Αριστέα Παπαλεξάνδρου «Έσχατη
αποτύπωση»
Μουντή πολύ μουντή
και ξεφτισμένη
τριχρωμία
Ασπρόμαυρο
στο κίτρινο το χλιαρό
της ώχρας
Πορτρέτο πιθανόν
ή σκίτσο ή
φωτογραφία
Του περασμένου μου
θανάτου το συμβάν
με θέμα
Αιμόφυρτη γυναίκα
χάμω
Το βλέμμα καρφωμένο
στο ταβάνι
Κάποιος τη
σκότωσε
Κανείς
δεν ξέρει
Τούτη η φάση
η επόμενη
ένα σημάδι θα ’πρεπε
να φέρει
Αριστέα Παπαλεξάνδρου (2004), Άλλοτε
αλλού, Αθήνα: Νεφέλη
Η παρατήρηση μιας πολύ παλιάς
φωτογραφίας φέρνει στην επιφάνεια μια δύσκολη περίοδο στη ζωή της ποιήτριας,
στο πλαίσιο της οποίας είχε βιώσει έναν βίαιο ψυχικό τραυματισμό. Η μακρά
χρονική απόσταση, ωστόσο, από το γεγονός αυτό κι ο ευεργετικός μηχανισμός της λήθης,
δεν επιτρέπουν μήτε στην ίδια να θυμηθεί και να προσδιορίσει τον θύτη αυτού του
τραύματος.
«Μουντή πολύ μουντή
και ξεφτισμένη
τριχρωμία
Ασπρόμαυρο
στο κίτρινο το χλιαρό
της ώχρας»
Η παλαιότητα της παρατηρούμενης
φωτογραφίας καταγράφεται με ιδιαίτερα εμφατικό τρόπο, προκειμένου να γίνει
εξαρχής εμφανές πως η εικόνα που έχει αποτυπωθεί σε αυτή τοποθετείται στο
μακρινό παρελθόν. Μόνο, άλλωστε, εξαιτίας αυτής της μεγάλης χρονικής απόστασης
μπορεί να δικαιολογηθεί η αδυναμία της ποιήτριας να ανακαλέσει ουσιώδη στοιχεία
σχετικά με το τι ακριβώς της είχε συμβεί τότε.
Πρόκειται, λοιπόν, για μια παλιά
ασπρόμαυρη φωτογραφία, η οποία είναι πια πολύ μουντή, έχει χάσει δηλαδή πλήρως
την καθαρότητά της κι έχει ξεφτίσει, αφού παραδόθηκε στη φθορά του χρόνου.
Εξαιτίας, μάλιστα, της παλαιότητάς της έχει αποκτήσει μιαν ακόμη απόχρωση
(τριχρωμία), αυτή την κιτρινωπή της ώχρας, που φανερώνει ξεκάθαρα το πέρασμα
του χρόνου.
«Πορτρέτο πιθανόν
ή σκίτσο ή
φωτογραφία
Του περασμένου μου
θανάτου το συμβάν»
Λόγω της φθοράς, που έχει αλλοιώσει
τελείως τα χαρακτηριστικά της, η φωτογραφία αυτή θα μπορούσε να εκληφθεί ακόμη
και για σκίτσο ή πορτρέτο. Είναι, δηλαδή, τόσο παλιά, ώστε ένας βιαστικός
παρατηρητής θα μπορούσε να τη θεωρήσει ζωγραφική αποτύπωση κι όχι φωτογραφική.
Εκείνο, βέβαια, που έχει τη μεγαλύτερη
σημασία είναι πως ό,τι βρίσκεται αποτυπωμένο σε αυτή αποτελεί ένα κρίσιμο για την
ποιήτρια γεγονός, αφού πρόκειται για τον «περασμένο» -για τον ξεχασμένο πια-
θάνατό της.
«με θέμα
Αιμόφυρτη γυναίκα
χάμω
Το βλέμμα καρφωμένο
στο ταβάνι»
Το θέμα της φωτογραφίας-πορτρέτου είναι
μια αιμόφυρτη γυναίκα που είναι πεσμένη κάτω κι έχει το βλέμμα της καρφωμένο
στο ταβάνι. Ό,τι αντικρίζει, δηλαδή, η ποιήτρια σ’ αυτή την παλιά φωτογραφία
είναι ο εαυτός της -σε κάποια απροσδιόριστη περίοδο της ζωής της- ψυχικά
εξαντλημένος, με το κενό βλέμμα να μαρτυρά πως έχει τόσο πληγωθεί, ώστε έχει χάσει
πια κάθε ζωτικότητα ή κάθε διάθεση για ζωή.
Ο ψυχικός της τραυματισμός, εμφανής στο
βλέμμα και στην παγωμένη έκφραση του προσώπου, αποδίδεται εδώ με την ένταση
μιας δολοφονίας, καθώς η γυναίκα αυτής της φωτογραφίας δεν είναι απλώς
στεναχωρημένη ή κουρασμένη. Είναι, αναμφίβολα, βαθύτατα πληγωμένη.
«Κάποιος τη σκότωσε
Κανείς δεν ξέρει
Τούτη η φάση
η επόμενη
ένα σημάδι θα ’πρεπε
να φέρει»
Κάποιος έχει καταφέρει ένα ισχυρότατο
ψυχικό τραύμα στη γυναίκα της φωτογραφίας, αλλά ακόμη κι η ίδια η ποιήτρια αγνοεί
την ταυτότητά του, αφού πρόκειται για ένα γεγονός τόσο παλιό, ώστε έχει πια
ξεχάσει καθετί σχετικό με αυτό. Προσπαθεί παρατηρώντας λεπτομερώς τη φωτογραφία
αυτή, αλλά και επόμενες, να εντοπίσει κάποιο σημάδι που θα ενεργοποιήσει τη
μνήμη της και θα της φανερώσει το θύτη αυτού του συναισθηματικού εγκλήματος,
αλλά κάθε της προσπάθεια είναι μάταιη. Δεν υπάρχει καμία ένδειξη ούτε σε αυτή
τη φωτογραφία, ούτε στις επόμενες που να μαρτυρά το δράστη.
Το μεταφορικό αυτό έγκλημα έχει
παραγραφεί, μιας και το πέρασμα του χρόνου έχει σβήσει κάθε στοιχείο που θα
ήταν ικανό να ενοχοποιήσει ένα συγκεκριμένο πρόσωπο. Μένει, έτσι, η ποιήτρια να
παρατηρεί τον εαυτό της σε μια οδυνηρή του φάση, χωρίς ωστόσο να είναι σε θέση
να θυμηθεί την αιτία του προφανούς αυτού πόνου.
Ερμηνευτικό σχόλιο
Θέμα του ποιήματος, κατά τη γνώμη μου,
είναι η λυτρωτική λειτουργία του χρόνου, που κατορθώνει να επουλώσει κατά
τέτοιο τρόπο τα ισχυρά ψυχικά τραύματα του παρελθόντος, ώστε κατόπιν το άτομο
να μην έχει πια την παραμικρή ανάμνηση της οδύνης που τα είχε συνοδεύσει. Με
τον ιδιαίτερα δηλωτικό τίτλο «Έσχατη αποτύπωση» η ποιήτρια αναφέρεται
-διφορούμενα όπως προκύπτει- στην τελευταία αποτύπωση όχι της ζωής της, αλλά
μιας επώδυνης περιόδου, που παρήλθε χωρίς να αφήσει έστω και το ελάχιστο σημάδι
στην ψυχή της. Η τυχαία παρατήρηση μιας πολύ παλιάς φωτογραφίας, όπως εμφατικά
τονίζεται με τη χρήση επιθέτων (Μουντή πολύ μουντή / και ξεφτισμένη /
τριχρωμία), υπενθυμίζει στην ποιήτρια πως κάποτε είχε αισθανθεί έναν ισχυρότατο
ψυχικό τραυματισμό (Του περασμένου μου / θανάτου το συμβάν). Με μια παραστατική
εικόνα, μάλιστα, κατορθώνει να αναδείξει με ενάργεια την έκταση του ψυχικού εκείνου
πόνου (Αιμόφυρτη γυναίκα χάμω). Τώρα πια όμως, παρά την προσπάθεια, αδυνατεί να
θυμηθεί την αιτία αυτού του πόνου ή τον θύτη αυτού του συναισθηματικού
εγκλήματος (Κάποιος τη σκότωσε / Κανείς δεν ξέρει).
Η διαπίστωση της ποιήτριας πως μετά από αρκετά χρόνια δεν μπορεί να
θυμηθεί ποιος την είχε πληγώσει τόσο πολύ, ώστε στη φωτογραφία να δίνει την
εντύπωση ανθρώπου ψυχικά απονεκρωμένου, προσδίδει στο θέμα του ποιήματος την
αξία μιας πολύτιμης παραμυθίας. Άνθρωποι -ιδίως νέοι σε ηλικία- που περνούν
κάποια δύσκολη περίοδο στη ζωή τους, θα πρέπει να έχουν κατά νου πως το πέρασμα
του χρόνου έχει τη δύναμη να απαλύνει ή και να απαλείφει κάθε οδυνηρό βίωμα.
