ΕΠΑΛ Γ΄ Νέα Ελληνικά: Θουκυδίδης Ιστορία Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 82 (ερωτήσεις σχολικού)

ΕΠΑΛ Γ΄ Νέα Ελληνικά: Θουκυδίδης Ιστορία Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 82

Με τέτοιες ωμότητες προχώρησε ο εμφύλιος πόλεμος και φάνηκε ακόμα πιο άγριος, καθώς ήταν ο πρώτος στην Ελλάδα· αργότερα βέβαια όλος ο ελληνικός κόσμος, μπορεί να πει κανείς, αναστατώθηκε, καθώς εχθρότητες υπήρχαν σε κάθε τόπο ανάμεσα στους αρχηγούς των δημοκρατικών, που προσκαλούσαν για υποστήριξη τους Αθηναίους, και τους ολιγαρχικούς, που απευθύνονταν στους Λακεδαιμονίους. Και όσο ήταν ειρήνη, εκτός που δεν είχαν αφορμές, δεν ήταν κι έτοιμοι να ζητήσουν την επέμβασή τους, τώρα όμως που άρχισαν να πολεμούν μεταξύ τους και κάθε μια παράταξη είχε την υποστήριξη των συμμάχων της, κοίταζε πώς να κάνει κακό στους αντιπάλους και με το χτύπημα αυτό να τους προσεταιριστεί· έτσι χωρίς πια προσχήματα παρέχονταν οι ενισχύσεις σ’ όσους ήθελαν να προκαλέσουν πολιτικές αναταραχές.

Κι από τον εμφύλιο σπαραγμό έπεσαν στις πόλεις πολλές και δεινές συμφορές που, όσο η φύση του ανθρώπου μένει η ίδια, έτσι συμβαίνουν και θα συμβαίνουν πάντα, άλλοτε πιο άγρια κι άλλοτε πιο ήπια, με διαφοροποιήσεις ως προς τις μορφές τους, ανάλογα δηλαδή με το πώς εκδηλώνονται κάθε φορά οι μεταβολές των συνθηκών. Γιατί τον καιρό της ειρήνης και σε καλές εποχές και οι πόλεις και τα άτομα σκέφτονται ορθότερα, αφού δεν παρασύρονται σε ακούσιες βιαιότητες· ενώ ο πόλεμος περιορίζοντας σιγά σιγά τις καθημερινές ανέσεις γίνεται δάσκαλος της βίας και τον ψυχικό κόσμο των πολλών τον διαμορφώνει σύμφωνα με τις συνθήκες που τότε επικρατούν. Απλωνόταν λοιπόν ο εμφύλιος στις πόλεις και όσες για οποιαδήποτε αιτία είχαν αργήσει να μπουν σε τέτοιες αναταραχές, μαθαίνοντας το τι είχε συμβεί αλλού, πήγαιναν ακόμα μακρύτερα σε συλλήψεις νέων σχεδίων, σε επιθετικά τεχνάσματα όσο και ασυνήθιστες εκδικήσεις.

Επίσης την καθιερωμένη σημασία των λέξεων για τις ανθρώπινες πράξεις την άλλαξαν κατά πώς τους βόλευε. Έτσι το παράτολμο θάρρος το ονόμασαν παλικαριά από αγάπη στο σύντροφο, την προνοητική αναβλητικότητα εύσχημη δειλία, τη σωφροσύνη πρόσχημα ανανδρίας και τη συνετή αντιμετώπιση κάθε πράγματος νωθρότητα για το καθετί· την παράφορη ορμή την κατάλεξαν στις αντρικές ιδιότητες και το να κάνει κανείς σχέδια εναντίον του εχθρού παίρνοντας τα μέτρα του το θεωρούσαν εύλογη πρόφαση για να τα εγκαταλείψει. Κι αυτόν που έδειχνε φανερά την αγανάκτησή του τον είχαν για άνθρωπο της παντοτινής τους εμπιστοσύνης, ενώ αυτόν που τον παρατηρούσε για τη συμπεριφορά του, τον έβλεπαν ύποπτα. Κι αν κάποιος μηχανορραφούσε και τα κατάφερνε, τον χαρακτήριζαν έξυπνο, κι ακόμα πιο φοβερό στην εξυπνάδα, όποιον μπορούσε να υποπτευθεί τις επιβουλές των αντιπάλων· αντίθετα αν κανείς κοίταζε από πριν πώς να μη χρειαστεί να κάνει τίποτε απ’ αυτά, τον θεωρούσαν διασπαστή της πολιτικής του παράταξης, καταπτοημένο από τους αντιπάλους.

Γενικά επαινούσαν και όποιον πρώτος έκανε το κακό προλαβαίνοντας αυτούς που σκόπευαν να κάνουν τέτοιες πράξεις και όποιον παρακινούσε στο κακό αυτούς που δεν τόχαν καθόλου στο νου τους. Κι ακόμα, η συγγένεια είχε καταντήσει δεσμός πιο ξένος από τον παραταξιακό, επειδή μέσα στην κομματική παράταξη ήταν κανείς πιο πρόθυμος να ριχτεί αδίστακτα στον κίνδυνο· γιατί τέτοιου είδους πολιτικοί συνασπισμοί δεν επιζητούσαν να ωφεληθούν σεβόμενοι τους κείμενους νόμους, αλλά ν’ αποκτήσουν περισσότερα οφέλη παραβιάζοντάς τους. Και στερέωναν τους δεσμούς πίστης μεταξύ τους όχι τόσο με το θείο νόμο όσο με τη συμμετοχή τους στην παράνομη δράση.

Τις ορθές προτάσεις των αντιπάλων για συνδιαλλαγή τις δέχονταν, για να προφυλαχτούν από τις αντιδράσεις τους, σε περίπτωση που είχαν οι αντίπαλοι την υπεροχή, και όχι από γενναιοφροσύνη. Και προτιμούσε κανείς να πάρει εκδίκηση για το κακό που του έκαναν, παρά να κοιτάξει από πριν να μη γίνει ο ίδιος θύμα. Κι αν καμιά φορά δίνονταν όρκοι συμφιλίωσης, για λίγο μόνο ίσχυαν, επειδή και τα δύο μέρη τους έδιναν μπροστά στο αδιέξοδο, μια και δεν είχαν πού αλλού να στηριχτούν· στην πρώτη όμως ευκαιρία, όποιος από τους αντιπάλους κατάφερνε πριν απ’ τον άλλο να βρει το θάρρος του, αν τον έβλεπε αφύλακτο, τον εκδικιόταν με μεγαλύτερη ικανοποίηση για την ευπιστία του στους όρκους, παρά αν έπαιρνε την εκδίκησή του ίσια κι αντρίκια και συνάμα υπολόγιζε την ασφάλειά του και το γεγονός ότι νικώντας με δόλο έγραφε στο ενεργητικό του ένα κατόρθωμα εξυπνάδας.

Οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν να τους αποκαλούν επιτήδειους όταν είναι φαύλοι, παρά αφελείς όταν είναι τίμιοι: για το δεύτερο αισθάνονται ντροπή, ενώ για το πρώτο καμαρώνουν. Αιτία για όλα αυτά είναι η επιθυμία της εξουσίας που προέρχεται από την πλεονεξία και τη φιλοδοξία· κι απ’ αυτά τα δύο πάλι απορρέει ο ζήλος των ανθρώπων όταν έχουν μπει σε εμφύλιο πόλεμο. Γιατί όσοι στις πόλεις γίνονταν αρχηγοί των δύο αντίπαλων παρατάξεων, χρησιμοποιώντας ωραία συνθήματα, προβάλλοντας την πολιτική ισότητα του λαού οι μεν και τη σύνεση της αριστοκρατίας οι άλλοι, παρόλο που με τα λόγια υπηρετούσαν τα κοινά, τα θεωρούσαν ως βραβείο που τους ανήκε. Κι επειδή ο αγώνας τους ήταν με κάθε τρόπο να υπερισχύσει ο ένας του άλλου, αποτόλμησαν πράξεις φοβερές κι εκτέλεσαν την εκδίκησή τους με ακόμα σκληρότερο τρόπο· και δεν την έδειχναν μέσα στα όρια του δίκαιου και του συμφέροντος της πόλης, αλλά την καθόριζαν σύμφωνα μ’ αυτό που πίστευαν ότι κάθε φορά ικανοποιούσε την παράταξή τους· κι ήταν έτοιμοι είτε με άδικες καταδικαστικές αποφάσεις είτε με βίαιη κατάληψη της εξουσίας να χορτάσουν τη φιλοδοξία της στιγμής. Το αποτέλεσμα ήταν καμία από τις δύο μερίδες να μην κάνει χρήση των άγραφων νόμων της ευσέβειας, αλλ’ αντίθετα όσους τύχαινε να κάνουν κάτι το μισητό, τους επαινούσαν με εύσχημες δικαιολογίες. Όσο για τους πολίτες που βρίσκονταν στο μέσο των δύο παρατάξεων έπεφταν θύματα και των δύο, είτε γιατί δεν αγωνίζονταν με το μέρος τους, είτε από φθόνο, στη σκέψη ότι εκείνοι μπορούσαν να επιζήσουν.

Μετάφραση: Εμμ. Τσαγκαράκης, Εμμ. Φραγκίσκος

*Θουκυδίδης (460-400 π.Χ.). Κορυφαίος ιστορικός της Αρχαίας Ελλάδας. Έγραψε την ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου. Εργάστηκε με επιστημονικό τρόπο και επηρέασε τους μεταγενέστερους ιστορικούς.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Ανάγνωση – Κατανόηση του κειμένου

1. Ποιες μεταβολές στον ψυχισμό των ανθρώπων επιφέρει ο πόλεμος, κατά την άποψη του ιστορικού;

Ο πόλεμος γίνεται για τους ανθρώπους δάσκαλος της βίας και τους εξωθεί σε ακρότητες, διότι με τις στερήσεις που προκαλεί τους αναγκάζει να βρίσκονται σ’ ένα διαρκή αγώνα για την επιβίωσή τους. Σε αντίθεση με την ηρεμία και την ευημερία που επικρατούν σε καιρό ειρήνης, ο πόλεμος δημιουργεί ένα ασφυκτικό κλίμα ανασφάλειας, φόβου και καχυποψίας. Οι πολίτες παύουν να σκέφτονται ψύχραιμα και αποβάλλουν κάθε αίσθημα ανθρωπιάς, εφόσον θεωρούν πως η σκληρότητα αποτελεί το μόνο τρόπο για να διασφαλίσουν τη ζωή τους. Αντί, άλλωστε, να λειτουργούν ως αυτόνομες οντότητες τρέπονται σ’ έναν αδυσώπητο όχλο που οδηγείται σε σπασμωδικές αντιδράσεις και πράξεις.

2. Ποιες είναι οι αιτίες που αλλοιώνουν το ήθος των πολιτών στη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου;

Πίσω από τη δραστική αλλαγή του ήθους των πολιτών κατά τη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου βρίσκεται, σύμφωνα με τον ιστορικό, η διαρκής επιθυμία της εξουσίας που προέρχεται από την έμφυτη πλεονεξία και τη φιλοδοξία. Αποτελούν, μάλιστα, οι δύο αυτές τάσεις έναν καταστροφικό συνδυασμό, εφόσον ενισχύουν το ζήλο και το φανατισμό των ανθρώπων που εμπλέκονται στον εμφύλιο πόλεμο. Ο καθένας θεωρεί τον πόλεμο αυτό ως άριστη ευκαιρία για να πραγματοποιήσει τις επιδιώξεις του και επιδίδεται σε ακρότητες προκειμένου να ξεπεράσει τους αντιπάλους του σε επινοητικότητα και σκληρότητα. Με μόνη σκέψη το πώς θα χορτάσουν τη φιλοδοξία τους αδιαφορούν για τους άγραφους νόμους της ευσέβειας και επιδίδονται σε κάθε πιθανή βιαιότητα, εφόσον θεωρούν την κατάληψη της εξουσίας ως τον απολύτως πρωταρχικό τους στόχο. Επαινούν, έτσι, όποιον βλέπουν να παρασύρεται από το εμφύλιο μίσος και αντιμετωπίζουν με εχθρότητα όχι μόνο εκείνους που ανήκουν στην αντίπαλη παράταξη, αλλά και όποιον παραμένει στο μέσο, απρόθυμος να λάβει μέρος σ’ έναν τέτοιο πόλεμο. Τα άτομα, μάλιστα, που δεν θέλησαν να πάρουν το μέρος καμίας παράταξης αντιμετωπίστηκαν με σκληρότητα κι από τις δύο πλευρές, τόσο γιατί τους εξέλαβαν κι οι δυο ως εχθρό τους, όσο και γιατί τους φθονούσαν, αφού θεώρησαν πως υπήρχε το ενδεχόμενο να επιζήσουν αυτού του πολέμου.

Προσέγγιση της γλώσσας του κειμένου

1.α. Να χρησιμοποιήσεις τις ακόλουθες λέξεις σε προτάσεις (μια πρόταση για κάθε λέξη): προσεταιρίζομαι, διαφοροποίηση, ακούσιος, μηχανορραφία, καταπτοημένος.

- Με μια σειρά ευνοϊκών μέτρων η κυβέρνηση προσπάθησε να προσεταιριστεί εκείνες τις κοινωνικές ομάδες που είχαν δυσαρεστηθεί από τις πρόσφατες δράσεις της.

- Η διαφοροποίηση του υπουργού από την κυβερνητική πολιτική οδήγησε στην απομάκρυνσή του.

- Περνούσε τυχαία και έγινε ακούσιος θεατής των γεγονότων.

- Στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας οι διεκδικητές του θρόνου επιδίδονταν συχνά σε μηχανορραφίες προκειμένου να ανατρέψουν τον αυτοκράτορα και να του πάρουν τη θέση. 

- Είναι πλέον καταπτοημένος από τις συνεχείς αποτυχίες και δεν έχει το κουράγιο να συνεχίσει την προσπάθειά του.

1.β. Να αντιστοιχίσεις τις συνώνυμες λέξεις:

επιδέξιος                                συνδιαλλαγή

δικαιολογημένος                  επιτήδειος

συνηθισμένος                        εύσχημος

συμβιβασμός                         επιβουλή

ύπουλη σκέψη ή ενέργεια   καθιερωμένος

επιδέξιος = επιτήδειος

δικαιολογημένος = εύσχημος

συνηθισμένος = καθιερωμένος

συμβιβασμός = συνδιαλλαγή

ύπουλη σκέψη ή ενέργεια = επιβουλή

2. Να εντοπίσεις τις αλλαγές που έφερε ο πόλεμος στην καθιερωμένη σημασία των λέξεων και να προσέξεις ποια στοιχεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς φαίνεται να διαφοροποιούνται.

Στο πλαίσιο του πολέμου πολλές λέξεις απέκτησαν ένα τελείως διαφορετικό νόημα, ενώ συγκεκριμένες συμπεριφορές, που άλλοτε θα επικρίνονταν, άρχισαν να θεωρούνται αρετές. Το παράτολμο θάρρος, για παράδειγμα, που οδηγούσε τους ανθρώπους σε παρακινδυνευμένες πράξεις και απερισκεψίες, χαρακτηριζόταν πλέον ως παλικαριά που πήγαζε από την αγάπη για τον σύντροφο. Η προνοητική αναβλητικότητα των ατόμων που δεν ήθελαν να δρουν χωρίς ουσιαστική μελέτη των δεδομένων, άρχισε να χαρακτηρίζεται ως εύσχημη δειλία, αφού σταδιακά η περίσκεψη κι η μετριοπάθεια έχασαν κάθε αξία. Έτσι, κάθε άτομο που αντιμετώπιζε τις καταστάσεις με σωφροσύνη και σύνεση, αντί να επαινείται, χαρακτηριζόταν ως άνανδρο και νωθρό.

Στη θέση, άλλωστε, των προηγούμενων αρετών αναδείχτηκαν άλλες, αφού το νέο ήθος των ανθρώπων όφειλε να χαρακτηρίζεται από ακρότητα και φανατισμό. Η παράφορη ορμή που δεν άφηνε περιθώρια για περισυλλογή, αποτελούσε πλέον αναγκαία αντρική ιδιότητα. Αντιθέτως, όποιος σχεδίαζε το οτιδήποτε λαμβάνοντας μέτρα και προφυλάξεις, ώστε να έχει το θεμιτό αποτέλεσμα, έδινε την εντύπωση ανθρώπου που αναζητά μια εύλογη πρόφαση για να εγκαταλείψει την προσπάθειά του. Συνάμα, αυτός που έδειχνε με έντονο τρόπο την αγανάκτησή του, θεωρούταν άτομο στο οποίο μπορούσαν να του έχουν παντοτινή εμπιστοσύνη, ενώ, όποιος τολμούσε να τον επικρίνει ή να του κάνει παρατήρηση για το ακραίο της συμπεριφοράς του, έμοιαζε ύποπτος.

Επιπροσθέτως, η αλλαγή στο ήθος των ανθρώπων γινόταν αντιληπτή από το γεγονός ότι πλέον θεωρούσαν έξυπνο όποιον πετύχαινε τους στόχους του με μηχανορραφίες και δόλια μέσα. Θεωρούσαν, μάλιστα, ακόμη πιο έξυπνο εκείνον που ήταν σε θέση να υποπτευθεί εγκαίρως τις επιβουλές των αντιπάλων του. Από την άλλη, ωστόσο, όποιον δεν έμπαινε στη διαδικασία να μηχανορραφεί και να αντιμετωπίζει με άκρα καχυποψία τα άτομα της άλλης πλευράς, τον θεωρούσαν διασπαστή της παράταξής του, κι αντί να εκτιμούν την αγαθότητα και τη μετριοπάθειά του, τον χαρακτήριζαν καταπτοημένο από τους αντιπάλους.

Ερμηνεία – Παραγωγή λόγου

Ο πόλεμος υποβαθμίζει την ποιότητα της ζωής των απλών ανθρώπων. Σε ένα κείμενο 300 λέξεων να αναφέρεις τρόπους με τους οποίους ένας νέος μπορεί να αντιδράσει. Το κείμενό σου να έχει τη μορφή ανακοίνωσης μιας ειρηνιστικής – ανθρωπιστικής οργάνωσης και να απευθύνεται στους σημερινούς νέους.

Ο πόλεμος -όποια μορφή κι αν λαμβάνει- επιφέρει καταστροφικές και οδυνηρές συνέπειες στις εμπλεκόμενες παρατάξεις. Οι ανθρώπινες απώλειες, η οικονομική δυσπραγία κι η αδυναμία τροφοδοσίας, δημιουργούν μια κατάσταση χάους που φέρνει στην επιφάνεια τις χειρότερες πτυχές του ανθρώπινου χαρακτήρα. Είναι, άρα, περισσότερο από δεδομένη η ανάγκη αποφυγής των πολεμικών συγκρούσεων, ζητούμενο που μπορεί να επιτευχθεί πρωτίστως με την ενεργή συμμετοχή των νέων ανθρώπων.

Σε ό,τι αφορά κατ’ αρχάς τις χώρες που έχουν μεταξύ τους ιστορικές διαφορές, ένα ουσιώδες βήμα για να αποτραπεί μια ενδεχόμενη αναθέρμανση της έντασης είναι η διαμόρφωση ποικίλων μορφών συνεργασίας. Με πρωτεργάτες τους νέους αμφότερων των εθνών μπορούν να υπάρξουν πρωτοβουλίες για στενότερη επαφή σε πολιτιστικό και εκπαιδευτικό επίπεδο, ώστε να καταστεί εφικτή η πληρέστερη γνωριμία μεταξύ των δύο λαών και να ενισχυθεί, έτσι, στους πολίτες το κλίμα της αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Συνάμα, οι νέοι έχουν τη δυνατότητα να προωθήσουν τη συνεργασία στον οικονομικό τομέα με τη δημιουργία διεθνικών εταιριών, που θα αναδεικνύουν την έννοια της κοινά επωφελούς συνύπαρξης.

Επιπροσθέτως, οι νέοι οφείλουν να εκμεταλλευτούν τη δύναμη που έχουν ως ψηφοφόροι και ως διαμορφωτές της κοινής γνώμης, διατρανώνοντας την αντίθεσή τους σε οποιαδήποτε φιλοπόλεμη ρητορική. Θα πρέπει, δηλαδή, με συμμετοχή φιλειρηνικές διοργανώσεις και διαμαρτυρίες να καθιστούν σαφή την πρόθεσή τους να μην στηρίξουν τις πολιτικές παρατάξεις που είναι υπέρ μιας μελλοντικής πολεμικής αναμέτρησης. Μια πρωτοβουλία, βέβαια, που για να οδηγήσει σε ουσιαστικά αποτελέσματα, θα πρέπει να πραγματοποιείται ταυτόχρονα σε αρκετά γειτονικά κράτη, ώστε να διαφαίνεται η κοινή βούληση όλων των νέων σε κάθε ευρύτερη περιοχή να αντιταχθούν στους όποιους πολεμικούς σχεδιασμούς των κρατούντων.

Απευθυνόμαστε, λοιπόν, σε κάθε νέο άνθρωπο και του ζητάμε το απολύτως αναγκαίο: να σταθεί πλάι μας στον αγώνα κατά των πολεμικών συγκρούσεων. Είναι στο χέρι μας να καθορίσουμε τη μελλοντική πορεία αυτού του τόπου κι είναι δική μας ευθύνη να δράσουμε εγκαίρως, ώστε κανείς από μας να μη χρειαστεί να θυσιαστεί στο βωμό της απληστίας και των ανούσιων αναμετρήσεων που υποκινούνται από εκείνους που έχουν ως μόνη απασχόληση το εμπόριο του θανάτου, κατασκευάζοντας και πουλώντας όπλα.

Μη δεχτείς να γίνεις το επόμενο θύμα ενός ακόμη αδιέξοδου και περιττού πολέμου. Ένωσε τη φωνή σου με τη δική μας, για ν’ ακουστεί παντού το μήνυμα ειρήνης που έχει ανάγκη αυτός ο κόσμος. Ας διεκδικήσουμε ένα μέλλον απαλλαγμένο από πολεμικές αναμετρήσεις κι ας επενδύσουμε σε μια ειρηνική συνύπαρξη βασισμένη στο σεβασμό και τη συνεργασία!