Οδυσσέας Ελύτης «Ρήμα το Σκοτεινόν» ως παράλληλο για τα Αντικλείδια | Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη

Οδυσσέας Ελύτης «Ρήμα το Σκοτεινόν» ως παράλληλο για τα Αντικλείδια

Κωνσταντίνος Μάντης | Best Blogger Tips

Salvador Dali


Οδυσσέας Ελύτης «Ρήμα το Σκοτεινόν» ως παράλληλο για τα Αντικλείδια

Ο Ελύτης στο εξαιρετικό αυτό ποίημα αναζητά τη λέξη που θα του χρησιμεύσει σαν κλειδί μύησης στην πραγματική φύση της ζωής, ένα κλειδί που θα του αποκαλύψει όσα για καιρό μένουν κρυμμένα και αφανή. Όπως οι ποιητές στα Αντικλείδια του Παυλόπουλου επιχειρούν μια δυσεπιχείρητη παραβίαση της πόρτας της ποίησης, έτσι κι ο Ελύτης αποζητά τη θέαση όσων συνθέτουν την αλήθεια της ζωής, μα βρίσκονται προστατευμένα και -πέρα από την οπτική των ανθρώπων- κλειδωμένα. Η διαδικασία που θα ακολουθήσει εδώ ο ποιητής είναι μια μυσταγωγία που θα παραμείνει όμως ατελής, καθώς θα μας αποκαλύψει μέρος μόνο όσων θα γίνει προνομιακός θεατής: «Έχει συνέχεια. Δε θα την πω.», κλείνοντας έτσι την πόρτα κατόπτευσης των άφατων μυστικών της ζωής, που για μια στιγμή μας άφησε να πιστέψουμε πως θα ανοίξει και για εμάς.


Eίμαι άλλης γλώσσας, δυστυχώς, και Hλίου του Kρυπτού ώστε

Oι όχι ενήμεροι των ουρανίων να μ’ αγνοούν. Δυσδιάκριτος
Kαθώς άγγελος επί τάφου σαλπίζω άσπρα υφάσματα
Που χτυπιούνται στον αέρα και μετά πάλι αναδιπλώνονται
Kάτι να δείξουν, ίσως, τα θηρία μου τα χωνεμένα ώσπου τελικά
Nα μείνει ένα θαλασσοπούλι τ’ ορφανό πάνω απ' τα κύματα

Η εισαγωγική στροφή του ποιήματος έρχεται να δηλώσει πως η πρόσβαση στο λόγο του ποιητή δεν είναι εφικτή για εκείνους που αγνοούν τα των ουρανίων. (Η πόρτα δεν ανοίγει πια. Δεν άνοιξε ποτέ...). Η υπόσταση του ποιητή συντέθηκε με μια κοπιώδη πορεία πνευματικής αναζήτησης και εξέλιξης που τον φέρνει κατ’ ανάγκη μακριά από τους μη μυημένους.

Η εσωτερική διεργασία του εκβραχισμού της ψυχής του ποιητή, μας δίνεται με εικόνες που παραπέμπουν στην Αποκάλυψη του Ιωάννη, παρουσιάζοντας έτσι με ιδιαίτερη ενάργεια την ακατάπαυστη προσπάθεια του ποιητή να ξορκίσει τους δαίμονες της ψυχής του, «τα θηρία μου τα χωνεμένα», ώσπου να μη μείνει τίποτε άλλο παρά ένα θαλασσοπούλι. Ο ποιητής πάλεψε καιρό μέχρι να καθαρίσει την ψυχή του, μέχρι να μείνει μόνο με την καθαρότητα της ελπίδας και της συμφιλίωσης.


Όπως και έγινε. Όμως χρόνια τώρα μετέωρος κουράστηκα

Kι έχω ανάγκη από γης που αυτή μένει κλειστή και κλειδωμένη
Mάνταλα πόρτες κρυφακούσματα κουδούνια· τίποτε. A
Πιστευτά πράγματα μιλήστε μου! Kόρες που εμφανιστήκατε κατά
καιρούς
Mέσ’ απ’ το στήθος μου κι εσείς παλαιές αγροικίες
Bρύσες που λησμονηθήκατε ανοιχτές μέσα στους αποκοιμισμένους
κήπους
Mιλήστε μου! Έχω ανάγκη από γης
Που αυτή μένει κλειστή και κλειδωμένη

Η προσπάθεια εξαγνισμού της ψυχής του ποιητή υπήρξε μεν επιτυχής μα δεν αρκεί, καθώς ο ποιητής έχει ανάγκη πλέον να γνωρίσει, να δει την αλήθεια που μένει χρόνια τώρα απρόσιτη. Πίσω από πόρτες κλειστές, ασφαλισμένη και επίπονα ανείπωτη, η αλήθεια αυτή πρέπει να έρθει στο φως. Ο ποιητής επικαλούμενος παραστάσεις από το παρελθόν του ζητά τη συνδρομή τους για να μπορέσει πια να γνωρίσει τα άρρητα μυστικά που κρύβει η γη, που κρατά μέσα της η ίδια η ζωή. «Μιλήστε μου!» ζητά επίμονα ο ποιητής που δεν μπορεί πλέον να μένει αμέτοχος των άφεγγων εκείνων μυστηρίων που του κρατά επίμονα κρυφά η ζωή.


Έτσι κι εγώ, μαθημένος όντας να σμικρύνω τα ιώτα και να

μεγεθύνω τα όμικρον
Ένα ρήμα τώρα μηχανεύομαι· όπως ο διαρρήκτης το αντικλείδι του
Ένα ρήμα σε -άγω ή -άλλω ή -εύω
Kάτι που να σε σκοτεινιάζει από τη μία πλευρά εωσότου
H άλλη σου φανεί. Ένα ρήμα μ’ ελάχιστα φωνήεντα όμως
Πολλά σύμφωνα κατασκουριασμένα κάππα ή θήτα ή ταυ
Aγορασμένα σε συμφερτικές τιμές από τις αποθήκες του Άδη
Eπειδή, από τέτοια μέρη ευκολότερα
Yπεισέρχεσαι σαν του Δαρείου το φάντασμα ζωντανούς και
πεθαμένους να κατατρομάξεις

Ο ποιητής έχοντας πολύχρονη πείρα στις λέξεις αλλά και στα λεξίδια, επιχειρεί τώρα τη δημιουργία της μυστικής, της σκοτεινής εκείνης λέξης, που θα λειτουργήσει ως αντικλείδι καίριο για την αποκάλυψη των άρρητων μυστικών του κόσμου.

Υπογεγραμμένες κι εκτάσεις φωνηέντων, πάλη διαρκής με τις λέξεις, είναι το κέρδος του ποιητή μετά από τόσα χρόνια γνωριμίας με τη γλώσσα, με τον κώδικα που έχει να του προσφέρει τη δίοδο προς την αλήθεια, είναι επομένως έτοιμος να σμιλεύσει τη λέξη εκείνη που δεν ειπώθηκε ακόμη από κανέναν, τη λέξη που θα αποτελέσει το αντικλείδι που θα ξεκλειδώσει την επίμονα σφραγισμένη πόρτα.
Η λέξη αυτή που θα μπορέσει να φωτίσει τις μέχρι τώρα άφεγγες πτυχές της αλήθειας, θα πρέπει να είναι ένα ρήμα, θα πρέπει να υποδηλώνει μια ενέργεια, γιατί μόνο μέσω μιας ενεργητικής συμμετοχής του ποιητή, θα επέλθει η λυτρωτική αποκάλυψη.
Τα υλικά, τα γράμματα, που θα συνθέσουν τη λέξη αυτή θα πρέπει να έχουν τη μυστικιστική δύναμη μιας γνώσης υπερκόσμιας, μιας και μόνο έτσι η γνωριμία με την κρυμμένη αλήθεια θα είναι εφικτή. Σύμφωνα αγορασμένα από τις αποθήκες του Άδη που θα προσφέρουν στον γνώστη της λέξης αυτής την εποπτεία και κατανόηση της ζωής που μόνο εκείνοι που ολοκλήρωσαν τον κύκλο της ύπαρξής τους, κατέχουν. Όπως το φάντασμα του Δαρείου επιστρέφει και αποκαλύπτει στην Άτοσσα πως ο ολέθριος χρησμός εκπληρώθηκε, έτσι κι κάτοχος τούτης της λέξης θα έχει πρόσβαση στην αδιάκοπα διαφυγούσα αλήθεια.


Eδώ βαρεία μουσική ας ακούγεται. Kι ανάλαφρα τα όρη ας

Mετατοπίζονται. Ώρα να δοκιμάσω το κλειδί. Λέω:
κ α τ α ρ κ υ θ μ ε ύ ω
Eμφανίζεται μεταμφιεσμένη σε άνοιξη μια παράξενη αγριότητα
Mε παντού βράχια κοφτά κι αιχμηρά θάμνα
Ύστερα πεδιάδες διάτρητες από Δίες κι Eρμήδες
Tέλος μια θάλασσα μουγγή σαν την Aσία
Όλο φύκια σχιστά και ματόκλαδα Kίρκης


Ο ποιητής έχοντας δημιουργήσει το κλειδί που θα τον οδηγήσει στην πολυπόθητη θέαση της πραγματικής φύσης του κόσμου, είναι έτοιμος πια να το χρησιμοποιήσει. Ο Ελύτης στα 80 του χρόνια, βρισκόμενος πλέον πολύ κοντά στο τέλος της ζωής του, μας δίνει μια εικόνα της ζωής στην ολότητά της, όπως μόνο κάποιος που έχει διανύσει κι έχει γευτεί κάθε πτυχή της, μπορεί να τη γνωρίζει. Το θέαμα που αντικρίζει ο ποιητής αν και παρουσιάζεται με μια παραπλανητική επίφαση ανοιξιάτικου τοπίου, επί της ουσίας δεν είναι παρά μια αγριότητα. Ένα βίαιο τοπίο, ένας χώρος γεμάτος παγίδες και επώδυνες όψεις, είναι ό,τι διακρίνει ο ποιητής. Η ζωή είναι πόνος.


Ώστε λοιπόν, αυτό που λέγαμε "ουρανός" δεν είναι· "αγάπη" δεν·

"αιώνιο" δεν. Δεν
Yπακούουν τα πράγματα στα ονόματά τους. Πλησιέστερα του
σκοτωμού
Kαλλιεργούνται οι ντάλιες. Kι ο βραδύς κυνηγός μ’ αιθερίου
θηράματα
Eπιστρέφει κόσμου. Kι είναι πάντοτε -φευ- νωρίς. Aχ
Δεν υποψιαστήκαμε ποτέ πόσο υπονομευμένη από θεότητα είναι
H γη· τι χρυσός ρόδου αέναου της χρειάζεται ν’ αντισταθμίζει
Tο κενό που αφήνουμε, όμηροι όλοι εμείς μιας άλλης διάρκειας
Που η σκιά του νου μάς αποκρύπτει. Aς είναι

Ο ποιητής, ο πολύπειρος ποιητής, που διένυσε πια την πορεία του μας αποκαλύπτει, με μοναδικό τρόπο την αλήθεια για τη ζωή. Μιαν αλήθεια που δύσκολα θα ακούσουν οι νεότεροι και δύσκολα θα αποδεχτούν όσοι βρίσκονται ακόμη στην αρχή της ορμητικής τους πορείας. Ουρανός, αγάπη και αιώνιο δεν υπάρχουν, οι λέξεις πυλώνες της ζωής, το καταφύγιο των πονεμένων ανθρώπων, η ελπίδα των βασανισμένων, δεν είναι παρά ελπίδες χωρίς αντίκρισμα. Τέτοια μαγικά δεν υπάρχουν, καθώς η ζωή καλλιεργείται πλησιέστερα στο θάνατο απ’ ό,τι θα τολμούσαμε ποτέ να πιστέψουμε. Διάγουμε τη ζωή μας ως αιθεροβάμονες κυνηγοί του ανύπαρχτου, χωρίς ποτέ να αντιληφθούμε πόσο φτωχή είναι στην εσχατιά της η ζωή. Πόση ομορφιά, γεννημένη από εμάς, χρειάζεται για να αντισταθμιστεί η απουσία θεότητας, η απουσία του ονείρου. Οι άνθρωποι κινούμενοι στους δικούς τους εφήμερους ρυθμούς αγνοούν τη βάναυση αλήθεια της ζωής. Όσο εμείς προχωράμε προς το άπιαστο όνειρο, προς την ασύλληπτη ομορφιά που θαρρούμε πως μας περιμένει σ’ ένα απροσδιόριστο μελλοντικό σημείο, η ζωή μας φεύγει.



Φίλε συ που ακούς, ακούς της ευωδιάς των κίτρων

Tις μακρινές καμπάνες; Ξέρεις τις γωνιές του κήπου όπου
Eναποθέτει τα νεογνά του δειλινός ο αέρας; Oνειρεύτηκες
Ποτέ σου ένα καλοκαίρι απέραντο που να το τρέχεις
Mη γνωρίζοντας πια Eρινύες; Όχι. Nα γιατί καταρκυθμεύω
Που οι βαριές υποχωρούν αμπάρες τρίζοντας κι οι μεγάλες θύρες
ανοίγονται
Στο φως του Ήλιου του Kρυπτού μια στιγμούλα, η φύση μας η
τρίτη να φανερωθεί
Έχει συνέχεια. Δε θα την πω. Kανείς δεν παίρνει τα δωρεάν
Στον κακόν αγέρα ή που χάνεσαι ή που επακολουθεί γαλήνη


Η στροφή αυτή αποκαλύπτει τελικά την ευχή του ποιητή για όσους διαβάσουν και κατανοήσουν το κύκνειο αυτό μήνυμά του. Η ζωή δεν έχει να σας δώσει, αν εσείς δεν τολμήσετε να τη στολίσετε με κάθε ομορφιά. Η ζωή πρέπει να αναγνωστεί ως στιγμή παρούσα, -και ανέλπιστα εφήμερη- που πρέπει να βιωθεί με όλη την ομορφιά που έχει να προσφέρει. Μια ομορφιά, όμως, που δεν βρίσκεται κάπου αφηρημένα στο μέλλον, μια ομορφιά που ζει μόνο στο τώρα και δεν μπορεί να αποκαλυφθεί παρά μόνο σε όσους τολμήσουν να ζήσουν το παρόν τους, χωρίς ενοχές που δε χτίζουν μελλοντικές ευτυχίες.

Ο ποιητής γνωρίζει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι αδυνατούν να αντιληφθούν αυτή τη μοναδική αλήθεια -πως το τώρα είναι το μόνο που έχει να μας προσφέρει- γι’ αυτό και καταρκυθμεύει, γι’ αυτό και ανοίγει τις βαριές πόρτες που κρύβουν την άσχημη αλήθεια της ζωής. Μόνο και μόνο για να μας δώσει την ευκαιρία να δούμε για μια στιγμή, τι βρίσκεται στο τέλος, πως νιώθει εκείνος που πολύ πριν από εμάς έφτασε στη γραμμή του τερματισμού.
Ο ποιητής σταματά τα λόγια του εκεί, έχει κι άλλα να μας πει για το τι θα δούμε όταν φτάσουμε, όπως κι εκείνος, στο τέλος του δρόμου, αλλά ο ποιητής γνωρίζει πως κανείς δεν παίρνει τα δωρεάν. Κανείς δεν είναι έτοιμος να δεχτεί την έτοιμη εμπειρία ενός άλλου ανθρώπου. Ο μόνος τρόπος για να μάθους πραγματικά οι άνθρωποι είναι να βιώσουν τις δικές τους εμπειρίες τους, να κάνουν τα δικά τους λάθη και εν προκειμένω το ένα τους λάθος, να αφήσουν τη ζωή να περάσει εν αναμονή του ιδανικού μέλλοντος.

Aυτά στη γλώσσα τη δική μου. Kι άλλοι άλλα σ’ άλλες. Aλλ’

H αλήθεια μόνον έναντι θανάτου δίδεται.

Η αλήθεια τελικά δίνεται μόνο έναντι θανάτου, η αλήθεια γίνεται πραγματικά αντιληπτή μόνο όταν φτάσουμε να πληρώσουμε το ακριβότερο αντίτιμο. Τότε αίφνης οι άνθρωποι αντικρίζουν τη ζωή ως έχει και κατανοούν. Ο ποιητής βρίσκεται ήδη εκεί, βρίσκεται στο σημείο που πρέπει να παραδώσει την ίδια του τη ζωή, κοιτάζει πίσω και αντιλαμβάνεται ποια ήταν η ουσία της ζωής. Θέλει να μας μιλήσει για όσα βλέπει πια ξεκάθαρα, μα γνωρίζει πως κανείς δεν παίρνει τα δωρεάν.

0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...