Έκθεση Γ΄ Λυκείου: «Το μέλλον της ανεργίας»

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: «Το μέλλον της ανεργίας»

Η αχίλλειος πτέρνα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής είναι η ανεργία, με το πρόβλημα να εντείνεται ραγδαία σήμερα. Γιατί με την κυριαρχία της νεοφιλελεύθερης οικονομίας παρατηρούμε έναν τύπο ανάπτυξης που δεν δημιουργεί σε σημαντικό βαθμό νέες θέσεις εργασίας. Με το απότομο άνοιγμα των παγκόσμιων αγορών τη δεκαετία του '70 η ισορροπία κεφαλαίου και εργασίας εξαφανίζεται αφού το κεφάλαιο αποκτά μια κινητικότητα που το κράτος-έθνος δεν μπορεί πια να ελέγξει. Κάθε φορά που προσπαθεί να επιβάλει αυστηρούς ελέγχους εντός των εθνικών συνόρων, οι επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα φυγής σε χώρες όπου η εργασία είναι φτηνή και η εργατική νομοθεσία καχεκτική ή ανύπαρκτη.

Στην ευρωπαϊκή κοινότητα βέβαια οι περισσότερες κυβερνήσεις εξακολουθούν να πιστεύουν πως η σημερινή ζοφερή κατάσταση της υψηλής ανεργίας γρήγορα θα βελτιωθεί αφού το ξεπέρασμα της οικονομικής κρίσης, η επιτάχυνση της ανάπτυξης, η πιο εντατική κατάρτιση και οι νέες τεχνολογίες θα δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας. Αυτό όμως που παρατηρούμε όλο και περισσότερο είναι το φαινόμενο της jobless growth, δηλαδή μιας ανάπτυξης που δεν μειώνει σημαντικά την ανεργία. Ιδίως σε ό,τι αφορά τις οικονομίες του ευρωπαϊκού Νότου (και κυρίως της Ελλάδας) δεν είναι καθόλου σίγουρο πως η ανάπτυξη θα μειώσει σημαντικά τον αριθμό των ανέργων - κυρίως των νέων.

Με βάση τη νεοφιλελεύθερη λογική υποστηρίζεται ότι το αδιέξοδο της ανάπτυξης που δεν μειώνει σημαντικά την ανεργία μπορεί να ξεπεραστεί με τη θεσμοποίηση της «ευέλικτης εργασίας». Δηλαδή, με την κατάργηση των διαφόρων νομοθετικών ρυθμίσεων που δυσχεραίνουν την απόλυση των εργαζομένων. Κατά τη νεοφιλελεύθερη άποψη, η ευελιξία όχι μόνο αυξάνει την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων αλλά και κάνει δυνατή την πρόσληψη μερικών από αυτούς που είναι άνεργοι και είναι διατεθειμένοι να εργαστούν με χαμηλότερους μισθούς, με συμβάσεις μερικής απασχόλησης κ.τ.λ. Έτσι, με τη στρατηγική της ευελιξίας, στην ακραία μορφή της, οδηγούμαστε σε μια κατάσταση που θυμίζει τον άγριο καπιταλισμό της πρώιμης εκβιομηχάνισης, όταν η απουσία ισχυρών συνδικάτων και ο μη παρεμβατικός χαρακτήρας του «κράτους νυχτοφύλακα» οδήγησαν στην εξαθλίωση μιας μεγάλης μερίδας της εργατικής τάξης.

Μια άλλη στρατηγική για τη μείωση της ανεργίας, η οποία εφαρμόζεται σε διάφορες παραλλαγές στον σκανδιναβικό χώρο, προτείνει «ευελιξία με ασφάλεια». Αυτό οδηγεί στη συναίνεση εργαζομένων και εργοδοτών σε ένα κοινό πρόγραμμα που βασίζεται στην αποδοχή της ευελιξίας σε ό,τι αφορά τις απολύσεις των πρώτων, με αντάλλαγμα την κοινωνική προστασία όσων χάνουν τη δουλειά τους. Έτσι οι απολυόμενοι λαμβάνουν ένα μεγάλο μέρος του μισθού τους, καθώς και όλα τα ασφαλιστικά δικαιώματα που είχαν προτού απολυθούν. Οι τελευταίοι, αντί της παθητικής παροχής επιδομάτων ανεργίας, είναι υποχρεωμένοι να ενταχθούν σε εντατικά προγράμματα κατάρτισης που οδηγούν, με τη βοήθεια ειδικών κρατικών οργανισμών, στην επανένταξη στην αγορά εργασίας. Η στρατηγική της «ευελιξίας με ασφάλεια» συνήθως συνδέεται με μια πιο συνολική κρατική πολιτική που αφορά δημιουργία νέων υποδομών, στοχευμένες επενδύσεις, κίνητρα προσέγγισης ιδιωτικών κεφαλαίων σε κλάδους ή σε περιοχές με υψηλή ανεργία κ.τ.λ.

Όλα τα παραπάνω βοηθούν. Αλλά πολύ γρήγορα οι νέες ψηφιακές τεχνολογίες, αντίθετα με αυτό που συνέβη στην πρώιμη εκβιομηχάνιση, καταργούν περισσότερες θέσεις εργασίας από αυτές που δημιουργούν. Αυτή η ανισορροπία θα ενταθεί θεαματικά στα χρόνια που έρχονται. Αυτό σημαίνει πως ένα μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού θα είναι «άχρηστο» αφού ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής θα μπορεί να αναπαραχθεί χωρίς τους αποκλεισμένους από την αγορά εργασίας.

Νίκος Μουζέλης, ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας της LSE. (ελαφρώς διασκευασμένο) 

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου χωρίς δικά σας σχόλια (80 -100 λέξεις).

[Μονάδες 25]

Β1. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, γράφοντας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη.

α) Στην ευρωπαϊκή κοινότητα θεωρούν ότι το ξεπέρασμα της οικονομικής κρίσης δεν θα αμβλύνει το πρόβλημα της ανεργίας.

β) Η απουσία περιορισμών στις απολύσεις εργαζομένων ενισχύει την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων.

γ) Η στρατηγική της «ευελιξίας με ασφάλεια» προβλέπει πως ακόμη κι όταν απολύονται οι εργαζόμενοι δεν χάνουν τα ασφαλιστικά τους δικαιώματα, έστω κι αν δεν ενταχθούν σε κάποιο πρόγραμμα κατάρτισης.

δ) Η στρατηγική της «ευελιξίας με ασφάλεια» βασίζεται στην ενεργητική παρέμβαση του κράτους και στην προσπάθεια προσέλκυσης ιδιωτικών κεφαλαίων, όπου αυτό κρίνεται αναγκαίο.

ε) Η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει ευνοϊκές συνέπειες στην αύξηση της απασχόλησης.

[Μονάδες 10]  

Β2. α) Να βρείτε τον τρόπο ανάπτυξης της πρώτης παραγράφου του κειμένου και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.

[Μονάδες 4]

β) Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις;

βέβαια (2^η παράγραφος)

όμως (2^η παράγραφος)

Δηλαδή (3^η παράγραφος)

Έτσι (3^η παράγραφος)

[Μονάδες 4]

Β3. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:

εντείνεται, απότομο, καχεκτική, ζοφερή, επιτάχυνση

[Μονάδες 5]

β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:

εντατική, ευέλικτης, κατάργηση, εξαθλίωση, συναίνεση

[Μονάδες 5]

Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών και της παρένθεσης στις παρακάτω περιπτώσεις:

(και κυρίως της Ελλάδας) (2^η παράγραφος)

«ευέλικτης εργασίας» (3^η παράγραφος)

«κράτους νυχτοφύλακα» (3^η παράγραφος)

[Μονάδες 3]

β) Να εντοπίσετε τον τρόπο και τα μέσα πειθούς στην τέταρτη παράγραφο του κειμένου: «Μια άλλη στρατηγική... σε περιοχές με υψηλή ανεργία κ.τ.λ.».

[Μονάδες 4]

Γ1. Σε ομιλία 500-600 λέξεων που θα γράψετε για να εκφωνήσετε σε εκδήλωση του σχολείου σας, με θέμα το πρόβλημα της ανεργίας στη σύγχρονη εποχή, να εκθέσετε: α) τις συνέπειες που έχει το φαινόμενο αυτό στη ζωή κυρίως των νέων ανθρώπων και

β) ποιες, κατά τη γνώμη σας, θα πρέπει να είναι οι ενέργειες της Πολιτείας προκειμένου να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της ανεργίας.

[Μονάδες 40]

Απαντήσεις

Α.

Βασικό μειονέκτημα του καπιταλισμού είναι η ανεργία, αφού η ανάπτυξη δεν δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας και το κεφάλαιο είναι ελεύθερο να κατευθυνθεί σε χώρες με φτηνά εργατικά χέρια. Στην ευρωπαϊκή κοινότητα θεωρούν, βέβαια, πως ο τερματισμός της οικονομικής κρίσης θα οδηγήσει σε νέες θέσεις απασχόλησης, κάτι όμως που δεν επιβεβαιώνεται. Η εκεί ισχύουσα νεοφιλελεύθερη άποψη συνδέει την ανάπτυξη με την αύξηση του ανταγωνισμού που προκύπτει από την απελευθέρωση των απολύσεων, έστω κι αν αυτό θα οδηγήσει στην εξαθλίωση της εργατικής τάξης. Από την άλλη, στις σκανδιναβικές χώρες προτείνουν την «ευελιξία με ασφάλεια» στην αγορά εργασίας, διασφαλίζοντας, δηλαδή, βασικά δικαιώματα στους απολυμένους, με τον όρο της εντατικής κατάρτισής τους. Εντούτοις, παρά τα όποια μέτρα, είναι βέβαιο πως οι νέες τεχνολογίες θα καταστήσουν σύντομα αχρείαστο σημαντικό μέρος του εργατικού δυναμικού.

Β1.

α) Λάθος

β) Σωστό

γ) Λάθος

δ) Σωστό

ε) Λάθος

Β2. α) Η 1^η παράγραφος του κειμένου αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων. Στην αρχή αξιοποιείται η μέθοδος της αιτιολόγησης. Όπως γίνεται σαφές από τη χρήση του συνδέσμου «γιατί» (Γιατί με την κυριαρχία της νεοφιλελεύθερης οικονομίας...), ο αρθρογράφος αιτιολογεί την άποψη της θεματικής περιόδου πως η αχίλλειος πτέρνα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής είναι η ανεργία. Ενώ, στη συνέχεια χρησιμοποιείται η μέθοδος του αιτίου – αποτελέσματος. Αίτιο (Με το απότομο άνοιγμα των παγκόσμιων αγορών τη δεκαετία του '70), αποτέλεσμα (η ισορροπία κεφαλαίου και εργασίας εξαφανίζεται αφού το κεφάλαιο αποκτά μια κινητικότητα που το κράτος-έθνος δεν μπορεί πια να ελέγξει).

β)

βέβαια: Με τη χρήση του επιρρήματος «βέβαια» ο συγγραφέας διατυπώνει μια άποψη που έρχεται σε αντίθεση με τη δική του τοποθέτηση.  

όμως: Με το σύνδεσμο «όμως» δηλώνεται αντίθεση (παρά τις προσδοκίες της ευρωπαϊκής κοινότητας, η ανάπτυξη δεν φέρνει τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας).  

Δηλαδή: Ο σύνδεσμος «δηλαδή» δηλώνει επεξήγηση (τα συμφραζόμενά του διασαφούν αυτά που ειπώθηκαν προηγουμένως).  

Έτσι: Το επίρρημα «έτσι» εκφράζει εδώ αποτέλεσμα / συνέπεια.

Β3. α)

εντείνεται: επιτείνεται, ενισχύεται, αυξάνεται  

απότομο: αιφνιδιαστικό, ξαφνικό, αιφνίδιο, αναπάντεχο  

καχεκτική: αδύναμη, ασθενική, αναιμική

ζοφερή: δυσοίωνη, απελπιστική  

επιτάχυνση: εντατικοποίηση

β)

εντατική: βαθμιαία, σταδιακή, αργόσυρτη

ευέλικτης: άκαμπτης, ανελαστικής, δύσκαμπτης

κατάργηση: καθιέρωση, επικύρωση, έγκριση

εξαθλίωση: ευημερία, ευδοκίμηση, ευπραγία  

συναίνεση: άρνηση, απόρριψη

Β4. α)

(και κυρίως της Ελλάδας): Η φράση αυτή τοποθετείται σε παρένθεση διότι αποτελεί μια επεξηγηματική πληροφορία, που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους αναγνώστες του κειμένου μιας και αφορά τη δική τους χώρα.

«ευέλικτης εργασίας»: Η φράση αυτή τίθεται σε εισαγωγικά καθώς αποτελεί όρο ειδικού λεξιλογίου.

«κράτους νυχτοφύλακα»: Η φράση αυτή τίθεται σε εισαγωγικά, αφενός διότι είναι μεταφορική -σε αντίθεση με την αναφορική γλώσσα που κυριαρχεί στο κείμενο- και αφετέρου διότι εμπεριέχεται σ’ αυτή το στοιχείο της ειρωνείας.

β)

Ο τρόπος πειθούς που αξιοποιείται στην 4^η παράγραφο είναι η επίκληση στη λογική, και τα μέσα που χρησιμοποιούνται είναι η επιχειρηματολογία και τα τεκμήρια.

Ως επιχείρημα εκλαμβάνεται η παρουσίαση των όρων που οδηγούν στην επίτευξη της «ευελιξίας με ασφάλεια» στον εργασιακό χώρο (συναίνεση των εργαζομένων στην απόλυσή τους υπό τον όρο πως θα διατηρήσουν σημαντικό μέρος των δικαιωμάτων τους, αν κι οι ίδιοι με τη σειρά τους ενταχθούν σ’ ένα εντατικό πρόγραμμα κατάρτισης). Ενώ, ως τεκμήρια εκλαμβάνονται τα παραδείγματα για το πώς υλοποιείται η κρατική πολιτική.

Γ1.

Αγαπητοί συμμαθητές,

Ένα από τα πλέον επώδυνα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι στην εποχή μας είναι αυτό της ανεργίας, καθώς επηρεάζει δραστικά και υπονομεύει την ομαλή πορεία της ζωής τους. Πρόκειται, μάλιστα, για ένα πρόβλημα που πλήττει σε πολύ μεγάλο βαθμό τη χώρα μας, καθηλώνοντας σημαντική μερίδα των νέων σε μια ψυχοφθόρα κατάσταση αδράνειας, μιας και τους στερεί τη δυνατότητα αφενός να αξιοποιήσουν τις δημιουργικές τους δυνατότητες και γνώσεις, κι αφετέρου να υλοποιήσουν τα όνειρα και τις επιδιώξεις τους. 

Η απουσία θέσεων εργασίας, που να προσφέρουν στους νέους επαγγελματική ασφάλεια και ουσιαστικές προοπτικές, έχει ως άμεση συνέπεια την παρατεταμένη οικονομική τους εξάρτηση από την οικογένειά τους. Αδυνατούν, έτσι, οι νέοι να επιτύχουν την οικονομική εκείνη αυτονομία που θα τους επιτρέψει να λάβουν τον πλήρη έλεγχο της ζωής τους και να προχωρήσουν στην πραγματοποίηση σημαντικών για τον ενήλικο βίο τους στόχων. Χωρίς την ύπαρξη ενός σταθερού εισοδήματος οι νέοι δεν έχουν τη δυνατότητα να απομακρυνθούν από την οικογενειακή εστία και να δημιουργήσουν τη δική τους οικογένεια ή να επιδιώξουν την ευόδωση άλλων προσωπικών φιλοδοξιών.

Επιπροσθέτως, η ανεργία έχει ολέθριες επιπτώσεις στην ψυχολογία των νέων ανθρώπων, διότι κάθε άνεργος τείνει να εκλαμβάνει το πρόβλημα αυτό ως προσωπική του αποτυχία. Παρά το γεγονός ότι ο άνεργος αντιλαμβάνεται πως δεν υπάρχει επαρκής αριθμός θέσεων εργασίας, δεν παύει εντούτοις να πιστεύει πως στην πραγματικότητα η αδυναμία επαγγελματικής του αποκατάστασης οφείλεται σε δικές του ελλείψεις. Προκύπτει, λοιπόν, εξαιτίας αυτής ακριβώς της πεποίθησης ένας βαθύς κλονισμός της αυτοπεποίθησής του, που τον αφήνει ευάλωτο σε συναισθήματα συνεχούς άγχους και κατάθλιψης. Ο νέος αρχίζει να κατηγορεί τον εαυτό του, θλίβεται και σταδιακά χάνει τη διάθεσή του ακόμη και για τη διατήρηση μιας ενεργής κοινωνικής ζωής. Η απουσία, άλλωστε, οικονομικών πόρων επιτείνει την επιθυμία αυτή για απομόνωση, μιας και ο νέος δεν μπορεί να συμμετάσχει σε δραστηριότητες που απαιτούν χρηματική δαπάνη.

Πρόκειται, άρα, για ένα πρόβλημα με ιδιαίτερα επιζήμιες επιπτώσεις στους νέους ανθρώπους, και γι’ αυτό η αντιμετώπισή του κρίνεται απολύτως αναγκαία, έστω κι αν, εύλογα, δεν είναι εφικτή η πλήρης εκμηδένισή του. Σε κάθε περίπτωση, ένα πρώτο βήμα θα μπορούσε να είναι η ορθότερη συσχέτιση του εκπαιδευτικού συστήματος με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Μέσω του έγκαιρου και αποτελεσματικού επαγγελματικού προσανατολισμού θα μπορούσε να αποφευχθεί ο συνωστισμός των νέων σε σχολές και επαγγελματικές επιλογές που έχουν ήδη πληθώρα αποφοίτων και εργαζομένων. Με τη σωστή καθοδήγηση οι νέοι θα μπορούσαν να επιλέξουν την κατάρτισή τους σε εκείνες τις επαγγελματικές δεξιότητες που έχουν ήδη ή αναμένεται να αποκτήσουν αυξημένη ζήτηση στην αγορά εργασίας.

Συνάμα, ως μακροπρόθεσμη σκέψη θα πρέπει να τεθεί η ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας της χώρας μας, ο εκσυγχρονισμός των δομών της ελληνικής παραγωγής και φυσικά η ενίσχυση των επενδύσεων σε νέους ή ήδη υπάρχοντες οικονομικούς κλάδους, προκειμένου να υπάρξει αύξηση των θέσεων εργασίας. Τομείς με σημαντική απόδοση, όπως είναι ο τουρισμός και η ναυτιλία, καθώς και τομείς στους οποίους υπάρχουν βασικές ελλείψεις, όπως είναι η βιομηχανική παραγωγή, απαιτούν περαιτέρω στήριξη στην πρώτη περίπτωση και συστηματική προετοιμασία για την άρση των όποιων ανασχετικών παραγόντων στη δεύτερη, με στόχο τη βελτίωσή τους ή την μελλοντική σταθεροποίησή τους.

Η Πολιτεία οφείλει, δίχως άλλο, να μεριμνήσει τόσο για τους νέους ανθρώπους που είναι τώρα άνεργοι, όσο και για το πώς θα διασφαλίσει σταθερά καλύτερες προοπτικές στην εγχώρια αγορά εργασίας, προκειμένου να καθησυχάσει τις ανησυχίες όσων είναι ακόμη στην εφηβική ηλικία. Χρειάζεται, επομένως, ένα πρόγραμμα ταχύτατης αντίδρασης για την εκ νέου κατάρτιση των ήδη ανέργων, ώστε να τους δοθεί η ευκαιρία να διεκδικήσουν μια διαφορετική εργασιακή αποκατάσταση χάρη στις καινούριες τους δεξιότητες και γνώσεις. Κι επιπλέον, ένας αποτελεσματικότερος και πιο έγκαιρος σχεδιασμός για το μέλλον, ώστε να διασφαλιστεί η ύπαρξη θετικότερης προοπτικής και να ανακοπεί η φυγή των νέων, που έχει ατυχώς λάβει ήδη εκπληκτικές διαστάσεις.

Η ανεργία είναι, λοιπόν, ένα εντεινόμενο και πολλαπλά επώδυνο πρόβλημα που θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με τη μεγαλύτερη δυνατή αποτελεσματικότητα, ούτως ώστε από τη μία να απαλυνθούν οι επιπτώσεις του στους νέους που ταλανίζονται από αυτό, κι από την άλλη να δοθεί στις ακόμη νεότερες γενιές ένα μήνυμα ασφάλειας και ελπίδας. Είναι, άλλωστε, σαφές πως αν δεν υπάρξει μια συστηματική προσπάθεια από τη μεριά της Πολιτείας για τον δραστικό περιορισμό της ανεργίας, οι νέοι είτε θα οδηγηθούν στην εξαθλίωση είτε θα αναζητήσουν σωτηρία στη φυγή.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.