Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 1η: Νομίζετε ότι ο Σωκράτης μιλάει ειρωνικά, όταν αναφέρεται στη σοφία των Αθηναίων;

Jacub Gagnon

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 1^η

Εγώ λοιπόν θεωρώ, όπως και οι άλλοι Έλληνες, ότι οι Αθηναίοι είναι σοφοί: Νομίζετε ότι ο Σωκράτης μιλάει ειρωνικά; Να λάβετε υπόψη σας όσα αναφέρει στην Ἀπολογία του (κεφ. 6 - 8) για την εξέταση που έκανε στους Αθηναίους και να συσχετίσετε τις απόψεις αυτές με τη γνώμη του Πλάτωνα για την εκκλησία του δήμου (Πολιτεία 492 b-c).

[Ο Σωκράτης εκφράζει εδώ μία αντίληψη κοινή στους αρχαίους συγγραφείς. Πρβλ. το λόγο του Ιππία στον Πρωταγόρα (337 d), την αναφορά του Ηροδότου (Ι, 60) και του Θουκυδίδη (ΙΙ, 41). Ίσως όμως στη διατύπωση του Σωκράτη να υπάρχει κάποια δόση ειρωνείας, δεδομένου ότι αφενός είναι ο ίδιος Αθηναίος, αφετέρου είναι γνωστές οι απόψεις του για τους συμπατριώτες του.]

[- Ο Σωκράτης αναφέρει μία άποψη ευρύτερα αποδεκτή για την πνευματική ανωτερότητα των Αθηναίων. Ανάλογες διαπιστώσεις έχουν αναφερθεί από άλλες προσωπικότητες.

- Ο Ιππίας αποκαλεί την Αθήνα: "πρυτανείον τής σοφίας".

- Ο Ευριπίδης θεωρεί την Αθήνα: "῾Ελλάς ῾Ελλάδος".

- Ο Διόδωρος αναφέρει: "᾿Αθῆναι πάντων ἀνθρώπων κοινόν παιδευτήριον".

- Ο Θουκυδίδης γράφει: "λέγω τήν πᾶσαν πόλιν τῆς ῾Ελλάδος παίδευσιν εἶναι".

Ωστόσο ο Σωκράτης στη διατύπωση αυτή δεν είναι τόσο ειλικρινής, αφού γνωρίζουμε ότι στην "Απολογία" του, δεν έχει μιλήσει ιδιαίτερα κολακευτικά για τους Αθηναίους. Άρα, εδώ υπάρχει "ειρωνεία" ή προσπαθεί να οδηγήσει τον Πρωταγόρα εκεί που αυτός επιθυμεί.]

Ο Ιππίας στον Πρωταγόρα (337 d) λέει: «... είμαστε οι πιο σοφοί από τους Έλληνες και γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο έχουμε μαζευτεί σ’ αυτό εδώ το πρυτανείο της σοφίας της Ελλάδας...»

Ο Ηρόδοτος (Ι, 60) σχολιάζει: «Μάλιστα μεταχειρίστηκαν το τέχνασμα αυτό εναντίον των Αθηναίων, οι οποίοι θεωρούνται οι εξυπνότεροι Έλληνες»

Ο Θουκυδίδης (ΙΙ, 41) στον Επιτάφιο του Περικλή γράφει: «Συνοψίζοντας λέω ότι η πόλη μας, σ’ όλες τις εκδηλώσεις της, αποτελεί το εκπαιδευτήριο της Ελλάδας...»

Ο Σωκράτης, παρά τη γενική εκτίμηση που υπήρχε στα χρόνια του για το πνευματικό επίπεδο των Αθηναίων, στην Απολογία του παρουσιάζεται να ελέγχει τις γνώσεις σοφιστών, πολιτικών και καταξιωμένων επαγγελματιών που δρούσαν στην πόλη του, καταλήγοντας στο συμπέρασμα πως οι άνθρωποι εκείνοι θεωρούσαν τον εαυτό τους σοφό, χωρίς στην πραγματικότητα να έχουν τη βασική έστω κριτική ικανότητα, ώστε να αντιληφθούν την άγνοιά τους. Η δοκησισοφία των Αθηναίων δίνεται από το Σωκράτη ως ενδεικτικό στοιχείο της απόστασης που υπήρχε ανάμεσα στο πώς έβλεπαν οι Αθηναίοι τον εαυτό τους και ποια ήταν επί της ουσίας η πραγματικότητα των νοητικών τους ικανοτήτων.

Η αρνητική άποψη του Σωκράτη για τους Αθηναίους καθιστά σαφές πως όταν λέει στον Πρωταγόρα ότι θεωρεί τους συμπολίτες του σοφούς, μιλά ως ένα βαθμό ειρωνικά (η λέξη χρησιμοποιείται εδώ με τη γνωστή έννοια της λεκτικής ειρωνείας). Αφενός γιατί γνωρίζουμε ότι ουδέποτε ο φιλόσοφος αυτός δεν είχε ιδιαίτερη εκτίμηση για τη γνώμη των πολλών κι αφετέρου γιατί είναι και ο ίδιος Αθηναίος, οπότε θα ήταν άτοπο να θεωρήσουμε ότι ο Σωκράτης θα συμπεριελάμβανε τον εαυτό του στους σοφούς, χωρίς να υπονοείται μια ειρωνική χροιά στα λόγια του.

Η αναφορά, μάλιστα, στην εκκλησία του δήμου θα πρέπει να εξετάζεται έχοντας υπόψη και την αρνητική εικόνα του Πλάτωνα για τη λαϊκή συνέλευση, όπως αυτή εκφράζεται στην Πολιτεία, όπου ο φιλόσοφος αναφέρεται στην αρνητική επίδραση που ασκούν οι απόψεις της μάζας στην ελεύθερη αποτίμηση των δεδομένων από το άτομο και στη διαμόρφωση της δικής του άποψης. Ο Πλάτωνας, δηλαδή, θεωρεί πως η μάζα επηρεάζει καταλυτικά το άτομο, οδηγώντας το σε εξαναγκαστικές επί της ουσίας κρίσεις.

Με δεδομένη, επομένως, την άποψη του Σωκράτη για τους Αθηναίους, αλλά και την αρνητική αποτίμηση του Πλάτωνα για την εκκλησία του δήμου, προκύπτει το ζήτημα σχετικά με τις προθέσεις του Σωκράτη όταν επικαλείται τις πρακτικές των Αθηναίων, προκειμένου να στηρίξει τις απόψεις του. Είναι, δηλαδή, η συνήθεια των Αθηναίων να ακούν τις απόψεις όλων για τα θέματα της πολιτικής, απόδειξη για το μη διδακτό της πολιτικής αρετής ή αποτελεί απλώς ένα τέχνασμα του φιλοσόφου, για να οδηγήσει το συνομιλητή του σε μια τεκμηρίωση των θέσεών του; 


Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 2η: ῏Ην γάρ ποτε χρόνος: Ποια είναι η λειτουργία της φράσης στη δομή του λόγου;