Maximus Designs
Ν.
Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Προαγωγή
της ψυχικής ανθεκτικότητας [Κριτήριο]
Κείμενο 1: Προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας
Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις, το άγχος και τις δυσκολίες με ευελιξία και ψυχραιμία. Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν σημαίνει απλώς να αντέχει κάποιος στην πίεση ή να αντιμετωπίζει τα προβλήματα, αλλά συνάδει και με την εξέλιξη του ατόμου και τα μαθήματα που λαμβάνει άμεσα από αυτές τις καταστάσεις. Οι άνθρωποι που έχουν ψυχική ανθεκτικότητα είναι πιθανότερο να ανακάμπτουν από αντιξοότητες, να διατηρούν θετική στάση, να βρίσκουν λύσεις και να αναπτύσσουν δεξιότητες που τους βοηθούν να ανταποκρίνονται καλυτέρα στις προκλήσεις της ζωής τους.
Παρακάτω περιγράφονται οι τρόποι σύμφωνα με τους οποίους μπορούμε να καλλιεργήσουμε την ψυχική μας ανθεκτικότητα:
Το πρώτο βήμα προς την ψυχική ανθεκτικότητα είναι να αναγνωρίσουμε τα συναισθήματα μας και να τα αποδεχτούμε, αντιμετωπίζοντας τις αρνητικές σκέψεις και τα συναισθήματα χωρίς να τα καταδικάζουμε. Επίσης, θα έχει θετικό αποτέλεσμα να εργαστούμε πάνω στο να αναπτύξουμε μια αισιόδοξη προοπτική για την ζωή μας, με θετικές σκέψεις, προσπαθώντας να αντλήσουμε τα θετικά στοιχεία που προκύπτουν μέσα από δύσκολες στιγμές.
Η κοινωνική υποστήριξη είναι ένας ακόμη τρόπος, γιατί η υποστήριξη από τα αγαπημένα μας πρόσωπα μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των δυσκολίων. Ταυτόχρονα, η συνεχής μάθηση και η ανάπτυξη προσωπικών δεξιοτήτων μπορούν να αυξήσουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση. Τέλος, θα έχει θετικό πρόσημο, να αναζητήσουμε επαγγελματική βοήθεια, σε ορισμένες περιπτώσεις, η συνεργασία με ένα επαγγελματία ψυχολόγο ή σύμβουλο μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη ενός ατόμου.
Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι μια διαδικασία που χρειάζεται χρόνο και προσπάθεια, αλλά μπορεί να ενισχυθεί με την πάροδο του χρόνου και με συνεχή πρόοδο. Είναι σημαντικό να έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας, ότι κάνεις δεν είναι ανθεκτικός σε όλα, και ότι οι δυσκολίες αποτελούν μέρος της ζωής. Η ικανότητα να αντιμετωπίσουμε αυτές τις δυσκολίες με ευελιξία είναι το κλειδί για την ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας.
Το κομμάτι των προστατευτικών παραγόντων της ψυχικής ανθεκτικότητας, οι οποίοι διαφοροποιούνται από άτομο σε άτομο, περιλαμβάνει την θετική στάση ή αλλιώς νοοτροπία, την κοινωνική υποστήριξη, τη διαχείριση του στρες, την ενσωμάτωση σκοπών και στόχων, την αυτό-φροντίδα της πνευματικής και σωματικής υγείας και την αναγνώριση των προσωπικών εμπειριών και λαθών του παρελθόντος.
Ελένη – Άννα Μιχαλομανωλάκη, Η ψυχική ανθεκτικότητα στη σχολική μονάδα σε περιόδους κρίσης, 2024
Κείμενο 2: Παράγοντες που επιδρούν στην ψυχική ανθεκτικότητα
Τα ατομικά και προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόμου, όπως δηλαδή οι γνωστικές λειτουργίες, η ενσυναίσθηση, το χιούμορ, η αυτοπεποίθηση, αλλά οι στόχοι και οι φιλοδοξίες, επηρεάζουν την ένταση της ψυχικής ανθεκτικότητας στους εφήβους. Πιο συγκεκριμένα, έφηβοι οι οποίοι κατέχουν το αίσθημα της αυτογνωσίας, της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης, παρουσιάζουν υψηλές σχολικές επιδόσεις.
Ακόμα, οι στόχοι και οι φιλοδοξίες που θέτουν οι έφηβοι θεωρούνται ως κίνητρο για μάθηση και συντελούν στην αποφυγή των ανεπιθύμητων συμπεριφορών. Έρευνες έχουν δείξει ότι αυτοί οι στόχοι και οι φιλοδοξίες μπορεί να επηρεαστούν από την ίδια την οικογένεια και τους γονείς του εφήβου, με αποτέλεσμα να ευνοούνται τα προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόμου και να ενισχύεται κατά συνέπεια η ψυχική του ανθεκτικότητα.
Εκτός από τα προσωπικά χαρακτηριστικά, το οικογενειακό πλαίσιο, το εκπαιδευτικό πλαίσιο, αλλά και οι φιλίες με τους συνομηλίκους, μπορούν να δράσουν προστατευτικά και να συμβάλλουν στην ψυχική υγεία των εφήβων. Πιο συγκεκριμένα, το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνουν τα παιδιά βοηθά στην ανάπτυξη και την ενίσχυση αμυντικών και προστατευτικών μηχανισμών.
Το οικογενειακό και το σχολικό πλαίσιο έχει αποδειχθεί πως τις περισσότερες φορές θεωρούνται στην πραγματικότητα ιδιαίτερα υποστηρικτικά πλαίσια για τα παιδιά και τους εφήβους, καθώς μέσα από την αγάπη και την αμέριστη φροντίδα των γονέων, αλλά και την αποδοχή από το σχολείο, ενισχύουν τα προσωπικά χαρακτηριστικά και τις δυνατότητες του καθενός.
Η οικογένεια συμβάλλει στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας κυρίως στις περιπτώσεις όπου έφηβοι καλούνται να αντιμετωπίσουν διάφορους κινδύνους λόγω στρεσογόνων γεγονότων. Ειδικότερα, οι γονείς ή οι κηδεμόνες είναι αυτοί οι οποίοι παραμένουν υποστηρικτικοί και δημιουργούν ένα υγιές περιβάλλον όπου τα παιδιά κατορθώνουν να ανταπεξέλθουν και να ξεπεράσουν διάφορους κινδύνους ή απειλές. Το περιβάλλον αυτό το χαρακτηρίζουν οι στενές και οι υγιείς σχέσεις ανάμεσα σε όλα τα μέλη της οικογένειας, η καταλληλότητα σχετικά με το γονικό στιλ της ανατροφής, καθώς και η ενεργή συμμετοχή των γονέων στη μάθηση των παιδιών.
Ελένη Παπανδρέου, Ψυχική Ανθεκτικότητα και Άγχος εφήβων στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση της Ελλάδας, 2023
Κείμενο 3: Ανακινήστε καλά προ της χρήσεως
Πρόσωπα έργα και ημέραι
όλα θυελλώδη
ενθάδε κείνται αραγμένα
όλα στην ίδια ακύμαντη γαλήνη.
Άραγε από τι ελησμονήθηκαν;
Εσωκλείονται οδηγίες.
Αν τις διαβάσεις προσεκτικά
Σύνθεση
Προφυλάξεις
Δοσολογία
εν κοχλιάριον* τού καφέ και ούτε φως νηστικό
ή μια μεγάλη ξέχειλη ως απάνω
εκτυφλωτική ρευστότητα
θα δεις ότι
τις ίδιες θανατηφόρες παρενέργειες που έχει
η μικρή δόση αγάπης
τις ίδιες ακριβώς επιφυλάσσει και η μεγάλη.
Γι’ αυτό και στο ερώτημα
άραγε από τι ελησμονήθηκαν
βλέπεις χαραγμένο
τόσο αναπάντητο χορτάριασμα.
*κουτάλι
Κική Δημουλά, Χλόη Θερμοκηπίου, Ίκαρος
Θέμα Α
Να αποδώσετε συνοπτικά (70-80 λέξεις) την επίδραση των εξωγενών παραγόντων στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας, όπως αυτοί παρουσιάζονται στο Κείμενο 2.
Ενισχυτικά για την ψυχική ανθεκτικότητα επενεργεί το περιβάλλον διαβίωσης των νέων και οι φίλοι, καθώς επικουρούν στην ανάπτυξη προστατευτικών μηχανισμών. Οι νέοι, μάλιστα, εκλαμβάνουν ως βοηθητικό τόσο το οικογενειακό όσο και το σχολικό περιβάλλον, εφόσον λαμβάνουν αγάπη από τους γονείς και αποδοχή στο σχολείο. Η οικογένεια, ειδικότερα, βοηθά σε περιπτώσεις στρεσογόνων καταστάσεων με την υποστήριξη που παρέχει. Οι υγιείς σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας, το κατάλληλο γονικό στιλ και η συμμετοχή των γονέων στη μαθησιακή διαδικασία συνιστούν αρετές του οικογενειακού περιβάλλοντος.
[Λέξεις: 82]
Β1. Να γράψετε στο φύλλο που σας δόθηκε δίπλα στον αριθμό της κάθε παραγράφου το γράμμα από τις επιλογές που αντιστοιχεί στην ορθή απάντηση, με βάση το περιεχόμενο του Κειμένου 1 (χωρίς αναφορά σε χωρία του κειμένου):
1. Στην πρώτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Το άτομο με κατάλληλη καθοδήγηση αναπτύσσει δεξιότητες για τη διαχείριση δυσκολιών.
β. Όσοι έχουν ψυχική ανθεκτικότητα ανακάμπτουν από τις αντιξοότητες.
γ. Όσοι έχουν ψυχική ανθεκτικότητα ενδέχεται να βρίσκουν λύσεις για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
2. Στη τρίτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Η αποδοχή των συναισθημάτων, ακόμη και των αρνητικών, είναι αναγκαία.
β. Τα θετικά στοιχεία που προκύπτουν μέσα από δύσκολες στιγμές είναι προφανή.
γ. Η ανάπτυξη μια αισιόδοξης προοπτικής για τη ζωή απορρέει από την ψυχική ανθεκτικότητα.
3. Στην τέταρτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Η συνεργασία με ένα επαγγελματία ψυχολόγο ή σύμβουλο βοηθά στην ανάπτυξη ενός ατόμου.
β. Η συνεχής μάθηση έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει την αυτοεκτίμηση του ατόμου.
γ. Η υποστήριξη από αγαπημένα πρόσωπα μπορεί να βοηθήσει στην αύξηση της αυτοπεποίθησης.
4. Στην πέμπτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Η ικανότητα αντιμετώπισης των δυσκολιών συνιστά το μέσο επίτευξης της ψυχικής ανθεκτικότητας.
β. Η επίτευξη της ψυχικής ανθεκτικότητας, αν και είναι μια χρονοβόρα διαδικασία, προκύπτει αυτομάτως λόγω του εγγενούς χαρακτήρα της.
γ. Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν είναι αναγκαία, όταν το άτομο δεν αντιμετωπίζει δυσκολίες στη ζωή του.
5. Στην έκτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Το στρες συμβάλλει στη σταδιακή ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας.
β. Η μέριμνα για τη σωματική υγεία λειτουργεί προστατευτικά για την ψυχική ανθεκτικότητα.
γ. Το άτομο οφείλει να ξεπερνά τα λάθη του παρελθόντος.
Μονάδες 15
1 = γ, 2 = α, 3 = β, 4 = α, 5 = β
Β2.α. Να εντοπίσετε στη δεύτερη και στην τρίτη παράγραφο του Κειμένου 2 τέσσερις (4) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές, οι οποίες δικαιολογούν το χαρακτηρισμό του κειμένου ως επιστημονικού (μονάδες 4) και να εξηγήσετε πώς επηρεάζει καθεμία από αυτές το νόημα του κειμένου (μονάδες 4).
Στις συγκεκριμένες παραγράφους η γράφουσα, μεταξύ άλλων, αξιοποιεί: αποφαντικές/δηλωτικές προτάσεις (π.χ. Ακόμα, οι στόχοι και οι φιλοδοξίες που θέτουν οι έφηβοι θεωρούνται ως κίνητρο για μάθηση και συντελούν στην αποφυγή των ανεπιθύμητων συμπεριφορών.), μέσω των οποίων η γράφουσα καταγράφει πληροφορίες και απόψεις, ενισχύοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τόσο την ενημερωτική του διάσταση όσο και την επιχειρηματολογία της, εφόσον συχνά πρόκειται για βασικούς ισχυρισμούς. Αξιοποιεί, επίσης, ονοματοποίηση (π.χ. στην αποφυγή, στην ανάπτυξη και την ενίσχυση), μέσω της οποίας τα νοήματα αποδίδονται με πιο πυκνό τρόπο και ενισχύεται, έτσι, ο επιστημονικός χαρακτήρας του κειμένου. Επιπλέον, αξιοποιεί τη χρήση ειδικών όρων (π.χ. ψυχική ανθεκτικότητα, αμυντικών και προστατευτικών μηχανισμών), μέσω των οποίων διαφαίνεται ο ειδικότερος επιστημονικός κλάδος στον οποίο ανήκει το κείμενο και το υπό διαπραγμάτευση θέμα του. Αξιοποιεί, τέλος, επιστημική τροπικότητα (π.χ. μπορεί να επηρεαστούν, μπορούν να δράσουν) μέσω της οποίας εκφράζεται ο βαθμός βεβαιότητάς της για τα όσα εκφράζει, καθώς και η διαλλακτικότητα που συνάδει με την επιστημονική γραφή.
β. Να προσδιορίσετε αν ο συλλογισμός της πρώτης παραγράφου του Κειμένου 1 είναι παραγωγικός ή επαγωγικός (μονάδες 2) και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας (μονάδες 3).
Ο συλλογισμός της πρώτης παραγράφου είναι παραγωγικός, καθώς από την ευρύτερη αρχή που προσδιορίζει την έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας (αντιμετώπιση με ψυχραιμία τις προκλήσεις, το άγχος και τις δυσκολίες), η γράφουσα οδηγείται σε ειδικότερες παρατηρήσεις σχετικά με την εξεταζόμενη έννοια. Καταλήγει, έτσι, σε επιμέρους γνωρίσματα που ενδέχεται να χαρακτηρίζουν τα άτομα που έχουν ψυχική ανθεκτικότητα, όπως είναι η πιθανή δυνατότητα να διατηρούν θετική στάση και να βρίσκουν λύσεις για τα προβλήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν.
Β3. Να προσδιορίσετε τον βασικό ισχυρισμό της τελευταίας παραγράφου του Κειμένου 2 και να αξιολογήσετε κατά πόσο η γράφουσα κατορθώνει να τον τεκμηριώσει επαρκώς.
Η γράφουσα ισχυρίζεται πως η οικογένεια συμβάλλει στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας των εφήβων, ιδίως όταν εκείνοι έρχονται αντιμέτωποι με στρεσογόνες καταστάσεις που θέτουν σε κίνδυνο την ψυχική, πνευματική ή σωματική τους υγεία. Προκειμένου να τεκμηριώσει τον ισχυρισμό της επικαλείται ως μέσο αιτιολόγησης την υποστηρικτή στάση των γονέων ή των κηδεμόνων, καθώς και τη διαμόρφωση από αυτούς ενός υγιούς περιβάλλοντος, το οποίο επιτρέπει στους εφήβους να ανταποκριθούν επιτυχώς σε ό,τι τους απειλεί. Παραλλήλως, η γράφουσα παρουσιάζει τα γνωρίσματα του οικογενειακού περιβάλλοντος που είναι σε θέση να στηρίξει πραγματικά τους εφήβους, τονίζοντας το υγιές των οικογενειακών σχέσεων, το κατάλληλο της παρεχόμενης γονικής ανατροφής και τη συμμετοχή των γονέων στη μάθηση των παιδιών τους.
Με δεδομένο το γεγονός πως τα όσα επικαλείται η γράφουσα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και αναδεικνύουν με αποτελεσματικό τρόπο τον υποστηρικτικό ρόλο της οικογένειας, ο ισχυρισμός της τεκμηριώνετε επαρκώς. Η πραγματική εμπειρία, άλλωστε, επιβεβαιώνει τη δυνατότητα της οικογένειας να ενισχύσει την ψυχική ανθεκτικότητα των εφήβων.
Θέμα Γ
Να αιτιολογήσετε γιατί, κατά τη γνώμη σας, το αναπάντητο ερώτημα «από τι ελησμονήθηκαν» ενοχλεί συναισθηματικά την ποιητική φωνή; Θεωρείτε πως η λήθη έχει θετική ή αρνητική επενέργεια στη ζωή του ατόμου; (150-200 λέξεις)
Η ποιητική φωνή επηρεάζεται συναισθηματικά καθώς έρχεται αντιμέτωπη με τη συνειδητοποίηση πως πρόσωπα και βιώματα του παρελθόντος έχουν λησμονηθεί («κείνται αραγμένα»), χωρίς να γνωρίζει το γιατί, παρά το γεγονός πως υπήρξαν «όλα θυελλώδη». Όπως, μάλιστα, επισημαίνει με την ειρωνική αναφορά στην ύπαρξη σχετικών οδηγιών («Εσωκλείονται οδηγίες»), απευθυνόμενη στον αναγνώστη-αποδέκτη με τη χρήση β΄ ενικού προσώπου («θα δεις»), η αγάπη που ξεχνιέται έχει τις «ίδιες θανατηφόρες παρενέργειες» είτε βιώθηκε σε μικρή δόση είτε σε μεγάλη. Παραπέμποντας, άλλωστε, στις σχετικές «οδηγίες», τονίζει πως όσο κι αν προσπαθήσει το άτομο να σεβαστεί τις σχετικές «προφυλάξεις» και να λάβει την κατάλληλη «δοσολογία», δεν αποτρέπεται η επικείμενη λήθη. Έτσι, είτε το βίωμα είναι λιτό, όπως διαφαίνεται από την προσωποποίηση «φως νηστικό», είτε πλούσιο, όπως αποδίδεται με μια μεταφορική εικόνα «ξέχειλη ως απάνω / εκτυφλωτική ρευστότητα», η λήθη επέρχεται. Προκύπτει, κατ’ αυτό τον τρόπο, το διαχρονικά ανεπίλυτο ερώτημα, όπως αυτό αποδίδεται με μια μεταφορά «αναπάντητο χορτάριασμα».
[Λέξεις: 201]
Θέμα Δ
Με αφορμή μια ημερίδα που διοργανώνει το σχολείο σας για την εξοικείωση των μαθητών με την έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας, καλείστε, ως εκπρόσωπος της μαθητικής κοινότητας, να εκφωνήσετε μία ομιλία, στην οποία θα αναφερθείτε αφενός στο πώς μπορεί ένας έφηβος να ενισχύσει την ψυχική του ανθεκτικότητα, και αφετέρου στο πώς η ενίσχυσή της θα τον ωφελήσει μακροπρόθεσμα. (350-400 λέξεις)
Αξιότιμοι εκπαιδευτικοί, αγαπητοί συμμαθητές και συμμαθήτριες
Η σημερινή ημερίδα με θέμα την ψυχική ανθεκτικότητα συνιστά μια αξιέπαινη πρωτοβουλία του σχολείου μας, καθώς προωθεί μια ιδιαιτέρως κρίσιμη για την εποχή μας έννοια. Ως εκπρόσωπος του σχολείου μας έχω αναλάβει τη σημαντική ευθύνη να σας κατατοπίσω σχετικά με το πώς μπορούμε ως έφηβοι να ενισχύσουμε την ψυχική μας ανθεκτικότητα, αλλά και σε τι θα μας ωφελήσει η ενίσχυσή της.
Ξεκινώντας με το πώς μπορούμε συνειδητά να διεκδικήσουμε την ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας, θα ήθελα να διευκρινίσω πως η διαδικασία αυτή βασίζεται τόσο σε προσωπικά μας χαρακτηριστικά όσο και σε εξωγενείς προστατευτικούς παράγοντες, όπως είναι η οικογένειά μας, καθώς και το σχολικό περιβάλλον. Από τη δική μας μεριά, είναι εξαιρετικά ουσιώδες να κινούμαστε προς την κατεύθυνση της αναγνώρισης και της αποδοχής των συναισθημάτων μας είτε αυτά είναι θετικά είτε όχι. Κάθε προσπάθεια, άλλωστε, να αγνοήσουμε ή να καταπνίξουμε τυχόν αρνητικά συναισθήματα δεν είναι ωφέλιμη, εφόσον μας αποτρέπει από το να εντοπίσουμε την αιτία τους και να τα αντιμετωπίσουμε ακολούθως αποτελεσματικά.
Παραλλήλως, σε ό,τι αφορά τη δική μας συνειδητή συμβολή, χρειάζεται να τονιστεί η αξία της αδιάκοπης προσπάθειας για την πνευματική μας καλλιέργεια τόσο μέσω της απόκτησης νέων γνώσεων όσο και μέσω της διεύρυνσης των προσωπικών μας δεξιοτήτων. Πρόκειται για μια εξελικτική διαδικασία, η οποία λειτουργεί ενισχυτικά για την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή μας, προσφέροντάς μας ουσιώδους σημασίας ερείσματα για τη θετικότερη στάση μας απέναντι σε δυσκολίες και προκλήσεις της καθημερινότητας. Η ύπαρξη, συνάμα, μακροπρόθεσμων στόχων και επιδιώξεων για τη ζωή μας, με τη συνεχή στήριξη της οικογένειας και των φίλων μας, διαμορφώνει για εμάς μια θετική συναισθηματική κατάσταση που μας κινητοποιεί και μας ενδυναμώνει απέναντι σε πιθανά προβλήματα και σε αγχώδεις περιστάσεις.
Ο λόγος, άλλωστε, για τον οποίο χρειάζεται να επιχειρούμε οι ίδιοι, αλλά και να ζητάμε τη συνδρομή της οικογένειάς μας, για την ενίσχυση της ψυχικής μας ανθεκτικότητας είναι ακριβώς για τη διασφάλιση της επιτυχούς αντιμετώπισης απαιτητικών καταστάσεων στη ζωή μας. Με την καλλιέργεια, δηλαδή, της ψυχικής ανθεκτικότητας αποκτάμε τη δυνατότητα να επανακάμπτουμε από πιθανά προβλήματα και αποτυχίες, χωρίς να χάνουμε την αφοσίωσή μας σε όσα επιθυμούμε να επιτύχουμε, ενώ, την ίδια στιγμή, κατορθώνουμε να διαχειριζόμαστε το άγχος που τυχόν συνοδεύει καθημερινές ή έκτακτες δυσκολίες που ανακύπτουν στην πορεία της ζωής μας. Λειτουργεί, υπ’ αυτή την έννοια, η ψυχική ανθεκτικότητα ως παράγοντας μιας διαρκέστερης αντοχής απέναντι σε αντιξοότητες και απρόσμενες ανατροπές.
Γίνεται, άρα, εύκολα αντιληπτό σε όλους μας γιατί χρειάζεται να δώσουμε εγκαίρως έμφαση στην καλλιέργεια της ψυχικής μας ανθεκτικότητας είτε με τη συνδρομή των οικείων μας είτε και με τη συνδρομή κάποιου ειδικού. Πρόκειται για ένα εφόδιο που θα μας προφυλάσσει καθ’ όλη τη διάρκεια της μελλοντικής μας πορείας.
Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.
Κείμενο 1: Προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας
Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις, το άγχος και τις δυσκολίες με ευελιξία και ψυχραιμία. Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν σημαίνει απλώς να αντέχει κάποιος στην πίεση ή να αντιμετωπίζει τα προβλήματα, αλλά συνάδει και με την εξέλιξη του ατόμου και τα μαθήματα που λαμβάνει άμεσα από αυτές τις καταστάσεις. Οι άνθρωποι που έχουν ψυχική ανθεκτικότητα είναι πιθανότερο να ανακάμπτουν από αντιξοότητες, να διατηρούν θετική στάση, να βρίσκουν λύσεις και να αναπτύσσουν δεξιότητες που τους βοηθούν να ανταποκρίνονται καλυτέρα στις προκλήσεις της ζωής τους.
Παρακάτω περιγράφονται οι τρόποι σύμφωνα με τους οποίους μπορούμε να καλλιεργήσουμε την ψυχική μας ανθεκτικότητα:
Το πρώτο βήμα προς την ψυχική ανθεκτικότητα είναι να αναγνωρίσουμε τα συναισθήματα μας και να τα αποδεχτούμε, αντιμετωπίζοντας τις αρνητικές σκέψεις και τα συναισθήματα χωρίς να τα καταδικάζουμε. Επίσης, θα έχει θετικό αποτέλεσμα να εργαστούμε πάνω στο να αναπτύξουμε μια αισιόδοξη προοπτική για την ζωή μας, με θετικές σκέψεις, προσπαθώντας να αντλήσουμε τα θετικά στοιχεία που προκύπτουν μέσα από δύσκολες στιγμές.
Η κοινωνική υποστήριξη είναι ένας ακόμη τρόπος, γιατί η υποστήριξη από τα αγαπημένα μας πρόσωπα μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των δυσκολίων. Ταυτόχρονα, η συνεχής μάθηση και η ανάπτυξη προσωπικών δεξιοτήτων μπορούν να αυξήσουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση. Τέλος, θα έχει θετικό πρόσημο, να αναζητήσουμε επαγγελματική βοήθεια, σε ορισμένες περιπτώσεις, η συνεργασία με ένα επαγγελματία ψυχολόγο ή σύμβουλο μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη ενός ατόμου.
Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι μια διαδικασία που χρειάζεται χρόνο και προσπάθεια, αλλά μπορεί να ενισχυθεί με την πάροδο του χρόνου και με συνεχή πρόοδο. Είναι σημαντικό να έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας, ότι κάνεις δεν είναι ανθεκτικός σε όλα, και ότι οι δυσκολίες αποτελούν μέρος της ζωής. Η ικανότητα να αντιμετωπίσουμε αυτές τις δυσκολίες με ευελιξία είναι το κλειδί για την ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας.
Το κομμάτι των προστατευτικών παραγόντων της ψυχικής ανθεκτικότητας, οι οποίοι διαφοροποιούνται από άτομο σε άτομο, περιλαμβάνει την θετική στάση ή αλλιώς νοοτροπία, την κοινωνική υποστήριξη, τη διαχείριση του στρες, την ενσωμάτωση σκοπών και στόχων, την αυτό-φροντίδα της πνευματικής και σωματικής υγείας και την αναγνώριση των προσωπικών εμπειριών και λαθών του παρελθόντος.
Ελένη – Άννα Μιχαλομανωλάκη, Η ψυχική ανθεκτικότητα στη σχολική μονάδα σε περιόδους κρίσης, 2024
Κείμενο 2: Παράγοντες που επιδρούν στην ψυχική ανθεκτικότητα
Τα ατομικά και προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόμου, όπως δηλαδή οι γνωστικές λειτουργίες, η ενσυναίσθηση, το χιούμορ, η αυτοπεποίθηση, αλλά οι στόχοι και οι φιλοδοξίες, επηρεάζουν την ένταση της ψυχικής ανθεκτικότητας στους εφήβους. Πιο συγκεκριμένα, έφηβοι οι οποίοι κατέχουν το αίσθημα της αυτογνωσίας, της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης, παρουσιάζουν υψηλές σχολικές επιδόσεις.
Ακόμα, οι στόχοι και οι φιλοδοξίες που θέτουν οι έφηβοι θεωρούνται ως κίνητρο για μάθηση και συντελούν στην αποφυγή των ανεπιθύμητων συμπεριφορών. Έρευνες έχουν δείξει ότι αυτοί οι στόχοι και οι φιλοδοξίες μπορεί να επηρεαστούν από την ίδια την οικογένεια και τους γονείς του εφήβου, με αποτέλεσμα να ευνοούνται τα προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόμου και να ενισχύεται κατά συνέπεια η ψυχική του ανθεκτικότητα.
Εκτός από τα προσωπικά χαρακτηριστικά, το οικογενειακό πλαίσιο, το εκπαιδευτικό πλαίσιο, αλλά και οι φιλίες με τους συνομηλίκους, μπορούν να δράσουν προστατευτικά και να συμβάλλουν στην ψυχική υγεία των εφήβων. Πιο συγκεκριμένα, το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνουν τα παιδιά βοηθά στην ανάπτυξη και την ενίσχυση αμυντικών και προστατευτικών μηχανισμών.
Το οικογενειακό και το σχολικό πλαίσιο έχει αποδειχθεί πως τις περισσότερες φορές θεωρούνται στην πραγματικότητα ιδιαίτερα υποστηρικτικά πλαίσια για τα παιδιά και τους εφήβους, καθώς μέσα από την αγάπη και την αμέριστη φροντίδα των γονέων, αλλά και την αποδοχή από το σχολείο, ενισχύουν τα προσωπικά χαρακτηριστικά και τις δυνατότητες του καθενός.
Η οικογένεια συμβάλλει στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας κυρίως στις περιπτώσεις όπου έφηβοι καλούνται να αντιμετωπίσουν διάφορους κινδύνους λόγω στρεσογόνων γεγονότων. Ειδικότερα, οι γονείς ή οι κηδεμόνες είναι αυτοί οι οποίοι παραμένουν υποστηρικτικοί και δημιουργούν ένα υγιές περιβάλλον όπου τα παιδιά κατορθώνουν να ανταπεξέλθουν και να ξεπεράσουν διάφορους κινδύνους ή απειλές. Το περιβάλλον αυτό το χαρακτηρίζουν οι στενές και οι υγιείς σχέσεις ανάμεσα σε όλα τα μέλη της οικογένειας, η καταλληλότητα σχετικά με το γονικό στιλ της ανατροφής, καθώς και η ενεργή συμμετοχή των γονέων στη μάθηση των παιδιών.
Ελένη Παπανδρέου, Ψυχική Ανθεκτικότητα και Άγχος εφήβων στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση της Ελλάδας, 2023
Κείμενο 3: Ανακινήστε καλά προ της χρήσεως
Πρόσωπα έργα και ημέραι
όλα θυελλώδη
ενθάδε κείνται αραγμένα
όλα στην ίδια ακύμαντη γαλήνη.
Άραγε από τι ελησμονήθηκαν;
Εσωκλείονται οδηγίες.
Αν τις διαβάσεις προσεκτικά
Σύνθεση
Προφυλάξεις
Δοσολογία
εν κοχλιάριον* τού καφέ και ούτε φως νηστικό
ή μια μεγάλη ξέχειλη ως απάνω
εκτυφλωτική ρευστότητα
θα δεις ότι
τις ίδιες θανατηφόρες παρενέργειες που έχει
η μικρή δόση αγάπης
τις ίδιες ακριβώς επιφυλάσσει και η μεγάλη.
Γι’ αυτό και στο ερώτημα
άραγε από τι ελησμονήθηκαν
βλέπεις χαραγμένο
τόσο αναπάντητο χορτάριασμα.
*κουτάλι
Κική Δημουλά, Χλόη Θερμοκηπίου, Ίκαρος
Θέμα Α
Να αποδώσετε συνοπτικά (70-80 λέξεις) την επίδραση των εξωγενών παραγόντων στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας, όπως αυτοί παρουσιάζονται στο Κείμενο 2.
Ενισχυτικά για την ψυχική ανθεκτικότητα επενεργεί το περιβάλλον διαβίωσης των νέων και οι φίλοι, καθώς επικουρούν στην ανάπτυξη προστατευτικών μηχανισμών. Οι νέοι, μάλιστα, εκλαμβάνουν ως βοηθητικό τόσο το οικογενειακό όσο και το σχολικό περιβάλλον, εφόσον λαμβάνουν αγάπη από τους γονείς και αποδοχή στο σχολείο. Η οικογένεια, ειδικότερα, βοηθά σε περιπτώσεις στρεσογόνων καταστάσεων με την υποστήριξη που παρέχει. Οι υγιείς σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας, το κατάλληλο γονικό στιλ και η συμμετοχή των γονέων στη μαθησιακή διαδικασία συνιστούν αρετές του οικογενειακού περιβάλλοντος.
[Λέξεις: 82]
Β1. Να γράψετε στο φύλλο που σας δόθηκε δίπλα στον αριθμό της κάθε παραγράφου το γράμμα από τις επιλογές που αντιστοιχεί στην ορθή απάντηση, με βάση το περιεχόμενο του Κειμένου 1 (χωρίς αναφορά σε χωρία του κειμένου):
1. Στην πρώτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Το άτομο με κατάλληλη καθοδήγηση αναπτύσσει δεξιότητες για τη διαχείριση δυσκολιών.
β. Όσοι έχουν ψυχική ανθεκτικότητα ανακάμπτουν από τις αντιξοότητες.
γ. Όσοι έχουν ψυχική ανθεκτικότητα ενδέχεται να βρίσκουν λύσεις για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
2. Στη τρίτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Η αποδοχή των συναισθημάτων, ακόμη και των αρνητικών, είναι αναγκαία.
β. Τα θετικά στοιχεία που προκύπτουν μέσα από δύσκολες στιγμές είναι προφανή.
γ. Η ανάπτυξη μια αισιόδοξης προοπτικής για τη ζωή απορρέει από την ψυχική ανθεκτικότητα.
3. Στην τέταρτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Η συνεργασία με ένα επαγγελματία ψυχολόγο ή σύμβουλο βοηθά στην ανάπτυξη ενός ατόμου.
β. Η συνεχής μάθηση έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει την αυτοεκτίμηση του ατόμου.
γ. Η υποστήριξη από αγαπημένα πρόσωπα μπορεί να βοηθήσει στην αύξηση της αυτοπεποίθησης.
4. Στην πέμπτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Η ικανότητα αντιμετώπισης των δυσκολιών συνιστά το μέσο επίτευξης της ψυχικής ανθεκτικότητας.
β. Η επίτευξη της ψυχικής ανθεκτικότητας, αν και είναι μια χρονοβόρα διαδικασία, προκύπτει αυτομάτως λόγω του εγγενούς χαρακτήρα της.
γ. Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν είναι αναγκαία, όταν το άτομο δεν αντιμετωπίζει δυσκολίες στη ζωή του.
5. Στην έκτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Το στρες συμβάλλει στη σταδιακή ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας.
β. Η μέριμνα για τη σωματική υγεία λειτουργεί προστατευτικά για την ψυχική ανθεκτικότητα.
γ. Το άτομο οφείλει να ξεπερνά τα λάθη του παρελθόντος.
Μονάδες 15
1 = γ, 2 = α, 3 = β, 4 = α, 5 = β
Β2.α. Να εντοπίσετε στη δεύτερη και στην τρίτη παράγραφο του Κειμένου 2 τέσσερις (4) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές, οι οποίες δικαιολογούν το χαρακτηρισμό του κειμένου ως επιστημονικού (μονάδες 4) και να εξηγήσετε πώς επηρεάζει καθεμία από αυτές το νόημα του κειμένου (μονάδες 4).
Στις συγκεκριμένες παραγράφους η γράφουσα, μεταξύ άλλων, αξιοποιεί: αποφαντικές/δηλωτικές προτάσεις (π.χ. Ακόμα, οι στόχοι και οι φιλοδοξίες που θέτουν οι έφηβοι θεωρούνται ως κίνητρο για μάθηση και συντελούν στην αποφυγή των ανεπιθύμητων συμπεριφορών.), μέσω των οποίων η γράφουσα καταγράφει πληροφορίες και απόψεις, ενισχύοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τόσο την ενημερωτική του διάσταση όσο και την επιχειρηματολογία της, εφόσον συχνά πρόκειται για βασικούς ισχυρισμούς. Αξιοποιεί, επίσης, ονοματοποίηση (π.χ. στην αποφυγή, στην ανάπτυξη και την ενίσχυση), μέσω της οποίας τα νοήματα αποδίδονται με πιο πυκνό τρόπο και ενισχύεται, έτσι, ο επιστημονικός χαρακτήρας του κειμένου. Επιπλέον, αξιοποιεί τη χρήση ειδικών όρων (π.χ. ψυχική ανθεκτικότητα, αμυντικών και προστατευτικών μηχανισμών), μέσω των οποίων διαφαίνεται ο ειδικότερος επιστημονικός κλάδος στον οποίο ανήκει το κείμενο και το υπό διαπραγμάτευση θέμα του. Αξιοποιεί, τέλος, επιστημική τροπικότητα (π.χ. μπορεί να επηρεαστούν, μπορούν να δράσουν) μέσω της οποίας εκφράζεται ο βαθμός βεβαιότητάς της για τα όσα εκφράζει, καθώς και η διαλλακτικότητα που συνάδει με την επιστημονική γραφή.
β. Να προσδιορίσετε αν ο συλλογισμός της πρώτης παραγράφου του Κειμένου 1 είναι παραγωγικός ή επαγωγικός (μονάδες 2) και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας (μονάδες 3).
Ο συλλογισμός της πρώτης παραγράφου είναι παραγωγικός, καθώς από την ευρύτερη αρχή που προσδιορίζει την έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας (αντιμετώπιση με ψυχραιμία τις προκλήσεις, το άγχος και τις δυσκολίες), η γράφουσα οδηγείται σε ειδικότερες παρατηρήσεις σχετικά με την εξεταζόμενη έννοια. Καταλήγει, έτσι, σε επιμέρους γνωρίσματα που ενδέχεται να χαρακτηρίζουν τα άτομα που έχουν ψυχική ανθεκτικότητα, όπως είναι η πιθανή δυνατότητα να διατηρούν θετική στάση και να βρίσκουν λύσεις για τα προβλήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν.
Β3. Να προσδιορίσετε τον βασικό ισχυρισμό της τελευταίας παραγράφου του Κειμένου 2 και να αξιολογήσετε κατά πόσο η γράφουσα κατορθώνει να τον τεκμηριώσει επαρκώς.
Η γράφουσα ισχυρίζεται πως η οικογένεια συμβάλλει στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας των εφήβων, ιδίως όταν εκείνοι έρχονται αντιμέτωποι με στρεσογόνες καταστάσεις που θέτουν σε κίνδυνο την ψυχική, πνευματική ή σωματική τους υγεία. Προκειμένου να τεκμηριώσει τον ισχυρισμό της επικαλείται ως μέσο αιτιολόγησης την υποστηρικτή στάση των γονέων ή των κηδεμόνων, καθώς και τη διαμόρφωση από αυτούς ενός υγιούς περιβάλλοντος, το οποίο επιτρέπει στους εφήβους να ανταποκριθούν επιτυχώς σε ό,τι τους απειλεί. Παραλλήλως, η γράφουσα παρουσιάζει τα γνωρίσματα του οικογενειακού περιβάλλοντος που είναι σε θέση να στηρίξει πραγματικά τους εφήβους, τονίζοντας το υγιές των οικογενειακών σχέσεων, το κατάλληλο της παρεχόμενης γονικής ανατροφής και τη συμμετοχή των γονέων στη μάθηση των παιδιών τους.
Με δεδομένο το γεγονός πως τα όσα επικαλείται η γράφουσα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και αναδεικνύουν με αποτελεσματικό τρόπο τον υποστηρικτικό ρόλο της οικογένειας, ο ισχυρισμός της τεκμηριώνετε επαρκώς. Η πραγματική εμπειρία, άλλωστε, επιβεβαιώνει τη δυνατότητα της οικογένειας να ενισχύσει την ψυχική ανθεκτικότητα των εφήβων.
Θέμα Γ
Να αιτιολογήσετε γιατί, κατά τη γνώμη σας, το αναπάντητο ερώτημα «από τι ελησμονήθηκαν» ενοχλεί συναισθηματικά την ποιητική φωνή; Θεωρείτε πως η λήθη έχει θετική ή αρνητική επενέργεια στη ζωή του ατόμου; (150-200 λέξεις)
Η ποιητική φωνή επηρεάζεται συναισθηματικά καθώς έρχεται αντιμέτωπη με τη συνειδητοποίηση πως πρόσωπα και βιώματα του παρελθόντος έχουν λησμονηθεί («κείνται αραγμένα»), χωρίς να γνωρίζει το γιατί, παρά το γεγονός πως υπήρξαν «όλα θυελλώδη». Όπως, μάλιστα, επισημαίνει με την ειρωνική αναφορά στην ύπαρξη σχετικών οδηγιών («Εσωκλείονται οδηγίες»), απευθυνόμενη στον αναγνώστη-αποδέκτη με τη χρήση β΄ ενικού προσώπου («θα δεις»), η αγάπη που ξεχνιέται έχει τις «ίδιες θανατηφόρες παρενέργειες» είτε βιώθηκε σε μικρή δόση είτε σε μεγάλη. Παραπέμποντας, άλλωστε, στις σχετικές «οδηγίες», τονίζει πως όσο κι αν προσπαθήσει το άτομο να σεβαστεί τις σχετικές «προφυλάξεις» και να λάβει την κατάλληλη «δοσολογία», δεν αποτρέπεται η επικείμενη λήθη. Έτσι, είτε το βίωμα είναι λιτό, όπως διαφαίνεται από την προσωποποίηση «φως νηστικό», είτε πλούσιο, όπως αποδίδεται με μια μεταφορική εικόνα «ξέχειλη ως απάνω / εκτυφλωτική ρευστότητα», η λήθη επέρχεται. Προκύπτει, κατ’ αυτό τον τρόπο, το διαχρονικά ανεπίλυτο ερώτημα, όπως αυτό αποδίδεται με μια μεταφορά «αναπάντητο χορτάριασμα».
[Λέξεις: 201]
Θέμα Δ
Με αφορμή μια ημερίδα που διοργανώνει το σχολείο σας για την εξοικείωση των μαθητών με την έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας, καλείστε, ως εκπρόσωπος της μαθητικής κοινότητας, να εκφωνήσετε μία ομιλία, στην οποία θα αναφερθείτε αφενός στο πώς μπορεί ένας έφηβος να ενισχύσει την ψυχική του ανθεκτικότητα, και αφετέρου στο πώς η ενίσχυσή της θα τον ωφελήσει μακροπρόθεσμα. (350-400 λέξεις)
Αξιότιμοι εκπαιδευτικοί, αγαπητοί συμμαθητές και συμμαθήτριες
Η σημερινή ημερίδα με θέμα την ψυχική ανθεκτικότητα συνιστά μια αξιέπαινη πρωτοβουλία του σχολείου μας, καθώς προωθεί μια ιδιαιτέρως κρίσιμη για την εποχή μας έννοια. Ως εκπρόσωπος του σχολείου μας έχω αναλάβει τη σημαντική ευθύνη να σας κατατοπίσω σχετικά με το πώς μπορούμε ως έφηβοι να ενισχύσουμε την ψυχική μας ανθεκτικότητα, αλλά και σε τι θα μας ωφελήσει η ενίσχυσή της.
Ξεκινώντας με το πώς μπορούμε συνειδητά να διεκδικήσουμε την ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας, θα ήθελα να διευκρινίσω πως η διαδικασία αυτή βασίζεται τόσο σε προσωπικά μας χαρακτηριστικά όσο και σε εξωγενείς προστατευτικούς παράγοντες, όπως είναι η οικογένειά μας, καθώς και το σχολικό περιβάλλον. Από τη δική μας μεριά, είναι εξαιρετικά ουσιώδες να κινούμαστε προς την κατεύθυνση της αναγνώρισης και της αποδοχής των συναισθημάτων μας είτε αυτά είναι θετικά είτε όχι. Κάθε προσπάθεια, άλλωστε, να αγνοήσουμε ή να καταπνίξουμε τυχόν αρνητικά συναισθήματα δεν είναι ωφέλιμη, εφόσον μας αποτρέπει από το να εντοπίσουμε την αιτία τους και να τα αντιμετωπίσουμε ακολούθως αποτελεσματικά.
Παραλλήλως, σε ό,τι αφορά τη δική μας συνειδητή συμβολή, χρειάζεται να τονιστεί η αξία της αδιάκοπης προσπάθειας για την πνευματική μας καλλιέργεια τόσο μέσω της απόκτησης νέων γνώσεων όσο και μέσω της διεύρυνσης των προσωπικών μας δεξιοτήτων. Πρόκειται για μια εξελικτική διαδικασία, η οποία λειτουργεί ενισχυτικά για την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή μας, προσφέροντάς μας ουσιώδους σημασίας ερείσματα για τη θετικότερη στάση μας απέναντι σε δυσκολίες και προκλήσεις της καθημερινότητας. Η ύπαρξη, συνάμα, μακροπρόθεσμων στόχων και επιδιώξεων για τη ζωή μας, με τη συνεχή στήριξη της οικογένειας και των φίλων μας, διαμορφώνει για εμάς μια θετική συναισθηματική κατάσταση που μας κινητοποιεί και μας ενδυναμώνει απέναντι σε πιθανά προβλήματα και σε αγχώδεις περιστάσεις.
Ο λόγος, άλλωστε, για τον οποίο χρειάζεται να επιχειρούμε οι ίδιοι, αλλά και να ζητάμε τη συνδρομή της οικογένειάς μας, για την ενίσχυση της ψυχικής μας ανθεκτικότητας είναι ακριβώς για τη διασφάλιση της επιτυχούς αντιμετώπισης απαιτητικών καταστάσεων στη ζωή μας. Με την καλλιέργεια, δηλαδή, της ψυχικής ανθεκτικότητας αποκτάμε τη δυνατότητα να επανακάμπτουμε από πιθανά προβλήματα και αποτυχίες, χωρίς να χάνουμε την αφοσίωσή μας σε όσα επιθυμούμε να επιτύχουμε, ενώ, την ίδια στιγμή, κατορθώνουμε να διαχειριζόμαστε το άγχος που τυχόν συνοδεύει καθημερινές ή έκτακτες δυσκολίες που ανακύπτουν στην πορεία της ζωής μας. Λειτουργεί, υπ’ αυτή την έννοια, η ψυχική ανθεκτικότητα ως παράγοντας μιας διαρκέστερης αντοχής απέναντι σε αντιξοότητες και απρόσμενες ανατροπές.
Γίνεται, άρα, εύκολα αντιληπτό σε όλους μας γιατί χρειάζεται να δώσουμε εγκαίρως έμφαση στην καλλιέργεια της ψυχικής μας ανθεκτικότητας είτε με τη συνδρομή των οικείων μας είτε και με τη συνδρομή κάποιου ειδικού. Πρόκειται για ένα εφόδιο που θα μας προφυλάσσει καθ’ όλη τη διάρκεια της μελλοντικής μας πορείας.
Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου