Κωστής
Παλαμάς «Ύμνος στον Παρθενώνα» Τα
αποσπάσματα που ακολουθούν ανήκουν στην ποιητική σύνθεση του Κωστή Παλαμά Η
φλογέρα του βασιλιά (1910), που χωρίζεται σε «Δώδεκα Λόγους». Στον «Τρίτο Λόγο»
ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος κατεβαίνει νικητής από τη Μακεδονία στην Αθήνα,
για να προσκυνήσει την Παναγία την Αθηνιώτισσα στον Παρθενώνα. O ποιητής
συνθέτει, με αυτή την αφορμή, ένα λυρικό ύμνο στον αρχαίο ναό της ομορφιάς και
του ελεύθερου πνεύματος. Εσύ
‘σαι, που κορόνα σου φορείς το Βράχο; Εσύ ‘σαι, Βράχε,
που το ναό κρατάς, κορόνα της κορόνας; Ναέ,
και ποιος να σ’ έχτισε μες στους ωραίους ωραίο, για
την αιωνιότητα με κάθε χάρη Εσένα; Σ’
εσέ αποκάλυψη ο ρυθμός, κάθε γραμμή και Μούσα· λόγος
το μάρμαρο έγινε κι η ιδέα τέχνη, και ήρθες στη
χώρα τη θαυματουργή, που τα στοχάζεται όλα με
τη βοήθεια των Ωρών* των καλομετρημένων, ήρθες
απάνου απ’ τους λαούς κι απάνου απ’ τις θρησκείες, κυκλώπειε,
λυγερόκορμε και σα ζωγραφισμένε. […] Ναέ,
τα θέμελά σου εσέ δεν είναι ριζωμένα, σα
να τη ‘γγίξαν τρίσβαθα την τέλειωση* του κόσμου, μηδέ
το μέτωπό σου εσέ πάει πέρα από τα γνέφια*, σαν
πυραμίδας κολοσσός απάνου σ’ ερμοτόπι της
Αφρικής. Ανάλαφρα κρατάν εσέ στου αέρα τη
διαφανάδα τη γλαυκή των Oλυμπίων* τα χέρια. Κι
η αρχοντική κορφή σου εσέ δίχως θρασά* να πάει για
να χαθεί στ’ απέραντα που μάτι δεν τη φτάνει, το
Πνεύμα προς τ’ απέραντα ξέρει απαλό και φέρνει. Εσένα
δε σε χτίσανε τυραγνισμένων όχλοι*, καματερά*
ανθρωπόμορφα, σπρωγμένα απ’ τη βουκέντρα* φαρμακερά
κι αλύπητα, δυνάστη αιματοπότη. Εσένα
με το λογισμό κι εσέ με το τραγούδι σε
υψώσαν των ελεύθερων οι λογισμοί εκεί όπου και
ο Νόμος σαν πρωτόγινε της Πολιτείας προστάτης, με
το ρυθμό πρωτόγινε, κι ήταν κι αυτός τραγούδι. […] Κι
ακούστε! Πρέπει κι ο άνθρωπος, κάθε φορά που θέλει να
ξαναβρεί τα νιάτα του, να ‘ρχεται στο ποτάμι της
Oμορφιάς να λούζεται. Σ’ όλα μπροστά τα ωραία να
στέκεται αδιαφόρευτα* και γκαρδιακά* να σκύβει προσκυνητής,
ερωτευτής, τραγουδιστής, διαβάτης. Κι
αφού όλων πάει ταξίματα και μεταλάβει απ’ όλα, πάλι
και πάντα να γυρνά σ’ εσένα μ’ έναν ύμνο. Μ’
εσένα το ξανάνιωμα του κόσμου ν’ αρχινάει, του
κόσμου το ξανάνιωμα μ’ εσέ να παίρνει τέλος. Κ.
Παλαμάς, Άπαντα, τόμ. 5, Μπίρης *Ώρες:
μυθολογικές θεότητες *τέλειωση: τελείωση *γνέφια: σύννεφα *οι Ολύμπιοι: οι
δώδεκα θεοί του Ολύμπου *θρασά: θρασύτητα *όχλοι: ανοργάνωτα πλήθη *καματερά:
ζώα που εκτελούν εργασίες *βουκέντρα: μακρύ ξύλινο ραβδί με αιχμή, για να
κεντρίζει τα βόδια στο όργωμα *αδιαφόρευτα: χωρίς να κάνει διακρίσεις
*γκαρδιακά: με την καρδιά του «Εσύ
‘σαι, που κορόνα σου φορείς το Βράχο; Εσύ ‘σαι, Βράχε,
που το ναό κρατάς, κορόνα της κορόνας; Ναέ,
και ποιος να σ’ έχτισε μες στους ωραίους ωραίο, για
την αιωνιότητα με κάθε χάρη Εσένα;» Το
απόσπασμα της ποιητικής σύνθεσης του Κωστή Παλαμά ξεκινά με τρεις συνεχείς
αποστροφές σε προσωποποιημένες έννοιες. Η πρώτη προσωποποίηση αφορά την πόλη της
Αθήνας, η οποία φορά ως βασιλική κορόνα τον ιερό Βράχο της Ακρόπολης. Ή δεύτερη
προσωποποίηση αφορά τον ιερό Βράχο, ο οποίος πάνω του κρατά ως δική του κορόνα
τον Παρθενώνα, τον έξοχο ναό της Αθηνάς. Η τρίτη προσωποποίηση και αποστροφή
αφορά τον ίδιο τον ναό, στον οποίο τίθεται το ερώτημα ποιος είναι εκείνος που
κατάφερε να τον χτίσει τόσο ωραίο, ώστε ανάμεσα σε άλλους ωραίους ναούς να
είναι εκείνος που έλαβε το προνόμιο να αποχτήσει αιώνια διαχρονικότητα
κατέχοντας κάθε πιθανή χάρη και ομορφιά. «Σ’
εσέ αποκάλυψη ο ρυθμός, κάθε γραμμή και Μούσα· λόγος
το μάρμαρο έγινε κι η ιδέα τέχνη, και ήρθες στη
χώρα τη θαυματουργή, που τα στοχάζεται όλα με
τη βοήθεια των Ωρών των καλομετρημένων, ήρθες
απάνου απ’ τους λαούς κι απάνου απ’ τις θρησκείες, κυκλώπειε,
λυγερόκορμε και σα ζωγραφισμένε.» Το
ποιητικό υποκείμενο εξυμνεί και επαινεί την αρμονία της κατασκευής του
Παρθενώνα επισημαίνοντας πως ο ρυθμός -δωρικός- του ναού μοιάζει με αποκάλυψη,
με αποκορύφωμα της τέχνης, αφού κάθε γραμμή του ναού είναι και φανέρωμα μιας
Μούσας, μιας, δηλαδή, από τις προστάτιδες θεότητες επιμέρους μορφών της τέχνης.
Είναι, άρα, ο Παρθενώνας μια κορύφωση της έμπνευσης, καθώς κάθε πτυχή του είναι
έξοχα δημιουργημένη. Ο
Παρθενώνας, μάλιστα, είναι γέννημα μιας ξεχωριστής χώρας, της αρχαίας Ελλάδας,
στην οποία τίποτε δεν δημιουργούνταν τυχαία και χωρίς προσεκτική μελέτη. Πιο
συγκεκριμένα, μάλιστα, το ποιητικό υποκείμενο αναφέρεται στην Αθήνα της κλασικής
περιόδου (480 – 323 π.Χ.), όπου οι τέχνες, οι επιστήμες και η ανθρώπινη σκέψη
εν γένει έφτασαν σε πρωτόγνωρα ύψη, καθορίζοντας το μέτρο της πνευματικής και
πολιτικής ωρίμανσης για όλες τις επόμενες ιστορικές περιόδους. Σε αυτή την
πόλη-κράτος, λοιπόν, «ήρθε» ο ναός του Παρθενώνα ως επιστέγασμα της συστηματικής
καλλιέργειας της ανθρώπινης σκέψης, την κατάλληλη ακριβώς στιγμή, για να
φανερώσει το επίπεδο στο οποίο μπορεί να φτάσει μια ανθρώπινη κοινωνία, όταν
δίνει πραγματική έμφαση στην παιδεία, στην μελέτη και στην ηθική καλλιέργεια
των ατόμων. Ο Παρθενώνας ήρθε και στάθηκε υψηλότερα απ’ όλους τους λαούς -του παρελθόντος,
του παρόντος, αλλά και του μέλλοντος-, μιας και δεν υπήρξε σε καμία άλλη
ιστορική περίοδο ούτε σε άλλη χώρα τέτοια πνευματική εξέλιξη, με τόσα
αξεπέραστα πνευματικά και καλλιτεχνικά δημιουργήματα. Στάθηκε, συνάμα, πάνω απ’
όλες τις θρησκείες, διότι, αν και υπήρξε γέννημα της αρχαιοελληνικής σκέψης και
θρησκείας, διατήρησε αλώβητη την κορυφαία θέση του καθ’ όλη τη μετέπειτα
ανθρώπινη πορεία αποδεικνύοντας τη διαχρονικότητα που του διασφάλισε η τεχνική
και καλλιτεχνική του αρτιότητα. Ο
Παρθενώνας είναι ένα έργο μεγάλων διαστάσεων («κυκλώπειε»), χωρίς αυτό να του
στερεί την αίσθηση της κίνησης και της λεπτότητας (« λυγερόκορμε») χάρη στον
έξοχο σχεδιασμό του, που δημιουργεί την αίσθηση σε όποιον τον αντικρίζει πως
είναι τέλειος σαν ζωγραφιά, κι όχι κάτι το υλικό, φτιαγμένο από μάρμαρο. «Ναέ,
τα θέμελά σου εσέ δεν είναι ριζωμένα, σα
να τη ‘γγίξαν τρίσβαθα την τέλειωση του κόσμου, μηδέ
το μέτωπό σου εσέ πάει πέρα από τα γνέφια, σαν
πυραμίδας κολοσσός απάνου σ’ ερμοτόπι της
Αφρικής. Ανάλαφρα κρατάν εσέ στου αέρα τη
διαφανάδα τη γλαυκή των Oλυμπίων τα χέρια.» Ο
έπαινος στον Παρθενώνα, από το ποιητικό υποκείμενο, συνεχίζεται μέσω της σύγκρισης
με άλλα γνωστά μνημειακά έργα, όπως είναι οι Πυραμίδες της Αιγύπτου. Στόχος,
εδώ, είναι να εξυμνηθεί η τήρηση του μέτρου που διέκρινε τον αρχαιοελληνικό
πολιτισμό και, κατ’ επέκταση, τον Παρθενώνα. Τα θεμέλια του Παρθενώνα δεν είναι
ριζωμένα στη γη και αφανή∙ ο ναός στέκει σχεδόν αιθέριος πάνω στον ιερό βράχο,
σαν να κατόρθωσαν οι δημιουργοί του να επιτύχουν την κατασκευή ενός τέλειου
ανθρώπινου έργου. Σε αντίθεση, άλλωστε, με την ανθρώπινη υπεροψία που διακρίνει
τις κολοσσιαίες πυραμίδες που δεσπόζουν στις ερήμους της Αφρικής, η κορυφή του
Παρθενώνα δεν επιχειρεί να ξεπεράσει τα σύννεφα και να εντυπωσιάσει με το
μέγεθός του. Ο Παρθενώνας βρίσκεται σε αρμονία με τον χώρο γύρω του, τηρεί το
μέτρο της ανθρώπινης σύνεσης και κατορθώνει να μην επισκιάζει το τοπίο και τον ουρανό∙
αντιθέτως, είναι έτσι κατασκευασμένος, ώστε να μοιάζει σαν να τον κρατούν τα
χέρια των θεών του Ολύμπου πάνω στον διάφανο αέρα, επιτρέποντας στον γαλανό
ουρανό να κυριαρχεί και να φωτίζει τον έξοχο αυτό ναό. «Κι
η αρχοντική κορφή σου εσέ δίχως θρασά να πάει για
να χαθεί στ’ απέραντα που μάτι δεν τη φτάνει, το
Πνεύμα προς τ’ απέραντα ξέρει απαλό και φέρνει.» Ο
Παρθενώνας δεν αποτελεί μια επίδειξη θράσους από τη μεριά των ανθρώπων, όπως οι
γιγάντιες πυραμίδες. Η κορυφή του δεν επιχειρεί να ανορθωθεί σε τέτοιο ύψος,
ώστε να μην μπορούν καν να τη βλέπουν οι άνθρωποι, διότι κάτι τέτοιο θα
ξεπερνούσε την έννοια του μέτρου και της ανθρώπινης σεμνότητας. Ούτως ή άλλως
οι δημιουργοί του Παρθενώνα γνώριζαν πως η άρτια τέχνη μπορεί να εμπνεύσει το άτομο
και να το ωθήσει σε μια ουσιαστική πνευματική εμπειρία, χωρίς να χρειάζεται τον
εντυπωσιασμό του υπέρμετρου ύψους και μεγέθους. Με το μέτρο, την αρτιότητα και
το κάλλος του ο Παρθενώνας επιτυγχάνει εξίσου να αποτελεί μια οπτική εμπειρία
που παραπέμπει στο αιώνιο, στο πνευματικό και στο αξεπέραστο. «Εσένα
δε σε χτίσανε τυραγνισμένων όχλοι, καματερά
ανθρωπόμορφα, σπρωγμένα απ’ τη βουκέντρα φαρμακερά
κι αλύπητα, δυνάστη αιματοπότη. Εσένα
με το λογισμό κι εσέ με το τραγούδι σε
υψώσαν των ελεύθερων οι λογισμοί εκεί όπου και
ο Νόμος σαν πρωτόγινε της Πολιτείας προστάτης, με
το ρυθμό πρωτόγινε, κι ήταν κι αυτός τραγούδι.» Η
υπεροχή του Παρθενώνα σε σχέση με τις πυραμίδες προκύπτει κι από το γεγονός πως
ο ναός της Αθηνάς υπήρξε δημιούργημα ελεύθερων πολιτών, οι οποίοι ζούσαν με βάση
τον σεβασμό απέναντι στον νόμο και όχι υπό τον φόβο ενός δυνάστη «που τους έπινε
το αίμα». Οι εργάτες των πυραμίδων ήταν μια βασανισμένη μάζα ανθρώπων, οι
οποίοι εργάζονταν υπό καθεστώς δουλείας, σαν να ήταν ζώα με τη μορφή ανθρώπου,
που εξαναγκάζονταν να εκτελούν διαταγές με επώδυνα και αλύπητα χτυπήματα. Η
οικοδόμηση του Παρθενώνα έγινε από ελεύθερους ανθρώπους, οι οποίοι εκτελούσαν
την εργασία τους έχοντας επίγνωση της αξίας της, τραγουδώντας μάλιστα, μιας κι
έκαναν κάτι που οι ίδιοι το ήθελαν. Επρόκειτο, άλλωστε, για τους πολίτες ενός κράτους
που έδινε ιδιαίτερη έμφαση στην πνευματική καλλιέργεια των πολιτών του, κάτι
που έγινε εμφανές από το γεγονός ότι δέχτηκαν ως «κυρίαρχο» στη ζωή τους τον
Νόμο με απόλυτα φυσικό τρόπο. Ο Νόμος συνυφάνθηκε τόσο αρμονικά με τη ζωή τους,
σαν να ήταν μέρος της «μελωδίας» που διέτρεχε την καθημερινότητά τους. Η
συσχέτιση του νόμου με το τραγούδι παραπέμπει έμμεσα στο γεγονός πως ο Σόλων
ήταν γνωστός ποιητής προτού αναλάβει το καθήκον να συντάξει νόμους για την
αθηναϊκή πολιτεία. Η
αποδοχή, πάντως, του νόμου ως ρυθμιστή του κοινωνικού και πολιτικού βίου
φανέρωσε ξεκάθαρα την πολιτική ωριμότητα των Αθηναίων, οι οποίοι δεν
χρειάζονταν κάποιον τύραννο για να τους διοικεί, με απειλές και τιμωρίες∙ ήταν
έτοιμοι να οδηγηθούν στην αυτορρύθμιση του κοινωνικού βίου και, ακολούθως, να
διαμορφώσουν τις αρχές της Δημοκρατίας. «Κι
ακούστε! Πρέπει κι ο άνθρωπος, κάθε φορά που θέλει να
ξαναβρεί τα νιάτα του, να ‘ρχεται στο ποτάμι της
Ομορφιάς να λούζεται. Σ’ όλα μπροστά τα ωραία να
στέκεται αδιαφόρευτα και γκαρδιακά να σκύβει προσκυνητής,
ερωτευτής, τραγουδιστής, διαβάτης.» Το
ποιητικό υποκείμενο έχει σαφώς επίγνωση πως ο Παρθενώνας δεν είναι το μόνο
ωραίο μνημείο στον κόσμο ούτε η μόνη πηγή κάλλους και ομορφιάς. Θεωρεί, συνάμα,
πως οι άνθρωποι οφείλουν να έρχονται σε επαφή με τα εξαίρετα έργα τέχνης, διότι
η επαφή με την ομορφιά τους εξαγνίζει και ανανεώνει την ψυχή τους. Καλεί, έτσι,
τους ανθρώπους να αναζητούν την επαφή αυτή και την εμπειρία της ανανέωσης, την
οποία παρουσιάζει μεταφορικά με την εικόνα του «λουσίματος στο ποτάμι της Ομορφιάς».
Τους παροτρύνει, μάλιστα, να στέκουν με θαυμασμό απέναντι σε κάθε ωραίο έργο τέχνης,
χωρίς να κάνουν διακρίσεις, διότι η τέχνη είναι κάτι που οφείλουμε να
προσεγγίζουμε με την καρδιά μας. Ο άνθρωπος οφείλει να αφήνεται στην ομορφιά της
τέχνης, να την ερωτεύεται, να την εξυμνεί και να την προσκυνά, όπως κάνει κάθε
περιηγητής σε κάθε νέο τόπο που επισκέπτεται. «Κι
αφού όλων πάει ταξίματα και μεταλάβει απ’ όλα, πάλι
και πάντα να γυρνά σ’ εσένα μ’ έναν ύμνο. Μ’
εσένα το ξανάνιωμα του κόσμου ν’ αρχινάει, του
κόσμου το ξανάνιωμα μ’ εσέ να παίρνει τέλος.» Οι
άνθρωποι, σύμφωνα με το ποιητικό υποκείμενο, οφείλουν να πηγαίνουν προσκυνητές
σε όλα τα αξιόλογα μνημεία και έργα τέχνης, για να εξαγνιστούν στο κάλλος τους,
αλλά στη συνέχεια οφείλουν να επιστρέφουν πάντοτε στον ναό του Παρθενώνα∙ στο
κάλλιστο μνημείο. Η ψυχική και πνευματική ανανέωση των ανθρώπων οφείλει να
ξεκινά και να ολοκληρώνεται μέσα από την επαφή τους με τον Παρθενώνα, διότι σ’
αυτό το έργο τέχνης συνενώνεται η κορύφωση της καλλιτεχνικής ομορφιάς με τις αρχές
εκείνες που έχουν τη δυνατότητα να κάνουν τον κόσμο καλύτερο∙ την τήρηση του
μέτρου και την πνευματική ελευθερία που προσφέρει η δημοκρατική διαβίωση.
Νέα
ελληνικά: Αναλυτική κλίση ρήματος «πιάνω» Ενεργητική φωνή Ενεστώτας Οριστική πιάνω,
πιάνεις, πιάνει, πιάνουμε, πιάνετε, πιάνουν (ή πιάνουνε) Υποτακτική να
πιάνω, να πιάνεις, να πιάνει, να πιάνουμε, να πιάνετε, να πιάνουν (ή να
πιάνουνε) Προστακτική β΄
ενικό: πιάνε – β΄ πληθυντικό: πιάνετε Μετοχή πιάνοντας Παρατατικός Οριστική έπιανα, έπιανες,
έπιανε, πιάναμε, πιάνατε, έπιαναν (ή πιάνανε) Αόριστος Οριστική έπιασα,
έπιασες, έπιασε, πιάσαμε, πιάσατε, έπιασαν (ή πιάσανε) Υποτακτική να
πιάσω, να πιάσεις, να πιάσει, να πιάσουμε, να πιάσετε, να πιάσουν (ή να πιάσουνε)
Προστακτική β΄
ενικό: πιάσε – β΄ πληθυντικό: πιάστε (ή πιάσατε) Εξακολουθητικός
Μέλλοντας Οριστική θα
πιάνω, θα πιάνεις, θα πιάνει, θα πιάνουμε, θα πιάνετε, θα πιάνουν
(ή θα πιάνουνε) Συνοπτικός
Μέλλοντας Οριστική θα
πιάσω, θα πιάσεις, θα πιάσει, θα πιάσουμε, θα πιάσετε, θα πιάσουν
(ή θα πιάσουνε) Συντελεσμένος
Μέλλοντας Οριστική θα
έχω πιάσει, θα έχεις πιάσει, θα έχει πιάσει, θα έχουμε πιάσει, θα
έχετε πιάσει, θα έχουν πιάσει Παρακείμενος Οριστική έχω
πιάσει, έχεις πιάσει, έχει πιάσει, έχουμε πιάσει, έχετε πιάσει,
έχουν πιάσει Υποτακτική να
έχω πιάσει, να έχεις πιάσει, να έχει πιάσει, να έχουμε πιάσει, να έχετε πιάσει,
να έχουν πιάσει Υπερσυντέλικος Οριστική είχα
πιάσει, είχες πιάσει, είχε πιάσει, είχαμε πιάσει, είχατε πιάσει,
είχαν(ε) πιάσει Παθητική φωνή Ενεστώτας Οριστική πιάνομαι, πιάνεσαι,
πιάνεται, πιανόμαστε, πιάνεστε, πιάνονται Υποτακτική να
πιάνομαι, να πιάνεσαι, να πιάνεται, να πιανόμαστε, να πιάνεστε, να πιάνονται Προστακτική β΄
πληθυντικό: (πιάνεστε) Μετοχή --- Παρατατικός Οριστική πιανόμουν, πιανόσουν,
πιανόταν, πιανόμαστε ή πιανόμασταν, πιανόσαστε ή πιανόσασταν, πιάνονταν ή
πιανόντουσαν (&
πιανόμουνα, πιανόσουνα, πιανότανε) Αόριστος Οριστική πιάστηκα,
πιάστηκες, πιάστηκε, πιαστήκαμε, πιαστήκατε, πιάστηκαν (ή πιαστήκανε) Υποτακτική να
πιαστώ, να πιαστείς, να πιαστεί, να πιαστούμε, να πιαστείτε, να πιαστούν (ή να
πιαστούνε) Προστακτική β΄
ενικού: πιάσου β΄ πληθυντικό: πιαστείτε Εξακολουθητικός
Μέλλοντας Οριστική θα
πιάνομαι, θα πιάνεσαι, θα πιάνεται, θα πιανόμαστε, θα πιάνεστε, θα πιάνονται Συνοπτικός
Μέλλοντας Οριστική θα
πιαστώ, θα πιαστείς, θα πιαστεί, θα πιαστούμε, θα πιαστείτε, θα πιαστούν
(ή θα πιαστούνε) Συντελεσμένος
Μέλλοντας Οριστική θα
έχω πιαστεί, θα έχεις πιαστεί, θα έχει πιαστεί, θα έχουμε πιαστεί, θα
έχετε πιαστεί, θα έχουν πιαστεί Παρακείμενος Οριστική έχω
πιαστεί, έχεις πιαστεί, έχει πιαστεί, έχουμε πιαστεί, έχετε πιαστεί,
έχουν πιαστεί Υποτακτική να
έχω πιαστεί, να έχεις πιαστεί, να έχει πιαστεί, να έχουμε πιαστεί, να έχετε πιαστεί,
να έχουν πιαστεί Μετοχή πιασμένος,
πιασμένη, πιασμένο Υπερσυντέλικος Οριστική είχα
πιαστεί, είχες πιαστεί, είχε πιαστεί, είχαμε πιαστεί, είχατε πιαστεί,
είχαν(ε) πιαστεί
Έκθεση
Γ΄ Λυκείου: Ανθρωποκεντρική τεχνητή νοημοσύνη Η
έννοια της ανθρωποκεντρικής τεχνητής νοημοσύνης αναφέρεται στη
δημιουργία και την αξιοποίηση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, τα οποία αφενός
καλύπτουν ανθρώπινες ανάγκες, σεβόμενα τις ηθικές αξίες και τα δικαιώματα των
ανθρώπων, κι αφετέρου διατίθενται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να έχουν ισότιμη
πρόσβαση σε αυτά όλοι οι ενδιαφερόμενοι πολίτες. Απώτερο ζητούμενο, υπό αυτή
την έννοια, είναι να τεθεί η τεχνητή νοημοσύνη στην υπηρεσία των ανθρώπων,
ισότιμα και δημοκρατικά, χωρίς να παραβλάπτεται από τη λειτουργία και τα
αποτελέσματά της η ασφάλεια, η ηθική, η αξιοπρέπεια των ανθρώπων, τα πνευματικά
τους δικαιώματα, η λειτουργία της δημοκρατίας και η αίσθηση ισότητας μεταξύ των
ατόμων. Η
ανθρωποκεντρική τεχνητή νοημοσύνη έχοντας ως κύρια επιδίωξή της την υποστήριξη
των ανθρώπων και των δημοκρατικών τους κοινωνιών επιδεικνύει σεβασμό στα
δικαιώματά τους και επιζητά την ευημερία τους σε κάθε τομέα. Ορισμός: Η
ανθρωποκεντρική τεχνητή νοημοσύνη (AI) αναφέρεται σε μια προσέγγιση στην
ανάπτυξη και την εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης που τοποθετεί τις ανθρώπινες
ανάγκες, αξίες και ηθικές αρχές στο επίκεντρο. Ο στόχος της ανθρωποκεντρικής
τεχνητής νοημοσύνης είναι να δημιουργήσει συστήματα που εξυπηρετούν και
ενισχύουν την ανθρώπινη ευημερία, λαμβάνοντας υπόψη τις κοινωνικές,
πολιτισμικές και ηθικές επιπτώσεις της τεχνολογίας. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ανθρωποκεντρικής τεχνητής
νοημοσύνης: -
Τα ανθρωποκεντρικά συστήματα τεχνητής νοημοσύνης είναι δημιουργημένα κατά
τέτοιο τρόπο, ώστε να μην αναπαράγουν στερεοτυπικές αντιλήψεις, να μην κάνουν διακρίσεις και να μην έχουν
προκαταλήψεις εις βάρος φύλων, εθνοτήτων, μειονοτικών ομάδων κλπ. Στόχος,
δηλαδή, είναι οι αλγόριθμοί τους να λειτουργούν κατά τρόπο αμερόληπτο και
δίκαιο. -
Ζητούμενο της ανθρωποκεντρικής τεχνητής νοημοσύνης είναι η ενίσχυση των ανθρώπινων ικανοτήτων και η επικουρική της λειτουργία,
ώστε οι άνθρωποι να να επιλύουν ταχύτερα συγκεκριμένα προβλήματα και να είναι
πιο αποδοτικοί, χωρίς να τίθεται ζήτημα υποκατάστασής τους από τα συστήματα
τεχνητής νοημοσύνης. -
Η ανθρωποκεντρική τεχνητή νοημοσύνη έχει ως στόχο της τη βελτίωση της καθημερινότητας των πολιτών και τη γενικότερη ποιότητα της
ζωής τους με εφαρμογές αξιοποιήσιμες στους τομείς της υγείας, της
εκπαίδευσης και της εργασίας. -
Προκειμένου να αποφευχθεί η περαιτέρω ενίσχυση του ψηφιακού χάσματος και της
σχετικής ανισότητας χρειάζεται τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης να
διαμορφώνονται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε
να καλύπτεται όλο το εύρος της παγκόσμιας γλωσσικής ποικιλίας. Η αδυναμία
λειτουργίας ενός συστήματος με βάση συγκεκριμένες γλώσσες -λόγω, πιθανώς, του
μικρού πληθυσμού που τις χρησιμοποιεί- αποκλείει τους ανθρώπους αυτούς από την
αξιοποίηση των ωφελειών της τεχνητής νοημοσύνης. -
Ο σχεδιασμός της τεχνητής νοημοσύνης θα πρέπει να γίνεται με γνώμονα τις αρχές της συμπερίληψης, προκειμένου να
μην καθίσταται η αξιοποίησή της αδύνατη για συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες,
όπως για παράδειγμα είναι τα άτομα με αναπηρία ή οι ομάδες που έχουν λάβει
μέχρι τώρα περιστασιακή, ανεπαρκή και μη ποιοτική εκπαίδευση. Ως εκ τούτου, τα
συστήματα τεχνητής νοημοσύνης θα πρέπει να προσαρμόζονται στις ικανότητες του
χρήστη και να του προσφέρουν εξατομικευμένες δυνατότητες αξιοποίησής τους. -
Η τεχνητή νοημοσύνη που έχει διαμορφωθεί με βάση τις ανθρωπιστικές αξίες και
τις ηθικές αρχές οφείλει να τις λαμβάνει υπόψη, ώστε μέσα από τη χρήση της να
μην οδηγεί σε αποτελέσματα που τις παραβιάζουν και, άρα, να μην επιτρέπει την εκμετάλλευση των εφαρμογών της για ανήθικη ή
επιζήμια για τους ανθρώπους χρήση. -
Η ανθρωποκεντρική τεχνητή νοημοσύνη οφείλει να λειτουργεί με αρχές διαφάνειας, ως προς τα παρεχόμενα
αποτελέσματα, και σεβασμού της
ιδιωτικότητας, ως προς τα προσωπικά δεδομένα του χρήστη. Ο χρήστης θα
πρέπει αφενός να γνωρίζει τις πηγές που αξιοποιήθηκαν για τα αποτελέσματα που
του προσφέρονται, ώστε να είναι σε θέση να αποφύγει την ακούσια παραβίαση
πνευματικών δικαιωμάτων, κι αφετέρου να αισθάνεται πως η αξιοποίηση των
συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης δεν σημαίνει την παραχώρηση από μέρους του
προσωπικών του δεδομένων που θα γίνουν κατόπιν αντικείμενο εκμετάλλευσης από
ποικίλες εταιρίες. -
Η ανθρωποκεντρική τεχνητή νοημοσύνη θα μπορεί να αξιοποιηθεί από μεμονωμένα
άτομα για την αναζήτηση βοήθειας στην
εύρεση λύσεων και στη λήψη προσωπικών αποφάσεων, με την προϋπόθεση πως οι
προτεινόμενες από το σύστημα λύσεις ή η παρεχόμενη καθοδήγηση θα λαμβάνουν
υπόψη τις ηθικές αρχές, ώστε να μην οδηγείται ο χρήστης σε επιζήμιες, ανήθικες
ή παράνομες αποφάσεις. Η ανθρωποκεντρική
τεχνητή νοημοσύνη στον τομέα της εκπαίδευσης Με
την ανοιχτή πρόσβαση σε συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, τα οποία είναι ικανά να
παράγουν συνεχές, ποιοτικό κείμενο, να δίνουν απαντήσεις σε ερωτήματα των
μαθητών καλύπτοντας ένα ευρύτατο φάσμα αντικειμένων και επιλύοντας
αποτελεσματικά τις απορίες τους, προκύπτει η ανάγκη επανεξέτασης του τρόπου
διδασκαλίας, του τι διδάσκονται οι μαθητές και του πώς μαθαίνουν. Προτού καν,
ωστόσο, απαντηθούν επισήμως και θεσμικά τα ερωτήματα αυτά, η τεχνητή νοημοσύνη
είναι σε θέση να επιφέρει δραστικές αλλαγές στον τομέα της εκπαίδευσης.
Ειδικότερα: -
Η ανθρωποκεντρική τεχνητή νοημοσύνη μπορεί
να δημιουργήσει εξατομικευμένα μαθησιακά προγράμματα για κάθε μαθητή,
λαμβάνοντας υπόψη τις μαθησιακές του προτιμήσεις, το ρυθμό μάθησης, και τα
ενδιαφέροντά του. Με αυτό τον τρόπο, οι μαθητές μπορούν να μάθουν με τον δικό
τους ρυθμό και να επικεντρωθούν σε πτυχές των μαθησιακών αντικειμένων, στις
οποίες χρειάζονται περισσότερη υποστήριξη. -
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να παρέχει
άμεση ανατροφοδότηση στους μαθητές κατά τη διάρκεια της μάθησης, βοηθώντας
τους να εντοπίσουν και να διορθώσουν τα λάθη τους άμεσα. Αυτό επιτρέπει στους
μαθητές να βελτιώνονται πιο γρήγορα και να κατανοούν βαθύτερα το υλικό. -
Η ανθρωποκεντρική τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να αναπτύξουν προσωπικές και ακαδημαϊκές
δεξιότητες, προσφέροντας εξατομικευμένες συμβουλές και καθοδήγηση.Οι χρήστες μπορούν να σχηματίσουν ένα
προφίλ ικανοτήτων, συμπεριλαμβανομένης της προηγούμενης εκπαίδευσής τους, και
να συμπεριλάβουν τα δικά τους ενδιαφέροντα. Από τα δεδομένα αυτά, σε συνδυασμό
με ενημερωμένο κατάλογο μαθημάτων ή πληροφορίες για τις ευκαιρίες σπουδών,
μπορούν να διατυπωθούν σχετικές συστάσεις σπουδών με τη χρήση φυσικής γλώσσας.
Αυτές οι πλατφόρμες μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές να επιλέξουν τη σωστή
εκπαιδευτική διαδρομή, να προετοιμαστούν για εξετάσεις ή να προσαρμοστούν σε
νέες μαθησιακές προκλήσεις. Παραλλήλως,
εικονικοί δάσκαλοι και chatbots μπορούν να παρέχουν συνεχή στήριξη στους
μαθητές, απαντώντας σε ερωτήσεις, εξηγώντας δύσκολες έννοιες, και βοηθώντας
τους μαθητές στην προετοιμασία για εξετάσεις. -
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία προσβάσιμων εκπαιδευτικών
υλικών για μαθητές με αναπηρίες, όπως ηχητικά βιβλία, υπότιτλους, ή εφαρμογές
που διευκολύνουν την πρόσβαση στην εκπαίδευση για όλους. Έτσι, η
ανθρωποκεντρική τεχνητή νοημοσύνη συμβάλλει
στην συμπερίληψη και την ισότητα στην εκπαίδευση. Συστήματα όπως το Seeing
AI της Microsoft χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη για να βοηθήσουν μαθητές με
οπτική αναπηρία να κατανοήσουν το περιβάλλον τους, να διαβάσουν κείμενα ή να
κατανοήσουν οπτικές πληροφορίες μέσω περιγραφών. Επίσης, εργαλεία όπως τα
λογισμικά μετατροπής ομιλίας σε κείμενο μπορούν να βοηθήσουν μαθητές με
δυσλεξία να γράψουν κείμενα. -
Εργαλεία, όπως το Google Classroom και άλλες πλατφόρμες που χρησιμοποιούν
τεχνητή νοημοσύνη, μπορούν να ενισχύσουν
τη συνεργασία μεταξύ μαθητών, παρέχοντας αυτόματες υπενθυμίσεις για τις
εργασίες τους, αναλύοντας τη συμμετοχή τους στις συζητήσεις και προτείνοντας
τρόπους βελτίωσης της ομαδικής εργασίας. -
Η ανθρωποκεντρική τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να
ενσωματώσει ηθικά και κοινωνικά ζητήματα στην εκπαιδευτική διαδικασία,
βοηθώντας τους μαθητές να αναπτύξουν κοινωνική συνείδηση και να κατανοήσουν τις
συνέπειες των τεχνολογιών που αναπτύσσουν ή χρησιμοποιούν. -
Με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, οι μαθητές μπορούν να εξερευνήσουν νέα
πεδία γνώσης και να αναπτύξουν δημιουργικές λύσεις σε προβλήματα. Η τεχνητή
νοημοσύνη μπορεί να προτείνει νέες προσεγγίσεις στη μάθηση και να ενθαρρύνει τους μαθητές να σκέφτονται
κριτικά και καινοτόμα, ενισχύοντας έτσι τη δημιουργικότητά τους. -
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να
δημιουργήσει ή να προσαρμόσει εκπαιδευτικό υλικό, όπως διαδραστικά μαθήματα
και ασκήσεις, που ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών.
Με δεδομένη, μάλιστα, την ποικιλία στον τρόπο με τον οποίο επιτυγχάνεται η
γνώση από επιμέρους μαθητές,οι
εκπαιδευτικοί μπορούν μέσω της τεχνητής νοημοσύνης να εμπλουτίσουν, να
βελτιώσουν ή και να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζουν ή προσεγγίζουν
τη διδακτέα ύλη. -
Η τεχνητή νοημοσύνη είναι σε θέση να
ενισχύσει την κριτική σκέψη των μαθητών. Εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης
μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές να αναλύσουν δεδομένα και να αναγνωρίσουν
μοτίβα, τάσεις και σχέσεις. Αυτές οι δεξιότητες είναι κρίσιμες για την κριτική
σκέψη και την αξιολόγηση πληροφοριών. Επιπροσθέτως, έξυπνες πλατφόρμες μάθησης
μπορούν να δημιουργήσουν ασκήσεις και προβλήματα που ενισχύουν την κριτική
σκέψη. Αυτές οι πλατφόρμες μπορούν να παρέχουν αλληλεπιδραστικές δραστηριότητες που προάγουν τη σκέψη σε βάθος και
την επίλυση σύνθετων προβλημάτων. Η
τεχνητή νοημοσύνη συνεχίζει να εξελίσσεται και να ενσωματώνεται στην
εκπαίδευση, και καθώς η τεχνολογία προχωρά, αναμένεται ότι οι δυνατότητες και
οι εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης στην εκπαίδευση θα επεκταθούν ακόμη
περισσότερο. Η ανθρωποκεντρική
τεχνητή νοημοσύνη στον τομέα της εργασίας -
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αναλάβει
επαναλαμβανόμενες ή χρονοβόρες εργασίες, επιτρέποντας στους εργαζόμενους να
επικεντρωθούν σε πιο δημιουργικές και στρατηγικές δραστηριότητες. Αυτό μπορεί
να περιλαμβάνει αυτοματοποίηση εργασιών, διαχείριση δεδομένων ή ανάλυση
προτύπων. -
Η ανθρωποκεντρική τεχνητή νοημοσύνη μπορεί
να προσφέρει εξατομικευμένα προγράμματα κατάρτισης και ανάπτυξης δεξιοτήτων,
προσαρμοσμένα στις ανάγκες και τις ικανότητες του κάθε εργαζομένου. Αυτό
επιτρέπει τη συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη και τη βελτίωση της αποδοτικότητας. -
Η ανθρωποκεντρική τεχνητή νοημοσύνη μπορεί
να ενθαρρύνει την καινοτομία προσφέροντας εργαλεία για την ανάλυση νέων
ιδεών, την πρόβλεψη των τάσεων της αγοράς και την ανάπτυξη νέων προϊόντων ή
υπηρεσιών. -
Η ανθρωποκεντρική τεχνητή νοημοσύνη μπορεί
να ενισχύσει την εξυπηρέτηση πελατών μέσω εργαλείων όπως οι έξυπνοι βοηθοί
και τα chatbots, προσφέροντας γρήγορες και εξατομικευμένες απαντήσεις στις
ερωτήσεις των πελατών και βελτιώνοντας την εμπειρία τους. -
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει
στη στρατηγική σχεδίαση και τη διαχείριση επιχειρησιακών διαδικασιών,
αναλύοντας δεδομένα αγοράς, τάσεις και αναγνώριση ευκαιριών για ανάπτυξη. Η
ανθρωποκεντρική τεχνητή νοημοσύνη στοχεύει στη δημιουργία ενός επαγγελματικού
περιβάλλοντος, όπου η τεχνολογία υποστηρίζει και ενισχύει τους ανθρώπους, αντί
να τους αντικαθιστά ή να τους περιορίζει. Με την κατάλληλη εφαρμογή, μπορεί να
οδηγήσει σε σημαντικά οφέλη για τις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους,
προάγοντας τη συνολική αποδοτικότητα και ευημερία στο χώρο εργασίας. Η ανθρωποκεντρική
τεχνητή νοημοσύνη στον τομέα της υγείας -
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αναλύσει μεγάλες ποσότητες δεδομένων από ιατρικά
αρχεία, γενετικά δεδομένα και ιστορικό ασθενών για να παρέχει εξατομικευμένες διαγνώσεις και θεραπευτικές προτάσεις,
προσαρμοσμένες στις ανάγκες και τα χαρακτηριστικά κάθε ασθενή. -
Τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να
εντοπίσουν πρώιμα σημάδια ασθενειών και να προβλέψουν πιθανούς κινδύνους,
επιτρέποντας την έγκαιρη παρέμβαση και την πρόληψη σοβαρών καταστάσεων υγείας. -
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να παρέχει στους γιατρούς πληροφορίες και προτάσεις βάσει
κλινικών κατευθυντήριων γραμμών και δεδομένων, βοηθώντας τους να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις για τη
θεραπεία των ασθενών. -
Εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να
παρακολουθούν την κατάστασης της υγείας ασθενών με χρόνιες παθήσεις σε
πραγματικό χρόνο, να παρέχουν συστάσεις για τη διαχείριση της υγείας τους
και να ειδοποιούν τους ασθενείς και τους γιατρούς για σημαντικές αλλαγές ή
επιπλοκές. -
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να
υποστηρίξει την τηλεϊατρική και τη διαδικτυακή φροντίδα, διευκολύνοντας την
πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες για άτομα που βρίσκονται σε απομακρυσμένες
περιοχές ή έχουν περιορισμένη κινητικότητα. -
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να παρέχει
εκπαιδευτικά εργαλεία και προσομοιώσεις για την εκπαίδευση των γιατρών και
των νοσηλευτών, βελτιώνοντας τις κλινικές δεξιότητες και τη γνώση τους. -
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να επιταχύνει
την ανακάλυψη νέων φαρμάκων και θεραπειών μέσω της ανάλυσης μεγάλων
δεδομένων, της προσομοίωσης βιολογικών διαδικασιών και της εξέτασης πιθανών
θεραπευτικών παρεμβάσεων. Η
ανθρωποκεντρική τεχνητή νοημοσύνη στηρίζεται στην αρχή ότι η τεχνολογία πρέπει
να προάγει την ευημερία και να σέβεται τις ανάγκες και τις προτιμήσεις των
ανθρώπων. Στον τομέα της υγείας, αυτό σημαίνει ότι η τεχνητή νοημοσύνη πρέπει
να είναι σχεδιασμένη με στόχο την υποστήριξη των ασθενών και των επαγγελματιών
υγείας, βελτιώνοντας την ποιότητα της φροντίδας και ενισχύοντας την ανθρώπινη
διάσταση της υγειονομικής φροντίδας. Η ανθρωποκεντρική
τεχνητή νοημοσύνη στον τομέα του περιβάλλοντος -
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αναλύσει δεδομένα από διάφορες πηγές, όπως
δορυφορικές εικόνες, αισθητήρες και μετρήσεις κλίματος, για να παρακολουθεί και να κατανοεί τις αλλαγές στο φυσικό περιβάλλον,
συμπεριλαμβανομένων της ρύπανσης, της κλιματικής αλλαγής και των οικολογικών
αλλαγών. -
Εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να βοηθήσουν στην αποτελεσματική διαχείριση των απορριμμάτων, εντοπίζοντας μοτίβα και
βελτιστοποιώντας τις διαδικασίες ανακύκλωσης. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να
χρησιμοποιηθεί για την ταξινόμηση των απορριμμάτων και την αναγνώριση ευκαιριών
για επαναχρησιμοποίηση. -
Στην αγροτική παραγωγή, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη βελτίωση της αποδοτικότητας και της
βιωσιμότητας, παρακολουθώντας τη χρήση νερού, τη γονιμότητα του εδάφους και
τις συνθήκες καλλιέργειας για να προτείνει βέλτιστες πρακτικές και να μειώσει
τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. -
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής με τη μοντελοποίηση
κλιματικών αλλαγών και την ανάπτυξη στρατηγικών για τη μείωση των εκπομπών αερίων
του θερμοκηπίου. Εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης μπορούν, επίσης, να βοηθήσουν στη
σχεδίαση και την εφαρμογή πολιτικών για τη μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος. -
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να συμβάλει στη
σχεδίαση και την ανάπτυξη βιώσιμων αστικών περιοχών, αναλύοντας δεδομένα
σχετικά με τη χρήση γης, την κυκλοφορία και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις για
την προώθηση πράσινων υποδομών και βιώσιμων λύσεων. -
Συστήματα τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να βοηθήσουν στην πρόβλεψη και διαχείριση φυσικών καταστροφών, όπως πλημμύρες,
πυρκαγιές και σεισμοί, μέσω της ανάλυσης δεδομένων και της ανάπτυξης
προγνωστικών μοντέλων. Η
ανθρωποκεντρική τεχνητή νοημοσύνη στοχεύει στη δημιουργία λύσεων που
εξυπηρετούν τις ανάγκες των ανθρώπων και του περιβάλλοντος με βιώσιμο και
υπεύθυνο τρόπο. Με τη σωστή εφαρμογή, μπορεί να αποτελέσει έναν ισχυρό σύμμαχο
στην προστασία του φυσικού κόσμου και στη διαχείριση των περιβαλλοντικών
προκλήσεων.
Έκθεση
Γ΄ Λυκείου: Φιλοπατρία – Πατριωτισμός Φιλοπατρία: Η
έμπρακτη, λελογισμένη και υγιής αγάπη και αφοσίωση κάποιου στην πατρίδα του.
Αγάπη που προκύπτει από την επίγνωση της ευθύνης τόσο απέναντι στους
προγενέστερους όσο και απέναντι στους μεταγενέστερους, προκειμένου η πατρίδα να
ακολουθεί μια σταθερή πορεία εξέλιξης και βελτίωσης. Επίγνωση, συνάμα, του
γεγονότος πως η πατρίδα αποτελείται από τους πολίτες της και πως, άρα, το παρόν
και το μέλλον της εξαρτάται από τη δική τους υπεύθυνη στάση. Σύγχρονη
φιλοπατρία και πατριωτισμός: Η διασφάλιση της ελευθερίας της
χώρας, όπως και η συμμετοχή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έχουν αλλάξει τη σημασία
του πατριωτισμού στις μέρες μας, εφόσον πλέον δεν απαιτούνται πράξεις
αυτοθυσίας ούτε η διατήρηση της αίσθησης πως η χώρας μας πορεύεται χωρίς
στήριξη από ισχυρούς συμμάχους. Οι αλλαγές αυτές, ωστόσο, δεν οδηγούν στην
απαξίωση της σημασίας του πατριωτισμού και της φιλοπατρίας, καθώς ακόμη και ως
μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης η Ελλάδα, όπως και κάθε άλλο κράτος-μέλος, οφείλει
να λαμβάνει ορθές αποφάσεις και να πράττει κατά τρόπο επωφελή για τα
μακροπρόθεσμα συμφέροντά της. Ως εκ τούτου, η σύγχρονη φιλοπατρία λαμβάνει
διαφορετικές, αλλά εξίσου ουσιαστικές πτυχές σε σχέση με το παρελθόν. Ειδικότερα: Φιλοπατρία
σημαίνει ενεργό ενδιαφέρον για τις εσωτερικές εξελίξεις, τα ευρωπαϊκά και
διεθνή γεγονότα. Η λήψη ορισμένων σημαντικών αποφάσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο
δεν σημαίνει πως η εσωτερική λειτουργία της χώρας ρυθμίζεται αποκλειστικά
έξωθεν, ούτε πως οι Έλληνες πολίτες δεν έχουν πραγματικό λόγο στη διακυβέρνηση
της χώρας. Αντιθέτως, οι σημαντικότερες αποφάσεις για την οικονομική, πολιτική
και πολιτισμική πορεία της χώρας λαμβάνονται -έμμεσα- από τους ίδιους πολίτες
με βάση τη συμμετοχή τους στα πολιτικά πράγματα. Χρειάζεται, ως εκ τούτου, να
παραμένουν οι πολίτες ενήμεροι για τις εξελίξεις εκείνες που επηρεάζουν τη
χώρα, αλλά και να κατανοούν ποια πολιτική παράταξη είναι, κάθε φορά, σε θέση να
υπηρετήσει καλύτερα τα συμφέροντα της πατρίδας. Φιλοπατρία
σημαίνει απόρριψη της κομματικοποίησης και του πολιτικού διχασμού. Ένα
διαχρονικό πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας είναι η επίμονη τάση των πολιτών
της να οδηγούνται στον διχασμό παρασυρμένοι είτε από ιδεοληπτικές προσεγγίσεις
πολιτικών ζητημάτων είτε από λαϊκιστές πολιτικούς που προσβλέπουν σε ίδια
συμφέροντα καλλιεργώντας το διχαστικό αυτό κλίμα. Οι πολίτες οφείλουν να
αντιληφθούν πως ζητούμενο είναι η λήψη των ορθότερων αποφάσεων και όχι η με
κάθε τρόπο επικράτηση ενός συγκεκριμένου κόμματος στην πολιτική σκηνή, έστω κι
αν είναι ανεπαρκές για τις τρέχουσες περιστάσεις. Οι πολιτικές διαφορές είναι
θεμιτές σε μια δημοκρατική κοινωνία, όχι όμως και η διαμόρφωση ενός κλίματος
εχθρότητας ή και μίσους. Πολιτικοί που εκμεταλλεύονται και παραποιούν γεγονότα
του παρελθόντος για να διατηρούν ζωντανό το «εμφυλιοπολεμικό» κλίμα είναι
επιζήμιοι για τη χώρα, διότι είναι εμφανές πως ενδιαφέρονται πρωτίστως για τη
δική τους πολιτική καριέρα και όχι για το εθνικά επωφελές. Προκειμένου
η χώρα να έχει τη ζητούμενη εξέλιξη είναι αναγκαία η συνειδητοποίηση πως οι
πολίτες της οφείλουν να επιδιώκουν από κοινού την ανάπτυξή της και όχι να
οδηγούνται στον κομματικό φανατισμό που τους διχάζει και υπονομεύει τις όποιες
θετικές προσπάθειες. Φιλοπατρία σημαίνει λήψη ατομικών
πρωτοβουλιών και μέριμνα για το καλό της «πόλης» και της «γειτονιάς». Το
ειλικρινές ενδιαφέρον για τη βελτιστοποίηση της πατρίδας ξεκινά από τη μέριμνα
για το άμεσο περιβάλλον του κάθε πολίτη. Η εντύπωση πως υπάρχει μια αόρατη
κρατική αρχή που γνωρίζει κάθε πρόβλημα και κάθε δυσκολία που αντιμετωπίζει
κάθε γειτονιά και κάθε πόλη της χώρας είναι εσφαλμένη. Οι ίδιοι οι πολίτες που
ζουν και κινούνται καθημερινά σε συγκεκριμένες περιοχές γνωρίζουν πολύ καλύτερα
τα προβλήματα που υπάρχουν. Οφείλουν, έτσι, να δραστηριοποιούνται είτε για να
τα αναδείξουν, προκειμένου να τα αντιληφθούν οι κρατικοί φορείς είτε για να
κινητοποιήσουν τους συμπολίτες τους, προκειμένου να τα επιλύσουν συνεργατικά οι
ίδιοι. Οι πολίτες που ενδιαφέρονται πραγματικά για τις γειτονιές και τις πόλεις
τους, έχοντας αίσθημα ευθύνης για τον χώρο γύρω τους, αποτελούν το καλύτερο εχέγγυο
για τη βελτίωση της πατρίδας, διότι δεν μένουν αδρανείς και αδιάφοροι, αλλά
δραστηριοποιούνται και αναζητούν λύσεις. Φιλοπατρία σημαίνει άσκηση
εποικοδομητικής κριτικής και όχι δυσφήμηση της πατρίδας. Στην
εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της ταχείας διάδοσης των πληροφοριών
είναι σημαντικό να έχουν οι πολίτες συναίσθηση των όσων δημοσιεύουν για τη χώρα
τους. Μια κακόβουλη κριτική, η οποία υποκινείται από κομματική εμπάθεια, μπορεί
να λειτουργήσει κατά τρόπο επιβλαβή για τη φήμη της χώρας, χωρίς κατ’ ανάγκη να
οδηγήσει στην επίλυση ενός υπαρκτού προβλήματος. Είναι, υπ’ αυτή την έννοια,
προτιμότερο να ασκούν οι πολίτες κριτική, με αίσθημα ευθύνης, εστιάζοντας
κυρίως στο πώς μπορεί να διορθωθεί μια κατάσταση, κι όχι να κακολογούν δημοσίως
τη χώρα τους, μεταδίδοντας αρνητικές για αυτή εικόνες και πληροφορίες. Φιλοπατρία σημαίνει γνώση του
παρελθόντος για την άντληση θετικών προτύπων και την αποφυγή λανθασμένων
τακτικών. Η μελέτη της ιστορίας της πατρίδας έχει ουσιώδη σημασία,
διότι μέσω αυτής οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να κατανοήσουν τις αντιξοότητες
που κλήθηκε να αντιμετωπίσει στην ιστορική της πορεία∙ να αντιληφθούν τον ρόλο
που διαδραμάτισαν -θετικό ή αρνητικό- άλλες χώρες, ώστε να καταλαβαίνει
καλύτερα σύγχρονες διπλωματικές της επιλογές∙ να έχουν γνώση των επιτευγμάτων
της που μπορούν να κινητοποιήσουν τους νεότερους για αντίστοιχες θετικές
επιδιώξεις∙ να γνωρίζουν τις λανθασμένες επιλογές της, ώστε να αποφεύγουν
αντίστοιχα λάθη∙ να εκτιμούν πληρέστερα την πορεία των προγενέστερων, σε όποια
ιστορική περίοδο της χώρας κι αν έδρασαν αυτοί. Φιλοπατρία σημαίνει σεβασμός των άλλων
κρατών και λαών. Η αγάπη του ατόμου για την πατρίδα του δεν σημαίνει σε
καμία περίπτωση εχθρότητα ή έλλειψη σεβασμού απέναντι στους πολίτες άλλων λαών.
Κάθε πολίτης, σε όποιο έθνος κι αν ανήκει, έχει το ίδιο δικαίωμα να αισθάνεται
υπερήφανος για την πορεία της δικής του πατρίδας, χωρίς να είναι υποχρεωμένος
να γίνεται αποδέκτης συμπλεγματικών συμπεριφορών -ανωτερότητας ή κατωτερότητας-
από άλλους. Εφόσον το άτομο τρέφει αισθήματα αγάπης για τη δική του πατρίδα,
οφείλει να σέβεται το γεγονός πως αντίστοιχα αισθήματα έχουν κι οι άλλοι
άνθρωποι για τη δική τους πατρίδα. Είναι,
άλλωστε, σημαντικό να έχουμε υπόψη πως η συνεργασία και η διατήρηση καλών
σχέσεων με τα άλλα κράτη συνιστά ουσιαστικό στοιχείο για την επίτευξη
οικονομικής ανάπτυξης, καθώς και για την καλύτερη λειτουργία του κράτους,
εφόσον στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης τα κράτη βρίσκονται σε σχέση εξάρτησης
μεταξύ τους. Φιλοπατρία σημαίνει ενδιαφέρον για τα
ασθενέστερα και πιο ευάλωτα μέλη της κοινωνίας. Αγάπη
για την πατρίδα σημαίνει ενδιαφέρον για την εσωτερική κοινωνική συνοχή και,
κατ’ επέκταση, μέριμνα για εκείνες τις ομάδες πολιτών που είναι περισσότερο
ευάλωτες λόγω των ιδιαίτερων δυσκολιών που αντιμετωπίζουν. Έχει, επομένως,
ουσιώδη σημασία να υπάρχει σεβασμός απέναντι στη διαφορετικότητα και
προστατευτική διάθεση απέναντι σε μειονεκτούσες ομάδες, όπως είναι οι
ηλικιωμένοι πολίτες, τα άτομα με αναπηρία, οι άποροι πολίτες, καθώς και κάθε
άλλη ομάδα πολιτών που βιώνει υπέρμετρες δυσκολίες. Οφείλουν, άρα, οι πολίτες
να εμπλέκονται ενεργά σε δράσεις ανθρωπιστικού χαρακτήρα, ώστε να βοηθούν τους
συμπολίτες τους και παράλληλα να μεταδίδουν ένα έμπρακτο μήνυμα στήριξης των
ευπαθών κοινωνικών ομάδων. Φιλοπατρία σημαίνει σεβασμός απέναντι στους
νόμους. Ουσιαστικός τρόπος έκφρασης της αγάπης ενός πολίτη για την
πατρίδα του είναι το να σέβεται τους ισχύοντες νόμους, συμβάλλοντας κατ’ αυτό
τον τρόπο στην ομαλότερη λειτουργία της και στην αρμονική συνύπαρξη των πολιτών
της. Η επίγνωση πως οι νόμοι τίθενται για να προστατεύσουν τους ίδιους τους
πολίτες από φαινόμενα επιζήμιας ανομίας, επιθετικότητας, αδιαφορίας και
εκμετάλλευσης καθιστά σχεδόν αυτονόητη την επιλογή του σεβασμού στους νόμους.
Παραλλήλως, βέβαια, οι πολίτες οφείλουν να αντιδρούν όταν αντικρίζουν άλλα μέλη
της κοινωνίας να παραβιάζουν τους νόμους και να αδικούν τους γύρω τους. Η σιωπή
απέναντι στην παρανομία ισοδυναμεί με συνενοχή, μια κατάσταση που δεν μπορεί να
γίνεται ανεκτή από ενσυνείδητους και πολιτικά ώριμους πολίτες. Η παρανομία,
άλλωστε, σε κάθε πιθανή έκφανσή της δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί, αν δεν
γίνεται αντιληπτή από τις αρχές, γι’ αυτό οι πολίτες έχουν χρέος να
καταγγέλλουν σχετικά περιστατικά και να βοηθούν με αυτό τον τρόπο στον
περιορισμό αντίστοιχων φαινομένων. Φιλοπατρία σημαίνει επίγνωση της
συνυπευθυνότητας και της συλλογικής ευθύνης. Αφοσίωση στην πατρίδα
και αγάπη προς αυτή σημαίνει πως οι πολίτες δεν στέκουν με αδιαφορία απέναντι
στα επιμέρους προβλήματα, μήτε τα θεωρούν ως απότοκο της συμπεριφοράς των
άλλων. Κάθε πολίτης αποδέχεται πως έχει μέρος της ευθύνης για κάθε παθογένεια
γύρω του και αναζητά τρόπους για να βοηθήσει στην αντιμετώπισή τους. Η έλλειψη
σεβασμού απέναντι στους νόμους, οι βίαιες συμπεριφορές, η αδιαφορία απέναντι
στους ευάλωτους κ.ά. συνιστούν αρνητικά ζητήματα που αφορούν κάθε πολίτη
χωριστά και πρέπει να λειτουργούν ως αφορμές για να ελέγξει κάθε πτυχή της
δικής του συμπεριφοράς, ώστε να αντιληφθεί, αν με κάποιο τρόπο αποτελεί και ο
ίδιος μέρος του προβλήματος (είτε με τις πράξεις είτε με την αδράνειά του). Τα
οφέλη του υγιούς πατριωτισμού Η
αγάπη για την πατρίδα ακριβώς επειδή ωθεί τα άτομα να ακολουθούν μια πιο
υπεύθυνη στάση ζωής και να έχουν επίγνωση πως με τις δικές του πράξεις είναι σε
θέση να ωφελήσουν την πατρίδα τους είναι ιδιαιτέρως επωφελής. -
Χάρη στο αίσθημα πατριωτισμού η
δημοκρατία λειτουργεί ορθότερα, διότι οι πολίτες δεν παρασύρονται από τον
κομματισμό και, ως εκ τούτου, δεν διχάζονται και δεν φανατίζονται. Είναι, έτσι,
σε θέση να αναζητούν την επίλυση των επιμέρους προβλημάτων σε συνθήκες γόνιμου
και ουσιαστικού διαλόγου, χωρίς να τηρούν μια άκαμπτη ιδεοληπτική στάση
απέναντι σε διάφορα ζητήματα. Επιλέγουν την παράταξη που υπηρετεί ορθότερα τα
εθνικά συμφέροντα, αλλά δεν έχουν εχθρική διάθεση απέναντι σε εκείνους που
προχωρούν σε διαφορετικές πολιτικές επιλογές. Ο σεβασμός αυτός απέναντι στη
διαφορετική άποψη με τη σειρά του συμβάλλει, ώστε να επικρατεί κλίμα αρμονικής
συμβίωσης μεταξύ των πολιτών. -
Χάρη στο αίσθημα πατριωτισμού
λαμβάνονται οι ορθότερες αποφάσεις για κάθε επιμέρους ζήτημα και εφαρμόζονται
ταχύτερα, διότι δεν υπάρχουν συνεχείς αντιδράσεις από ομάδες κομματικά
φανατισμένων που επιχειρούν να τις υπονομεύσουν. Η βαθιά επίγνωση πως ό,τι
προέχει είναι το εθνικά και συλλογικά επωφελές αποτρέπει τις ιδεοληπτικές
αντιδράσεις και επιτρέπει στους πολίτες να αποδεχτούν τις αποφάσεις και να βοηθήσουν
με τη στάση τους στην αποτελεσματικότερη εφαρμογή τους. Ας μη λησμονούμε,
άλλωστε, πως στη χώρα μας υπάρχουν μεταρρυθμίσεις που εκκρεμούν για δεκαετίες
λόγω της επίμονης αντίδρασης ορισμένων ιδεοληπτικών πολιτών που δρουν με βάση
το κομματικό τους συμφέρον. -
Χάρη στο αίσθημα πατριωτισμού
διασφαλίζεται η αρμονικότερη συνύπαρξη των πολιτών, διότι αναγνωρίζουν όλοι
πως έχουν έναν γενικότερο κοινό σκοπό, την ωφέλεια της πατρίδας, οπότε
επιλέγουν την οδό της συνεργασίας και όχι εκείνον της σύγκρουσης και της άγονης
αντιπαράθεσης. Η αίσθηση της κοινής εθνικής ταυτότητας ή έστω η αίσθηση πως ως
πολίτες του ίδιου κράτους επωφελούνται από την ευημερία του οδηγεί τους πολίτες
στο να ομονοούν και να αντιλαμβάνονται πόσο επιζήμιος θα ήταν ένας διχασμός
τους σε οποιοδήποτε επίπεδο. -
Χάρη στο αίσθημα του πατριωτισμού διασφαλίζεται η εδαφική ακεραιότητα της
πατρίδας και η γενικότερη ασφάλειά της, εφόσον γίνεται αντιληπτό από
πιθανούς αντιπάλους πως οι πολίτες της δεν θα επιτρέψουν κάποια εχθρική
ενέργεια εις βάρος της. Είναι, άλλωστε, αναγκαίο να γίνει κατανοητό πως μια
χώρα της οποίας οι πολίτες αδιαφορούν για την ακεραιότητά της γίνεται αυτομάτως
ευάλωτη απέναντι στις επεκτατικές διαθέσεις γειτονικών της κρατών. Χρειάζεται,
άρα, οι πολίτες να στέλνουν ένα σταθερό μήνυμα ενότητας και ενδιαφέροντος για
την πατρίδα τους, ώστε να μην αφήνονται περιθώρια διεκδικήσεων σε άλλες
περιοχές. Σαφώς, βέβαια, επιδίωξη των πολιτών είναι η διαμόρφωση σχέσεων
ειρηνικής και μακροχρόνιας συνεργασίας με τα γειτονικά κράτη. -
Χάρη στο αίσθημα πατριωτισμού οι πολίτες επιδιώκουν την εξάλειψη φαινομένων
ανισότητας και εκμετάλλευσης των συμπολιτών τους, διότι ενδιαφέρονται
εμπράκτως για την ισότιμη αντιμετώπιση όλων. Αγάπη για την πατρίδα, άλλωστε,
σημαίνει αγάπη για τους πολίτες της, εφόσον πατρίδα είναι σε μεγάλο βαθμό οι
ίδιοι οι πολίτες της. Με τη σκέψη πως η ευημερία της πατρίδας οφείλει να
λειτουργεί προς όφελος όλων, οι πολίτες επιδιώκουν συνειδητά να συμβάλλουν στην
εξάλειψη εκείνων των συνθηκών που προκαλούν κοινωνικές ανισότητες και αδικίες. -
Χάρη στο αίσθημα πατριωτισμού ενισχύεται η οικονομική ανάπτυξη της πατρίδας,
διότι οι πολίτες της κατανοούν τη σημασία των αγοραστικών τους επιλογών και
αντιλαμβάνονται πώς μπορούν να στηρίξουν τις ντόπιες επιχειρήσεις. Χωρίς ένα τέτοιο
αίτημα να σημαίνει πως δεν θα αγοράζουν προϊόντα από άλλα κράτη, οφείλουν,
ωστόσο, να γνωρίζουν τον αντίκτυπο που έχει στην οικονομία της χώρας μια
εκτεταμένη εισαγωγική δραστηριότητα, ακόμη και για τα προϊόντα εκείνα που
υπάρχει αξιόλογη εγχώρια παραγωγή. Φροντίζουν, έτσι, να επιλέγουν προϊόντα της
πατρίδας τους, όταν αυτό είναι εφικτό, προκειμένου να αποφεύγεται η δημιουργία
ελλείματος στο εμπορικό ισοζύγιο, με τις αρνητικές συνέπειες που αυτό επιφέρει
στην οικονομία της χώρας. -
Χάρη στο αίσθημα πατριωτισμού στηρίζεται τόσο η εγχώρια πολιτισμική παραγωγή
όσο και η γενικότερη πνευματική και πολιτισμική ταυτότητα του τόπου. Οι
πολίτες, χωρίς φυσικά να αποκλείουν την επαφή τους με τα πολιτισμικά
δημιουργήματα άλλων κρατών, κατανοούν πως έχει ιδιαίτερη σημασία να στηρίζουν
την εγχώρια πνευματική δημιουργία και μεριμνούν, έτσι, για τη διάδοσή της.
Αντιλαμβάνονται, επίσης, πως η κατ’ αποκλειστικότητα ενασχόληση με τα
πολιτισμικά δημιουργήματα ξένων κρατών προκαλεί σημαντικό έλλειμμα γνώσης -και
εκτίμησης- για την πολιτισμική ταυτότητα και δημιουργία του τόπου τους.
Χρειάζεται, υπ’ αυτή την έννοια, μια προσπάθεια εξισορρόπησης ανάμεσα στον
χρόνο που αφιερώνουν για να γνωρίσουν την πνευματική κληρονομιά του τόπου τους
και στην ενασχόληση με δημιουργήματα άλλων λαών. -
Χάρη στο αίσθημα πατριωτισμού αυξάνεται η ενεργή συμμετοχή των πολιτών σε
δράσεις εθελοντισμού, σε πολιτισμικά δρώμενα, αλλά και στις πολιτικές
πτυχές του βίου τους. Η επιθυμία να βοηθήσουν τους συμπολίτες τους που έχουν
ανάγκη οδηγεί τους πολίτες στο να έχουν σταθερή συμμετοχή σε εθελοντικές
δράσεις, εφόσον αντιλαμβάνονται πόσο σημαντική είναι η συνεισφορά τους.
Αντιστοίχως, οι πολίτες κατανοούν πόσο επωφελής είναι για τον τόπο τους η
πνευματική τους καλλιέργεια, γι’ αυτό και συμμετέχουν σε πολιτισμικές δράσεις,
ώστε να εμπλουτίζουν τις γνώσεις τους και να αποκτούν ένα πιο στέρεο υπόβαθρο
εκτίμησης και κατανόησης του πολιτισμού της χώρας τους. Επιπροσθέτως, οι πολίτες
αντιλαμβάνονται πως η συμμετοχή τους στις εκλογικές διαδικασίες έχει εξέχουσα
σημασία για τη δημοκρατία, γι’ αυτό και λαμβάνουν μέρος σε αυτές απορρίπτοντας
την παθητική στάση της αποχής.
