Έκθεση Β΄ Λυκείου: Η προέλευση της τέχνης

Ruslan Bulgov

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Η προέλευση της τέχνης

Οι τέχνες που εξαρτώνται από το σχέδιο άρχισαν, όπως όλες οι εφευρέσεις, με τα αναγκαία. Στη συνέχεια επιζητήθηκε η ομορφιά και τελικά ακολούθησε το περιττό. Αυτά είναι τα τρία κυριότερα στάδια της τέχνης. Οι παλιότερες αναφορές μας διδάσκουν ότι τα πρώτα εικαστικά έργα έδειχναν τι είναι ο άνθρωπος και όχι πώς φαίνεται στα μάτια μας, δηλαδή το περίγραμμά του και όχι τη μορφή του. Από την απλοϊκότητα της μορφής πέρασαν στην εξέταση των σχέσεων, η οποία δίδαξε την ορθότητα. Με τη σειρά της αυτή προσέφερε την ασφάλεια, για να αποτολμηθεί το μεγάλο. Έτσι, η τέχνη απέκτησε μεγαλείο και τελικά με τους Έλληνες έφτασε σταδιακά στην ανώτατη ομορφιά. Αφού εναρμονίστηκαν όλα τα μέρη της και επιζητήθηκε ο εξωραϊσμός της, οι καλλιτέχνες προχώρησαν στο περιττό, οπότε χάθηκε η μεγαλοσύνη της τέχνης και τέλος ακολούθησε η πλήρης παρακμή της.

Η τέχνη άρχισε με την πιο απλοϊκή μορφή και ίσως με ένα είδος γλυπτικής, καθώς και ένα παιδί μπορεί να δώσει μια ορισμένη μορφή σε μια μαλακή μάζα. Δεν μπορεί, όμως, να σχεδιάσει οτιδήποτε πάνω σε μια επιφάνεια, επειδή στην πρώτη περίπτωση αρκεί η απλή ιδέα ενός πράγματος, ενώ το σχέδιο απαιτεί πολλές άλλες γνώσεις. Αργότερα η ζωγραφική έγινε η διακοσμήτρια της γλυπτικής.

Η προέλευση της τέχνης φαίνεται πως είναι ίδια σε όλους τους λαούς που την άσκησαν και δεν έχουμε επαρκείς λόγους, για να δηλώσουμε μια ιδιαίτερη πατρίδα της, καθώς το πρώτο σπέρμα για το αναγκαίο το βρήκε κάθε λαός στον εαυτό του. Αλλά η επινόηση της τέχνης διαφέρει ανάλογα με την ηλικία των λαών και την πρώιμη ή όψιμη εισαγωγή της λατρείας των θεών. Έτσι, οι Χαλδαίοι ή οι Αιγύπτιοι πρέπει να αισθητοποίησαν νωρίτερα από τους Έλληνες στο πλαίσιο της λατρείας τις ανώτερες δυνάμεις που φαντάστηκαν. Εδώ συμβαίνει ό,τι παρατηρείται και στις άλλες τέχνες και εφευρέσεις, όπως είναι ο χρωματισμός με πορφύρα, που στις χώρες της Ανατολής έγιναν γνωστές και ασκήθηκαν νωρίτερα.

Εκείνοι, όμως, που αναφέρονται στην προέλευση μιας χρήσης ή σε μια τέχνη και τη μετάδοσή της από έναν λαό στον άλλον πλανώνται γενικά, επειδή στηρίζονται σε επιμέρους στοιχεία που έχουν μια ομοιότητα μεταξύ τους και από αυτό βγάζουν ένα γενικό συμπέρασμα. Για παράδειγμα, ορισμένοι λόγω της χαρακτηριστικής κοιλιάς τόσο των Ελλήνων όσο και των Ρωμαίων παλαιστών ισχυρίζονται ότι οι δεύτεροι, εφόσον έπονται χρονικά, κατάγονται από τους πρώτους. Η τέχνη στους Έλληνες, αν και αναπτύχθηκε πολύ αργότερα από ό,τι τις χώρες της Ανατολής, άρχισε με μιαν απλοϊκότητα, καθώς, όπως φαίνεται, οι Έλληνες δε δέχτηκαν το πρώτο σπέρμα για την τέχνη τους από κανέναν άλλο λαό, αλλά φαίνεται πως είναι οι πρώτοι εφευρέτες της.

J. Winckelmann (2010). Ιστορία της Αρχαίας Τέχνης. Αθήνα: Gutenberg (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80 - 100 λέξεις).

Οι τέχνες ξεκίνησαν με απλοϊκότητα στη μορφή, προχώρησαν στον εξωραϊσμό και οδηγήθηκαν στην παρακμή από την επιδίωξη του περιττού. Ίσως η πρώτη μορφή τέχνης να ήταν κάποιο είδος γλυπτικής, ενώ ακολούθησε το σχέδιο που απαιτεί περισσότερες γνώσεις. Η προέλευση, πάντως, της τέχνης φαίνεται να είναι ίδια σε όλους τους λαούς, χωρίς να μπορεί να δηλωθεί μία ιδιαίτερη πατρίδα της. Η εξέλιξή της διαφοροποιήθηκε ανάλογα με την ηλικία κάθε λαού, αλλά δεν ευσταθεί η άποψη πως μεταδόθηκε από τον ένα λαό στον άλλον, καθώς ο καθένας έφτασε σε αυτή αυτόνομα. Η τέχνη στους Έλληνες, για παράδειγμα, ξεκίνησε με απλοϊκές μορφές, αφού οι ίδιοι, χωρίς να δεχτούν επιδράσεις από άλλους, στάθηκαν οι πρώτοι εφευρέτες της τέχνης τους.

Β1. Ποια είναι, κατά τον συγγραφέα, τα κύρια στάδια εξέλιξης της τέχνης; (60 – 80 λέξεις)

Η τέχνη που εξαρτάται από το σχέδιο ξεκίνησε από τα τελείως αναγκαία και ακολούθως επιδίωξε την ομορφιά, ενώ έφτασε στην παρακμή μόλις ζήτησε το περιττό. Ειδικότερα, το πέρασμα από την απλοϊκότητα της μορφής σε πιο ορθά σχέδια κατέστη δυνατό ύστερα από την εξέταση των σχέσεων και την εναρμόνιση όλων των μερών. Επίτευγμα που προσέφερε στους δημιουργούς το απαραίτητο αίσθημα ασφάλειας για να επιδιώξουν το μεγαλειώδες, που χάρη στους Έλληνες οδήγησε την τέχνη σταδιακά στην ανώτατη ομορφιά. Ωστόσο, το μεγαλείο αυτό χάθηκε και η τέχνη έφτασε στην παρακμή της, μόλις οι καλλιτέχνες προχώρησαν στο περιττό στοιχείο που επέφερε τη δυσαρμονία.  

Β1. Να εξηγήσετε τη θέση του συγγραφέα ότι «δεν έχουμε επαρκείς λόγους, για να δηλώσουμε μια ιδιαίτερη πατρίδα της τέχνης» (60 – 80 λέξεις)

Ο συγγραφέας θεωρεί πως δεν έχουμε επαρκείς λόγους, για να δηλώσουμε μια ιδιαίτερη πατρίδα της τέχνης, μιας και η προέλευση της τέχνης προέκυψε αυτόνομα σε κάθε λαό. Όλοι με τη σειρά τους στράφηκαν στην καλλιτεχνική έκφραση, βρίσκοντας στον ίδιο τους τον εαυτό το αναγκαίο έναυσμα. Ό,τι διαφέρει ανάμεσα στους επιμέρους λαούς είναι η επινόηση της τέχνης, η οποία ακολούθησε πορεία ανάλογη με την ηλικία του κάθε λαού, αλλά και με το πόσο πρώιμη ή όψιμη υπήρξε η εισαγωγή της λατρείας των θεών σε αυτούς.

Β1. Να εξηγήσετε τη θέση του συγγραφέα ότι η ενασχόληση των καλλιτεχνών με το περιττό οδήγησε στη σταδιακή παρακμή της τέχνης. (60 – 80 λέξεις)

Ο συγγραφέας παρουσιάζει τη σταδιακή εξέλιξη της τέχνης από την αρχική απλοϊκότητα της μορφής, μέχρι την επιδίωξη του περιττού που οδήγησε τελικά στην απώλεια της μεγαλοσύνης και στη σταδιακή παρακμή της τέχνης. Το πέρασμα στην αρτιότερη τέχνη επιτεύχθηκε με την εξέταση των σχέσεων που επέτρεψε την ορθότητα στον σχεδιασμό και προσέφερε στους δημιουργούς το αναγκαίο αίσθημα της ασφάλειας, ώστε να επιζητηθεί στην πορεία το μεγάλο. Κατ’ αυτό το τρόπο η τέχνη απέκτησε μεγαλείο και με τους Έλληνες γνώρισε την ανώτατη ομορφιά. Εντούτοις, από τη στιγμή που επιτεύχθηκε ο εναρμονισμός όλων των μερών της, επιδιώχθηκε ο περαιτέρω εξωραϊσμός της με την προσθήκη του περιττού στοιχείου, το οποίο και κατέληξε να στερεί από την τέχνη τη μεγαλοσύνη της.   

Β2α. Να επισημάνετε δύο διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή στην τρίτη παράγραφο (Η προέλευση... νωρίτερα).

- Αλλά

- Έτσι

Β2β. Ποια σχέση συνοχής επιτυγχάνεται με καθεμιά από αυτές;

Με τον σύνδεσμο «αλλά» δηλώνεται αντίθεση, ενώ με το επίρρημα «έτσι» δηλώνεται συμπέρασμα.

Β2α. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η τελευταία παράγραφος (Εκείνοι… εφευρέτες της) του κειμένου;

Η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο των παραδειγμάτων. Μπορούμε, εντούτοις, να διακρίνουμε επίσης τον τρόπο της αιτιολόγησης.

Β2β. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Παραδείγματα: «Για παράδειγμα, ορισμένοι λόγω της χαρακτηριστικής κοιλιάς τόσο των Ελλήνων όσο και των Ρωμαίων παλαιστών ισχυρίζονται ότι οι δεύτεροι, εφόσον έπονται χρονικά, κατάγονται από τους πρώτους.»

Αιτιολόγηση: «Εκείνοι, όμως, που αναφέρονται στην προέλευση μιας χρήσης ή σε μια τέχνη και τη μετάδοσή της από έναν λαό στον άλλον πλανώνται γενικά, επειδή στηρίζονται σε επιμέρους στοιχεία που έχουν μια ομοιότητα μεταξύ τους και από αυτό βγάζουν ένα γενικό συμπέρασμα.»

Αιτιολόγηση υπάρχει και στις τελευταίες περιόδους της παραγράφου, όπου ο συγγραφέας αιτιολογεί το γιατί η τέχνη στους Έλληνες άρχισε με μιαν απλοϊκότητα:

«Η τέχνη στους Έλληνες, αν και αναπτύχθηκε πολύ αργότερα από ό,τι τις χώρες της Ανατολής, άρχισε με μιαν απλοϊκότητα, καθώς, όπως φαίνεται, οι Έλληνες δε δέχτηκαν το πρώτο σπέρμα για την τέχνη τους από κανέναν άλλο λαό, αλλά φαίνεται πως είναι οι πρώτοι εφευρέτες της.»

Β2. Ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική – επαγωγική) ακολουθεί ο συγγραφέας στην τρίτη (Η προέλευση… νωρίτερα) παράγραφο του κειμένου;

Η συλλογιστική πορεία είναι παραγωγική, διότι ο συγγραφέας ξεκινά με μια γενικότερη διαπίστωση σχετικά με την κοινή προέλευση της τέχνης σε όλους τους λαούς, και προχωρά σε ειδικότερες παρατηρήσεις σχετικά με τις διαφοροποιήσεις ως προς το χρόνο επινόησης της τέχνης σε επιμέρους περιοχές.

Γ1. Να γράψετε από μία πρόταση με καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις (επισημαίνονται και στο κείμενο με έντονη γραφή). Φροντίστε, ώστε μέσα από την πρόταση να γίνεται φανερή η σημασία της κάθε λέξης: εικαστικά, απαιτεί, επαρκείς, ομοιότητα, αναπτύχθηκε (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος κλπ.).

- Εικαστικές είναι οι τέχνες που προσπαθούν να αναπαράγουν, να αναπαραστήσουν τον ορατό κόσμο, όπως είναι για παράδειγμα η ζωγραφική, η γλυπτική κι η φωτογραφία.

- Απαιτώ πειθαρχία, τόνισε ο διοικητής στους νεοσύλλεκτους.

- Δεν υπάρχουν επαρκείς πόροι για τη συνέχιση του έργου.

- Παρ’ όλη τους την ομοιότητα, μπορώ να τους ξεχωρίσω.

- Είναι παράδειγμα παιδιού που αναπτύσσεται σωστά με την κατάλληλη φροντίδα των γονιών του.

Γ1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με την έντονη γραφή: τέχνη, ορισμένη μορφή, συμβαίνει, ομοιότητα μεταξύ τους, αναπτύχθηκε. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το πρόσωπο κλπ.).

Ένα σύνηθες φαινόμενο στην τέχνη είναι να εντοπίζει κανείς σημαντικές ομοιότητες σε ορισμένες μορφές έργων ή τεχνοτροπιών που αναπτύχθηκαν σε περιοχές που δεν έχουν καμία σχέση εγγύτητας ή άλλης επαφής μεταξύ τους. Συμβαίνει, δηλαδή, να γεννιούνται παρόμοιες μέθοδοι προσέγγισης της καλλιτεχνικής δημιουργίας, χωρίς να μπορεί να προσδιορισθεί κάποια σχέση αντιγραφής, δανεισμού ή αλληλεπίδρασης. Γεγονός που φανερώνει αφενός την πηγαία ανάγκη του ανθρώπου για καλλιτεχνική έκφραση κι αφετέρου την πνευματική συγγένεια των ανθρώπων σε βασικά σημεία, έστω κι αν ανήκουν σε τελείως διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές. 

Γ1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με την έντονη γραφή: Οι τέχνες, μας διδάσκουν, προέλευση, διαφέρει ανάλογα, όμως. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το πρόσωπο κλπ.).

Αν και η προέλευση της τέχνης φαίνεται πως είναι κοινή για όλους τους ανθρώπους, είναι σαφές πως διαφέρει η πορεία που ακολούθησαν οι επιμέρους μορφές της ανάλογα με τις ειδικότερες περιβαλλοντικές συνθήκες και τις ιδεολογικές αντιλήψεις κάθε περιοχής. Τα έργα της κλασικής περιόδου στην αρχαιοελληνική τέχνη, για παράδειγμα, μας διδάσκουν την ιδιαίτερη αξία που απέδιδαν στη σωματική αρτιότητα του ατόμου, χωρίς να λησμονείται, όμως, πως αντίστοιχη σημασία έδιναν και στην πνευματική του καλλιέργεια.  

Γ1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με την έντονη γραφή: εικαστικά έργα, μεγαλείο, αισθητοποίησαν, τέχνη, φαίνεται. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το πρόσωπο κ.λπ.).

Στα πρώιμα εικαστικά έργα τους οι άνθρωποι, φαίνεται, πως επιχείρησαν να αισθητοποιήσουν το θαυμασμό ή και την ανησυχία τους για την ομορφιά, μα και τη δύναμη της φύσης. Ενώ, στην πορεία, κι έχοντας αποδώσει τη δημιουργία των ίδιων, όπως και του φυσικού περιβάλλοντος, σε πανίσχυρους θεούς, επιχείρησαν μέσα από τα καλλιτεχνικά τους δημιουργήματα να αποδώσουν το μεγαλείο αυτών των θεών. Η τέχνη συνδέθηκε έτσι από νωρίς με την έννοια της θρησκείας.  

Γ2α. «Δεν μπορεί, όμως, να σχεδιάσει οτιδήποτε πάνω σε μια επιφάνεια…». Να δηλώσετε αν η χρήση της γλώσσας στην παραπάνω φράση είναι κυριολεκτική / δηλωτική ή μεταφορική / συνυποδηλωτική.

- Η χρήση της γλώσσας είναι κυριολεκτική.

Γ2β. Να γράψετε δύο προτάσεις με τη λέξη επιφάνεια. Στην πρώτη χρησιμοποιήστε τη λέξη κυριολεκτικά / δηλωτικά και στη δεύτερη μεταφορικά / συνυποδηλωτικά.

- Μπορούσε να δει το πρόσωπό του να καθρεφτίζεται στην επιφάνεια του νερού.

- Η εγκληματική τους δράση ήρθε στην επιφάνεια.

Γ2. Να επισημάνετε στο κείμενο πέντε όρους ειδικού / επιστημονικού λεξιλογίου και να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

- εικαστικά έργα

- περίγραμμα

- γλυπτικής

- αισθητοποίησαν

- χρωματισμός

Εφόσον το κείμενο αναφέρεται στην προέλευση της τέχνης είναι εύλογο να χρησιμοποιούνται όροι που σχετίζονται με τις επιμέρους μορφές της τέχνης και τις ειδικότερες λειτουργίες της, προκειμένου το εξεταζόμενα θέμα να διερευνηθεί με την αναγκαία επάρκεια.

Γ2α. «Εκείνοι, όμως, που αναφέρονται στην προέλευση μιας χρήσης ή σε μια τέχνη και τη μετάδοσή της από έναν λαό στον άλλον πλανώνται γενικά».

Στην παραπάνω περίοδο να εντοπίσετε την αναφορική πρόταση.

Η αναφορική πρόταση είναι η ακόλουθη: «που αναφέρονται στην προέλευση μιας χρήσης ή σε μια τέχνη και τη μετάδοσή της από έναν λαό στον άλλον».

Γ2β. Στη συνέχεια να γράψετε αν αυτή είναι προσδιοριστική ή παραθετική / προσθετική.

Η αναφορική πρόταση είναι προσδιοριστική, αποτελεί, δηλαδή, αναγκαίο συμπλήρωμα του όρου που προσδιορίζει (εκείνοι), διότι χωρίς την αναφορική πρόταση ο αναγνώστης δεν μπορεί να κατανοήσει σε ποιους αναφέρεται ο γράφων.

Γ2α. «Οι τέχνες που εξαρτώνται από το σχέδιο άρχισαν… με τα αναγκαία».

Στην παραπάνω περίοδο να εντοπίσετε την αναφορική πρόταση.

Η αναφορική πρόταση είναι η ακόλουθη: «που εξαρτώνται από το σχέδιο».

Γ2β. Στη συνέχεια να γράψετε αν αυτή είναι προσδιοριστική ή παραθετική / προσθετική.

Η δευτερεύουσα αναφορική είναι προσδιοριστική, καθώς αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του προσδιοριζόμενου όρου (οι τέχνες), γι’ αυτό και δεν χωρίζεται από αυτόν με κόμμα.