Έκθεση Β΄ Λυκείου: «Τα κόμικς και οι επικριτές τους»

Έκθεση Β΄ Λυκείου: «Τα κόμικς και οι επικριτές τους»

Το δυνατό ερέθισμα που προκαλεί η εικόνα και η μαγεία που ασκεί ο εσκεμμένα απλοϊκός λόγος των κόμικς έχουν ως αποτέλεσμα να προσφέρουν ψυχαγωγία και απόλαυση, καθώς με τις φανταστικές ή κωμικές τους περιπέτειες απομακρύνουν τον αναγνώστη από την κούραση και τη ρουτίνα της καθημερινότητας.

Οι φανατικοί επικριτές των κόμικς, ωστόσο, υποστηρίζουν ότι πίσω από τους καλοκάγαθους ήρωες διακινούνται ποικίλα ιδεολογήματα και πολύπλοκες φαντασιώσεις. Τα κόμικς ως επικοινωνιακό μέσο δρουν με δύο τρόπους, εκπέμπουν δύο τύπους μηνυμάτων: με λανθάνοντα τρόπο, μέσω της μεταβίβασης γενικών προτύπων σχέσεων και εξουσίας, π.χ. τις σχέσεις των παιδιών με τους ενηλίκους, τις σχέσεις των δύο φύλων, αλλά και με φανερό τρόπο, μέσω μηνυμάτων ιδεολογικά φορτισμένων, π.χ. απόψεις για τον στρατό, αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων, βίαιες εικόνες κ.ά.

Κατά καιρούς τα κόμικς έχουν κατηγορηθεί ότι περιέχουν: σαρκασμό, ειρωνεία, σάτιρα, αυθάδεια, φθόνο, εκδίκηση, απουσία ανθρωπιστικών αισθημάτων, αντιδραστικό όραμα του κόσμου, προσανατολισμό προς έναν απάνθρωπο τρόπο ζωής και κοινωνικής συμπεριφοράς με κίνητρα το κέρδος, το ατομικό βόλεμα, το κυνήγι του πλούτου, τη λαχτάρα της δημοσιότητας. Επίσης, ότι προβάλλουν κόσμους αταξικούς, με ήρωες που αδιαφορούν και αδρανοποιούνται απέναντι στα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα, κόσμους γεμάτους καλούς και κακούς που αντιμάχονται μεταξύ τους. Στα κόμικς, συνεχίζουν οι επικριτές, οι σχέσεις των ανθρώπων είναι σχέσεις υποταγής κατώτερων προς ανώτερους. Κυριαρχεί η εξιδανίκευση και η ωραιοποίηση των μορφωτικών και πολιτιστικών αξιών του σύγχρονου καπιταλισμού με σκοπό της ζωής την καλοπέραση και τον άνευ ορίων καταναλωτισμό, τονίζεται η αξία του χρήματος, προβάλλεται η βία και η επιθετικότητα ως κύρια συστατικά της ζωής και ο πόλεμος παρουσιάζεται ως κύριος τρόπος εκτόνωσης της ανδρικής πολυπραγμοσύνης, ενώ η αποδοχή της βίας των ισχυρότερων ως νόμος της κοινωνίας.

Το δυτικό πολιτικό σύστημα παρουσιάζεται, εξάλλου, ανώτερο από τα αντίστοιχα των λαών του Τρίτου Κόσμου, στους οποίους πρέπει να επιβληθεί με κάθε θυσία. Στα κόμικς, επίσης, παρατηρείται η απουσία των γονέων και του θεσμού της οικογένειας, ενώ η παρουσία της γυναίκας είναι παθητική. Επιπλέον, μέσα από τα κόμικς προωθείται ο ρατσισμός και οι φυλετικές διακρίσεις, ενώ απουσιάζουν εντελώς αισθητικές προδιαγραφές. Οι αρνητές των κόμικς, ακόμα, διατυμπανίζουν την πεποίθησή τους ότι αυτά υποβιβάζουν τη γλώσσα. Στα κόμικς η μεταβίβαση των μηνυμάτων γίνεται μέσα από την εικόνα, ο γραπτός λόγος παίρνει δευτερεύουσα θέση και χρησιμοποιείται μόνο κατ’ ανάγκη.

Η απόσταση ανάμεσα στους αυστηρούς αφορισμούς ως την ενθουσιώδη υποδοχή και το υμνολόγιο οφείλεται στο ότι κάθε πλευρά χρησιμοποιεί διαφορετικά κόμικς ως βάση για τις τοποθετήσεις της. Οι επικριτές, ταυτίζοντας όλα τα κόμικς μεταξύ τους, σχολιάζουν κυρίως αμερικάνικες εκδόσεις και η άλλη πλευρά ανταπαντά με τα ευρωπαϊκά κόμικς (Αστερίξ) ή κάποιες ιδιαίτερες περιπτώσεις τύπου Μαφάλντα. Ο Πέτρος Μαρτινίδης γράφει σχετικά: «Οι μαχητικοί πολέμιοι και οι φανατικοί υποστηρικτές έχουν εξίσου άδικο, επειδή έχουν, όλοι τους, εξίσου δίκιο. Κι αυτό συμβαίνει, γιατί οι αναφορές τους μπορεί να στηρίζονται σε διαφορετικά παραδείγματα, σε διαφορετικά μεταξύ τους έργα». Και καταλήγει: «…Οι άκριτοι ενθουσιασμοί για τα κόμικς ως τη μοναδική μυθολογία της εποχής των πυραύλων είναι το ίδιο περιορισμένα χρήσιμοι με τις πανικόβλητες κατακραυγές για τα κόμικς ως το μίασμα της κουλτούρας».

Στ. Γρόσδος, Η διδακτική της λογοτεχνίας - Comic(o)παιχνίδια. Στο: Παράθυρο στην εκπαίδευση του παιδιού, τεύχος 71, Σεπτ-Οκτ. 2011, 179-180 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80 - 100 λέξεις).

Τα κόμικς χάρη στη δύναμη της εικόνας και στις φανταστικές περιπέτειες των ηρώων τους προσφέρουν ψυχαγωγία. Επικρίνονται, ωστόσο, για τη μετάδοση ιδεολογικών μηνυμάτων τόσο με λανθάνοντα, όσο και με φανερό τρόπο, όπως και για την έλλειψη ανθρωπιστικής θέασης του κόσμου. Μέσω αυτών προβάλλεται το κυνήγι του κέρδους και ωραιοποιείται ο καταναλωτισμός, από ήρωες που αδιαφορούν για τα κοινωνικά προβλήματα. Όπως, επιπλέον, τονίζουν οι επικριτές τους, τα κόμικς προωθούν τη βία και το ρατσισμό, παρουσιάζουν το δυτικό πολιτικό σύστημα ως ανώτερο από αυτά του Τρίτου κόσμου και, συνάμα, υποβιβάζουν τη γλώσσα, αφού ο γραπτός λόγος έχει δευτερεύοντα ρόλο. Εντούτοις, αξίζει να προσεχθεί πως τόσο οι επικριτές τους, όσο και οι υποστηρικτές τους καταλήγουν σε τελείως διαφορετικά συμπεράσματα, διότι βασίζουν την κρίση τους σε διαφορετικά κόμικς.

Β1. Με ποιον τρόπο δρουν τα κόμικς ως επικοινωνιακό μέσο, σύμφωνα με τους επικριτές τους; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων.

Τα κόμικς ως επικοινωνιακό μέσο και, άρα, ως φορέας ιδεολογημάτων, λειτουργούν με δύο τρόπους, έναν έμμεσο κι έναν άμεσο. Με έμμεσο τρόπο περνούν στους αναγνώστες γενικά πρότυπα σχέσεων και εξουσίας, όπως είναι η για παράδειγμα οι σχέσεις των δύο φύλων ή οι σχέσεις των παιδιών με τους ενηλίκους. Ενώ, με άμεσο και φανερό τρόπο, περνούν ιδεολογικά φορτισμένα μηνύματα, όπως είναι απόψεις για την αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων ή για τον στρατό, αλλά και η προβολή βίαιων εικόνων.

Β1. «Επίσης, ότι προβάλλουν κόσμους αταξικούς, με ήρωες που αδιαφορούν και αδρανοποιούνται απέναντι στα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα»: Σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων να εξηγήσετε τη σχέση ανάμεσα στους αταξικούς κόσμους των κόμικς και την αδιαφορία των ηρώων τους για τα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα.

Το γεγονός ότι οι ήρωες των κόμικς κινούνται σε κόσμους αταξικούς, όπου δεν υπάρχουν δηλαδή οικονομικές και κοινωνικές διαφορές μεταξύ των ατόμων, αλλά μόνο μια γενικευμένη διαφοροποίηση μεταξύ καλού και κακού, λειτουργεί ανασταλτικά για την απόδοση σε αυτούς ενδιαφερόντων σχετικών με τα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα. Οι ήρωες αυτοί δεν έρχονται αντιμέτωποι με τη φτώχεια, την κοινωνική αδικία, την ανεργία και κάθε άλλο πρόβλημα που πηγάζει από τις οικονομικές ανισότητες, γεγονός που τους καθιστά αδιάφορους και αδρανείς απέναντι στα φλέγοντα κοινωνικά ζητήματα της εποχής μας.

Β1. Πώς εξηγούνται, σύμφωνα με το κείμενο, οι δύο ακραίες τοποθετήσεις τόσο των φανατικών πολεμίων, όσο και αυτές των φανατικών υποστηρικτών των κόμικς; (60-80 λέξεις).

Η έντονη διαφοροποίηση που προκύπτει ανάμεσα στις απόψεις των υποστηρικτών των κόμικς και των πολεμίων τους, οφείλεται στο γεγονός πως κάθε πλευρά βασίζεται σε διαφορετικά κόμικς για να βγάλει τα συμπεράσματά της. Έτσι, η μεριά των επικριτών, αν και γενικεύει τις κρίσεις της για όλα τα κόμικς, στην πραγματικότητα βασίζεται σε αμερικανικές κυρίως εκδόσεις, ενώ η άλλη πλευρά βασίζει τις δικές της κρίσεις σε ευρωπαϊκά κόμικς ή σε κάποια αμερικάνικα που αποτελούν ωστόσο ξεχωριστές περιπτώσεις.

Β2.α. Με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται η συνοχή στην τέταρτη παράγραφο (Το δυτικό πολιτικό σύστημα,... κατ’ ανάγκη) του κειμένου;

εξάλλου, επίσης, επιπλέον, ακόμα

Β2.β. Ποια σχέση συνοχής σηματοδοτούν όλες οι διαρθρωτικές λέξεις;

Οι λέξεις αυτές δηλώνουν προσθήκη - συμπλήρωση∙ την παροχή δηλαδή επιπλέον πληροφοριών.

Β2.α. Πώς αναπτύσσεται η δεύτερη παράγραφος (Οι φανατικοί επικριτές των κόμικς,... βίαιες εικόνες κ.ά.) του κειμένου;

Η παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων. Ειδικότερα, με διαίρεση και παραδείγματα.

Β2.β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η διαίρεση προκύπτει από το γεγονός ότι ο συγγραφέας καταγράφει τους δύο τρόπους με τους οποίους δρουν ως επικοινωνιακό μέσο τα κόμικς (δρουν με δύο τρόπους, εκπέμπουν δύο τύπους μηνυμάτων: με λανθάνοντα τρόπο... αλλά και με φανερό τρόπο). Προκειμένου, μάλιστα, να τεκμηριώσει κάθε έναν από αυτούς τους δύο τρόπους παραθέτει σχετικά παραδείγματα (π.χ. τις σχέσεις των παιδιών... π.χ. απόψεις για τον στρατό).

Β2.α. Με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην πρώτη παράγραφο (Το δυνατό ερέθισμα... της καθημερινότητας) και στη δεύτερη παράγραφο (Οι φανατικοί επικριτές των κόμικς, ... βίαιες εικόνες κ.ά) του κειμένου;

Η συνοχή επιτυγχάνεται με τη χρήση του αντιθετικού συνδέσμου «ωστόσο».

Β2. β. Ποια σχέση συνοχής δηλώνει η διαρθρωτική λέξη;

Η λέξη ωστόσο δηλώνει αντίθεση σε σχέση με όσα έχουν προηγουμένως αναφερθεί.

Γ1. Να αντικαταστήσετε την καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, με συνώνυμες ή σημασιολογικά ισοδύναμες λέξεις, ώστε να αποδίδεται το ίδιο νόημα: εσκεμμένα, αδρανοποιούνται, προωθείται, τοποθετήσεις, πολέμιοι.

εσκεμμένα: σκόπιμα (προμελετημένα, ηθελημένα, εκούσια)

αδρανοποιούνται: ακινητοποιούνται

προωθείται: διαδίδεται

τοποθετήσεις: απόψεις

πολέμιοι: αντίπαλοι (εχθροί)

Γ1. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους: επικριτές, αντιμάχονται, καταναλωτισμό, ρατσισμός, διατυμπανίζουν (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς τον αριθμό, την πτώση, το πρόσωπο, τον χρόνο κ.λπ.).

- Οι επικριτές των πολιτικών χειρισμών της κυβέρνησης δικαιώθηκαν, μιας και κατέστη σαφές πως όλα γίνονταν χωρίς κανένα ουσιαστικό σχεδιασμό.

- Λόγω της αλαζονείας του τον αντιμάχονται όλοι.

- Οι νεότερες γενιές τείνουν να συνδέουν την ευτυχία με τον άμετρο καταναλωτισμό.

- Η μαζική προσέλευση προσφύγων στη χώρα ακολουθήθηκε από φαινόμενα ρατσισμού εναντίον των βασανισμένων αυτών ανθρώπων.

- Πάλι διατυμπανίζει τις επιτυχίες του!

Γ1. α. Οι παρακάτω λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή έχουν περισσότερες από μία σημασίες: ήρωες, λόγος. Να σχηματίσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συγκεκριμένες λέξεις με τη σημασία που έχουν αυτές στο κείμενο (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση ή/και τον αριθμό).

- Οι ήρωες του βιβλίου αυτού δεν είναι αντιπροσωπευτικοί της σύγχρονης εποχής.

- Το «μου πήρες τ’ αφτιά» είναι μια έκφραση του καθημερινού λόγου.

Γ1. β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου χρησιμοποιώντας τις με διαφορετική σημασία από αυτήν που έχουν στο κείμενο (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση ή / και τον αριθμό).

- Οι ήρωες των χθεσινών συμπλοκών παραμένουν... αφανείς και άφαντοι!

- Έλεγε πάντοτε πως ο λόγος του είναι συμβόλαιο.

Γ2. α. «Το δυνατό ερέθισμα που προκαλεί η εικόνα και η μαγεία που ασκεί ο εσκεμμένα απλοϊκός λόγος των κόμικς έχουν ως αποτέλεσμα να προσφέρουν ψυχαγωγία και απόλαυση...»:

Στην παραπάνω περίοδο λόγου να εντοπίσετε τις αναφορικές προτάσεις και να τις χαρακτηρίσετε είτε ως παραθετικές είτε ως προσδιοριστικές, ανάλογα με τις πληροφορίες που αυτές περιέχουν σε σχέση με τους προσδιοριζόμενους όρους.

Οι αναφορικές προτάσεις είναι οι ακόλουθες:

- «που προκαλεί η εικόνα» (προσδιορίζει τη λέξη ερέθισμα)

- «που ασκεί ο εσκεμμένα απλοϊκός λόγος των κόμικς» (προσδιορίζει τη λέξη μαγεία).

Πρόκειται για δύο προσδιοριστικές προτάσεις. 

Γ2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Οι αναφορικές αυτές προτάσεις είναι προσδιοριστικές, καθώς αποτελούν αναγκαίο συμπλήρωμα των προσδιοριζόμενων όρων (ερέθισμα - μαγεία) -χωρίς αυτές δεν γίνεται πλήρως κατανοητό το νόημα του κειμένου-, γι’ αυτό και δεν χωρίζονται από αυτούς με σημείο στίξης.

Γ2. α. «...προβάλλουν κόσμους αταξικούς, με ήρωες που αδιαφορούν και αδρανοποιούνται απέναντι στα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα...»:

Να εντοπίσετε τις αναφορικές προτάσεις και να τις χαρακτηρίσετε είτε ως παραθετικές είτε ως προσδιοριστικές, με βάση τις πληροφορίες που αυτές δίνουν για τον προσδιοριζόμενο όρο.

Οι αναφορικές προτάσεις είναι οι ακόλουθες: «που αδιαφορούν και (που) αδρανοποιούνται απέναντι στα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα...»

Γ2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Οι αναφορικές αυτές προτάσεις είναι προσδιοριστικές, καθώς αποτελούν αναγκαίο συμπλήρωμα του προσδιοριζόμενου όρου (ήρωες) -χωρίς αυτές δεν γίνεται πλήρως κατανοητό το νόημα του κειμένου-, γι’ αυτό και δεν χωρίζονται από αυτόν με σημείο στίξης.

Γ2.α. «...ότι αυτά (τα κόμικς) υποβιβάζουν τη γλώσσα»: Στην παραπάνω πρόταση, να εξηγήσετε την επιλογή της ενεργητικής σύνταξης από τον συγγραφέα.

Ο συγγραφέας επιλέγει την ενεργητική σύνταξη προκειμένου να δώσει έμφαση στο υποκείμενο της ενέργειας, δηλαδή στα κόμικς.

Γ2. β. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. Πού δίνεται η έμφαση με την παθητική σύνταξη;

- Η γλώσσα υποβιβάζεται από τα κόμικς.