Έκθεση Β΄ Λυκείου: Η ομαδικότητα στο Διαδίκτυο

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Η ομαδικότητα στο Διαδίκτυο

Όταν ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Εrving Goffman έγραφε το περίφημο βιβλίο του Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, δεν είχε προφανώς ιδέα για το τι θα γινόταν μετά από αρκετές δεκαετίες με το Facebook και τους άλλους ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης ή τα πάσης φύσεως παιχνίδια στο Διαδίκτυο, στα οποία ο κάθε παίκτης αναλαμβάνει έναν ρόλο ή κατασκευάζει έναν «άλλο» φανταστικό εαυτό, προκειμένου να επικοινωνεί με τους εξίσου φανταστικούς συμπαίκτες του, οι οποίοι είναι εντελώς άγνωστοι μεταξύ τους.

Όμως, αυτό που προσπαθούσε να περιγράψει ο Εrving Goffman χτίζοντας τις βάσεις μιας από τις σημαντικότερες θεωρίες της σύγχρονης κοινωνιολογίας είναι το πώς ο καθένας από εμάς ανακαλύπτει διαρκώς τη σχέση του με τον (κοινωνικό) εαυτό του με την επικοινωνία σε διάφορες καταστάσεις της καθημερινότητας: στο σπίτι, στο σχολείο, στη δουλειά, σε ένα μαγαζί στο οποίο πηγαίνει, για να ψωνίσει, στον γιατρό, στον δρόμο κ.λπ.. Έδειχνε δηλαδή την κοινωνία σαν μια τεράστια θεατρική σκηνή, στην οποία ο καθένας σκηνοθετεί αενάως τον εαυτό του, σύμφωνα με αυτά που έχει μάθει να περιμένει από τους άλλους και σύμφωνα με αυτά που εκείνοι υποτίθεται ότι θα περίμεναν από τον ίδιο.

Καθημερινά βρισκόμαστε ακριβώς στο πεδίο της άμεσης διαπροσωπικής επικοινωνίας. Έτσι, βιώνονται και σφυρηλατούνται οι έννοιες του δεσμού και της ομαδικότητας, ενώ η πραγματικότητα για τον εαυτό και η πραγματικότητα του εαυτού ορίζονται και οριοθετούνται κατ’ εξοχήν από τη φυσική παρουσία των άλλων, η οποία επιτρέπει και στη φαντασία να τους φαντάζεται όπως τους φαντάζεται. Όμως, η φυσική τους παρουσία είναι εκείνη που συγκρατεί ταυτόχρονα και τη φαντασία, προσφέροντάς τους τη δυνατότητα για έναν απαραίτητο έλεγχο της πραγματικότητας.

Ωστόσο, στο διαδίκτυο αυτός ο έλεγχος της πραγματικότητας, όταν δεν απουσιάζει, είναι περιορισμένος ή στρεβλός. Γιατί ο κάθε χρήστης έχει τη δυνατότητα να επιλέγει έναν φανταστικό εαυτό και να τον διατηρεί ή να τον αλλάζει κατά βούληση, να τον εισάγει ή να τον αποσύρει όποτε θέλει, να προβαίνει σε ενέργειες ή να τις ακυρώνει στα διάφορα παιχνίδια, χωρίς εμπόδια αλλά και χωρίς επιπτώσεις στην πραγματική του ζωή. Επίσης, μπορεί να επινοεί τους άλλους, να τους μετακινεί ή να τους «σβήνει» (μόνο από το ίδιο το διαδίκτυο δεν μπορεί τίποτε να σβήσει). Τέλος, έχει τη δυνατότητα να κάνει «φιλίες» με άτομα που, αν τα γνώριζε και τον γνώριζαν, πιθανώς να μην τον έκαναν φίλο ή ο ίδιος να μην συναναστρεφόταν με αυτά.

Από το άλλο μέρος, το διαδίκτυο δίνει και τη δυνατότητα, ιδιαίτερα σε άτομα απομονωμένα κοινωνικά ή με δυσκολίες στην πρώτη επαφή, για γνωριμίες που συχνά μπορεί να επηρεάζουν την πραγματική ζωή. Υπάρχουν αληθινές φιλίες, ερωτικοί δεσμοί, ακόμη και γάμοι που ξεκίνησαν από το διαδίκτυο. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι η διαδικτυακή ομαδικότητα είναι πολύ διαφορετική από την άμεσα διαπροσωπική. Είναι πιο αδέσμευτη και χαλαρή, περισσότερο εγωκεντρική και λιγότερο υποταγμένη στους περιορισμούς των αποστάσεων, του χρόνου, της ταυτότητας και της ετερότητας, άρα και της πραγματικότητας. Τα διάφορα fora αποτελούν τα κατ’ εξοχήν πρότυπά της.

Φαίνεται λοιπόν ότι σε έναν κόσμο ο οποίος σε επίπεδο κοινωνικών σχέσεων χαρακτηρίζεται από έλλειψη ή δυσκολία ουσιαστικής επικοινωνίας, απομόνωση και μοναξιά, το διαδικτυακό σύμπαν –όπως στο κοντινό παρελθόν η τηλεόραση– προσφέρει ίσως μια διέξοδο, παρά τις ενστάσεις για τα όποια αρνητικά σημεία του.

Κλ. Ναυρίδης, εφ. Το Βήμα, 05.03.2010 (διασκευή).

Facebook: ιστοχώρος κοινωνικής δικτύωσης που λειτουργεί από το 2004. Οι χρήστες μπορούν να επικοινωνούν μέσω μηνυμάτων με τους διαδικτυακούς φίλους τους και να τους ειδοποιούν όταν ανανεώνουν τα κείμενα, πληροφορίες κ.λπ. που δημοσιεύουν.

αενάως: ασταμάτητα, αδιάκοπα.

Forum - fora: (λατινική λέξη): χώρος οργανωμένων, ανοιχτών, δημοσίων συναντήσεων. Συναντώνται πλέον και σε «ηλεκτρονική μορφή» για ανταλλαγή απόψεων πάνω σε κάθε είδους θέμα.

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80 - 100 λέξεις).

Στο κείμενο εξετάζεται η διαφορά ανάμεσα στην πραγματική κοινωνική επαφή της καθημερινής ζωής σε σχέση με τη διαδικτυακή επικοινωνία. Αρχικά επισημαίνεται πως οι άνθρωποι τείνουν να πλάθουν ένα φανταστικό εαυτό στο διαδίκτυο∙ τάση που παραπέμπει στη θεωρία του κοινωνιολόγου Εrving Goffman σχετικά με το πώς οι άνθρωποι σκηνοθετούν στην καθημερινότητα τον εαυτό τους ανάλογα με τις προσδοκίες των ίδιων, αλλά και των άλλων. Σε αντίθεση, όμως, με την πραγματική ζωή, όπου η παρουσία των άλλων συγκρατεί τη φαντασία μας, στο διαδίκτυο δεν υπάρχει έλεγχος της πραγματικότητας, αφού ο καθένας δημιουργεί έναν εικονικό εαυτό με φανταστικά χαρακτηριστικά και επικοινωνεί με τους άλλους μέσω αυτού. Μια στρεβλή πραγματικότητα, που επιτρέπει εντούτοις σε άτομα με ελλιπείς κοινωνικές δεξιότητες να ξεκινήσουν επαφές με άλλους ανθρώπους, που μπορούν να επηρεάσουν τελικά και την πραγματική τους ζωή.

Β1. Να εξηγήσετε την άποψη που διατυπώνει ο αρθρογράφος στο απόσπασμα: «σε έναν κόσμο ο οποίος [….] χαρακτηρίζεται από έλλειψη ή δυσκολία ουσιαστικής επικοινωνίας, απομόνωση και μοναξιά, το διαδικτυακό σύμπαν… προσφέρει ίσως μια διέξοδο» (60-80 λέξεις).

Η άποψη του αρθρογράφου πως το διαδίκτυο προσφέρει μια διέξοδο στην απομόνωση και την έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας που χαρακτηρίζει την εποχή μας, βασίζεται στην επίγνωση πως υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι πραγματικά δυσκολεύονται να διαχειριστούν τις διάφορες κοινωνικές καταστάσεις της καθημερινότητας. Έτσι, αν και λαμβάνει υπόψη του τις αρνητικές πτυχές αυτής της εικονικής επικοινωνίας, δεν παραγνωρίζει εντούτοις το γεγονός πως για άτομα με τάσεις απομόνωσης ή δυσχέρειες στην πρώτη επαφή με τους άλλους ανθρώπους, αυτή η μορφή επικοινωνίας προσφέρει μια ουσιαστική βοήθεια. Τους δίνεται, δηλαδή, η δυνατότητα να ξεκινήσουν τις κοινωνικές τους επαφές πρώτα μέσω του διαδικτύου, έχοντας μια αίσθηση ασφάλειας, και ύστερα να τις ενσωματώσουν και στην πραγματική τους ζωή.

Β1. Γιατί ο αρθρογράφος υποστηρίζει ότι η εξέλιξη των σύγχρονων μέσων κοινωνικής δικτύωσης επαλήθευσε και ξεπέρασε όσα υποστήριζε ο αναφερόμενος Αμερικανός κοινωνιολόγος; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων.

Ο Αμερικανός κοινωνιολόγος πρέσβευε πως κάθε άνθρωπος ανακαλύπτει τον ίδιο του τον εαυτό και υπό μία έννοια τον αναπροσαρμόζει διαρκώς ανάλογα με τις εμπειρίες που βιώνει στις καθημερινές του συναναστροφές. Είναι σαν να αποτελεί η κοινωνία μια θεατρική σκηνή, στο πλαίσιο της οποίας ο κάθε άνθρωπος φέρεται -ή καλύτερα υποδύεται ένα ρόλο- ανάλογα με τις προσδοκίες που έχουν οι άλλοι από αυτόν. Άποψη που βρήκε την πλήρη επαλήθευσή της στα διάφορα διαδικτυακά παιχνίδια, αλλά και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου ο κάθε άνθρωπος πλάθει μια φανταστική εκδοχή του εαυτού του προκειμένου να επικοινωνεί με τους άλλους. Έτσι, η ιδέα ότι οι άνθρωποι σκηνοθετούν επί της ουσίας τον εαυτό τους, έλαβε στο διαδίκτυο προεκτάσεις που ξεπερνούν κατά πολύ την πραγματικότητα που είχε κατά νου ο Εrving Goffman.   

Β1. Να εξηγήσετε την άποψη που διατυπώνει ο αρθρογράφος στο απόσπασμα: «Στο διαδίκτυο αυτός ο έλεγχος της πραγματικότητας, όταν δεν απουσιάζει, είναι περιορισμένος ή στρεβλός» (60-80 λέξεις).

Στο διαδίκτυο ο έλεγχος της πραγματικότητας είτε ελλείπει είτε είναι περιορισμένος, καθώς το άτομο, ως χρήστης στα διάφορα παιχνίδια ή στις διάφορες σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, έχει τη δυνατότητα να πλάθει έναν φανταστικό εαυτό. Μπορεί να προβαίνει με την εικονική του ταυτότητα σε διάφορες ενέργειες, οι οποίες εντούτοις αίρονται εύκολα, εφόσον υφίστανται μόνο σε εικονικό επίπεδο, χωρίς να υπάρχουν επιπτώσεις στην πραγματική ζωή. Επίσης, έχοντας πάντα τα χαρακτηριστικά που αποδίδει στη φανταστική του αυτή ταυτότητα, μπορεί να συνάπτει φιλίες με άτομα που δεν είναι ωστόσο σίγουρο πως θα συναναστρέφονταν μαζί του στην πραγματικότητα, αν γνώριζαν τον αληθινό του εαυτό.

Β2. Ποια είναι η συλλογιστική πορεία (επαγωγική ή παραγωγική) που ακολουθεί ο αρθρογράφος στην τέταρτη παράγραφο (Ωστόσο... με αυτά) του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η συλλογιστική πορεία που ακολουθείται στην 4^η παράγραφο είναι παραγωγική, μιας και η γενική διαπίστωση πως στο διαδίκτυο ο έλεγχος της πραγματικότητας είτε απουσιάζει είτε είναι περιορισμένος, επεξηγείται στην πορεία με ειδικότερα παραδείγματα που καθιστούν σαφέστερο το νόημά της.  

B2. Να γράψετε τα δομικά μέρη της τέταρτης παραγράφου (Ωστόσο... με αυτά) του κειμένου.

Θεματική περίοδος: Ωστόσο, στο διαδίκτυο αυτός ο έλεγχος της πραγματικότητας, όταν δεν απουσιάζει, είναι περιορισμένος ή στρεβλός.

Σχόλια / Λεπτομέρειες: Γιατί ο κάθε χρήστης έχει τη δυνατότητα να επιλέγει έναν φανταστικό εαυτό και να τον διατηρεί ή να τον αλλάζει κατά βούληση, να τον εισάγει ή να τον αποσύρει όποτε θέλει, να προβαίνει σε ενέργειες ή να τις ακυρώνει στα διάφορα παιχνίδια, χωρίς εμπόδια αλλά και χωρίς επιπτώσεις στην πραγματική του ζωή. Επίσης, μπορεί να επινοεί τους άλλους, να τους μετακινεί ή να τους «σβήνει» (μόνο από το ίδιο το διαδίκτυο δεν μπορεί τίποτε να σβήσει). Τέλος, έχει τη δυνατότητα να κάνει «φιλίες» με άτομα που, αν τα γνώριζε και τον γνώριζαν, πιθανώς να μην τον έκαναν φίλο ή ο ίδιος να μην συναναστρεφόταν με αυτά.

Κατακλείδα: ----

Β2. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η τέταρτη παράγραφος (Ωστόσο... με αυτά) του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η τέταρτη παράγραφος αναπτύσσεται με αιτιολόγηση, καθώς ο γράφων αιτιολογεί τη διαπίστωση της θεματικής περιόδου ότι στο διαδίκτυο ο έλεγχος της πραγματικότητας είτε ελλείπει είτε είναι περιορισμένος. Ενδεικτική σχετικά με τον τρόπο ανάπτυξης είναι η χρήση της λέξης «γιατί», με την οποία ξεκινούν τα σχόλια της παραγράφου (Γιατί ο κάθε χρήστης έχει τη δυνατότητα...).

Γ1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: φανταστικό εαυτό, καταστάσεις της καθημερινότητας, βιώνονται, έλεγχο, αληθινές φιλίες. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το πρόσωπο κλπ.)

Η δυνατότητα του ατόμου να πλάθει έναν φανταστικό εαυτό στο πλαίσιο των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης, δεν μπορεί να βρει ανάλογη εφαρμογή στην πραγματική ζωή, διότι οι καταστάσεις της καθημερινότητας δοκιμάζουν και θέτουν υπό έλεγχο τις όποιες τάσεις του ατόμου να παρουσιάζει μια διαφορετική εικόνα του εαυτού του από την αληθινή. Άλλωστε, μόνο όταν κάποιος παρουσιάζει τον πραγματικό του εαυτό μπορεί να δημιουργήσει αληθινές φιλίες, εφόσον θα γνωρίζει ότι οι άλλοι τον αποδέχονται γι’ αυτό που πραγματικά είναι.

Γ1. Να γράψετε μία πρόταση για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: συγκρατεί, συναναστρεφόταν, ιδιαίτερα, επαφή, επίπεδο.

- Του ήταν αδύνατο να συγκρατήσει τον ενθουσιασμό του, παρά τις προσπάθειες που κατέβαλε.

- Συναναστρέφεται μόνον ανθρώπους που έχουν την ίδια οικονομική επιφάνεια μ’ εκείνον.

- Αγαπώ το μπαλέτο και ιδιαίτερα το κλασικό.

- Ξένοι επιχειρηματίες ήρθαν σε επαφή μαζί του, για να αγοράσουν την επιχείρηση.

- Στο επίπεδο του πνεύματος συντελέστηκε σημαντική πρόοδος.

Γ1.α. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: φανταστικό, τεράστια, άμεσης, ομαδικότητας, φυσική.

φανταστικό: πραγματικό

τεράστια: μικροσκοπική    

άμεσης: έμμεσης

ομαδικότητας: ατομικότητας

φυσική: τεχνητή

Γ1.β. Να γράψετε μία πρόταση με καθεμιά από τις αντώνυμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους.

- Αυτός είναι μόνο για βιτρίνα, άλλος είναι το πραγματικό αφεντικό.

- Το κείμενό του ήταν δυσανάγνωστο με μικροσκοπικά γράμματα και πολλές μουντζούρες.

- Καταφεύγει πάντοτε σε έμμεσους τρόπους για να δίνει τις απαντήσεις του, αποφεύγοντας την πρόσωπο με πρόσωπο αντιπαράθεση.

- Στα ποιήματά του γίνεται αμέσως αντιληπτή η ιδιαίτερη ατομικότητά του.

- Η επικοινωνία μέσω των κοινωνικών δικτύων δεν προσφέρει τη βαθιά εκείνη αίσθηση συντροφικότητας που παρέχει η φυσική επικοινωνία, αφού δεν παύει να είναι επί της ουσίας τεχνητή και απρόσωπη.

Γ2.α. «Όμως, αυτό που προσπαθούσε να περιγράψει ο Εrving Goffman χτίζοντας τις βάσεις μιας από τις σημαντικότερες θεωρίες της σύγχρονης κοινωνιολογίας …»:

Να δηλώσετε αν η χρήση της γλώσσας στην παραπάνω πρόταση είναι κυριολεκτική / δηλωτική ή μεταφορική / συνυποδηλωτική.

Η χρήση της γλώσσας είναι μεταφορική. 

Γ2.β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η φράση «χτίζοντας τις βάσεις» που σε κυριολεκτικό επίπεδο αναφέρεται στη δημιουργία κάποιου οικοδομήματος, αξιοποιείται εδώ μεταφορικά για να παρουσιάσει την εξαιρετικά σημαντική προσφορά του Εrving Goffman στη θεμελίωση και εδραίωση μιας θεωρίας. Έτσι, η ανάπτυξη και εδραίωση μιας θεωρίας, που παραμένει ακόμη καίρια, δίνεται με όρους που αφορούν τη δόμηση ενός υλικού οικοδομήματος.

Γ2.α. «…κατασκευάζει έναν «άλλο» φανταστικό εαυτό, προκειμένου να επικοινωνεί με τους εξίσου φανταστικούς συμπαίκτες του, οι οποίοι ήταν εντελώς άγνωστοι μεταξύ τους».

Στην παραπάνω περίοδο λόγου ο αρθρογράφος χρησιμοποιεί μια ονοματική αναφορική πρόταση. Αφού την εντοπίσετε, να την εντάξετε στην κατηγορία είτε των ονοματικών προσδιοριστικών είτε των ονοματικών παραθετικών προτάσεων με βάση τη σημασία που παίρνει η πρόταση από τα συμφραζόμενα.

Η αναφορική πρόταση είναι η ακόλουθη: «οι οποίοι ήταν εντελώς άγνωστοι μεταξύ τους».

Πρόκειται για μια ονοματική παραθετική πρόταση.

Γ2.β. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

Η πρόταση χαρακτηρίζεται παραθετική, διότι δεν αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του προσδιοριζόμενου όρου (φανταστικούς συμπαίκτες), γι’ αυτό και χωρίζεται από αυτόν με κόμμα.

Γ2.α. Αφού επισημάνετε στο κείμενο ένα παράδειγμα μεταφορικής / συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας, να αιτιολογήσετε τη χρήση του.

Όμως, αυτό που προσπαθούσε να περιγράψει ο Εrving Goffman χτίζοντας τις βάσεις μιας από τις σημαντικότερες θεωρίες της σύγχρονης κοινωνιολογίας...

Η φράση «χτίζοντας τις βάσεις» που σε κυριολεκτικό επίπεδο αναφέρεται στη δημιουργία κάποιου οικοδομήματος, αξιοποιείται εδώ μεταφορικά για να παρουσιάσει την εξαιρετικά σημαντική προσφορά του Εrving Goffman στη θεμελίωση και εδραίωση μιας θεωρίας. Έτσι, η ανάπτυξη και εδραίωση μιας θεωρίας, που παραμένει ακόμη καίρια, δίνεται με όρους που αφορούν τη δόμηση ενός υλικού οικοδομήματος.

Γ2.β. Να γράψετε μία περίοδο 20-30 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε το παράδειγμα της μεταφορικής / συνυποδηλωτικής χρήσης που έχετε επιλέξει παραπάνω με κυριολεκτικό / δηλωτικό τρόπο.

Το χτίσιμο των βάσεων ενός κτηρίου αποτελεί μια διαδικασία που απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή, καθώς αν τα θεμέλια δεν πληρούν όλες τις αναγκαίες αντισεισμικές προδιαγραφές, υπάρχει το ενδεχόμενο να προκύψει ένα ευπαθές οικοδόμημα.