Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός» Ερωτήσεις Σχολικού

Brooke Shaden

Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός» Ερωτήσεις Σχολικού

Να επισημάνετε στο ποίημα τις κύριες γραμματολογικές επιρροές του ποιητή.

Η ποίηση του Σολωμού συνδυάζει μια ευρεία σειρά επιρροών που έχουν να κάνουν τόσο με τις σπουδές και τα αναγνώσματα του ποιητή, όσο και με την επαφή του με την προγενέστερη ελληνική λογοτεχνία.

Σε ό,τι αφορά τις επιρροές του ποιητή από την ελληνική λογοτεχνία έχουμε κατά σειρά την επίδραση της δημοτικής ποίησης, του Ερωτόκριτου, των ποιημάτων του Χριστόπουλου και του Βηλαρά, αλλά και της θρησκευτικής παράδοσης.

Η επαφή με τη δημοτική ποίηση είναι εμφανής από τη χρήση της δημοτικής γλώσσας, από τους απηρτισμένους δεκαπεντασύλλαβους (στίχους δηλαδή με ολοκληρωμένο νόημα), από το στοιχείο του αδυνάτου (π.χ. Η νύχτα που φωτίζεται από φως μεσημεριού), από τη σύνθεση ανά τρία που διατρέχει όλο το ποίημα (τρία αστροπελέκια, τριπλή κλιμάκωση του όρκου, τρεις πιθανές επιλογές για το που έχει ξαναδεί ο ήρωας τη μορφή της φεγγαροντυμένης, σύγκριση του γλυκύτατου ήχου με τρεις άλλους ήχους), από την προσωποποίηση άψυχων πραγμάτων (και του γελούσαν τα βουνά...), αλλά και από τη χρήση πολυσύνδετου σχήματος.

Η επικοινωνία με τον Ερωτόκριτο του Β. Κορνάρου γίνεται αντιληπτή από τη χρήση κοινού μέτρου (ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος, με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία), αλλά και από τις επικές προεκτάσεις του Κρητικού. Ο Σολωμός εμπλουτίζει τη σύνθεσή του με έντονα στοιχεία περιπέτειας και αγωνίας, που μας παραπέμπουν στο γεμάτη δράση έπος του Κορνάρου.

Ο Χριστόπουλος και ο Βηλαράς είναι οι πρόδρομοι της σολωμικής δημιουργίας, καθώς με τη φρεσκάδα των λυρικών τους συνθέσεων θέτουν τις βάσεις για μια εντελώς νέα ποιητική πορεία. Τα Λυρικά του Χριστόπουλου είναι τα πρώτα πραγματικά ποιήματα φανερώματα της ελληνικής λογοτεχνίας μετά τον Ερωτόκριτο και θα μελετηθούν με ιδιαίτερη επιμέλεια από τον Σολωμό. Ο Χριστόπουλος και ο Βηλαράς αφήνουν στην άκρη τα ανούσια στιχουργήματα και δίνουν μια βαθύτερη πνοή στα ποιήματά τους, στοιχείο που θα επιτρέψει στον Σολωμό να αναζητήσει μια ακόμη ουσιαστικότερη λειτουργία για την ποίηση. Ο Χριστόπουλος γνωρίζει την ιταλική και τη γαλλική ποίηση της εποχής του και δημιουργεί έργο ανάλογο με τα σύγχρονα ευρωπαϊκά ποιήματα που επιχειρούν μια γόνιμη αναβίωση του κλασικισμού, στοιχεία του οποίου συναντάμε και στο έργο του Σολωμού. Οι προσωποποιήσεις μορφών που παραπέμπουν σε θεότητες ή υπερβατικές παρουσίες, όπως για παράδειγμα η μορφή της φεγγαροντυμένης, έλκουν τη δημιουργία τους απευθείας από τον ιταλικό κλασικισμό.

Σημαντική είναι επίσης η επίδραση που δέχεται ο Σολωμός από τα θρησκευτικά κείμενα, όπως φαίνεται στην πρόδρομη αφήγηση και στη μετάβαση του ήρωα στην Κοιλάδα Ιωσαφάτ. Εδώ, διαπιστώνουμε, επικοινωνία με την Αποκάλυψη του Ιωάννη, με τα Ευαγγέλια, αλλά και με τις επιστολές των Αποστόλων.

Έντονες είναι και οι επιδράσεις που δέχεται ο Σολωμός από την ευρωπαϊκή λογοτεχνία και κυρίως σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο του ποιήματος, μιας και μορφολογικά ο Κρητικός διαμορφώνεται με βάση την ελληνική λογοτεχνική παράδοση. Μπορούμε, λοιπόν, να διακρίνουμε επιδράσεις του ρομαντισμού και του ιταλικού κλασικισμού, καθώς και συγγένεια με έργα του Δάντη, του Πετράρχη και φυσικά του Σίλερ που επηρεάζει αποφασιστικά τις ποιητικές επιδιώξεις του Σολωμού.

Τα κελεύσματα του ρομαντισμού βρίσκουν στην ποίηση του Σολωμού την ιδανική τους πραγμάτωση, καθώς ο ποιητής κατορθώνει να αξιοποιήσει τις προτάσεις του ρομαντισμού, χωρίς να παρασυρθεί σε υπερβολές. Οι επιδράσεις του ρομαντισμού είναι εμφανείς στην επικράτηση μια μυστηριακής ατμόσφαιρας στον Κρητικό, στην παρουσία του υπερφυσικού, της υπερβολής, στην παρουσία στοιχείων που παραπέμπουν σε ονειρικές καταστάσεις, καθώς και στη δημιουργία υποβλητικών σκηνών, στοιχεία που αισθητοποιούνται στο ποίημα του Σολωμού με την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης, αλλά και με τον σαγηνευτικό ήχο.

Επίσης, δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει πως οι θεματικές του έρωτα, της θρησκείας, της γυναίκας, της φύσης, του αγωνιστικού ήθους και η νοσταλγική θέαση του παρελθόντος, αποτελούν εκφάνσεις του ρομαντισμού. Όπως, άλλωστε, και η εξιδανικευμένη παρουσίαση του έρωτα, η δύναμη του οποίου ξεπερνά τα ανθρώπινα μέτρα, έστω κι αν δεν έχει πάντοτε ευτυχή κατάληξη.

Ο ρομαντισμός επίσης θεωρεί σημαντική τη σύνδεση της τέχνης με τη ζωή, γι’ αυτό και εντάσσει στη θεματολογία του τις επαναστάσεις για την ελευθερία, την ανάγκη για εθνική ανεξαρτησία και φυσικά τον ηρωισμό. Στοιχεία που περικλείονται στη σύνθεση του Σολωμού, χάρη στην ταυτότητα του κεντρικού ήρωα που είναι ένας ένθερμος πολεμιστής που αγωνίζεται για την απελευθέρωση της πατρίδας του.

Ο ρομαντισμός, τέλος, θέλει την ισχυρή σύνδεση της φύσης με το πνεύμα, την παρουσία της Ιδέας στη φύση, την ταύτιση του Θεού με τη φύση, όπως και την καθολική ισχύ της έλξης των σωμάτων που ενώνει λυτρωτικά τον άνθρωπο με τη φύση, μέσα σε μια παγκόσμια αρμονία, στοιχεία που ο Σολωμός αξιοποιεί ποικιλοτρόπως, τόσο με τη θεϊκή υπόσταση της φεγγαροντυμένης, που κυριαρχεί επί του φυσικού περιβάλλοντος, όσο και με τη δύναμη που αποδίδει στον γλυκύτατο ήχο να δεσμεύσει την ψυχή του ήρωα και να του επιβληθεί ως ιδανική έκφανση της εσωτερικής αρμονίας της φύσης. Η υπέρβαση, άλλωστε, των χρονικών και τοπικών ορίων από τον ήρωα του ποιήματος, που συνεχίζει την αναζήτηση της αγαπημένης του ακόμη και μετά την ανάσταση των νεκρών, προϋποθέτει τη θέαση του σύμπαντος ως μιας ολότητας, στα πλαίσια της οποίας ο ήρωας μπορεί να κινηθεί ανεμπόδιστα έχοντας ενωθεί αδιαχώριστα με τη φύση και άρα με τη θεϊκή πτυχή της υπόστασής του.

Ο κλασικισμός, από την άλλη, πρεσβεύει μια επιστροφή σε πρότυπα αρχαιοελληνικά και ζητά τη μίμηση των αρετών που είχαν εκείνα τα έργα. Ο Σολωμός θα αντλήσει επιρροές από τον κλασικισμό και το νεοκλασικισμό, όπως αυτός θα διαμορφωθεί στα ευρωπαϊκά έργα, βρίσκοντας σ’ αυτά ιδανικές και υπερβατικές γυναικείες μορφές, και δημιουργώντας τη δική του φεγγαροντυμένη.

Η επαφή πάντως του Σολωμού με τα αρχαιοελληνικά πρότυπα θα είναι πιο ουσιαστική, υπό την έννοια ότι δεν θα αντικρίσει απλώς την άρτια μορφή των αρχαίων κειμένων, αλλά πολύ περισσότερο θα συνδιαλεχτεί με τις θεωρίες των αρχαίων φιλοσόφων. Η θεωρία του Πλάτωνα για τον κόσμο των Ιδεών, για την ύπαρξη της ιδανικής μορφής κάθε γνωστής έννοιας και αντικειμένου, θα γοητεύσει τον ποιητή, που θα θελήσει να παραστήσει την Ιδέα του έρωτα και την Ιδέα της γυναίκας στην ποίησή του. Παράλληλα, η αρνητική στάση του Πλάτωνα απέναντι στους ποιητές, για την εμφανή υπόταξη του ανθρώπου στα πάθη του, που παρουσιάζουν στο έργο τους, θα ωθήσει τον Σολωμό σε μια εξιδανικευμένη θέαση της Τέχνης του, με την οποία θα επιδιώξει την απελευθέρωση του ανθρώπου, από τα πάθη, αλλά και από την κυριαρχία των αισθήσεων.

Ο ήρωας του ποιήματος θα δοκιμαστεί μέχρι να κατορθώσει να αποδεσμεύσει την ψυχή του από καθετί που τον κρατά δέσμιο. Ο φόβος, οι επιθυμίες, οι αναμνήσεις, ακόμα και η αρραβωνιαστικιά του, οτιδήποτε τίθεται εμπόδιο στην πλήρη απελευθέρωση του ήρωα θα τεθεί υπό δοκιμασία, μέχρις ότου ο ήρωας να χάσει τα πάντα και να οδηγηθεί σ’ έναν εξαγνισμό που θα τον ωθήσει σε μια πλήρη αναγέννηση, με αντικειμενικό στόχο την ηθική ελευθερία και το δυνάμωμα της ψυχής του.

Οι σκέψεις, άλλωστε, του Πλάτωνα για τη λειτουργία της Τέχνης, σε συνδυασμό με τις απόψεις του Σίλερ, θα δημιουργήσουν ένα γόνιμο πεδίο προβληματισμού για τον Σολωμό. Ο Σίλερ μιλά για την ηθική ελευθερία του ατόμου και για την υπεροχή του πνεύματος απέναντι σε οποιαδήποτε εξωτερική δύναμη, ζητώντας συνάμα την επιδίωξη του ποιητή για μια υψηλή τέχνη, όπου το πνεύμα κυριαρχεί, απογυμνωμένο από κάθε αδυναμία και ατέλεια. Ο Σολωμός θα ακολουθήσει τα παραγγέλματα του Σίλερ και θα επιχειρήσει με ιδιαίτερη προσήλωση να δώσει στην ποίησή του έναν υψηλό χαρακτήρα, όπου ο εξαγνισμός και η κάθαρση των ηρώων θα δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για την πλήρη δικαίωση του πνεύματος και της ηθικής ελευθερίας.

Μπορούμε, τέλος, να αναφέρουμε την οραματική παράσταση της γυναικείας ομορφιάς μέσα στη φύση, όμως αυτή δίνεται στα σονέτα του Πετράρχη, αλλά και τη γυναικεία μορφή στη Θεία Κωμωδία του Δάντη, που δίνουν συμπληρωματικά στοιχεία στο Σολωμό για τη σύνθεση του ιδανικού γυναικείου πειρασμού.

Να παρακολουθήσετε τη δράση της φύσης σε σχέση με τον αγώνα του ήρωα.

Η φύση κατέχει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του ποιήματος, λειτουργώντας πάντοτε αρνητικά απέναντι στη δράση του ήρωα, εμφανιζόμενη όμως τόσο με την αμιγώς αρνητική της όψη, όσο και με την παραπλανητικά θετική της. Η αρχή των γεγονότων βρίσκει των ήρωα αντιμέτωπο με την τρικυμία, γεγονός που τον θέτει σε επαγρύπνηση και ενισχύει τις προσπάθειές του για τη διάσωση της αγαπημένης του. Η αρνητική αυτή εμφάνιση της φύσης αποτελεί έναν σαφή κίνδυνο, τον οποίο ο ήρωας αντιλαμβάνεται κι επιχειρεί να τον αντιμετωπίσει.

Το αιφνίδιο γαλήνεμα της φύσης και η συνακόλουθη εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης, δημιουργούν στον ήρωα την αίσθηση πως ο κίνδυνος απομακρύνεται και τον θέτουν σε μια δοκιμασία που ο ίδιος δεν την αντιλαμβάνεται. Μετά την πάλη του με τον εξωτερικό κίνδυνο των κυμάτων, τώρα τίθεται σε δοκιμασία η ηθική του ελευθερία και η βούλησή του να φέρει εις πέρας τον αρχικό του σκοπό. Η φαινομενικά θετική αυτή όψη της φύσης, παραπλανά τον ήρωα που αφήνεται στη μαγεία της θεϊκής μορφής και τον ωθεί σε μια διαδικασία επανελέγχου των ηθικών του αρχών και επιδιώξεων. Η μαχητική διάθεση του ήρωα κάμπτεται και η ιεράρχηση των αξιών του διαταράσσεται. Όπως σχολιάζει ο Ε. Καψωμένος για τη Φεγγαροντυμένη: «Είναι η αποκάλυψη της θείας παρουσίας μέσα στη φύση, η εγκοσμίωση των μεταφυσικών αξιών∙ και είναι η ταύτιση της ομορφιάς με την καλοσύνη, που έρχεται σε διάσταση με την αγωνιστική διάσταση της προσωπικότητας του κρητικού επαναστάτη».

Η αμέσως επόμενη εκδήλωση της φύσης είναι ο γλυκύτατος ήχος που επί της ουσίας επιτελεί παρόμοια δράση με αυτή της Φεγγαροντυμένης. Ο γλυκύτατος ήχος συνεχίζει την προσπάθεια της προηγούμενης δοκιμασίας για την κάμψη της ηθικής δύναμης του ήρωα, ώστε να απομακρυνθεί από τη μέγιστης σημασίας προσπάθειά του να σώσει την αρραβωνιαστικιά του. Η διάθεση αυτή του Κρητικού να θέσει τη δική του ύπαρξη σε δεύτερη μοίρα και να προτάξει τη σωτηρία της αγαπημένης του, αποτελεί μια πράξη αυτοθυσίας ικανή να οδηγήσει τον ήρωα στην ηθική του δικαίωση. Η δοκιμασία, επομένως, που του επιβάλλεται από τον γλυκύτατο ήχο, στοχεύει ακριβώς στο να απολέσει ο ήρωας την ηθική του δύναμη για την ολοκλήρωση της προσπάθειάς του. Ο γλυκύτατος ήχος με την καταλυτική του δράση οδηγεί τον ήρωα σε μια αναπόδραστη πορεία λήθης, όπου τίποτε δεν μοιάζει ικανό να επιστρέψει τη σκέψη του στον παρόντα κίνδυνο. Ο γλυκύτατος ήχος έχει κυριέψει την ψυχή του και τίποτε άλλο δεν μπορεί να τον απασχολήσει ούτε «ο ουρανός, κι η θάλασσα, κι η ακρογιαλιά, κι η κόρη».

Αν η θρησκεία, η πατρίδα, η φύση και η γυναίκα (στην ιδανική μορφή τους) είναι τα κύρια θέματα της Επτανησιακής Σχολής, να βρείτε στον Κρητικό στοιχεία που επιβεβαιώνουν ότι αποτελεί χαρακτηριστικό ποίημα της Επτανησιακής Σχολής.

Μπορούμε να διακρίνουμε τη λατρεία της φύσης να διατρέχει ολόκληρο το ποίημα καθώς ο ήρωας είτε ως ναυαγός είτε στην πατρίδα του την Κρήτη, κινείται πάντοτε στο φυσικό του περιβάλλον και φροντίζει να υμνεί την ομορφιά της φύσης γύρω του. Για παράδειγμα στην τρίτη ενότητα [20], όταν η τρικυμία κοπάζει και η θάλασσα ηρεμεί ο Κρητικός σχολιάζει «Κάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση / Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν’ αφήσει.». Ο Κρητικός βλέπει και αναγνωρίζει πάντοτε την ομορφιά της φύσης μιας κι έχει μεγαλώσει έχοντας στενή σχέση με το φυσικό του περιβάλλον και νιώθει τη φύση ως αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής του.

Ο Κρητικός έχει περάσει τη ζωή του έχοντας διαρκώς άμεση επαφή με τη φύση γύρω του, γι’ αυτό και οι αναμνήσεις του είναι συνυφασμένες με το φυσικό του περιβάλλον. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ως προς αυτό είναι το σημείο της πέμπτης ενότητας [22] όπου ο ήρωας θέλοντας να παρουσιάσει τον γλυκύτατο ήχο που συγκλονίζει την ψυχή του, ανατρέχει στο παρελθόν του και θυμάται τις στιγμές που μόνος του στον Ψηλορείτη, όταν ένιωθε τον πόνο να τον κατακλύζει, άκουγε το φιαμπόλι, «Κι έβλεπα τ’ άστρο τ’ ουρανού μεσουρανίς να λάμπει / Και του γελούσαν τα βουνά, τα πέλαγα κι οι κάμποι». Πηγαίνει στον Ψηλορείτη για να ηρεμήσει τον πόνο της ψυχής του κι εκεί θαυμάζει την ομορφιά του τόπου του, που μοιάζει να χαμογελά δεχόμενος την ευλογία του ήλιου. Βλέπουμε, επομένως, ότι η λατρεία της φύσης είναι δεδομένη σε μια ποιητική σύνθεση όπως αυτή, μιας και ο ήρωας της είναι ένας άνθρωπος δεμένος με τον τόπο του κι έτοιμος να αφεθεί στην ομορφιά της φύσης, ακόμη κι όταν αισθάνεται πόνο στην ψυχή του.

Η λατρεία της γυναίκας είναι μια από τις θεματικές που κυριαρχούν στον Κρητικό, όχι μόνο γιατί ο ήρωας έχει ως βασικό του στόχο να σώσει την αρραβωνιαστικιά του, αλλά και γιατί η βασικότερη έκφανση των δοκιμασιών του ήρωα είναι αυτή της Φεγγαροντυμένης. Ο Σολωμός θέλοντας να δείξει την ένταση των πειρασμών που δοκιμάζουν την ψυχική δύναμη και τη θέληση του ήρωα, παρουσιάζει τη Φεγγαροντυμένη ως τη γυναίκα που διαθέτει όλα εκείνα τα χαρίσματα που μπορούν να καλύψουν κάθε ανάγκη του ήρωα. Ο Κρητικός είναι σχεδόν αδύνατο να αντισταθεί στη γυναίκα αυτή που μοιάζει να είναι ιδανική από κάθε άποψη «Κι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μια φεγγαροντυμένη / Έτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά της / Στα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της.». Ο ποιητής κατορθώνει με μια διαρκή αντιπαραβολή της Φεγγαροντυμένης με τη φύση να πλάσει μια εξιδανικευμένη εικόνα και να μας χαρίσει μια από τις πλέον μαγευτικές γυναικείες μορφές που διαθέτει η λογοτεχνία μας «Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη / Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει».

Η λατρεία της θρησκείας είναι παρούσα στον Κρητικό από τη δεύτερη κιόλας ενότητα [19] όπου ο Κρητικός με μια πρόληψη στην αφήγησή του περνά στον παράδεισο τη στιγμή της δευτέρας παρουσίας και αναζητά την αγαπημένη του. Η αφήγηση του Κρητικού μας παραπέμπει αφενός σε εκκλησιαστικά κείμενα απ’ όπου και αντλεί στοιχεία για το πώς θα γίνει η δευτέρα παρουσία του Κυρίου και αφετέρου αποδεικνύει την πίστη του ποιητή στη θρησκευτική μας παράδοση.

Αναφορά στη θρησκεία μπορούμε βέβαια να εντοπίσουμε και στην τέταρτη ενότητα [21] όπου ο Κρητικός προσπαθώντας να ανακαλέσει στη μνήμη του τη μορφή της Φεγγαροντυμένης που του είναι τόσο οικεία, αναρωτιέται μήπως την έχει δει σε κάποιο ναό ζωγραφισμένη «Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο», δίνοντας έτσι την αίσθηση της θεϊκότητας στη Φεγγαροντυμένη και αποκαλύπτοντας παράλληλα τη θρησκευτικότητα του ήρωα.

Ο Σολωμός διαπλέκει στην ποιητική του σύνθεση τη φύση, τη θρησκεία και τη γυναίκα, με τη φυσικότητα που προκύπτει σ’ έναν άνθρωπο που τις έννοιες αυτές τις θεωρεί ως βασικά στοιχεία της ζωής του και της παράδοσής του.

Η λατρεία της πατρίδας γίνεται εμφανής τόσο στο σημείο όπου ο ήρωας θυμάται τα χτυπήματα που δέχτηκε η οικογένειά του από τους Τούρκους, στην τέταρτη ενότητα [21] κι ύστερα γεμίζει τις χούφτες του με ιερό χώμα από την πατρίδα του για να φύγει «Μακριά ‘πο κείθ’ εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα», όσο και στην πέμπτη ενότητα [22] όπου ο ήρωας συγκλονίζεται από τον πόνο που του προκαλεί η σκλαβιά της πατρίδας του και η ελπίδα ότι κάποτε θα κατορθώσουν να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό «Κι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθερίας ελπίδα / Κι εφώναζα: “ω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδα!”».

"Ο Κρητικός" Ερωτήσεις Σχολικού, Ενότητα 1η: Ο Κρητικός είναι ποίημα λυρικό και αφηγηματικό. Στην ενότητα αυτή να επισημάνετε: α) τον τρόπο που αρχίζει η αφήγηση.

Tobi Czumak 

Ο Κρητικός είναι ποίημα λυρικό και αφηγηματικό. Στην ενότητα αυτή να επισημάνετε: α) τον τρόπο που αρχίζει η αφήγηση, β) τα πρόσωπα, γ) τον τόπο που βρίσκονται, δ) τη σκηνοθετική εικονοπλασία.

α) Η αφήγηση ξεκινά in medias res, ξεκινά δηλαδή από τη μέση των πραγμάτων, με τον ήρωα να βρίσκεται στην τρικυμισμένη θάλασσα, μαζί με την αρραβωνιαστικιά του, ύστερα από ένα ναυάγιο το οποίο δεν αναφέρεται αλλά λογικά προηγήθηκε (μόνο έτσι μπορεί να εξηγηθεί η παρουσία του ήρωα στη θάλασσα).

β) Τα πρόσωπα της ιστορίας, όπως παρουσιάζονται στην εισαγωγική αυτή ενότητα, είναι ο ήρωας και η αγαπημένη του.

γ) Ο ήρωας είναι ναυαγισμένος στη θάλασσα σε μακρινή απόσταση από την πλησιέστερη ακτή, αλλά ο ποιητής δεν θεωρεί ότι είναι αναγκαίο για την κατανόηση του ποιήματος να κατονομάσει την περιοχή στην οποία βρίσκεται.

δ) Τα αστροπελέκια και οι βροντές που αντηχούν, δημιουργούν ένα εφιαλτικό σκηνικό για τον ήρωα και την αγαπημένη του, που παλεύουν με την τρικυμισμένη θάλασσα. 

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Ποια στοιχεία προσδίδουν αφηγηματικό χαρακτήρα στο ποίημα;

"Ο Κρητικός" Ερωτήσεις Σχολικού, Ενότητα 2η: Η ενότητα αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο ο αφηγητής προσπαθεί να πείσει τους υποθετικούς ακροατές για την αλήθεια των λεγομένων του. Γιατί;

Tobi Czumak 

Η ενότητα αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο ο αφηγητής προσπαθεί να πείσει τους υποθετικούς ακροατές για την αλήθεια των λεγομένων του. Γιατί; Με ποιον τρόπο προσπαθεί; Τι επικαλείται;

Ο ήρωας αισθάνεται την ανάγκη να διαβεβαιώσει τους ακροατές του για την αλήθεια όσων πρόκειται να τους πει, γιατί αντιλαμβάνεται πως οι περιπέτειές του ξεπερνούν κατά πολύ τις κοινές εμπειρίες των ανθρώπων. Γνωρίζει πως η μετάβαση από την αληθοφανή εμπειρία του ναυαγίου στη μεταφυσική εμπειρία της Φεγγαροντυμένης και του γλυκύτατου ήχου, θα γίνει δεκτή με δυσκολία.

Ο ήρωας επομένως ορκίζεται σε ό,τι είναι ιερότερο για εκείνον, ώστε να δείξει πως όσα θα πει, όσο κι αν μοιάζουν απίστευτα, αποτελούν πραγματικές εμπειρίες του. Ο όρκος του είναι τριμερής, καθώς ο ήρωας επικαλείται: α) τις λαβωματιές που έχουν σημαδέψει το σώμα του, αναφερόμενος ουσιαστικά στους αγώνες του για την ελευθερία της πατρίδας του, β) στους συντρόφους του που σκοτώθηκαν πολεμώντας για την υπεράσπιση της Κρήτης και γ) στην ψυχή της αγαπημένης του, που με το χαμό της του προκάλεσε ανείπωτο πόνο.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μέσω του όρκου που δίνει ο ήρωας μαθαίνουμε για το ηρωικό του παρελθόν στην Κρήτη, αλλά και για το χαμό της αρραβωνιαστικιάς του.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Πώς λειτουργεί ο όρκος στο ποίημα (στ. 2-4 του 2ου μέρους);

"Ο Κρητικός" Ερωτήσεις Σχολικού, Ενότητα 2η: Στο δεύτερο μέρος, που είναι σε παρένθεση, η λυρική αφήγηση ανάγεται σε επίπεδο μεταφυσικό. Γιατί;

Doug Strickland

Στο δεύτερο μέρος, που είναι σε παρένθεση, η λυρική αφήγηση ανάγεται σε επίπεδο μεταφυσικό. Γιατί; Με ποιους διαλέγεται ο αφηγητής-ήρωας; Τι τους ρωτά και τι του απαντούν; Η απάντησή τους τι είδους γνωρίσματα της κόρης αναδεικνύει; Ποια στοιχεία φανερώνουν τα αισθήματά της προς τον ήρωα;

Η αφήγηση του ποιήματος περνά σ’ ένα μεταφυσικό επίπεδο, όπου ο ήρωας αναζητά την αγαπημένη του στην Κοιλάδα Ιωσαφάτ, καθώς προετοιμάζεται η Έσχατη Κρίση και η ανάσταση των νεκρών. Το πέρασμα αυτό έρχεται σαφώς ως φανέρωμα της έντασης που έχει η δύναμη της αγάπης του ήρωα για την αρραβωνιαστικιά του, αλλά και ως έκφανση της βαθύτερης πνευματικότητας του ποιήματος.

Ο Σολωμός επιχειρεί με τον Κρητικό να δημιουργήσει μια ποιητική σύνθεση όπου η συνείδηση του ήρωα δεν περιορίζεται στα γνωστά όρια της ανθρώπινης αντίληψης. Ο ήρωας μπορεί να ξεπεράσει χρονικούς και τοπικούς φραγμούς, αντικρίζοντας έτσι την ύπαρξή του στην ολότητά της. Ζωή, θάνατος και ανάσταση, παρουσιάζονται προσβάσιμα για τον Κρητικό, που μέσα από τις υπερβατικές του εμπειρίες, μέσα από τις υπεράνθρωπες δοκιμασίες που του τέθηκαν, έχει ξεπεράσει τη μικρότητα της ανθρώπινης ψυχής που μένει προσκολλημένη στα στοιχεία που της παρέχουν οι αισθήσεις κι έχει αρθεί σ’ ένα επίπεδο όπου η θέαση όλων των πιθανών εκφάνσεων της ύπαρξης είναι εφικτή. Η ποιητική αυτή δημιουργία, αφήνει κατά μέρους τα κοινά ανθρώπινα μέτρα, και αποδίδει στον ήρωα την αποδέσμευση από την ανθρώπινη υπόσταση, που αρμόζει σε κάποιον που έχει δοκιμαστεί υπέρμετρα κι έχει αποκτήσει την ελευθερία στην πληρότητά της. Ελευθερία από τον περιορισμό των αισθήσεων, ελευθερία της ψυχής από τα στενά όρια που θέτει ο εγκλεισμός της στο θνητό σώμα και συνάμα πλήρη πνευματική αποδέσμευση από περιορισμούς που θέτει ο φόβος του ανθρώπου να διερευνήσει τη θεϊκή του υπόσταση.

Η δύναμη της αγάπης σε συνδυασμό με την εξαγνισμένη ψυχή του ήρωα, φέρνουν τον Κρητικό σε μια μεταφυσική αναζήτηση της αγαπημένης του, λίγες μόλις στιγμές προτού ξεκινήσει η Έσχατη Κρίση, στα όρια του Παραδείσου. Ο ήρωας, όμως, παρά την συγκλονιστική του επιθυμία να βρει την αγαπημένη του, δεν θα το κατορθώσει ή τουλάχιστον ο ποιητής δεν θα μας δώσει τη συνάντηση αυτή, που θα μείνει να εκκρεμεί, ως δικαίωση που προετοιμάστηκε αλλά δεν επήλθε.

Ο ήρωας θα βρει τους αχνούς αναστημένους (τις εγερθείσες σκιές των θανόντων) που αναμένουν όπως και η αγαπημένη κόρη την εν σαρκί ανάστασή τους.

Η μόνη ερώτηση που τους απευθύνει, που αποτελεί και τη μοναδική επιθυμία του ήρωα, είναι αν έχουν δει την ομορφιά που αγιάζει την Κοιλάδα. Ο τρόπος με τον οποίο ο ήρωας τονίζει την έξοχη ομορφιά της κοπέλας, όπως και η δήλωσή του πως την αγαπά, όπως πρώτα, και πως είναι έτοιμος να κριθεί μαζί της, αποκαλύπτουν τη δίχως όρια αγάπη του.

Οι αχνοί αναστημένοι απαντούν στον ήρωα πως την είδαν το πρωί (χρονικός προσδιορισμός που προσδίδει γήινη διάσταση σ’ έναν άχρονο κόσμο), με τα λουλούδια της αγνότητας, στη θύρα της Παράδεισος, όπου βγήκε με τραγούδια, ψέλνοντας με ζωηρή χαρά την Ανάσταση, ανυπομονώντας να μπει στο σώμα της. Κι ενώ παντού επικρατούσε αναστάτωση, με τους νεκρούς να περιμένουν εναγώνια την ανάσταση, την είδαν πάλι μόλις πριν λίγο να κοιτάζει εδώ κι εκεί αναζητώντας κάποιον.

Η απάντηση των αχνών αναστημένων τονίζει την αγνότητα (παρθενία) της κοπέλας, την ευδαιμονική προσμονή της για την Ανάσταση, που εξωτερικεύεται με τα τραγούδια και τη χαρά στη φωνή της, καθώς και την επιθυμία της να επιστρέψει στο σώμα της. Στο κλείσιμο, μάλιστα, της απάντησής τους βρίσκουμε και μια πληροφορία που ενδιαφέρει άμεσα τον ήρωα, η κοπέλα μοιάζει να αναζητά με αγωνία κάποιον.

Τα συναισθήματα, επομένως, της κοπέλας είναι εμφανή, καθώς η ανυπομονησία της να επιστρέψει στο σώμα της, δεν αποτελεί παρά έκφραση της επιθυμίας της να συναντηθεί ξανά με τον αγαπημένο της, τον οποίο αναζητά όπως την αναζητά κι εκείνος.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Η γυναικεία μορφή αποτελεί σημαντικό θέμα των ποιητικών συνθέσεων του Σολωμού.

"Ο Κρητικός" Ερωτήσεις Σχολικού, Ενότητα 3η: Εδώ η αφήγηση επανέρχεται στην αρχική σκηνή. Να συζητήσετε: α) τη μεταστροφή των φυσικών συνθηκών και τις εκφράσεις που την αποδίδουν.

Marina Petro

Ενότητα 3^η

Εδώ η αφήγηση επανέρχεται στην αρχική σκηνή. Να συζητήσετε: α) τη μεταστροφή των φυσικών συνθηκών και τις εκφράσεις που την αποδίδουν, β) τον όρο «κρυφό μυστήριο» σε σχέση με ό,τι πρόκειται να ακολουθήσει, γ) το όραμα της φεγγαροντυμένης σε σχέση με πιθανές ερμηνείες του.

α) Ο ήρωας επανέρχεται στο σκηνικό του ναυαγίου όπου μαίνεται ακόμη η θαλασσοταραχή και ξαφνικά η θάλασσα ησυχάζει απόλυτα. «Ησύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστρα»: Ο ποιητής επαναλαμβάνει την έννοια της ησυχίας (ησύχασε-ησυχία), για να αποδώσει με έμφαση την ηρεμία που επικράτησε στην μέχρι τότε ταραγμένη θάλασσα. Επιπλέον, προχωρά ακόμη περισσότερο με μια παρομοίωση όπου τονίζει πως τα νερά ακινητοποιήθηκαν σε τέτοιο βαθμό, ώστε αντανακλούσαν τα αστέρια του ουρανού. Η θάλασσα γίνεται αίφνης ένας καθρέφτης του ουράνιου θόλου: «Σαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ’ άστρα».

Η φύση, ηρεμεί και μάλιστα εξαναγκάζεται από κάποιο κρυφό μυστήριο να στολιστεί με κάθε ομορφιά και να εγκαταλείψει το θυμό της.

Η ηρεμία της θάλασσας και του ουρανού είναι απόλυτη, καθώς δεν πνέει πια ούτε ο παραμικρός αέρας. Στοιχείο που μας το δίνει ο ποιητής με μια προσφιλή του παρομοίωση: «Δεν είν’ πνοή στον ουρανό, στη θάλασσα, φυσώντας / Ούτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώντας». Δεν υπάρχει στον ουρανό ούτε η ελάχιστη πνοή που θα δημιουργούσε το φτερούγισμα μιας μέλισσας καθώς πηγαίνει στον ανθό ενός λουλουδιού.

Η μοναδική κίνηση που είναι πια αισθητή είναι αυτή του φεγγαριού, καθώς η αντανάκλασή του στη θάλασσα, δίπλα στην κόρη, μοιάζει να σείεται.

β) Κάποιο κρυφό μυστήριο επιβλήθηκε στη φύση, λέει ο ήρωας, προετοιμάζοντας τους ακροατές/αναγνώστες, για κάποια ιδιαίτερη εξέλιξη. Αναφορά σε απόκρυφες δραστηριότητες συναντάται και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους: «Μητέρα, μεγαλόψυχη στον πόνο και στη δόξα, / Κι αν στο κρυφό μυστήριο ζουν πάντα τα παιδιά σου...», αλλά και στη Σοφία του Σολομώντος όπου γίνεται λόγος για «τεκνοφόνους τελετάς ή κρυφά μυστήρια».

Το πέρασμα από τη φυσική εκδήλωση της καταιγίδας στην υπερφυσική εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης, σηματοδοτεί το πέρασμα των περιπετειών του ήρωα σ’ ένα επίπεδο που δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό με τη στενή λογική. Ο αγώνας του ήρωα για τη διάσωση της αγαπημένης του, θα μετατραπεί πλέον σε μια πρωτόγνωρη δοκιμασία για την ηθική του ελευθερία, κατά την οποία ο ήρωας θα έρθει αντιμέτωπος με εκφάνσεις της φύσης που αντλούνται από το άπειρο κάλλος της κι από την εξουσία που μπορεί να ασκήσει σε κάθε πλάσμα που κινείται στα όριά της και που πολύ περισσότερο αποτελεί γέννημά της.

Ο μυστηριακός χαρακτήρας που δημιουργείται με την αναφορά στο κρυφό μυστήριο που εξουσιάζει τη φύση, είναι αναγκαίος για να δοθεί ομαλότερα το πέρασμα στην εμφάνιση της υπερκόσμιας μορφής. Ο αγώνας του ήρωα πλέον παύει να είναι μια εξωτερική πάλη με τα κύματα και τρέπεται σε μια εσωτερική διαμάχη, που θα θέσει σε δοκιμασία τις αρχές και αξίες του ήρωα και κυρίως την ηθική του δύναμη.

γ) Η εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης που αποτελεί την πρώτη δοκιμασία του ήρωα σε πνευματικό και ηθικό επίπεδο, έχει ερμηνευτεί με ποικίλους τρόπους, καθώς ο ποιητής την έχει κοσμήσει με πληθώρα αρετών, προσδίδοντάς της θεϊκές διαστάσεις. Σημειώνουμε, επομένως, τις κυριότερες ερμηνείες για τη μορφή της Φεγγαροντυμένης:

1. Η Φεγγαροντυμένη ζωντανεύει και παρασταίνει την ομορφιά της Ζωής και της Φύσης.

2. Η Φεγγαροντυμένη είναι Θεά: α) Είναι η γλυκιά, ουράνια εμφάνιση της Αφροδίτης, β) Είναι η θεά Ελευθερία-Ελλάδα, θεάνθρωπη, που μετέχει θεϊκής και ανθρώπινης ουσίας, γ) Είναι η ψυχή της αρραβωνιαστικιάς δ) Είναι το «φάσμα» της αρραβωνιαστικιάς του ήρωα υψωμένης σε θεά.

3. Αποτελεί αναπαράσταση της θρησκείας.

4. Ενσαρκώνει πλατωνικές ιδέες: της ομορφιάς, της καλοσύνης, της δικαιοσύνης.

5. Αποτελεί πνευματική ή μεταφυσική σύλληψη, είναι το όραμα κόσμων ιδεατών, υπεραισθητών.

6. Ενσαρκώνει την «Ουράνια Αγάπη» ή την πονεμένη μάνα των ανθρώπων ή είναι μια ορισμένη μορφή του «θείου Έρωτα».

7. Είναι η Παναγία.

8. Είναι η «θεία πρόνοια»

9. Είναι το αποκαλυπτικό ύψιστο.

10. Είναι το πνεύμα της γης.

11. Η Φεγγαροντυμένη ενσαρκώνει αξίες κοσμικές που υπερβαίνουν το στενά εννοούμενο ανθρώπινο πεδίο: τη θεότητα της φύσης που συντίθεται στο ιδεώδες του κάλλους και του αγαθού, συνδεδεμένα με το καθολικό ερωτικό πνεύμα που συνέχει το Σύμπαν.

12. Η Φεγγαροντυμένη παραμένει καθαρά σολωμική σύλληψη και συμπυκνώνει τη μοναδικά σολωμική διαλεκτική σύνθεση του ελληνικού αισθητικού ανθρωπισμού, που συλλαμβάνει τη φύση ως χώρο του κάλλους και της αρμονίας, με τη χριστιανική αντίληψη της ζωής που αντιμετωπίζει το κάλλος ως ηθικό μέγεθος.

13. [Ειδικά για τη Φεγγαροντυμένη του «Πειρασμού»]: είναι μορφή αντίστοιχη με τις νεράιδες των λαϊκών παραδόσεων.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Πώς εκφράζεται η χριστιανική πίστη του Σολωμού στον Κρητικό;

"Ο Κρητικός" Ερωτήσεις Σχολικού, Ενότητα 4η: Η ενότητα κλείνει με το όραμα της φεγγαροντυμένης. Να παρακολουθήσετε: α) Την περιγραφή και την κίνηση της οπτασίας.

Marina Petro 

Ενότητα 4^η

Η ενότητα κλείνει με το όραμα της φεγγαροντυμένης. Να παρακολουθήσετε: α) Την περιγραφή και την κίνηση της οπτασίας, β) τις σκέψεις και τα συναισθήματα του ήρωα, γ) τη «φωνή» του ήρωα σε σχέση με τα περασμένα γεγονότα στην Κρήτη, δ) την επίκληση του ήρωα.

α) Η Φεγγαροντυμένη με τα ολόμαυρα μάτια και τα χρυσά μαλλιά κοιτάζει τα αστέρια προκαλώντας τους «χαρά» που δέχτηκαν το βλέμμα μιας τέτοιας παρουσίας, χαρά που εκφράζεται με την έντονη έκλυση φωτός από αυτά, η οποία όμως δεν επαρκεί για να σκεπάζει τη λαμπρότητα της θεϊκής μορφής. Η Φεγγαροντυμένη τότε, κι ενώ συνεχίζει να πατά στη θάλασσα, χωρίς να την αναταράζει, υψώνει το ανάστημά της και ανοίγει την αγκαλιά της, με έρωτα αλλά και με ταπεινοσύνη, δείχνοντας κάθε ομορφιά και καλοσύνη.

Το άνοιγμα των χεριών της Φεγγαροντυμένης, ακολουθεί μια θαυμαστή εκδήλωση της φύσης, καθώς η νύχτα πλημμυρίζει με φως μεσημεριού, κάνοντας τον κόσμο ολόγυρα να μοιάζει με ολοφώτιστος ναός.

Η Φεγγαροντυμένη τότε γυρίζει το κεφάλι της προς το μέρος του ήρωα, σαν να έχει μαγνητιστεί από την παρουσία του, δίνοντας το έναυσμα για μια έντονη εσωτερική επικοινωνία με τον έκθαμβο Κρητικό.

β) Ο Κρητικός αντικρίζοντας τη μορφή της Φεγγαροντυμένης, την αισθάνεται εξαιρετικά οικεία και θεωρεί πως κάποτε «πολύν καιρόν οπίσω» την έχει ξαναδεί. Ο ήρωας επιστρέφει έτσι σε μνήμες της παιδικής και νεανικής του ηλικίας επιχειρώντας να θυμηθεί που μπορεί να έχει δει ξανά τη θεϊκή γυναίκα. Ίσως ζωγραφισμένη με εξαίρετο τρόπο σε κάποιον ναό, ίσως την έχει πλάσει ο ίδιος σε κάποιον ερωτικό του οραματισμό ή μήπως σε κάποιο όνειρο όταν βρέφος ακόμη θρεφόταν από το γάλα της μητέρας του. Ο Κρητικός είναι βέβαιος πως έχει δει ξανά τη Φεγγαροντυμένη, μόνο που η γλυκιά αυτή ανάμνηση είναι παλιά κι έχει πια ξεχαστεί.

Η δύναμη της Φεγγαροντυμένης και η αίσθηση της θερμής οικειότητας που του ξυπνά η θέασή της, συγκλονίζουν τον ήρωα ο οποίος ξαφνικά δακρύζει και δεν μπορεί πια να δει την υπέροχη αυτή μορφή. Ο ήρωας φτάνει σ’ αυτό το επίπεδο συγκίνησης γιατί αισθάνεται μέσα του τα μάτια της Φεγγαροντυμένης να διαβάζουν και τις πιο μύχιες σκέψεις του, μαθαίνοντας όλες τις πίκρες και τα βάσανά του. Όλες οι εμπειρίες του ήρωα, ακόμη και οι τραγικότερες, που αφορούν την οικογένειά του, είναι προσιτές στη Φεγγαροντυμένη. Η επικοινωνία του ήρωα με τη θεϊκή γυναίκα είναι εντελώς πρωτόγνωρη και ο ήρωας λυγίζει μπροστά σ’ αυτό το απόλυτο επίπεδο αντίληψης και κατανόησης των συναισθημάτων του. Η Φεγγαροντυμένη μέσα σε λίγες στιγμές τον έχει γνωρίσει καλύτερα απ’ οποιονδήποτε άλλο άνθρωπο, καλύτερα απ’ ό,τι κι αν προσπαθούσε ο ίδιος με λόγια να της μιλήσει για τον πόνο του.

γ) Ο Κρητικός με τη βοήθεια της Φεγγαροντυμένης επιστρέφει στις επώδυνες μνήμες του παρελθόντος και μας αποκαλύπτει την τύχη της οικογένειάς του. Τα αδέρφια του τα έπιασαν οι Τούρκοι, οι οποία ατίμασαν κι έσφαξαν την αδερφή του, έκαψαν τον πατέρα του κι έριξαν τη μητέρα του στο πηγάδι, αναγκάζοντας έτσι τον ίδιο να εγκαταλείψει την πατρίδα του, παίρνοντας μόνο λίγο χώμα μαζί του.

Το ξεκλήρισμα της οικογένειάς του αποτελεί το μεγαλύτερο πόνο του ήρωα, ο οποίος είδε την οικογένειά του να θανατώνεται με τον πιο βίαιο και ατιμωτικό τρόπο από τους μισητούς εχθρούς του.

δ) Έχοντας, επομένως, χάσει ο ήρωας όλη του την οικογένεια, το μόνο πρόσωπο που του απομένει, ο μόνος πραγματικά δικός του άνθρωπος, είναι η αρραβωνιαστικιά του, η οποία στέκει ως μοναδικός φραγμός στην πλήρη κατάρρευση του ήρωα, γι’ αυτό και ο Κρητικός επικαλείται τη βοήθεια της Θεάς για τη διάσωσή της. Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι η παρουσία της Φεγγαροντυμένης, με όλη της τη θεϊκή και συνάμα σαγηνευτική δύναμη, δεν κατορθώνει να απομακρύνει τον ήρωα από την αρχική και σημαντικότερη προσπάθειά του, που είναι η σωτηρία της αγαπημένης του.

"Ο Κρητικός" Ερωτήσεις Σχολικού, Ενότητα 5η: Το όραμα εξαφανίζεται. Να παρακολουθήσετε: α) τη μετάβαση στο παρόν της αφήγησης. Ποια είναι η κατάσταση του ήρωα «τώρα»;

Marina Petro

Ενότητα 5^η

Το όραμα εξαφανίζεται. Να παρακολουθήσετε: α) τη μετάβαση στο παρόν της αφήγησης. Ποια είναι η κατάσταση του ήρωα «τώρα»; β) τις άλλες χρονικές μετατοπίσεις-αναδρομές. Ποιες πρόσθετες πληροφορίες δίνουν για το παρελθόν του αφηγητή; γ) την επάνοδο στη σκηνή του ναυαγίου και τη μουσική πρόκληση της φύσης (γλυκύτατος ήχος). Με ποιο τρόπο προσπαθεί να προσδιορίσει την υφή του ήχου ο αφηγητής και που καταλήγει; δ) Το δραματικό τέλος. Πώς συνδέεται με την αρχή του ποιήματος.

α) Η εξαφάνιση της Φεγγαροντυμένης σφραγίζεται με το δάκρυ της που πέφτει στο χέρι του ήρωα. Στοιχείο που επιτρέπει τη μετάβαση στην τωρινή κατάσταση του ήρωα, ο οποίος μας παρουσιάζει τη συνολική μεταστροφή της προσωπικότητάς του επικεντρώνοντας την προσοχή του στην αλλαγή που συμβαίνει στο χέρι του. Όπως χαρακτηριστικά, σχολιάζει ο ήρωας, το χέρι αυτό δεν είναι πια όπως παλιά που έβλεπε Τούρκο κι έψαχνε να βρει μαχαίρι. Τώρα πια ο ήρωας χρησιμοποιεί το χέρι του για να ζητιανεύει. Ο ήρωας, επομένως, βιώνει μια θεμελιώδη μεταστροφή του χαρακτήρα του, καθώς έχει απολέσει πια την αγωνιστική του διάθεση κι έχει περιέλθει σε μια κατάσταση ταπείνωσης. Σύμφωνα με τον Ε. Καψωμένο: «Ο ήρωας μεταμορφώνεται, χάνει εντελώς το αγωνιστικό και επιθετικό ήθος του πολεμιστή και η ύπαρξή του παίρνει μια στάση ένδειας που ζητά την πλήρωσή της μέσα στην αγάπη του άλλου». Ο Κρητικός κατατρύχεται από εφιάλτες και η μόνη πηγή παρηγοριάς και γαλήνης είναι το χέρι του, που δέχτηκε το δάκρυ της θεϊκής γυναίκας.

β) Ο Κρητικός παρατηρεί πως το χέρι του έχει αποκτήσει ξαφνικά υπέρμετρη δύναμη, τέτοια που δεν είχε ούτε όταν ήταν στα πρώτα του νιάτα. Η αύξηση αυτή της δύναμής του τον ωθεί σε μια αναδρομή στο παρελθόν κατά την οποία συγκρίνει την τωρινή του δύναμη, με τη δύναμη που είχε σε ανάλογα κρίσιμες στιγμές της αγωνιστικής του πορείας. Τώρα, δηλαδή, έχει περισσότερη δύναμη απ’ ό,τι είχε όταν αυτός και λίγοι σύντροφοί του έρχονταν σε βίαιη σύγκρουση με πολλούς εχθρούς, ή όταν μόνος του χτυπούσε τον μπομπο-Ισούφ κι άλλους δυο (αναφέρεται σε Αιγύπτιους που προσπάθησαν να κυριεύσουν τη Λαβύρινθο), ούτε πάλι όταν κυρίευε με μένος τη Λαβύρινθο (ρωμαϊκό λατομείο στην περιοχή της Γόρτυνας που χρησιμοποιήθηκε σαν καταφύγιο των χριστιανών). Η αναδρομή αυτή μας αποκαλύπτει τους σημαντικούς αγώνες του Κρητικού και την πραγματικά ηρωική φύση του, δημιουργώντας έτσι εντονότερη αντίθεση με το παρόν του ήρωα.

γ) Ο ήρωας μετά την περιγραφή της τωρινής του κατάστασης και τη σύντομη αναδρομή του στο παρελθόν, βρίσκεται ξανά στη θάλασσα να κολυμπά με μεγάλη ένταση για να διασώσει την αγαπημένη του. Η εμπειρία της Φεγγαροντυμένης έχει θέσει τις βάσεις για μια μεγαλειώδη αλλαγή στην ψυχοσύνθεση του ήρωα, αλλά για την ώρα ο Κρητικός έχει επανέλθει με ακόμη μεγαλύτερη δύναμη στον αρχικό του στόχο, στη διάσωση της αγαπημένης κόρης. Εντούτοις, παρά την παροδική αύξηση της δύναμής του, ο ήρωας βρίσκει τις δυνάμεις του να κάμπτονται εκ νέου και το κολύμπι του να γίνεται ολοένα και πιο αργό, καθώς ένας ήχος, ένας γλυκύτατος ήχος αρχίζει να τον συνεπαίρνει και να καθιστά την προσπάθειά του πιο νωθρή.

Ο γλυκύτατος ήχος που συνοδεύει την προσπάθεια του ήρωα, κάμπτοντας σταδιακά τις δυνάμεις του και το κυριότερο την ηθική του βούληση, είναι πρωτάκουστος και τόσο μοναδικός που ο Κρητικός δεν γνωρίζει πως να τον περιγράψει. Για το λόγο αυτό καταφεύγει σε μια τριμερή σύγκριση, ώστε να δείξει ότι ο ήχος αυτός είναι κατά πολύ ανώτερος από οποιονδήποτε γλυκό και όμορφο ήχο έχει ακούσει μέχρι τώρα στη ζωή του. Ο γλυκύτατος ήχος επομένως είναι καλύτερος: α) από το γεμάτο ερωτικό καημό και παράπονο τραγούδι μιας κοπέλας που βγαίνει να τραγουδήσει τον κρυφό της έρωτα, β) από το γλυκό κελάηδισμα του κρητικού αηδονιού και γ) από τον ήχο του σουραυλιού που άκουγε ο ήρωας στον Ψηλορείτη, οδηγημένος εκεί από τον πόνο του για τη σκλαβωμένη του πατρίδα.

Ίσως, σχολιάζει ο ήρωας, δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζει, προχωρώντας μάλιστα στον επιμερισμό του γλυκύτατου ήχου σε περισσότερους, οι οποίοι γέμιζαν τον αέρα σαν τις ευωδιές του Μάη, ήχοι γλυκύτατοι, ανεκδιήγητοι, ήχοι δηλαδή που δεν μπορούν να περιγραφούν με λόγια, ήχοι εξωανθρώπινοι.

Ο ήχος αυτός, σύμφωνα με την ανάλυση του Ε. Καψωμένου: «... εμπνέει στον ήρωα μια κατάσταση διονυσιακή. Ξυπνά μέσα του την “αρχέγονη οδύνη” για την απόσπασή του, ως ατόμου, από την ευρύτερη Κοσμικήν ενότητα -για να χρησιμοποιήσουμε μια χαρακτηριστική διατύπωση του Nietzsche από τη “Γένεση της Τραγωδίας”- και ερεθίζει τον πόθο του να αρνηθεί το Εγώ, να “βγει” από τα όρια της ατομικότητάς του (“έκσταση”) και να ταυτιστεί ολοκληρωτικά με την καρδιά του κόσμου».

δ) Μόλις ο γλυκύτατος ήχος παύει και ο ήρωας φτάνει στην ακρογιαλιά, νομίζοντας ότι έχει καταφέρει να σώσει την αγαπημένη του, συνειδητοποιεί πως η αρραβωνιαστικιά του έχει πεθάνει. Η αρχική δηλαδή προσπάθεια του ήρωα να σώσει την κόρη, μιας και ήταν το μοναδικό αγαπημένο πρόσωπο που του είχε απομείνει, καταλήγει σε αποτυχία. Η σκέψη που τροφοδοτούσε την ηθική του βούληση, η σκέψη που τον ωθούσε να παλεύει με τα κύματα, ήταν η διάσωση της κόρης, η διάσωση της γυναίκας που αγαπά πέρα από χρονικά και τοπικά όρια. Εντούτοις, η προσπάθειά του δεν θα δικαιωθεί. Όπως, βέβαια, σχολιάζει ο Ε. Καψωμένος: «Ώστε ο θάνατος της κόρης, που φαίνεται να σηματοδοτεί την αποτυχία της προσπάθειας του ήρωα, δηλ. την ήττα της ηθικής θέλησης στο επίπεδο της δράσης, στην ουσία είναι το πικρό αντίτιμο που πληρώνει ο Κρητικός (: ηθική δοκιμασία) για να φτάσει σε μια ανώτερη συνείδηση του Κόσμου και των ανθρωπίνων αξιών».

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ "Ο Κρητικός": Τι δηλώνουν οι διάφοροι ήχοι (βροντές, χοχλός, γλυκός ήχος, τραγούδι βρύσης, αντίλαλος, ήχος λεπτός) στο σκηνικό του ναυαγίου;