Νέα ελληνικά: Αναλυτική κλίση ρήματος «συνωμοτώ» Ενεστώτας Οριστική συνωμοτώ, συνωμοτείς, συνωμοτεί, συνωμοτούμε, συνωμοτείτε,
συνωμοτούν (ή συνωμοτούνε) Υποτακτική να συνωμοτώ, να συνωμοτείς, να συνωμοτεί,
να συνωμοτούμε, να συνωμοτείτε, να συνωμοτούν (ή να συνωμοτούνε) Προστακτική β΄ πληθυντικό: συνωμοτείτε Μετοχή συνωμοτώντας Παρατατικός Οριστική συνωμοτούσα, συνωμοτούσες, συνωμοτούσε, συνωμοτούσαμε,
συνωμοτούσατε, συνωμοτούσαν (ή συνωμοτούσανε) Αόριστος Οριστική συνωμότησα, συνωμότησες, συνωμότησε, συνωμοτήσαμε,
συνωμοτήσατε, συνωμότησαν Υποτακτική να συνωμοτήσω, να συνωμοτήσεις, να συνωμοτήσει,
να συνωμοτήσουμε, να συνωμοτήσετε, να συνωμοτήσουν (ή να συνωμοτήσουνε) Προστακτική β΄ ενικό: συνωμότησε β΄ πληθυντικό: συνωμοτήστε Εξακολουθητικός Μέλλοντας Οριστική θα συνωμοτώ, θα συνωμοτείς, θα συνωμοτεί, θα
συνωμοτούμε, θα συνωμοτείτε, θα συνωμοτούν (ή θα συνωμοτούνε) Συνοπτικός Μέλλοντας Οριστική θα συνωμοτήσω, θα συνωμοτήσεις, θα συνωμοτήσει, θα
συνωμοτήσουμε, θα συνωμοτήσετε, θα συνωμοτήσουν (ή θα συνωμοτήσουνε) Συντελεσμένος Μέλλοντας Οριστική θα έχω συνωμοτήσει, θα έχεις συνωμοτήσει, θα έχει συνωμοτήσει,
θα έχουμε συνωμοτήσει, θα έχετε συνωμοτήσει, θα έχουν(ε) συνωμοτήσει Παρακείμενος Οριστική έχω συνωμοτήσει, έχεις συνωμοτήσει, έχει συνωμοτήσει,
έχουμε συνωμοτήσει, έχετε συνωμοτήσει, έχουν(ε) συνωμοτήσει Υποτακτική να έχω συνωμοτήσει, να έχεις συνωμοτήσει,
να έχει συνωμοτήσει, να έχουμε συνωμοτήσει, να έχετε συνωμοτήσει, να έχουν συνωμοτήσει Υπερσυντέλικος Οριστική είχα συνωμοτήσει, είχες συνωμοτήσει, είχε συνωμοτήσει,
είχαμε συνωμοτήσει, είχατε συνωμοτήσει, είχαν(ε) συνωμοτήσει
Φερνάντο Πεσσόα [Ζητώ συγνώμη] «Ζητώ συγνώμη που δεν απαντώ Αλλά λάθος δικό μου δεν είναι Που δεν αντιστοιχώ Σ’ αυτόν που σε ’μένα αγαπάτε. Ο καθένας μας είναι πολλοί Εγώ είμαι αυτός που νομίζω πως είμαι. Άλλοι με βλέπουν αλλιώς Και πάλι λάθος κάνουν. Μη με παίρνετε γι’ άλλον Κι αφήστε με ήσυχο. Αν εγώ δεν θέλω. Να βρω τον εαυτό μου Γιατί οι άλλοι για μένα να ψάχνουν;» Το ποίημα έγραψε ο Πορτογάλος ποιητής
και συγγραφέας Φερνάντο Πεσσόα το 1930. Εντάσσεται στη συλλογή «Ποιήματα»
(1935) (εκδ. Printa, 2007). Το ποιητικό υποκείμενο καταπιάνεται με τις
θεματικές της αυτογνωσίας, της ατομικής ταυτότητας, αλλά και του πιθανού
ετεροκαθορισμού, σε μια σύνθεση που, αν και μοιάζει αμιγώς προσωπική λόγω της κυρίαρχης
χρήσης του α΄ ενικού ρηματικού προσώπου, εκφράζει επί της ουσίας έναν προβληματισμό
οικείο σε πολλούς ανθρώπους. Η επίτευξη της αυτογνωσίας και, κατ’ επέκταση, ο
προσδιορισμός της προσωπικότητας του ατόμου δεν αποτελούν εύκολες ή αυτόματες
διαδικασίες, αφενός γιατί το άτομο τείνει είτε να παραβλέπει είτε να
υποβαθμίζει το εύρος ορισμένων ελαττωμάτων του, κι αφετέρου γιατί κάθε
προσωπικότητα είναι αναπόφευκτα πολύπλευρη και εξελισσόμενη, με αποτέλεσμα να
είναι συχνά δύσκολος ο καθορισμός ενός αυστηρού πλαισίου γνωρισμάτων. «Ζητώ συγνώμη που δεν απαντώ Αλλά λάθος δικό μου δεν είναι Που δεν αντιστοιχώ Σ’ αυτόν που σε ’μένα αγαπάτε.» Το ποιητικό υποκείμενο απολογείται
-φαινομενικά- για την αδυναμία του να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των άλλων,
τονίζει, ωστόσο, πως η ευθύνη δεν βαρύνει εκείνον, καθώς είναι οι άλλοι που σπεύδουν
να του αποδώσουν αρετές που εκείνος δεν κατέχει. Ό,τι εκτιμούν, αγαπούν και
θαυμάζουν οι άλλοι σε εκείνον, δεν αντιστοιχεί στο ποιος πραγματικά είναι.
Πρόκειται, όμως, για μια παρερμηνεία της προσωπικότητάς του, η οποία δεν προκύπτει
εξαιτίας του, αποτελεί περισσότερο αποτέλεσμα της τάσης των ανθρώπων να
προβάλλουν στους άλλους είτε δικά τους χαρακτηριστικά είτε ποιότητες που θα
ήθελαν να έχουν οι ίδιοι. Ως εκ τούτου, το ποιητικό υποκείμενο γίνεται
αποδέκτης αγάπης και θαυμασμού που δεν επιθυμεί να αναγνωρίσει, διότι τα
συναισθήματα αυτά δεν σχετίζονται με τον αληθινό του χαρακτήρα, αλλά με το
ποιος νομίζουν λανθασμένα οι άλλοι ότι είναι. «Ο καθένας μας είναι πολλοί Εγώ είμαι αυτός που νομίζω πως είμαι. Άλλοι με βλέπουν αλλιώς Και πάλι λάθος κάνουν.» Σύμφωνα με το ποιητικό υποκείμενο, ο
κάθε άνθρωπος έχει πολλαπλές ταυτότητες και ποικίλα γνωρίσματα, τα οποία,
βέβαια, δεν γίνονται αμέσως ή εύκολα αντιληπτά. Οι άνθρωποι, άλλωστε,
φανερώνουν διαφορετικές πτυχές του εαυτού τους ανάλογα με το κατά πόσο
εμπιστεύονται τους άλλους, καθώς και ανάλογα με το ποιες καταστάσεις βιώνουν.
Δεν είναι σπάνιο, υπ’ αυτή την έννοια, τα γνωρίσματα ενός ανθρώπου να αλλάζουν
σημαντικά, όταν έρθει αντιμέτωπος με πολύ δύσκολες καταστάσεις ή με ανθρώπους
που του φέρονται με τρόπο που τον θίγει ή τον πληγώνει. Το ποιητικό υποκείμενο, μάλιστα, υποδηλώνει
πως μήτε ο ίδιος δεν γνωρίζει την πραγματική του ταυτότητα, καθώς, όπως αναφέρει,
είναι αυτός που «νομίζει» ότι είναι. Η εικόνα, άρα, που έχει για τον εαυτό του κινείται
περισσότερο στο επίπεδο της πεποίθησης ή της εικασίας, χωρίς να φτάνει στο
επίπεδο της ουσιαστικής κατανόησης και γνώσης. Ωστόσο, έστω και με τη μερική
αυτή κατανόηση του ποιος είναι, θεωρεί ότι οι απόψεις που σχηματίζουν οι άλλοι
για εκείνον και την ταυτότητά του είναι λανθασμένες. Λανθασμένες, όμως, από την
οπτική του ίδιου ή με βάση την ετοιμότητά του να αποδεχθεί και να παραδεχθεί
ορισμένες από τις διαπιστώσεις των άλλων. Υπ’ αυτή την έννοια, ακόμη κι αν
κάποιοι εντοπίζουν ορθώς στοιχεία του χαρακτήρα του, εφόσον εκείνος δεν είναι πρόθυμος
να τα αναγνωρίσει, τότε η δική τους άποψη τους -παρά την ορθότητά της- του φαίνεται
λανθασμένη. «Μη με παίρνετε γι’ άλλον Κι αφήστε με ήσυχο. Αν εγώ δεν θέλω Να βρω τον εαυτό μου Γιατί οι άλλοι για μένα να ψάχνουν;» Το ποιητικό υποκείμενο δηλώνει ενοχλημένο
από τις λανθασμένες -ή τις μη αποδεκτές από τον ίδιο- απόψεις των άλλων για το
ποιος είναι («αφήστε με ήσυχο»). Η επιμονή, άλλωστε, των άλλων να επιχειρούν να
προσδιορίσουν ή να γνωρίσουν την ταυτότητά του λειτουργεί καταπιεστικά για
εκείνον, εφόσον είτε παρερμηνεύουν πλήρως την προσωπικότητά του, οπότε διακρίνουν
σε αυτόν γνωρίσματα που δεν έχει, είτε απλώς τον πιέζουν να προχωρήσει σε μια
διαδικασία αυτογνωσίας, για την οποία ο ίδιος δεν είναι έτοιμος. Όπως, μάλιστα,
τονίζει με το ρητορικό ερώτημα «Γιατί οι άλλοι για μένα να ψάχνουν;», του
φαίνεται εξαιρετικά παρεμβατική η προσπάθεια των άλλων να τον γνωρίσουν από τη
στιγμή που ο ίδιος δεν θέλει «να βρει» τον εαυτό του. Η απροθυμία του ποιητικού υποκειμένου
να προχωρήσει περαιτέρω τη διαδικασία της αυτογνωσίας ενδέχεται να οφείλεται σε
ποικίλους παράγοντες. Πρόκειται, ούτως ή άλλως, για μια απαιτητική διερεύνηση,
η οποία μπορεί να οδηγήσει σε επώδυνες ή δυσάρεστες παραδοχές για την ταυτότητα
του ατόμου. Προτιμά, επομένως, το ποιητικό υποκείμενο να παραμείνει με την
εντύπωση που έχει σχηματίσει για τον εαυτό του, παρά να επιδοθεί σε μια προσπάθεια
ενδοσκόπησης μέσω της οποίας είναι πιθανό να προκύψουν συμπεράσματα που δεν του
είναι αρεστά. Ούτως ή άλλως, το ποιητικό υποκείμενο μοιάζει να θεωρεί επαρκή τη
διαπίστωση της πολλαπλότητας που διακρίνει κάθε άτομο («Ο καθένας μας είναι
πολλοί»), καθώς αισθάνεται πως χάρη στην πολλαπλότητα αυτή δεν χρειάζεται να «περιοριστεί»
σε μια ταυτότητα ή να προσδιοριστεί με βάση ορισμένα μόνο χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς
του.
Νέα ελληνικά: Αναλυτική κλίση ρήματος
«προλαβαίνω» Ενεργητική φωνή Ενεστώτας Οριστική προλαβαίνω, προλαβαίνεις, προλαβαίνει, προλαβαίνουμε,
προλαβαίνετε, προλαβαίνουν ή προλαβαίνουνε Υποτακτική να προλαβαίνω, να προλαβαίνεις, να προλαβαίνει,
να προλαβαίνουμε, να προλαβαίνετε, να προλαβαίνουν ή να προλαβαίνουνε Προστακτική β΄ ενικό: προλάβαινε – β΄ πληθυντικό: προλαβαίνετε Μετοχή προλαβαίνοντας Παρατατικός Οριστική προλάβαινα, προλάβαινες, προλάβαινε, προλαβαίναμε,
προλαβαίνατε, προλάβαιναν Αόριστος Οριστική πρόλαβα, πρόλαβες, πρόλαβε, προλάβαμε, προλάβατε,
πρόλαβαν Υποτακτική να προλάβω, να προλάβεις, να προλάβει,
να προλάβουμε, να προλάβετε, να προλάβουν ή να προλάβουνε Προστακτική β΄ ενικό: πρόλαβε – β΄ πληθυντικό: προλάβετε Εξακολουθητικός Μέλλοντας Οριστική θα προλαβαίνω, θα προλαβαίνεις, θα προλαβαίνει, θα
προλαβαίνουμε, θα προλαβαίνετε, θα προλαβαίνουν ή θα προλαβαίνουνε Συνοπτικός Μέλλοντας Οριστική θα προλάβω, θα προλάβεις, θα προλάβει, θα
προλάβουμε, θα προλάβετε, θα προλάβουν ή θα προλάβουνε Συντελεσμένος Μέλλοντας Οριστική θα έχω προλάβει, θα έχεις προλάβει, θα έχει προλάβει,
θα έχουμε προλάβει, θα έχετε προλάβει, θα έχουν προλάβει Παρακείμενος Οριστική έχω προλάβει, έχεις προλάβει, έχει προλάβει, έχουμε
προλάβει, έχετε προλάβει, έχουν προλάβει Υποτακτική να έχω προλάβει, να έχεις προλάβει, να
έχει προλάβει, να έχουμε προλάβει, να έχετε προλάβει, να έχουν προλάβει Υπερσυντέλικος Οριστική είχα προλάβει, είχες προλάβει, είχε προλάβει, είχαμε
προλάβει, είχατε προλάβει, είχαν(ε) προλάβει
Ναζίμ Χικμέτ «Μικρόκοσμος» Όταν ετούτο τ’ άστρο που το φως του Πέφτει τώρα στα μάτια μου σα μια χρυσή
σταγόνα Όταν ετούτο τ’ άστρο πρώτη του φορά Έσκισε τα σκοτάδια του κενού Πάνου στη γης δεν υπήρχε μήτε ένα
πανδοχείο Τ’ αστέρια ήτανε γέρικα Κι η γης ήτανε βρέφος. Είναι μακριά από εμάς τ’ αστέρια Μακριά-μακριά, πολύ πολύ μακριά Ανάμεσα στ’ αστέρια η γη μας είναι μια
κουκκίδα Μια τόση δα κουκκίδα Κι η Ασία το ’να πέμπτο είναι της γης
μας. Μια χώρα της Ασίας είναι οι Ινδίες. Μες στις Ινδίες μια πόλη είναι η
Καλκούτα Ο Μπενερτζή δεν είναι παρά μοναχά ένας
άνθρωπος μες στην Καλκούτα. Και να, τι θέλω τώρα να σας πω Μες στις Ινδίες, μέσα στην πόλη της
Καλκούτας, φράξαν το δρόμο σ’ έναν άνθρωπο. Αλυσοδέσαν έναν άνθρωπο ’κει που
εβάδιζε. Να το λοιπόν γιατί δεν καταδέχουμαι να υψώσω το κεφάλι στ’ αστροφώτιστα
διαστήματα. Θα πείτε, τ’ άστρα είναι μακριά κι η γη μας τόση δα μικρή. Ε, το λοιπόν, ό,τι και να είναι τ’
άστρα, εγώ τη γλώσσα μου τους βγάζω. Για μένα, το λοιπόν, το πιο εκπληκτικό, πιο επιβλητικό, πιο μυστηριακό και πιο
μεγάλο, είναι ένας άνθρωπος που τον μποδίζουν
να βαδίζει, είναι ένας άνθρωπος που τον
αλυσοδένουνε. Ναζίμ Χικμέτ, Ποιήματα, μτφ. Γιάννης
Ρίτσος, Αθήνα: Κέδρος. Ο Ναζίμ Χικμέτ παρουσιάζει σε αυτό το
ποίημα μια αμιγώς ανθρωποκεντρική θέαση της πραγματικότητας, στο πλαίσιο της οποίας
το πλέον σημαντικό είναι ο άνθρωπος και τα δεινά που βιώνει κατά τη διάρκεια της
-πρόσκαιρης έστω- ύπαρξής του. Με τη μέθοδο της αντίθεσης που διατρέχει την
ποιητική του σύνθεση προβάλλει το πιο εφήμερο και το πιο μικρό ως πολλαπλά
σημαντικότερο από το αρχέγονο και το αιώνιο, από το απρόσιτο και το εντυπωσιακά
υπερμέγεθες. «Όταν ετούτο τ’ άστρο που το φως του Πέφτει τώρα στα μάτια μου σα μια χρυσή
σταγόνα Όταν ετούτο τ’ άστρο πρώτη του φορά Έσκισε τα σκοτάδια του κενού Πάνου στη γης δεν υπήρχε μήτε ένα
πανδοχείο Τ’ αστέρια ήτανε γέρικα Κι η γης ήτανε βρέφος.» Ο ποιητής ξεκινά την κλιμακωτή θέαση
των πραγμάτων από το μεγαλύτερο σε μέγεθος και σπουδαιότητα ουράνιο σώμα, τον
ήλιο, για να φτάσει σταδιακά σε εκείνο που, αν και μηδαμινό συγκριτικά με τον
ήλιο, έχει τη μεγαλύτερη σημασία, τον άνθρωπο. Ο ήλιος προτάσσεται έναντι των
άλλων αστεριών, διότι είναι αυτός που χαρίζει τη ζωή στον πλανήτη μας και, ως
εκ τούτου, συνιστά την απολύτως αναγκαία προϋπόθεση για να υπάρξει ο άνθρωπος. Έτσι,
παρά την ακόλουθη απαξίωση που εκφράζει ο ποιητής για τα υπόλοιπα αστέρια
ξεκινά την σύνθεσή του με τον ήλιο, υποδηλώνοντας την εκτίμησή του για τη
ζωογόνο δράση του συγκεκριμένου αστεριού. Στο πλαίσιο της ποιητικής αφήγησης
τονίζεται η μακραίωνη παρουσία του ήλιου -το φως του οποίου χαρακτηρίζεται
ευμενώς με τη χρήση μιας παρομοίωσης «σα μια χρυσή σταγόνα»- καθώς και το
κυρίαρχο της παρουσίας του στο σύμπαν, αφού με τη χρήση σχήματος επανάληψης («Όταν
ετούτο τ’ άστρο») δίνεται έμφαση στην ευεργετική δράση του, τόσο σήμερα («Πέφτει
τώρα…») όσο και στο απώτατο παρελθόν («πρώτη του φορά»). Με τη χρήση μεταφοράς «Έσκισε
τα σκοτάδια του κενού» επισημαίνεται η ισχυρή και επωφελής εκκίνηση της ύπαρξής
του, ενώ με τη χρήση αντίθεσης («Τ’ αστέρια ήτανε γέρικα / Κι η γης ήτανε
βρέφος») φανερώνεται πως η παρουσία του ήλιου ξεκίνησε, όταν η γη μετρούσε μικρό
μόνο διάστημα ύπαρξης. «Είναι μακριά από εμάς τ’ αστέρια Μακριά-μακριά, πολύ πολύ μακριά Ανάμεσα στ’ αστέρια η γη μας είναι μια
κουκκίδα Μια τόση δα κουκκίδα Κι η Ασία το ’να πέμπτο είναι της γης
μας. Μια χώρα της Ασίας είναι οι Ινδίες. Μες στις Ινδίες μια πόλη είναι η
Καλκούτα Ο Μπενερτζή δεν
είναι παρά μοναχά ένας άνθρωπος μες στην Καλκούτα.» Μετά την εμφατική επισήμανση της μακραίωνης
παρουσίας του ήλιου στο σύμπαν, που φέρνει συγκριτικά στη σκέψη το εφήμερο του
ανθρώπινου βίου, ο ποιητής υποδεικνύει το φαινομενικά «ασήμαντο» των ανθρώπων επισημαίνοντας
δύο ακόμη στοιχεία, την έννοια της έκτασης και της απόστασης. Με την επανάληψη
του τοπικού επιρρήματος «μακριά», του ποσοτικού επιρρήματος «πολύ» και της λέξης
«κουκκίδα» ο ποιητής τονίζει το απειροελάχιστο της γης, και κατ’ επέκταση των
ανθρώπων, αν ιδωθούν από την οπτική της απόστασης ή του μεγέθους τους εντός του
σύμπαντος. Στη μικροσκοπική «κουκκίδα» που είναι η γη, εντοπίζεται η Ασία, που
είναι το ένα πέμπτο της ήδη μικρής κουκκίδας∙ εντός της Ασίας βρίσκεται η Ινδία
και εντός αυτής η πόλη Καλκούτα. Μέσα στην Καλκούτα ζει ο Μπενερτζή, ο οποίος
είναι μόλις ένας άνθρωπος από το πολυπληθές σύνολο ανθρώπων της πόλης αυτής. Με τις συνεχείς υποδιαιρέσεις που
οδηγούν από το ήδη μικρό στο μικρότερο, ο ποιητής εστιάζει με γοργό ρυθμό σε
ένα μόνο πρόσωπο, το οποίο ως μέγεθος, ως διάρκεια και ως αξία μοιάζει να είναι
κάτι το εντελώς μηδαμινό μέσα στο αχανές και άχρονο σύμπαν. «Και να, τι θέλω τώρα να σας πω Μες στις Ινδίες, μέσα στην πόλη της
Καλκούτας, φράξαν το δρόμο σ’ έναν άνθρωπο. Αλυσοδέσαν έναν άνθρωπο ’κει που
εβάδιζε. Να το λοιπόν γιατί δεν καταδέχουμαι να υψώσω το κεφάλι στ’ αστροφώτιστα
διαστήματα. Θα πείτε, τ’ άστρα είναι μακριά κι η γη μας τόση δα μικρή.» Ο ποιητής, αφού έχει επιλέξει το πρόσωπο
με το οποίο θέλει να ασχοληθεί, αιτιολογεί στους αναγνώστες-αποδέκτες του ποιήματός
του τον λόγο για τον οποίο επέλεξε το συγκεκριμένο πρόσωπο. Πρόκειται για έναν
άνθρωπο που τον σταμάτησαν, ενώ περπατούσε, και του πέρασαν αλυσίδες∙ πρόκειται
για έναν κάτοικο της Ινδίας, τα δικαιώματα του οποίου καταπατήθηκαν αιφνιδίως
και αναίτια. Πρόκειται για μια ύπαρξη συγκριτικά ασήμαντη μέσα στο αχανές
σύμπαν, επαρκή, όμως, για να τραβήξει την προσοχή του ποιητή σε τέτοιο βαθμό,
ώστε να αδιαφορεί πλήρως για το αστροφώτιστο διάστημα. Ο ποιητής αρνείται να
ασχοληθεί με το σύμπαν και τα αστέρια από τη στιγμή που ένας συνάνθρωπός του ακινητοποιείται
παρά τη θέλησή του και χάνει την ελευθερία του. Ο ποιητής σαφώς και αντιλαμβάνεται πως
ο Μπενερτζή είναι -ως μέγεθος- κάτι το απειροελάχιστο μέσα στα όρια του
διαστήματος, γνωρίζει πως αυτός, όπως και κάθε άλλος άνθρωπος, είναι ένα
εφήμερο ον, τα βάσανα του οποίου διαρκούν ελάχιστα σε σχέση με την αιώνια
ύπαρξη του σύμπαντος, κατανοεί πως πρόκειται για μόλις έναν άνθρωπο από τα
δισεκατομμύρια που ζουν στη γη. Τίποτε, όμως, από αυτά δεν μειώνει το
ενδιαφέρον του για τη μοίρα του ενός αυτού ανθρώπου. «Ε, το λοιπόν, ό,τι και να είναι τ’
άστρα, εγώ τη γλώσσα μου τους βγάζω. Για μένα, το λοιπόν, το πιο εκπληκτικό, πιο επιβλητικό, πιο μυστηριακό και πιο
μεγάλο, είναι ένας άνθρωπος που τον μποδίζουν
να βαδίζει, είναι ένας άνθρωπος που τον
αλυσοδένουνε.» Όσο γοητευτικά κι αν είναι τα αστέρια,
όσο μυστηριώδη κι αν φαντάζουν, όσο κι αν η παρουσία τους στον ουρανό παγιδεύει
την ανθρώπινη φαντασία, δεν έχουν καμία σημασία για τον ποιητή. Τίποτε, όπως σχολιάζει,
δεν είναι πιο επιβλητικό από την εικόνα ενός ανθρώπου που τον εμποδίζουν να
περπατήσει και τον αλυσοδένουν. Κανένα αστέρι και κανένα άλλο στοιχείο στο
αχανές σύμπαν δεν έχει μεγαλύτερη σημασία από το γεγονός της στέρησης των
δικαιωμάτων ενός ανθρώπου, κι αυτό γιατί ως άνθρωποι οφείλουμε πρωτίστως και
κυρίως να συμπαραστεκόμαστε στους συνανθρώπους μας. Τα αστέρια είναι προαιώνια
και ανεπηρέαστα από τη δική μας ύπαρξη∙ δεν έχουν συναισθήματα ούτε αυτεπίγνωση.
Οι άνθρωποι όμως είναι όντα που νιώθουν το καθετί. Πληγώνονται εύκολα και
πονούν πολύ, δεν έχουν το προνόμιο της αιωνιότητας ή της άτρωτης ύπαρξης. Τα
αστέρια θα συνεχίσουν να υπάρχουν ακόμη κι αν δεν ασχολούμαστε με αυτά. Ένας άνθρωπος
που φυλακίζεται, όμως, γίνεται αμέσως ευάλωτος απέναντι σε εκείνους που του
στέρησαν την ελευθερία. Χρειάζεται την άμεση συνδρομή των συνανθρώπων του∙ χρειάζεται
το ενδιαφέρον και τη βοήθειά τους. Αν οι άνθρωποι δεν εστιάζουν την προσοχή
τους στον «μικρόκοσμο» της γης, αν δεν κατανοούν πόσο αναγκαία είναι η
συλλογικότητα και η αλληλεγγύη, τόσο θα αυξάνεται ο αριθμός των συνανθρώπων τους
που θα δεινοπαθούν. Χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον για να μπορούμε να
διαφυλάττουμε τα δικαιώματά μας, για να μπορούμε να έχουμε δύναμη απέναντι στους
«ισχυρούς», για να μπορούμε να ζούμε ανθρώπινα.
