Ξενοφών, Ἀπομνημονεύματα, 3.9.4-5 (Μετάφραση & Συντακτική ανάλυση)

Ξενοφών, Ἀπομνημονεύματα, 3.9.4-5 (Μετάφραση & Συντακτική ανάλυση)
 
Ο Ξενοφών (περ. 430-περ. 349 π.Χ.) στο έργο του Ἀπομνημονεύματα υπερασπίζεται τον δάσκαλό του Σωκράτη, προσπαθώντας να αποκρούσει τις κατηγορίες εξαιτίας των οποίων καταδικάστηκε σε θάνατο. Παράλληλα, δίνει πληροφορίες για τη ζωή και τη διδασκαλία του Σωκράτη, σμιλεύοντας ένα εξιδανικευμένο πορτρέτο του.
 
Σοφίαν δὲ καὶ σωφροσύνην οὐ διώριζεν, ἀλλὰ τὸν τὰ μὲν καλά τε κἀγαθὰ γιγνώσκοντα χρῆσθαι αὐτοῖς καὶ τὸν τὰ αἰσχρὰ εἰδότα εὐλαβεῖσθαι σοφόν τε καὶ σώφρονα ἔκρινε. Προσερωτώμενος δὲ εἰ τοὺς ἐπισταμένους μὲν ἃ δεῖ πράττειν, ποιοῦντας δὲ τἀναντία σοφούς τε καὶ ἀκρατεῖς εἶναι νομίζοι· οὐδέν γε μᾶλλον, ἔφη, ἢ ἀσόφους τε καὶ ἀκρατεῖς· πάντας γὰρ οἶμαι προαιρουμένους ἐκ τῶν ἐνδεχομένων ἃ οἴονται συμφορώτατα αὑτοῖς εἶναι, ταῦτα πράττειν· νομίζω οὖν τοὺς μὴ ὀρθῶς πράττοντας οὔτε σοφοὺς οὔτε σώφρονας εἶναι.
Ἔφη δὲ καὶ τὴν δικαιοσύνην καὶ τὴν ἄλλην πᾶσαν ἀρετὴν σοφίαν εἶναι. Τά τε γὰρ δίκαια καὶ πάντα ὅσα ἀρετῇ πράττεται καλά τε κἀγαθὰ εἶναι· καὶ οὔτ᾽ ἂν τοὺς ταῦτα εἰδότας ἄλλο ἀντὶ τούτων οὐδὲν προελέσθαι οὔτε τοὺς μὴ ἐπισταμένους δύνασθαι πράττειν, ἀλλὰ καὶ ἐὰν ἐγχειρῶσιν, ἁμαρτάνειν· οὕτω καὶ τὰ καλά τε κἀγαθὰ τοὺς μὲν σοφοὺς πράττειν, τοὺς δὲ μὴ σοφοὺς οὐ δύνασθαι, ἀλλὰ καὶ ἐὰν ἐγχειρῶσιν, ἁμαρτάνειν. Ἐπεὶ οὖν τά τε δίκαια καὶ τἆλλα καλά τε κἀγαθὰ πάντα ἀρετῇ πράττεται, δῆλον εἶναι ὅτι καὶ δικαιοσύνη καὶ ἡ ἄλλη πᾶσα ἀρετὴ σοφία ἐστί.
 
Μετάφραση
Δεν έκανε διάκριση ανάμεσα στη σοφία και τη σωφροσύνη, αλλά θεωρούσε σοφό και σώφρονα εκείνον που γνώριζε τα καλά και τα αγαθά, ώστε να τα χρησιμοποιεί, και εκείνον που γνώριζε τα αισχρά, ώστε να είναι επιφυλακτικός. Όταν τον ρωτούσαν αν θεωρούσε ότι εκείνοι που γνώριζαν ποια έπρεπε να πράξουν, αλλά έκαναν τα αντίθετα, είναι σοφοί, αλλά μη εγκρατείς, απαντούσε ότι τίποτε περισσότερο δεν τους θεωρούσε παρά μη σοφούς και ακρατείς. Όλοι, θεωρώ, ότι επιλέγουν από όσα μπορούν να πράξουν εκείνα που νομίζουν ότι είναι πιο συμφέροντα για εκείνους και αυτά πράττουν. Πιστεύω, λοιπόν, ότι αυτοί που δεν πράττουν ορθά δεν είναι ούτε σοφοί ούτε σώφρονες.
Έλεγε ότι η δικαιοσύνη και κάθε άλλη αρετή είναι σοφία. Γιατί έλεγε ότι τα δίκαια και όλα όσα πράττονται ενάρετα είναι καλά και αγαθά. Και έλεγε ότι ούτε θα μπορούσαν αυτοί που τα γνωρίζουν να επιλέξουν κάτι άλλο από αυτά, ούτε αυτοί που δεν τα γνωρίζουν θα μπορούσαν να τα πράξουν, αλλά κι αν προσπαθούσαν, θα αποτύγχαναν. Έτσι, έλεγε, τα καλά και τα αγαθά ότι τα κάνουν οι σοφοί, ενώ οι μη σοφοί δεν μπορούν, αλλά ακόμη κι αν επιχειρούσαν θα αποτύγχαναν. Επειδή, λοιπόν, τα δίκαια και τα άλλα καλά και αγαθά όλα πράττονται με αρετή είναι φανερό ότι και η δικαιοσύνη και κάθε άλλη αρετή είναι σοφία. 
 
Συντακτική ανάλυση
 
Σοφίαν δὲ καὶ σωφροσύνην οὐ διώριζεν,
Κύρια πρόταση
οὐ διώριζεν: Ρήμα. οὗτος: Υποκείμενο (εννοείται). Σοφίαν καὶ σωφροσύνην: Αντικείμενα ρήματος
 
ἀλλὰ τὸν τὰ μὲν καλά τε κἀγαθὰ γιγνώσκοντα χρῆσθαι αὐτοῖς καὶ τὸν τὰ αἰσχρὰ εἰδότα εὐλαβεῖσθαι σοφόν τε καὶ σώφρονα ἔκρινε.
Κύρια πρόταση
ἔκρινε: Ρήμα. οὗτος: Υποκείμενο. τὸν γιγνώσκοντα & τὸν εἰδότα: Αντικείμενα ρήματος, επιθετικές μετοχές. σοφόν τε καὶ σώφρονα: Κατηγορούμενα των αντικειμένων του ρήματος. τὰ καλά τε κἀγαθὰ: Αντικείμενα μετοχής γιγνώσκοντα. αἰσχρὰ: Αντικείμενο μετοχής εἰδότα. χρῆσθαι & εὐλαβεῖσθαι: Απαρέμφατα σκοπού ή αποτελέσματος. Ως υποκείμενα των απαρεμφάτων τίθενται οι επιθετικές μετοχές. αὐτοῖς: Αντικείμενο του απαρεμφάτου χρῆσθαι.
 
Προσερωτώμενος ἔφη
Κύρια πρόταση
ἔφη: Ρήμα (εννοείται). οὗτος: Υποκείμενο (εννοείται). προσερωτώμενος: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος.
 
εἰ τοὺς ἐπισταμένους μὲν ποιοῦντας δὲ τἀναντία σοφούς τε καὶ ἀκρατεῖς εἶναι νομίζοι·
Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική ως αντικείμενο της μετοχής προσερωτώμενος
νομίζοι: Ρήμα. οὗτος: Υποκείμενο (εννοείται). εἶναι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. τοὺς ἐπισταμένους & ποιοῦντας: Υποκείμενα απαρεμφάτου, επιθετικές μετοχές. σοφούς τε καὶ ἀκρατεῖς: Κατηγορούμενα των υποκειμένων του απαρεμφάτου. τἀναντία: Αντικείμενο της μετοχής ποιοῦντας.
 
ἃ δεῖ πράττειν,
Δευτερεύουσα αναφορική ως αντικείμενο της μετοχής τοὺς ἐπισταμένους
δεῖ: Ρήμα (απρόσωπο). πράττειν: Υποκείμενο απρόσωπου ρήματος, τελικό απαρέμφατο. τούτους: Εννοείται ως υποκείμενο του απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). ἃ: Αντικείμενο του απαρεμφάτου.
 
ἔφη
Κύρια παρενθετική πρόταση
ἔφη: Ρήμα. οὗτος: Υποκείμενο (εννοείται).
 
οὐδέν γε μᾶλλον ἢ ἀσόφους τε καὶ ἀκρατεῖς (νομίζω εἶναι)
Κύρια πρόταση
νομίζω: Ρήμα (εννοείται). ἐγὼ: Υποκείμενο ρήματος (εννοείται). εἶναι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο (εννοείται). τούτους: Υποκείμενο απαρεμφάτου (εννοείται). οὐδέν & ἀσόφους καὶ ἀκρατεῖς: Κατηγορούμενα στο υποκείμενο του απαρεμφάτου. μᾶλλον: Επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού.
 
πάντας γὰρ οἶμαι προαιρουμένους ἐκ τῶν ἐνδεχομένων ταῦτα πράττειν·
Κύρια πρόταση
οἶμαι: Ρήμα. ἐγὼ: Υποκείμενο ρήματος (εννοείται). πράττειν: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. πάντας: Υποκείμενο απαρεμφάτου. ταῦτα: Αντικείμενο απαρεμφάτου. προαιρουμένους: Τροπική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του απαρεμφάτου. ἐκ τῶν ἐνδεχομένων: Εμπρόθετος προσδιορισμός της προέλευσης.
 
ἃ οἴονται συμφορώτατα αὑτοῖς εἶναι,
Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση ως αντικείμενο της μετοχής προαιρουμένους
οἴονται: Ρήμα. οὗτοι: Υποκείμενο ρήματος (εννοείται). εἶναι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. ἃ: Υποκείμενο απαρεμφάτου. συμφορώτατα: Κατηγορούμενο στο υποκείμενο του απαρεμφάτου. αὑτοῖς: Δοτική αντικειμενική.
 
νομίζω οὖν τοὺς μὴ ὀρθῶς πράττοντας οὔτε σοφοὺς οὔτε σώφρονας εἶναι.
Κύρια πρόταση
νομίζω: Ρήμα. ἐγὼ: Υποκείμενο ρήματος (εννοείται). εἶναι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. τοὺς πράττοντας: Υποκείμενο απαρεμφάτου, επιθετική μετοχή. σοφοὺς & σώφρονας: Κατηγορούμενα στο υποκείμενο του απαρεμφάτου. ὀρθῶς: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου.
 
Ἔφη δὲ καὶ τὴν δικαιοσύνην καὶ τὴν ἄλλην πᾶσαν ἀρετὴν σοφίαν εἶναι.
Κύρια πρόταση
Ἔφη: Ρήμα. οὗτος: Υποκείμενο (εννοείται). εἶναι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. δικαιοσύνην & ἀρετὴν: Υποκείμενα του απαρεμφάτου. σοφίαν: Κατηγορούμενο στο υποκείμενα του απαρεμφάτου. τὴν ἄλλην: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἀρετὴν. πᾶσαν: Κατηγορηματικός προσδιορισμός.
 
(Ἔφη) Τά τε γὰρ δίκαια καὶ πάντα καλά τε κἀγαθὰ εἶναι·
Κύρια πρόταση
Ἔφη: Ρήμα (εννοείται). οὗτος: Υποκείμενο (εννοείται). εἶναι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. τά δίκαια: Υποκείμενο απαρεμφάτου. καλά τε κἀγαθὰ: Κατηγορούμενα στα υποκείμενα του απαρεμφάτου. πάντα: Κατηγορηματικός προσδιορισμός.
 
ὅσα ἀρετῇ πράττεται
Δευτερεύουσα αναφορική ως υποκείμενο του απαρεμφάτου
πράττεται: Ρήμα. ὅσα: Υποκείμενο ρήματος. ἀρετῇ: Δοτική του μέσου.
 
καὶ οὔτ᾽ ἂν τοὺς ταῦτα εἰδότας ἄλλο ἀντὶ τούτων οὐδὲν προελέσθαι οὔτε τοὺς μὴ ἐπισταμένους δύνασθαι πράττειν, ἀλλὰ ἁμαρτάνειν·
Κύρια πρόταση
ἔφη: Ρήμα (εννοείται). οὗτος: Υποκείμενο (εννοείται). προελέσθαι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. τοὺς εἰδότας: Υποκείμενο απαρεμφάτου, επιθετική μετοχή (ετεροπροσωπία). οὐδὲν: Αντικείμενο απαρεμφάτου. ταῦτα: Αντικείμενο μετοχής εἰδότας. ἀντὶ τούτων: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αντικατάστασης (β΄ όρος σύγκρισης). ἄλλο: Επιθετικός προσδιορισμός στο οὐδὲν.
δύνασθαι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. τοὺς μὴ ἐπισταμένους: Υποκείμενο απαρεμφάτου, επιθετική μετοχή. πράττειν: Αντικείμενο απαρεμφάτου, τελικό απαρέμφατο (με υποκείμενο την επιθετική μετοχή). ἁμαρτάνειν: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο.
 
καὶ ἐὰν ἐγχειρῶσιν
Δευτερεύουσα παραχωρητική  
ἐγχειρῶσιν: Ρήμα. οἱ μὴ ἐπιστάμενοι: Υποκείμενο ρήματος (εννοείται).
 
οὕτω (ἔφη) καὶ τὰ καλά τε κἀγαθὰ τοὺς μὲν σοφοὺς πράττειν, τοὺς δὲ μὴ σοφοὺς οὐ δύνασθαι, ἀλλὰ ἁμαρτάνειν.
Κύρια πρόταση
ἔφη: Ρήμα (εννοείται). οὗτος: Υποκείμενο (εννοείται). πράττειν: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. τοὺς σοφοὺς: Υποκείμενο απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). τὰ καλά τε κἀγαθὰ: Αντικείμενα απαρεμφάτου.
οὐ δύνασθαι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. τοὺς μὴ σοφοὺς: Υποκείμενο απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). πράττειν: Αντικείμενο απαρεμφάτου, τελικό απαρέμφατο (εννοείται). ἁμαρτάνειν: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. τοὺς μὴ σοφοὺς: Υποκείμενο απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία).
 
καὶ ἐὰν ἐγχειρῶσιν
Δευτερεύουσα παραχωρητική
ἐγχειρῶσιν: Ρήμα. οἱ μὴ σοφοί: Υποκείμενο ρήματος (εννοείται).
 
Ἐπεὶ οὖν τά τε δίκαια καὶ τἆλλα καλά τε κἀγαθὰ πάντα ἀρετῇ πράττεται,
Δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση
πράττεται: Ρήμα. τά τε δίκαια καὶ καλά τε κἀγαθὰ: Αντικείμενα ρήματος (αττική σύνταξη). ἀρετῇ: Δοτική του μέσου. πάντα: Κατηγορηματικός προσδιορισμός. τἆλλα: επιθετικός προσδιορισμός.
 
δῆλον εἶναι (ἔφη)
Κύρια πρόταση
ἔφη: Ρήμα (εννοείται). οὗτος: Υποκείμενο (εννοείται). δῆλον εἶναι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο (απρόσωπο).
 
ὅτι καὶ δικαιοσύνη καὶ ἡ ἄλλη πᾶσα ἀρετὴ σοφία ἐστί.
Δευτερεύουσα ειδική ως υποκείμενο του απρόσωπου απαρεμφάτου
ἐστί: Ρήμα. δικαιοσύνη καὶ ἡ ἀρετὴ: Υποκείμενα ρήματος. σοφία: Κατηγορούμενο στα υποκείμενα. πᾶσα: Κατηγορηματικός προσδιορισμός. ἡ ἄλλη: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἀρετὴ.
 
 
Ενδεικτικές Δραστηριότητες
1. Αφού μελετήσετε το νόημα της πρώτης παραγράφου, να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:
α) Με ποιο κριτήριο ο Σωκράτης ξεχώριζε ποιοι είναι «σοφοί και σώφρονες» και ποιοι όχι;
 
Κατά τον Σωκράτη, σοφοί και σώφρονες ήταν εκείνοι που αφενός αναγνώριζαν ποιες πράξεις ήταν καλές και αγαθές, ώστε να πράττουν αυτές, κι αφετέρου ποιες πράξεις ήταν αισχρές, ώστε να τις αποφεύγουν. Ως εκ τούτοι, εκείνοι που δεν έπρατταν αυτό που ήταν ορθό δεν ήταν ούτε σοφοί ούτε σώφρονες.
 
β) Ποιο είναι το ερώτημα που έθεσαν στον Σωκράτη και τι απάντησε εκείνος;
 
Το ερώτημα που έθεσαν στον Σωκράτη ήταν κατά πόσο θεωρούσε τουλάχιστον σοφούς εκείνους που γνώριζαν ποιο είναι το καλό, αλλά λόγω της μη εγκρατούς φύσης τους έπρατταν το αντίθετο. Εκείνος, ωστόσο, απάντησε πως ακόμη κι αν κάποιοι μπορούν να αναγνωρίσουν το καλό, αφού δεν το κάνουν, τότε δεν είναι μόνο ακρατείς αλλά και μη σοφοί. Η επίγνωση, άρα, του τι είναι καλό δεν επαρκούσε, κατά τον Σωκράτη, για να διεκδικήσει κάποιος την ιδιότητα του σοφού. Έπρεπε, συνάμα, να το πράττει κιόλας.
 
2. Στη δεύτερη παράγραφο, να εντοπίσετε τα αντικείμενα του ρήματος ἔφη και, αφού αναγνωρίσετε συντακτικά τις σχέσεις των απαρεμφάτων με άλλους όρους, να μεταφράσετε το απόσπασμα: Ἔφη δὲ καὶ τὴν δικαιοσύνην […] ἀλλὰ καὶ ἐὰν ἐγχειρῶσιν, ἁμαρτάνειν.
 
εἶναι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. δικαιοσύνην & ἀρετὴν: Υποκείμενα του απαρεμφάτου. σοφίαν: Κατηγορούμενο στο υποκείμενα του απαρεμφάτου.
 
εἶναι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. τά δίκαια: Υποκείμενο απαρεμφάτου. καλά τε κἀγαθὰ: Κατηγορούμενα στα υποκείμενα του απαρεμφάτου.
 
προελέσθαι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. τοὺς εἰδότας: Υποκείμενο απαρεμφάτου, επιθετική μετοχή (ετεροπροσωπία). οὐδὲν: Αντικείμενο απαρεμφάτου.
 
δύνασθαι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. τοὺς μὴ ἐπισταμένους: Υποκείμενο απαρεμφάτου, επιθετική μετοχή. πράττειν: Αντικείμενο απαρεμφάτου, τελικό απαρέμφατο (με υποκείμενο την επιθετική μετοχή). ἁμαρτάνειν: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο (με υποκείμενο την επιθετική μετοχή).
 
πράττειν: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. τοὺς σοφοὺς: Υποκείμενο απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). τὰ καλά τε κἀγαθὰ: Αντικείμενα απαρεμφάτου.
οὐ δύνασθαι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. τοὺς μὴ σοφοὺς: Υποκείμενο απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). πράττειν: Αντικείμενο απαρεμφάτου, τελικό απαρέμφατο (εννοείται). ἁμαρτάνειν: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. τοὺς μὴ σοφοὺς: Υποκείμενο απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία).
 
Έλεγε ότι η δικαιοσύνη και κάθε άλλη αρετή είναι σοφία. Γιατί, έλεγε ότι τα δίκαια και όλα όσα πράττονται ενάρετα είναι καλά και αγαθά. Και έλεγε ότι ούτε θα μπορούσαν αυτοί που τα γνωρίζουν να επιλέξουν κάτι άλλο από αυτά, ούτε αυτοί που δεν τα γνωρίζουν θα μπορούσαν να τα πράξουν, αλλά κι αν προσπαθούσαν, θα αποτύγχαναν. Έτσι, έλεγε, τα καλά και τα αγαθά ότι τα κάνουν οι σοφοί, ενώ οι μη σοφοί δεν μπορούν, αλλά ακόμη κι αν επιχειρούσαν θα αποτύγχαναν.
 
3. Προσερωτώμενος δὲ εἰ […] ἀλλὰ καὶ ἐὰν ἐγχειρῶσιν, ἁμαρτάνειν. Να μετατρέψετε το παραπάνω απόσπασμα σε ευθύ λόγο, σε μορφή διαλόγου.
 
Ὠ Σώκρατες, τοὺς ἐπισταμένους μὲν ἃ δεῖ πράττειν, ποιοῦντας δὲ τἀναντία σοφούς τε καὶ ἀκρατεῖς εἶναι νομίζεις;
 
Οὐδέν γε μᾶλλον ἢ ἀσόφους τε καὶ ἀκρατεῖς· πάντας γὰρ οἶμαι προαιρουμένους ἐκ τῶν ἐνδεχομένων ἃ οἴονται συμφορώτατα αὑτοῖς εἶναι, ταῦτα πράττειν· νομίζω οὖν τοὺς μὴ ὀρθῶς πράττοντας οὔτε σοφοὺς οὔτε σώφρονας εἶναι.
Καὶ ἡ δικαιοσύνη καὶ ἡ ἄλλη πᾶσα ἀρετὴ σοφία ἐστί. Τά τε γὰρ δίκαια καὶ πάντα ὅσα ἀρετῇ πράττεται καλά τε κἀγαθὰ εἶναι· καὶ οὔτ᾽ ἂν οἱ ταῦτα εἰδότες ἄλλο ἀντὶ τούτων οὐδὲν προέλοιντο οὔτε οἱ μὴ ἐπιστάμενοι δύναιντο πράττειν, ἀλλὰ καὶ ἐὰν ἐγχειρῶσιν, ἁμαρτάνοιεν.