακρίνεται για τον δυναμισμό και το απόλυτα ασυμβίβαστο του χαρακτήρα της. Θεωρεί αδιανόητο να αποδεχτεί την αδικία της πόλης της εις βάρος του Πολυνείκη και είναι πρόθυμη να θυσιάσει ακόμη και τη ζωή της προκειμένου να αποκαταστήσει το δίκαιο. Για την Αντιγόνη η πόλη της Θήβας δεν έχει καμία σημασία, αφού είναι μια πόλη έτοιμη να δεχτεί μια τέτοια ανοσιότητα απέναντι στο νεκρό σώμα του αδελφού της. Μη έχοντας, έτσι, αίσθηση φόβου και μη έχοντας καμία πρόθεση να υποταχτεί στη θέληση των άλλων, βρίσκεται σε τροχιά σύγκρουσης με τη φοβισμένη αδελφή της. Η πρόθυμα υποταγμένη Ισμήνη προκαλεί αισθήματα περιφρόνησης και αντιπάθειας στην ψυχικά ισχυρή Αντιγόνη.   
 
«Από την αρχή του έργου η Αντιγόνη εισορμά με ένα χείμαρρο από αρνητικές εκφράσεις, στις οποίες αποκρίνεται με τις ζυγισμένες εκφράσεις της η Ισμήνη. Βλέπουμε δύο αδελφές, ίδιες σε κληρονομικότητα, ίδιες σε πείρα και αντιμέτωπες με την ίδια κατάσταση, όμως το φοβερό παρελθόν (στίχ. 1 κ.εξ., 49 κ.εξ.) που εμπνέει στην Ισμήνη διάθεση υποταγής, δυναμώνει απλώς την αμετακίνητη αποφασιστικότητα της Αντιγόνης. Δύο αδελφές, δύο αδελφοί και το κράτος, η πόλις. Το ζήτημα, όπως το βλέπει η Αντιγόνη, τίθεται μ’ ένα περίεργο τρόπο στο τέλος της πρώτης ρήσης της. Ο στρατηγός με διάγγελμα του κήρυξε την πόλη σε κατάσταση επιφυλακής: δεν βλέπει άραγε η Ισμήνη ότι «επέρχονται εναντίον των φίλων τα δεινά που πρέπουν σε εχθρούς» (στίχ. 10); Οι φίλοι και οι εχθροί: το μόνιμο δίδυμο μιας αντίθεσης, που αποτέλεσε τη βάση για πολύ μεγάλο μέρος του ηθικού και πολιτικού προβληματισμού των Ελλήνων. Η Αντιγόνη μάχεται στις επάλξεις της φιλίας, με την έννοια των δεσμών συγγένειας, και υπερασπίζεται το χρέος της ταφής που οι δεσμοί αυτοί επιβάλλουν. Αλλά μήπως δεν έχει και η πολιτεία φίλους και εχθρούς; Η πολιτεία, η πόλις, δεν σημαίνει γι’ αυτήν τίποτε, όπως δεν σημαίνει ούτε ο Κρέων — ο αγαθός Κρέων, όπως τον αποκαλεί σαρκαστικά. Υπάρχουν για την οικογένεια φίλοι, υπάρχουν και εχθροί, και σε μια τέτοια πολωτική αντίθεση ενδιάμεσες διαβαθμίσεις δεν χωρούν έτσι η Ισμήνη, από τη στιγμή που αρνείται την υποστήριξη της, περνάει αμέσως, αυτόματα, στο αντίθετο στρατόπεδο (στίχοι 45-46, 69 κ.εξ., 86-87, 93-94).»
R. P. Winnington - Ingram
 
11. Κρίνοντας από τις σκέψεις και τις αντιδράσεις των δυο ηρωίδων ποια πιστεύετε ότι κερδίζει τη συµπάθεια των θεατών που παρακολουθούν την παράσταση; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
 
Η κοινή μοίρα των δύο ηρωίδων τις καθιστά αμέσως συμπαθείς στο κοινό, καθώς οι δύο κοπέλες έχουν έρθει αντιμέτωπες με σημαντικές προσωπικές δυστυχίες. Η ηρωίδα, ωστόσο, που, κατά τη γνώμη μου, κερδίζει περισσότερο τη συμπάθεια του κοινού είναι η Ισμήνη, μιας και βρίσκεται πλησιέστερα στον τρόπο σκέψης των περισσότερων ανθρώπων της εποχής εκείνης. Σε αντίθεση με το ηρωικό ήθος της Αντιγόνης, που δε λυγίζει ούτε απέναντι στο ενδεχόμενο ενός πρόωρου και σκληρού θανάτου, η Ισμήνη εμφανίζεται ευάλωτη και πιο ανθρώπινη. Φοβάται για τη ζωή της και δε διστάζει να το παραδεχτεί. Νοιάζεται, συνάμα, πιο πολύ για την αδελφή της που σκοπεύει να διακινδυνεύσει τη ζωή της, παρά για τον ήδη νεκρό Πολυνείκη. Ό,τι, μάλιστα, την καθιστά ακόμη πιο συμπαθή είναι το γεγονός ότι εξαιτίας του αδύναμου χαρακτήρα της δέχεται επίθεση από τη συναισθηματικά απόμακρη Αντιγόνη. Η αφοσίωση της Ισμήνης στην αδελφής της, όπως και η θέλησή της να την προφυλάξει από τον ίδιο της τον εαυτό, δεν εκτιμώνται μήτε στο ελάχιστο από την Αντιγόνη. Ως εκ τούτου, η αγάπη και το ενδιαφέρον της Ισμήνης απορρίπτονται και η ίδια βρίσκεται στη δυσάρεστη θέση να απολογείται στην Αντιγόνη, επειδή θέλησε να την αποτρέψει από μια πράξη που θα της στοιχίσει τη ζωή.
 
12. Να παρακολουθήσετε τα συναισθήµατα της Αντιγόνης απέναντι στην αδελφή της σε όλο τον πρόλογο και να δικαιολογήσετε τις αλλαγές που παρατηρούνται, καθώς η δράση εξελίσσεται.
 
Στην αρχή του προλόγου η Αντιγόνη προσφωνεί την Ισμήνη με τρόπο που φανερώνει την αγάπη της για εκείνη και -πιθανώς- την επίγνωση πως η Ισμήνη αποτελεί το μόνο πραγματικά δικό της πρόσωπο που της έχει απομείνει. Η ψυχική ταραχή και ένταση που βιώνει η Αντιγόνη, ωστόσο, δεν της επιτρέπουν να εκτιμήσει πλήρως τη σημασία που έχει η Ισμήνη για εκείνη. Στόχος της, άλλωστε, είναι να διασφαλίσει απλώς τη βοήθειά της, εφόσον εκείνο που περισσότερο επιθυμεί είναι να αντιδράσει απέναντι στην αδικία που γίνεται εις βάρος του νεκρού αδελφού τους. Μια πρώτη ένδειξη της ανυπομονησίας που τη διακρίνει είναι ο ειρωνικός τρόπος με τον οποίο σχολιάζει το γεγονός ότι η Ισμήνη αγνοεί τα της διαταγής του Κρέοντα. Ενώ, ακολούθως, μόλις διαπιστώνει πως η αδελφή της δεν έχει το ψυχικό σθένος και την πρόθεση να τη βοηθήσει, η Αντιγόνη αρχίζει να χάνει την ψυχραιμία της και την αντιμετωπίζει με απαξίωση, σχολιάζοντας πως δεν πρόκειται να την παρακαλέσει και πως με δυσκολία θα δεχόταν πλέον τη συνδρομή της. Στην πορεία, μάλιστα, καθώς αντιλαμβάνεται πως δεν υπάρχει τρόπος να μεταπειστεί η Ισμήνη την κατηγορεί πως προβάλλει δικαιολογίες και την προειδοποιεί πως με τη στάση της προκαλεί τόσο το μίσος το δικό της όσο και το μίσος του νεκρού τους αδελφού.
Πρόκειται, βέβαια, για μια συμπεριφορά που μπορεί να δικαιολογηθεί μόνο αν ληφθεί υπόψη η ακραία συναισθηματική κατάσταση της Αντιγόνης. Δοθείσης της άποψής της πως η ταφή του Πολυνείκη αποτελούσε ιερόν καθήκον για εκείνη και την αδελφή της, η Αντιγόνη αρνείται να αναγνωρίσει πως το αίτημά της υπερβαίνει τις ψυχικές δυνάμεις της Ισμήνης. Ο φόβος της Ισμήνης απέναντι στο ενδεχόμενο του θανάτου και η αδυναμία της να αψηφήσει τον λόγο των ισχυρότερων προκαλούν εκνευρισμό στην Αντιγόνη, η οποία είναι έτοιμη να τα θυσιάσει όλα -ακόμη και τη ζωή της- προκειμένου να εκπληρώσει το ηθικό της χρέος απέναντι στον Πολυνείκη.