Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Ενδεικτικό Κριτήριο Αξιολόγησης [Ο μεγάλος χωρισμός]

Kalina Mondzholovska

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Ενδεικτικό Κριτήριο Αξιολόγησης 

Κείμενο I: Ο μεγάλος χωρισμός

Στο παρελθόν, υπήρχαν πολλά πράγματα που μπορούσαν να τα κάνουν μόνο οι άνθρωποι. Σήμερα όμως τα ρομπότ και οι υπολογιστές κοντεύουν να φτάσουν τους ανθρώπους – και σύντομα μπορεί να τους ξεπεράσουν στις περισσότερες εργασίες. Είναι αλήθεια ότι οι υπολογιστές λειτουργούν πολύ διαφορετικά από τους ανθρώπους και φαίνεται απίθανο να εξανθρωπιστούν σύντομα. Πιο συγκεκριμένα, δεν φαίνεται ότι οι υπολογιστές πρόκειται να αποκτήσουν συνείδηση και να αρχίσουν να βιώνουν συναισθήματα και αισθήσεις. Τον τελευταίο μισό αιώνα έγινε τεράστια πρόοδος στη νοημοσύνη των υπολογιστών, αλλά καμία στη συνείδησή τους. Στο βαθμό που μπορούμε να γνωρίζουμε, οι υπολογιστές του 2016 δεν έχουν περισσότερη συνείδηση από τα πρωτότυπα της δεκαετίας του 1950. Ωστόσο, βρισκόμαστε στο χείλος μιας συνταρακτικής επανάστασης. Οι άνθρωποι κινδυνεύουν να χάσουν την οικονομική τους αξία επειδή η νοημοσύνη διαχωρίζεται από τη συνείδηση.

Μέχρι σήμερα, η υψηλή νοημοσύνη πήγαινε πάντα χέρι-χέρι με την ανεπτυγμένη συνείδηση. Μόνο τα ενσυνείδητα όντα μπορούσαν να εκτελέσουν εργασίες που απαιτούν μεγάλη νοημοσύνη, όπως να παίζουν σκάκι, να οδηγούν αυτοκίνητα, να κάνουν διάγνωση ασθενειών ή να εντοπίζουν τρομοκράτες. Ωστόσο, τώρα αναπτύσσουμε νέα είδη μη συνειδητής νοημοσύνης, τα οποία μπορούν να εκτελούν τέτοιες εργασίες πολύ καλύτερα από τους ανθρώπους. Γιατί όλες αυτές οι εργασίες βασίζονται στην αναγνώριση προτύπων, και οι μη συνειδητοί αλγόριθμοι μπορεί σύντομα να ξεπεράσουν τους ανθρώπους σε αυτό το πεδίο.
Οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας υποθέτουν γενικά ότι, για να φτάσουν και να ξεπεράσουν οι υπολογιστές την ανθρώπινη νοημοσύνη, θα πρέπει να αναπτύξουν συνείδηση. Αλλά η πραγματική επιστήμη τα λέει αλλιώς. Μπορεί να υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί δρόμοι που οδηγούν στην υπερευφυία και μόνο κάποιοι από αυτούς περνούν από τα στενά της συνείδησης. Για εκατομμύρια χρόνια, η οργανική εξέλιξη ταξίδευε αργά στο δρόμο της συνείδησης. Η εξέλιξη μη οργανικών υπολογιστών μπορεί να παρακάμψει εντελώς αυτό το στενό πέρασμα, χαρτογραφώντας μια διαφορετική και πολύ συντομότερη διαδρομή για την υπερευφυία.

Αυτό γεννάει ένα καινοφανές ερώτημα: ποιο από τα δύο είναι πραγματικά σημαντικό, η συνείδηση ή η νοημοσύνη. Για όσο καιρό πήγαιναν χέρι-χέρι, η συζήτηση για τη σχετική τους αξία ήταν απλώς μία διασκεδαστική ασχολία για τους φιλοσόφους. Αλλά στον 21ο αιώνα μετατρέπεται σε επείγον πολιτικό και οικονομικό ζήτημα. Και είναι καλό να συνειδητοποιήσουμε ότι, τουλάχιστον για τους στρατούς και τις εταιρίες, η απάντηση είναι ξεκάθαρη: η νοημοσύνη είναι υποχρεωτική, αλλά η συνείδηση προαιρετική.

Οι στρατοί και οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς νοημοσύνη, αλλά δεν χρειάζονται τη συνείδηση και τις υποκειμενικές εμπειρίες. Οι συνειδητές εμπειρίες ενός ταξιτζή με σάρκα και οστά είναι απείρως πλουσιότερες από αυτές ενός αυτόνομου αυτοκινήτου, το οποίο δεν αισθάνεται τίποτα. Ο ταξιτζής μπορεί να ακούει μουσική ενώ οδηγεί στους πολυσύχναστους δρόμους της Σεούλ. Ο νους του μπορεί να γεμίζει με δέος καθώς κοιτάζει τον έναστρο ουρανό και συλλογίζεται τα μυστήρια του σύμπαντος. Τα μάτια του μπορεί να γεμίζουν δάκρυα όταν βλέπει την κορούλα του να κάνει τα πρώτα της βήματα. Αλλά το σύστημα δεν τα χρειάζεται όλα αυτά από τον ταξιτζή. Το μόνο που χρειάζεται πραγματικά από αυτόν είναι να πηγαίνει τους επιβάτες από το σημεία Α στο σημείο Β με τη μεγαλύτερη δυνατή ταχύτητα, ασφάλεια και οικονομία. Και το αυτόνομο αυτοκίνητο θα μπορεί σύντομα να τα κάνει όλα αυτά πολύ καλύτερα από έναν άνθρωπο, παρ’ ό,τι δεν μπορεί να ακούσει μουσική ή να νιώσει δέος για τη μαγεία της ύπαρξης. […]

Ορισμένοι οικονομολόγοι προβλέπουν ότι αργά ή γρήγορα οι μη αναβαθμισμένοι άνθρωποι θα είναι εντελώς άχρηστοι. Ρομπότ και τρισδιάστατοι εκτυπωτές αντικαθιστούν ήδη τους εργάτες σε χειρωνακτικές εργασίες όπως η παραγωγή ρούχων – και οι υψηλής νοημοσύνης αλγόριθμοι θα κάνουν το ίδιο στις δουλειές γραφείου.

Yuval Noah Harari, Homo Deus, μτφ. Μιχάλης Λαλιώτης, Αλεξάνδρεια, 2015

Κείμενο II: «Τα ρομπότ θα συμβιώνουν με τους ανθρώπους»

Ο καθηγητής κ. Τραχανιάς μίλησε για το μέλλον της ρομποτικής:

- Θα χαρακτηρίζατε την εξέλιξη της ρομποτικής στις μέρες μας ραγδαία;

«Ναι, η εξέλιξη είναι ραγδαία, αλλά το σημαντικό που πρέπει κανείς να τονίσει είναι πως δεν αφορά μόνο τη ρομποτική αλλά και πολλούς άλλους τεχνολογικούς τομείς, οι οποίοι επηρεάζουν αυτή και επηρεάζονται από αυτή.

Για παράδειγμα υπάρχει ραγδαία εξέλιξη στην τεχνολογία των αισθητήρων. Εφόσον όλα τα ρομποτικά συστήματα έχουν ανάγκη από αισθητήρες για να προχωρήσουν, είναι ευκόλως κατανοητό πως η εξέλιξη αυτή βοηθάει πάρα πολύ τη ρομποτική. Το ίδιο ισχύει και για τους επεξεργαστές. Τα ρομπότ για να κάνουν τη δουλειά τους, πρέπει να επεξεργάζονται γρήγορα την πληροφορία, οπότε κι αυτό βοηθάει πάρα πολύ στην ρομποτική. Η εξέλιξη της είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με όλους τους τομείς της τεχνολογίας και παρουσιάζουν ταυτόχρονη ραγδαία εξέλιξη».

- Ποια είναι τα πιο πρόσφατα επιτεύγματα της ρομποτικής;

«Υπάρχουν σημαντικά επιτεύγματα σε πολλές διαφορετικές πτυχές της ρομποτικής.

Για παράδειγμα ως επίτευγμα θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς την πολύ μεγάλη σμίκρυνση στα ρομποτικά συστήματα. […]

Άλλα επιτεύγματα στον τομέα των ρομποτικών συστημάτων είναι τα ρομποτικά συστήματα που αλληλεπιδρούν με τον άνθρωπο, συνεργάζονται μαζί του. Υπάρχουν για παράδειγμα ρομποτικά συστήματα τα οποία μπορούν να χειριστούν κάποιο μηχάνημα από κοινού με κάποιον άνθρωπο.

- Πού θα μπορούσαν αυτά να χρησιμοποιηθούν;

«Ένας απώτερος στόχος της ρομποτικής είναι τα συμβιωτικά ρομποτικά συστήματα. Ρομπότ ικανά να συμβιώνουν σε ανθρώπινες κοινωνίες. Συνεπώς θα πρέπει να είναι ικανό το ρομπότ να ακολουθήσει τον άνθρωπο είτε σε έναν περίπατο στο βουνό είτε σε ένα χωράφι, σε οποιοδήποτε κακοτράχαλο έδαφος. Πρέπει λοιπόν να είναι σε θέση να τρέξει, να βαδίσει όπως οι άνθρωποι. Τέτοια συστήματα δεν έχουν τεθεί σε εφαρμογή, και δεν αναμένεται να γίνει κάτι τέτοιο αύριο μεθαύριο. Το να τεθούν όμως είναι αποκλειστικά θέμα χρόνου».

- Πόσο απέχουν από την πραγματικότητα τα ρομπότ που αναφέρατε προηγουμένως τα οποία θα είναι ικανά να συμβιώνουν με ανθρώπους και να αναπτύσσουν σχέσεις; Σε ποιο στάδιο δηλαδή θα λέγαμε πως βρίσκεται σήμερα η τεχνητή νοημοσύνη;

«Η τεχνητή νοημοσύνη εμπλέκεται σίγουρα σε αυτού του είδους τα ρομποτικά συστήματα που αναφέρθηκαν. Για να καταφέρουν τα ρομπότ να αλληλεπιδρούν με όρους ανθρώπινους και όχι τεχνητούς, δηλαδή όπως εμείς επικοινωνούμε με τους άλλους, προφανώς απαιτείται ένα είδος τεχνητής νοημοσύνης. Δεν γίνεται διαφορετικά. Σε αντίθετη περίπτωση μιλάμε για συγκεκριμένου τύπου εντολές, πράγμα το οποίο δεν αποτελεί ιδιαίτερη εξέλιξη. Σκοπός των επιστημόνων είναι να φτάσουν τα ρομπότ στο σημείο να επικοινωνούν με τους ανθρώπους, όπως εμείς με τους συνανθρώπους μας. Αυτό συνεπάγεται πως το ρομποτικό σύστημα πρέπει το ίδιο να μπορεί να κατανοήσει τι λέμε, τι του δείχνουμε, τι το προστάζουμε να κάνει, άρα μιλάμε για τεχνητή νοημοσύνη. Αυτό θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι το σημείο που η ρομποτική έχει μείνει πίσω σε σχέση με άλλους τομείς. Υπάρχουν εξελίξεις αλλά είναι πολύ πιο αργές».

- Συνεπώς είναι πιθανό τα ρομπότ στο μέλλον να αντικαταστήσουν τον άνθρωπο;

«Ο όρος “αντικαταστήσει”, τουλάχιστον για σήμερα, νομίζω πως δεν είναι απλώς τραβηγμένος, ανήκει στη σφαίρα της φαντασίας. […]

Για να καταλάβετε όμως πόσο απέχουμε, αν κάποιος ήταν σε θέση να ποσοτικοποιήσει την ομοιότητα της σημερινής ρομποτικής νοημοσύνης με την ανθρώπινη, πράγμα αδύνατον κατά βάση, το ποσοστό της αντίληψης των ρομποτικών συστημάτων είναι 2% ή 3% κοντά στην ανθρώπινη, κι ίσως αυτό είναι ένα μεγάλο νούμερο. Ακόμα απέχουμε πάρα πολύ και οι ρυθμοί με τους οποίους σημειώνεται η πρόοδος στο συγκεκριμένο τομέα είναι πολύ χαμηλοί».

Μέρος της Συνέντευξης στη Νίκη Παπάζογλου του Πάνου Τραχανιά, καθηγητή του Πανεπιστημίου της Κρήτης και Επικεφαλής του Εργαστηρίου Υπολογιστικής Όρασης και Ρομποτικής του ΙΤΕ. (2014)  

Κείμενο III: Πρόσθεσις

Αν ευτυχής ή δυστυχής είμαι δεν εξετάζω.

Πλην ένα πράγμα με χαράν στον νου μου πάντα βάζω —

που στην μεγάλη πρόσθεσι (την πρόσθεσί των που μισώ)

που έχει τόσους αριθμούς, δεν είμ’ εγώ εκεί

απ’ τες πολλές μονάδες μια. Μες στ’ ολικό ποσό

δεν αριθμήθηκα. Κι αυτή η χαρά μ’ αρκεί.

Κ. Π. Καβάφης, Κρυμμένα Ποιήματα, Εκδόσεις Ίκαρος

ΘΕΜΑ Α

Να αποδώσετε με συνοπτικό τρόπο (70-90 λέξεις) τις απόψεις του συγγραφέα (Κείμενο I) σχετικά με το δίπολο εννοιών: νοημοσύνη-συνείδηση.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β

1^ο Ερώτημα

1.α. Με ποιον τρόπο οργανώνει ο συγγραφέας του Κειμένου I το επιχείρημα της 2^ης παραγράφου;

Μονάδες 5

1.β. Ποια απάντηση δίνει ο συγγραφέας (Κείμενο I) στο ερώτημα που θέτει στην 4^η παράγραφο; Με ποιους τρόπους (γλωσσικές επιλογές, εκφραστικά μέσα κ.ά.) επιχειρεί να τονίσει τη σημασία αυτής της απάντησης στο πλαίσιο της 5^ης παραγράφου;

Μονάδες 10

2^ο Ερώτημα

Πώς υπηρετεί την οργάνωση του Κειμένου I η καταληκτική διαπίστωση της 1^ης παραγράφου και τι αντίκτυπο έχει η διαπίστωση αυτή στον αναγνώστη;

Μονάδες 10

3^ο Ερώτημα

Να συγκρίνετε τα Κείμενα I και II ως προς τις απόψεις που εκφράζουν σχετικά με τη νοημοσύνη και τις πιθανές δυνατότητες των ρομπότ/υπολογιστών.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Γ

Ποιο είναι το θέμα του ποιήματος (Κείμενο III); Ποια είναι η δική σας άποψη σχετικά με αυτό; (150-200 λέξεις)

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ

Σε ένα άρθρο, το οποίο θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας, να παρουσιάσετε τις εξελίξεις σχετικά με τις δυνατότητες των ρομπότ/υπολογιστών (Κείμενο I) που ενδέχεται να επηρεάσουν τις εργασιακές προοπτικές των ανθρώπων. Ακολούθως να διατυπώσετε τη δική σας άποψη για το ποιες οφείλουν να είναι οι άμεσες ενέργειες κρατών και πολιτών, ώστε να ελαχιστοποιηθούν στο μέλλον οι όποιες αρνητικές επιπτώσεις των εξελίξεων αυτών. (350 λέξεις)

Μονάδες 30

Ενδεικτικές Απαντήσεις Κριτηρίου

ΘΕΜΑ Α

Μολονότι μέχρι σήμερα η συνείδηση θεωρούταν αναγκαίος όρος για την απόκτηση υψηλής νοημοσύνης, διασφαλίζοντας την υπεροχή των ανθρώπων σε απαιτητικούς εργασιακούς τομείς, τα δεδομένα έχουν πλέον αλλάξει. Η ανάπτυξη μη συνειδητής νοημοσύνης υποδεικνύει πως η επίτευξη της «υπερευφυίας» δεν συνδέεται κατ’ ανάγκη με τη συνείδηση. Είναι προφανές, άλλωστε, πως για την εκτέλεση αρκετών εργασιών αναγνώρισης προτύπων, είναι απαραίτητη μόνο η νοημοσύνη. Ως εκ τούτου, τα ρομπότ κι οι υπολογιστές, παρά το γεγονός ότι δεν έχουν συνειδητές εμπειρίες, μπορούν να ξεπεράσουν σε επαγγελματική ικανότητα τους ανθρώπους και, άρα, να τους αντικαταστήσουν.     

[Λέξεις: 90]

ΘΕΜΑ Β

1^ο Ερώτημα

1.α. Ο συγγραφέας αρχικά καταγράφει τα δεδομένα που ίσχυαν «μέχρι σήμερα», τη στενή διασύνδεση, δηλαδή, της υψηλής νοημοσύνης με την ανεπτυγμένη συνείδηση, τεκμηριώνοντας τη σχετική αναφορά με παραδείγματα εργασιών που μπορούσαν να εκτελέσουν μόνο οι άνθρωποι, όπως το να παίζουν σκάκι, να οδηγούν αυτοκίνητα, να κάνουν διάγνωση ασθενειών ή να εντοπίζουν τρομοκράτες.

Ακολούθως παρουσιάζει την ανατροπή των δεδομένων που έχει προκύψει λόγω της ανάπτυξης νέων ειδών μη συνειδητής νοημοσύνης, και οδηγείται στο συμπέρασμα πως οι «μη συνειδητοί αλγόριθμοι» ενδέχεται να ξεπεράσουν σε αποτελεσματικότητα τους ανθρώπους.

Το συμπέρασμά του αυτό το αιτιολογεί με τη διαπίστωση πως τέτοιου είδους εργασίες βασίζονται στην αναγνώριση προτύπων, στην οποία οι μη συνειδητοί αλγόριθμοι υπερέχουν. 

1.β. Στο ερώτημα ποιο είναι επί της ουσίας σημαντικό, η συνείδηση ή η νοημοσύνη, ο συγγραφέας απαντά πως από την οπτική των στρατών και των εταιριών τα πράγματα είναι ξεκάθαρα: «η νοημοσύνη είναι υποχρεωτική, αλλά η συνείδηση προαιρετική».

Στη συνέχεια, προκειμένου να καταστήσει σαφή τη σημασία του γεγονότος ότι πλέον η συνείδηση -το προνόμιο των ανθρώπων- δεν αποτελεί αναγκαίο στοιχείο για την εκτέλεση συγκεκριμένων εργασιών, προχωρά στη σύγκριση ενός ταξιτζή μ’ ένα αυτόνομο αυτοκίνητο. Με απώτερο στόχο να τονίσει πως η συντριπτική υπεροχή του ταξιτζή σε επίπεδο συνείδησης είναι εντελώς αδιάφορη, αφού το αυτόνομο αυτοκίνητο υπερέχει σε όσα έχουν πραγματική σημασία για το σύστημα (ταχύτητα, ασφάλεια, οικονομία) επιστρατεύει τη χρήση συγκινησιακής γλώσσας και αξιοποιεί στοιχεία περιγραφής και αφήγησης.

Ειδικότερα, με τη χρήση μεταφορών (ο νους του γεμίζει με δέος, μαγεία της ύπαρξης), περιγραφής (τα μάτια του γεμίζουν δάκρυα) και αφήγησης (βλέπει την κορούλα του να κάνει τα πρώτα της βήματα / ακούει μουσική ενώ οδηγεί στους πολυσύχναστους δρόμους της Σεούλ / καθώς κοιτάζει τον έναστρο ουρανό και συλλογίζεται τα μυστήρια του σύμπαντος), επιχειρεί να αναδείξει τα ιδιαίτερα εκείνα στοιχεία που συνιστούν την ανθρώπινη φύση και καθιστούν τον άνθρωπο ένα ασύγκριτα υπερέχον δημιούργημα, μόνο και μόνο για να δηλώσει μέσω μιας αντίθεσης πως όλα αυτά είναι τελικά ασήμαντα: «Αλλά το σύστημα δεν τα χρειάζεται όλα αυτά από τον ταξιτζή».

Η τελική υπεροχή του αυτόνομου αυτοκινήτου καταγράφεται μ’ ένα επιχείρημα, στο πλαίσιο του οποίου η κυριολεκτική χρήση της γλώσσας διαπλέκεται με τη μεταφορική μέσω μιας εναντίωσης: «Και το αυτόνομο αυτοκίνητο θα μπορεί σύντομα να τα κάνει όλα αυτά πολύ καλύτερα από έναν άνθρωπο, παρ’ ό,τι δεν μπορεί να ακούσει μουσική ή να νιώσει δέος για τη μαγεία της ύπαρξης.»

2^ο Ερώτημα

Η καταληκτική διαπίστωση της 1^ης παραγράφου: «Οι άνθρωποι κινδυνεύουν να χάσουν την οικονομική τους αξία επειδή η νοημοσύνη διαχωρίζεται από τη συνείδηση», προκαλεί εύλογη ανησυχία στον αναγνώστη, εφόσον αναφέρεται σε μια εξέλιξη ιδιαιτέρως αρνητική για τις επαγγελματικές προοπτικές των ανθρώπων. Κινητοποιεί κατ’ αυτό τον τρόπο το ενδιαφέρον τους, καθώς, εύλογα, επιθυμούν να κατανοήσουν πώς αιτιολογείται ο κίνδυνος αυτός.

Σε ό,τι αφορά τη συνολική οργάνωση του κειμένου η διαπίστωση αυτή αποτελεί την κύρια αποδεικτέα θέση και, άρα, το βασικό θέμα του κειμένου. Κατά συνέπεια οι παράγραφοι που ακολουθούν έχουν ως κύρια λειτουργία την τεκμηρίωση της διαπίστωσης αυτής. Γεγονός που διασφαλίζει την εσωτερική συνοχή του κειμένου, αφού κάθε επόμενο τεκμήριο και επιχείρημα συνδέεται με αυτόν τον ισχυρισμό του γράφοντος.

3^ο Ερώτημα

Οι θέσεις που διατυπώνουν οι δύο συγγραφείς σχετικά με τη νοημοσύνη των ρομπότ/υπολογιστών και κατ’ επέκταση των πιθανών δυνατοτήτων τους είναι αντίθετες μεταξύ τους, κυρίως διότι εξετάζουν το ίδιο ζήτημα από διαφορετική οπτική. Έτσι, ενώ ο Πάνος Τραχανιάς συγκρίνοντας τη νοημοσύνη των ρομπότ με αυτή των ανθρώπων -στο βαθμό, όπως τονίζει, που μια τέτοια σύγκριση μπορεί να γίνει- επισημαίνει πως το ποσοστό αντίληψης των ρομπότ προσεγγίζει μόλις στο 2% ή 3% την ανθρώπινη αντίληψη, ο Yuval Noah Harari προδικάζει πως σύντομα, χάρη στο διαχωρισμό της νοημοσύνης από τη συνείδηση, τα ρομπότ θα ξεπεράσουν σε αποτελεσματικότητα τους ανθρώπους, οδηγούμενα στην υπερευφυία.

Αν κι οι δύο συγγραφείς συμφωνούν πως ο εξανθρωπισμός των ρομπότ είναι, αν όχι ανέφικτος, τουλάχιστον κάτι που θα αργήσει πάρα πολύ να συμβεί, εξετάζουν κατόπιν υπό διαφορετικό πρίσμα τη νοημοσύνη και τις δυνατότητές τους. Ειδικότερα, ο Yuval Noah Harari επισημαίνει πως σε ό,τι αφορά τις εργασίες εκείνες που βασίζονται στην αναγνώριση προτύπων, όπως είναι η οδήγηση ή η διάγνωση ασθενειών, οι μη συνειδητοί αλγόριθμοι θα είναι σύντομα σε θέση να ξεπεράσουν τους ανθρώπους. Άλλωστε, το ζητούμενο πλέον είναι η ανάπτυξη της μη συνειδητής νοημοσύνης, μιας κι υπάρχουν πολλοί τομείς στους οποίους η ικανότητα της συνείδησης κρίνεται περιττή. Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, ο Πάνος Τραχανιάς δίνει μεγαλύτερη σημασία στη δυνατότητά τους να επικοινωνούν αυτοτελώς με τους ανθρώπους, εξετάζει δηλαδή το κατά πόσο είναι σε θέση τα ρομπότ να «κατανοούν» τα όσα τους λένε οι άνθρωποι και να αντιδρούν κατά τρόπο αυτόνομο σε τέτοιου είδους ερεθίσματα, τονίζοντας πως ως προς αυτό το ζητούμενο τα ρομπότ βρίσκονται ακόμη σε πολύ μικρό επίπεδο εξέλιξης. Από τη δική του οπτική η ικανότητα των ρομπότ να εκτελούν συγκεκριμένες κάθε φορά εντολές δεν συνιστά κάποια αξιοσημείωτη εξέλιξη.

ΘΕΜΑ Γ

Το θέμα του κειμένου συνδέεται με τη συνειδητή προσπάθεια και ανάγκη ορισμένων ανθρώπων να διατηρήσουν ακέραια την αυτονομία της προσωπικότητάς τους, ώστε να μην προστεθούν κι εκείνοι στην απρόσωπη «μάζα» που τείνει να εξομοιώνεται και να υιοθετεί κοινά χαρακτηριστικά και αντιλήψεις. Η αλληγορική αυτή πρόσθεση των ανθρώπων, που τόσο μισεί το ποιητικό υποκείμενο, δεν είναι παρά η γεμάτη φόβο για το διαφορετικό και το καινοφανές προσπάθεια των περισσότερων κοινωνιών να οδηγούν τους πολίτες σε μια προκαθορισμένη και όσο γίνεται εξομοιωμένη θέαση των πραγμάτων. Το τίμημα, ωστόσο, της αυτόνομης πορείας και της με κάθε κόστος κατίσχυσης της προσωπικής επιλογής δεν είναι μικρό ή αμελητέο. Το ποιητικό υποκείμενο, πάντως, δεν εξετάζει το κατά πόσο είναι ευτυχής ή δυστυχής, αλλά το σθένος που επέδειξε κατά τη διάρκεια της ζωής του, ώστε να αποφύγει το να καταμετρηθεί κι εκείνος στη μεγάλη πρόσθεση, όπως εμφατικά την παρουσιάζει με τις εκφράζεις που δηλώνουν πλήθος («τόσους αριθμούς», «πολλές μονάδες»). Το ποιητικό υποκείμενο πιθανά δεν κατόρθωσε να γνωρίσει την ευτυχία εκείνη που προσφέρει στο άτομο η επίγνωση της αποδοχής από τους άλλους. Κατόρθωσε, όμως, να διατηρήσει την ανεξαρτησία του κι αυτό, όπως διαφαίνεται από τη σχετική επανάληψη, του παρέχει βαθιά ικανοποίηση («με χαράν», «αυτή η χαρά μ’ αρκεί»).

Κατά τη γνώμη μου η απόφαση ενός ατόμου να μην υποκύπτει στις πιέσεις της κοινωνικής νόρμας προκειμένου να ευχαριστήσει τους άλλους, συνιστά μια καίρια πράξη αυτοσεβασμού. Είναι, θεωρώ, σημαντικό να αντιστέκεται κανείς στο δέλεαρ της κοινωνικής αποδοχής, ώστε να αποφεύγει το σημαντικό κόστος του να ζει ανειλικρινώς και με συνεχείς συμβιβασμούς εις βάρος των προσωπικών του απόψεων και  αντιλήψεων.  

ΘΕΜΑ Δ

Εργασιακός στίβος… ολοένα και λιγότερο «ανθρώπινος»!

    Οι διαρκώς εξελισσόμενες δυνατότητες των ρομπότ και η επέκταση του αυτοματισμού στην παραγωγική διαδικασία προσφέρουν σημαντικές ευκαιρίες οικονομικής ανάπτυξης στις χώρες εκείνες που σπεύδουν να αξιοποιήσουν τα νέα τεχνολογικά επιτεύγματα. Συνάμα, όμως, αποτελούν δυσοίωνο προάγγελο για μια ενδεχόμενη αύξηση της ανεργίας, αν οι εργαζόμενοι δεν προσαρμοστούν γρήγορα στα νέα δεδομένα.

    Με την επιστήμη να στρέφει πλέον την προσοχή της στην τελειοποίηση των ρομποτικών συστημάτων σε τομείς που βασίζονται κυρίως στην αναγνώριση προτύπων, όπως είναι για παράδειγμα η οδήγηση ή ακόμη κι η διάγνωση ασθενειών, πολλά επαγγέλματα ενδέχεται να περάσουν σύντομα στη «δικαιοδοσία» των ρομπότ. Δοθέντος, άλλωστε, ότι αρκετές εργασίες μπορούν να εκτελεστούν ασφαλέστερα και ταχύτερα από ρομποτικά συστήματα, έστω κι αν αυτά δεν διαθέτουν ανθρώπινη συνείδηση, είναι πια θέμα χρόνου να αρχίσει η συστηματική τους εκμετάλλευση, ώστε να διασφαλιστεί τόσο η οικονομικότερη, όσο κι η πιο αποτελεσματική διεκπεραίωση ανάλογων εργασιών. Φαίνεται, μάλιστα, πως ακόμη κι επαγγέλματα που άλλοτε έμοιαζαν ασφαλή από την «επέλαση» των ρομπότ, ενδέχεται να βρεθούν στη διάθεση των νέων αλγόριθμων υψηλής νοημοσύνης.

    Η πραγματικότητα αυτή οφείλει να κινητοποιήσει τόσο τους κρατικούς φορείς, όσο και τους ίδιους τους πολίτες, προκειμένου να αποφευχθεί μια σημαντική κλιμάκωση της ανεργίας στο άμεσο μέλλον. Χρειάζεται αφενός έγκυρη ενημέρωση των νέων σχετικά με τα επαγγέλματα υψηλής μελλοντικής ζήτησης, όπως και για εκείνα που είναι πιο επισφαλή, ώστε μέσω των επιλογών τους να διασφαλίζουν μια -όσο γίνεται- ασφαλέστερη επαγγελματική αποκατάσταση, κι αφετέρου διαρκής επικαιροποίηση των προγραμμάτων σπουδών στα σχολεία, στα πανεπιστήμια και στα κέντρα επαγγελματικής κατάρτισης, προκειμένου οι νέοι να αποκτούν εγκαίρως τις πλέον σύγχρονες γνώσεις στους τομείς υψηλής ζήτησης. Είναι προφανές, άλλωστε, πως οι νέες αυτές τεχνολογίες θα δημιουργήσουν καινούριους τομείς απασχόλησης που θα σχετίζονται με τον έλεγχο, τη διαμόρφωση και τη συντήρησή τους.

    Επιπροσθέτως, η πολιτεία οφείλει να μεριμνά για την έγκαιρη ενημέρωση των πολιτών καθώς και για τη διασφάλιση των κατάλληλων συνθηκών κατάρτισης, προκειμένου οι εργαζόμενοι να μην αιφνιδιάζονται από τις αλλαγές στον επαγγελματικό τους τομέα. Επικουρικά ως προς αυτό θα λειτουργήσει κι η καλλιέργεια της προσαρμοστικότητας των νέων, ώστε να είναι ικανοί να επανασχεδιάζουν το μέλλον τους και  να προσαρμόζονται γρήγορα στις κάθε είδους αλλαγές.

    Οι αλλαγές, βέβαια, που θα προκύψουν από την επέκταση της αξιοποίησης των ρομποτικών συστημάτων, θα προσφέρουν μακροπρόθεσμα υψηλότερης ποιότητας υπηρεσίες στους πολίτες, βελτιώνοντας κατά πολύ την καθημερινότητά τους. Χρειάζεται, ωστόσο, η κατάλληλη προσοχή, ώστε να αποσοβηθεί το ενδεχόμενο μιας εργασιακής κρίσης μέχρι να επιτευχθεί εκ νέου η σχετική ισορροπία στους τομείς απασχόλησης.

[Λέξεις: 403]