Antique Images
Έκθεση Β΄ Λυκείου: «Η ευθύνη των δημοσιογράφων» [Κριτήριο αξιολόγησης]
Κείμενο 1
Η ευθύνη των δημοσιογράφων
Απόσπασμα από δημοσίευση του Ραβανού Άρη στη στήλη «Απόψεις» των Νέων, 6.3.2020, πηγή: https://www.tanea.gr.
Τις περισσότερες φορές για εμάς τους δημοσιογράφους ευθύνονται όλοι οι άλλοι και όχι εμείς. Πολλοί από εμάς θεωρούμε ότι έχουμε το αλάθητο αρκετές στιγμές και για σειρά ζητημάτων, ενώ νομίζουμε ότι ξέρουμε τα πάντα ή σχεδόν όλα. Κάτι σαν τους φωτεινούς παντογνώστες ή σαν τους σοφούς που όλοι προστρέχουν για συμβουλές.
Παράλληλα, εμμένουμε να επιδεικνύουμε την σοφία μας. Προφανώς και όλοι έχουν άποψη για όλα τα θέματα. Πόσο μάλλον ένας δημοσιογράφος. Μόνο που αρκετές φορές, καλύπτουμε επιφανειακά και με προχειρότητα θέματα μείζονος σημασίας και ύψιστου ενδιαφέροντος. Αρνούμαστε συνειδητά να αφήσουμε τους ειδικούς να μιλήσουν και τους υποκαθιστούμε.
Με τον τρόπο μας, ενίοτε συμβάλλουμε στη συσκότιση και στη δημιουργία αρνητικού κλίματος. Κάθε άλλο παρά γόνιμη είναι η παρέμβασή μας σε κρίσιμα ζητήματα, αν και θα έπρεπε να συμβαίνει το αντίστροφο. Δεν είμαι οπαδός του μηδενισμού, απλά τα τελευταία χρόνια, οι φωνές της λογικής και της μετριοπάθειας έχουν υποχωρήσει αρκετά με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Ως υπηρέτες της ενημέρωσης και με γνώμονα το διαχρονικό ρητό, «η δημοσίευση είναι η ψυχή της δικαιοσύνης», οφείλουμε να επανεξετάσουμε τη στάση μας και να αναλογιστούμε τι πράττουμε.
Πρωτίστως όμως οφείλουμε να σκεφτούμε τις συνέπειες των πράξεών μας και κατά πόσο συμβάλλουμε και εμείς στη δημιουργία κλίματος διχασμού, φανατισμού, μισαλλοδοξίας. Οφείλουμε να κινούμαστε με οδηγό την αλήθεια και έχοντας κατά νου και το κοινό περί δικαίου αίσθημα.
Όμως, πρέπει να είμαστε υπέρμετρα προσεκτικοί στα όσα μεταδίδουμε και να μην ρίχνουμε λάδι στη φωτιά. Τις τελευταίες ημέρες, για μια ακόμη φορά, είδαμε πολλά και επανέρχεται στο προσκήνιο για ορισμένους η συζήτηση για τα όρια και του δημοσιογραφικού λόγου, της δημοσιογραφικής κριτικής, του δημοσιογραφικού παρεμβατισμού και –αδόκιμος ο όρος- της δημοσιογραφικής παντογνωσίας.
Κείμενο 2
Στάσιμα νερά
Το ποίημα του Δημήτρη Καραμβάλη έχει αντληθεί από την ποιητική συλλογή «ΠΕΡΙ-ΣΥΛΛΟΓΗ», Αθήνα: 1983.
Είχε καταδικαστεί
σε δεκαοχτώ χρόνια κάθειρξη.
Σαν πέρασε ο καιρός και βγήκε
εφημερίδα αγόρασε
να διαπιστώσει πόσο άλλαξε
ο κόσμος.
Μα σαν το βλέμμα έριξε
στην πρώτη τη σελίδα,
την έσκασε μπροστά στα μάτια του περιπτερά
και του είπε:
Χτεσινό φύλλο μου πουλάς
βρε μασκαρά;
ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ 1
1ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Να εκθέσεις σε 50-60 λέξεις τις διαστάσεις της ευθύνης που έχουν οι δημοσιογράφοι αναφορικά με τον τρόπο παρουσίασης των γεγονότων, σύμφωνα με το Κείμενο 1.
Οι δημοσιογράφοι προχωρούν συχνά σε επιφανειακή κάλυψη σημαντικών γεγονότων, παραγνωρίζοντας τις απόψεις των ειδικών, θεωρώντας πως οι ίδιοι έχουν επαρκή γνώση. Συσκοτίζουν, έτσι, αντί να διαφωτίζουν, ενώ, συνάμα, τα φορτίζουν σε πολιτικό επίπεδο, μη επιδεικνύοντας την απαιτούμενη μετριοπάθεια. Οφείλουν, εντούτοις, να σέβονται πρωτίστως την αλήθεια και να αποφεύγουν τη δημιουργία ή την επίταση του διχαστικού κλίματος.
2ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Να χωρίσεις με κριτήριο το νόημα το Κείμενο 1 σε δύο υποενότητες (μονάδες 4) και να γράψεις έναν πλαγιότιτλο που να αποδίδει το νόημα κάθε υποενότητας (μονάδες 6)
Οι τρεις πρώτες παράγραφοι του κειμένου («Τις περισσότερες φορές για εμάς… με ό,τι αυτό συνεπάγεται») αποτελούν την πρώτη υποενότητα, η οποία θα μπορούσε να έχει ως πλαγιότιτλο: «Τα αρνητικά γνωρίσματα των δημοσιογράφων». Οι τρεις τελευταίες παράγραφοι του κειμένου («Ως υπηρέτες της ενημέρωσης… της δημοσιογραφικής παντογνωσίας») συνιστούν τη δεύτερη υποενότητα, η οποία θα μπορούσε να λάβει ως πλαγιότιτλο: «Η δέουσα στάση των δημοσιογράφων απέναντι στα γεγονότα».
3ο υποερώτημα (μονάδες 15)
α. Να δικαιολογήσεις την επιλογή του πρώτου πληθυντικού προσώπου από τον συγγραφέα στο Κείμενο 1 (μονάδες 5)
Ο δημοσιογράφος-συντάκτης του κειμένου επιλέγει το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, ώστε να γίνει αντιληπτό πως αξιολογεί, κρίνει και επικρίνει τη στάση τόσο του ίδιου όσο και των συναδέλφων του, τηρώντας τη στάση αυτοκριτικής εξ ονόματος όλων των δημοσιογράφων. Παρά το γεγονός πως προφανώς δεν εκφράζουν τα όσα αναφέρει όλους ανεξαιρέτως τους δημοσιογράφους, δοθέντος πως κάποιοι τηρούν πάγια το ζητούμενο μέτρο, ο ίδιος επιλέγει να προσδώσει συλλογικότητα στην αυτοκριτική του, γνωρίζοντας πως επί της ουσίας επισημαίνει τα αρνητικά εκείνα γνωρίσματα που έχουν αποτελέσει αφορμή, ώστε συλλήβδην ο κλάδος των δημοσιογράφων να αποκτήσει κακή φήμη. Επισημαίνει, έτσι, τόσο στον εαυτό του όσο και στους συναδέλφους του τις αξιόμεμπτες πρακτικές που υπονομεύουν την αξιοπιστία και το κύρος εν γένει του δημοσιογραφικού επαγγέλματος.
β. Να αντικαταστήσεις τις υπογραμμισμένες λέξεις στην 2η παράγραφο του Κειμένου 1 με άλλες λέξεις ή φράσεις, προκειμένου το ύφος λόγου να γίνει πιο απλό, αλλά να μην αλλάξει το νόημα (μονάδες 10).
εμμένουμε να επιδεικνύουμε = επιμένουμε να προβάλλουμε
μείζονος = μεγάλης
ύψιστου = σπουδαίου
υποκαθιστούμε = αντικαθιστούμε / παίρνουμε τη θέση τους
Πρόσθετο ερώτημα
Να αιτιολογήσετε τη χρήση των παρομοιώσεων στην πρώτη παράγραφο του Κειμένου 1, λαμβάνοντας τη γενικότερη πρόθεση του γράφοντος.
Στην πρώτη παράγραφο ο γράφων αξιοποιεί δύο παρομοιώσεις («Κάτι σαν τους φωτεινούς παντογνώστες ή σαν τους σοφούς που όλοι προστρέχουν για συμβουλές»), μέσω των οποίων στηλιτεύει ένα από τα ελαττώματα του ίδιου και των συναδέλφων του δημοσιογράφων. Με αυτοσαρκαστική διάθεση ο γράφων επιδιώκει να προσεγγίσει με ειλικρίνεια τις ποικίλες αρνητικές συμπεριφορές των δημοσιογράφων, όπως είναι στην προκειμένη περίπτωση, η εσφαλμένη εντύπωσή τους πως έχουν πλήρη γνώση για ένα ευρύ φάσμα θεμάτων. Η δοκησισοφία των δημοσιογράφων είναι ένα από τα πολλά ελαττώματα τους που επιχειρεί να καυτηριάσει ο γράφων σε αυτό το άρθρο αυτοκριτικής.
ΘΕΜΑ 2 (μονάδες 30)
Σε ένα δικό σας άρθρο (350-400 λέξεις) να εκφράσετε την άποψή σας σχετικά με τις αρνητικές εκείνες στάσεις των δημοσιογράφων, που ζημιώνουν το κύρος του επαγγέλματός τους, καθώς και σχετικά με το πώς θα έπρεπε να προσεγγίζουν τα επιμέρους γεγονότα, ώστε να ανακτήσουν την εμπιστοσύνη του κοινού.
Στη σύνταξη του άρθρου σας να αξιοποιήσετε στοιχεία και ιδέες από το κείμενο αναφοράς.
Οι δημοσιογράφοι που έχουμε και οι δημοσιογράφοι που χρειαζόμαστε!
Οι δημοσιογράφοι, έχοντας ως βασική αποστολή τους την παροχή αληθούς και αντικειμενικής ενημέρωσης στους πολίτες, θα έπρεπε να λειτουργούν κατά τρόπο αμιγώς μετριοπαθή και να μένουν ανεπηρέαστοι από τις κινήσεις πόλωσης του πολιτικού κλίματος. Δρουν, ωστόσο, κατά τρόπο που υπονομεύει την αξιοπιστία τους, στον βαθμό που δεν αποστασιοποιούνται από κομματικά συμφέροντα και όταν δεν αντιστέκονται στη δύναμη χειραγώγησης που τους διασφαλίζει το επάγγελμά τους.
Στο πλαίσιο της τρέχουσας δημοσιογραφικής πραγματικότητας γίνεται συχνά εμφανές πως οι δημοσιογράφοι υιοθετούν κομματική ταυτότητα ή έστω δεν κρατούν ίσες αποστάσεις από τα κόμματα, με αποτέλεσμα να παρασύρονται σε αντιπαραθέσεις κομματικού χαρακτήρα. Παραμερίζουν, δηλαδή, τον κύριο ρόλο τους που είναι η διερεύνηση της αλήθειας και λαμβάνουν τον ρόλο των υπερασπιστών κομματικών συμφερόντων, κατά τρόπο, μάλιστα, ιδιαίτερα έντονο. Απομακρυνόμενοι, όμως, από τη ζητούμενη μετριοπάθεια και υιοθετώντας την οξεία κομματική ρητορική, καταλήγουν να χάνουν την αξιοπιστία τους, εφόσον οι πολίτες τους αντικρίζουν ως κομματικούς εκπροσώπους.
Τείνουν, συνάμα, να εγκλωβίζονται στην κομματική τακτική δημιουργίας εντυπώσεων, χωρίς ουσιαστική εμβάθυνση στα επιμέρους ζητήματα. Ακολουθούν, ειδικότερα, τον τρέχοντα πολιτικό λόγο, ο οποίος βασίζεται στη συνθηματολογία, στις ειρωνικές ατάκες και στην εστίαση σε μερικές και αποσπασματικές πτυχές κρίσιμων ζητημάτων, προκειμένου να αδυνατούν οι πολίτες να αντικρίσουν συνολικότερα τις εξελίξεις. Αναιρούν, έτσι, την αρχική αποστολή τους που είναι η σε βάθος διερεύνηση των ζητημάτων, ώστε να γίνεται αντιληπτή η συνολική αλήθεια και όχι οι πλευρές αυτής που συμφέρουν τα επιμέρους κόμματα.
Εκείνο, ωστόσο, που απαιτείται από τους δημοσιογράφους είναι η πραγματική και ειλικρινής εξέταση σε βάθος των τρεχόντων κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών ζητημάτων, ώστε οι πολίτες να λαμβάνουν αντικειμενική, ουσιαστική και αληθινή ενημέρωση. Σκοπός, δηλαδή, των δημοσιογράφων δεν είναι να αναζητούν ποια στοιχεία ευνοούν το κόμμα που οι ίδιοι προτιμούν ή ποια στοιχεία ζημιώνουν κάποιο αντίπαλο κόμμα, αλλά το πώς θα παρουσιάσουν με πληρότητα και χωρίς προκαταλήψεις την αλήθεια στους πολίτες.
Χρειάζεται, άρα, για να επιτευχθεί αυτό η ξεκάθαρη αποστασιοποίησή τους από κομματικές ταυτότητες, ανεξάρτητα από το ποιες οδηγίες λαμβάνουν από τους ιδιοκτήτες των μέσων για τα οποία εργάζονται. Οι δημοσιογράφοι οφείλουν να υπηρετούν το επάγγελμά τους ανεπηρέαστοι από κάθε είδους συμφέροντα, έχοντας κατά νου μόνο το χρέος τους απέναντι στους πολίτες και απέναντι στην αλήθεια και την αντικειμενικότητα.
Τα κόμματα οφείλουν να παρουσιάζουν από μόνα τους το έργο τους ή τις επιδιώξεις τους, χωρίς να εμπλέκουν σε αυτή τη διαδικασία τους δημοσιογράφους. Ενώ, οι δημοσιογράφοι οφείλουν να ελέγχουν τους έχοντες και όσους διεκδικούν την εξουσία αμερόληπτα και με συνέπεια, όπως προβλέπουν οι αρχές και οι αξίες του επαγγέλματός τους.
[Λέξεις: 406]
ΘΕΜΑ 3 (μονάδες 20)
Να εντοπίσετε τρεις γλωσσικές επιλογές που προσδίδουν στο λογοτεχνικό κείμενο λαϊκό ύφος και να εξηγήσετε πώς οδηγούν στο αποτέλεσμα αυτό.
Στο πλαίσιο του ποιήματος αξιοποιούνται πολλοί ρηματικοί τύποι, οι οποίοι δημιουργούν επιμέρους σύντομες κύριες προτάσεις, ενισχύοντας τόσο τον αφηγηματικό του χαρακτήρα όσο και το εύληπτο της γλωσσικής έκφρασης («Σαν πέρασε ο καιρός και βγήκε / εφημερίδα αγόρασε»). Η επιλογή αυτή διαμορφώνει το λαϊκό ύφος του ποιητικού λόγου, το οποίο, ωστόσο, ενισχύεται έτι περαιτέρω με τη χρήση έντονα λαϊκών εκφράσεων, όπως είναι η μεταφορά «την έσκασε μπροστά στα μάτια», μέσω της οποίας γίνεται εμφανής η λαϊκή χρήση του λόγου, αλλά και της υβριστικής έκφρασης «βρε μασκαρά» με την οποία κλείνει το ποιητικό κείμενο. Η φράση αυτή είναι εντόνως λαϊκή και ανήκει στο κεντρικό πρόσωπο της αφήγησης, το οποίο εκφράζεται με τρόπο αυθεντικό και ανάλογο με την κοινωνική του θέση.
ΘΕΜΑ 4 (μονάδες 15)
Να ερμηνεύσεις την αντίδραση του προσώπου που πρωταγωνιστεί στην ποιητική αφήγηση στο Κείμενο 2 λαμβάνοντας υπόψη σχετικές κειμενικές ενδείξεις. Έχεις ανάλογη με του προσώπου που πρωταγωνιστεί αίσθηση για την επικαιρότητα ή όχι και γιατί; Να οργανώσεις την απάντησή σου σε 120-150 λέξεις.
Ο ήρωας της ποιητικής αφήγησης εκφράζει την αγανάκτησή του, διότι θεωρεί πως η εφημερίδα της ημέρας αποτυπώνει μια μη αποδεκτή στασιμότητα, σαν να μην έχει αλλάξει τίποτα στη χώρα για δεκαετίες, όπως ήδη μας έχει προϊδεάσει ο τίτλος του ποιήματος «Στάσιμα νερά». Ο μόλις αποφυλακισθείς ήρωας, έχοντας περάσει δεκαοκτώ χρόνια έγκλειστος, επιθυμεί να διαπιστώσει το «πόσο άλλαξε ο κόσμος», γι’ αυτό και σπεύδει να αγοράσει εφημερίδα, ευελπιστώντας να ενημερωθεί για τις πλείστες αλλαγές. Ωστόσο, άρκεσε μόνο η πρώτη σελίδα της εφημερίδας για να διαψευστούν οι προσδοκίες του, με αποτέλεσμα, όπως αυτό δηλώνεται με χρήση μεταφορικού λόγου («την έσκασε μπροστά στα μάτια του περιπτερά») να ξεσπάσει στον περιπτερά. Τον κατηγορεί, μάλιστα, όπως αυτό προκύπτει από το ρητορικό ερώτημα, πως εκείνος του πούλησε «χτεσινό φύλλο».
Κατά τη γνώμη μου, υπάρχουν όντως ορισμένα διαχρονικά προβλήματα κοινωνικής και οικονομικής φύσης, τα οποία μονοπωλούν την επικαιρότητα, προσδίδοντας μια αίσθηση στασιμότητας. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, η κοινωνία δεν μένει ποτέ στάσιμη, έστω κι αν αυτό δεν αποτυπώνεται πάντοτε μέσα από τα ζητήματα στα οποία εστιάζουν οι δημοσιογράφοι.
«Το θέμα προέρχεται και αντλήθηκε από την πλατφόρμα της Τράπεζας Θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας που αναπτύχθηκε (MIS5070818-Tράπεζα θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Γενικό Λύκειο-ΕΠΑΛ) και είναι διαδικτυακά στο δικτυακό τόπο του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) στη διεύθυνση (http://iep.edu.gr/el/trapeza-thematon-arxiki-selida)».
