Ιστορία Προσανατολισμού: Τα αίτια που οδήγησαν στο στρατιωτικό Κίνημα στο Γουδί [Πηγές]

Michelle Calkins

Ιστορία Προσανατολισμού: Τα αίτια που οδήγησαν στο στρατιωτικό Κίνημα στο Γουδί [Πηγές]
 
[Επαναληπτικές Πανελλαδικές 2017]
 
Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται παρακάτω, να αναφερθείτε:
α. στα οικονομικοκοινωνικά, πολιτικά και θεσμικά αίτια που οδήγησαν στο στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί, και στο πώς αυτά εκφράστηκαν μέσα από τα αιτήματα του Στρατιωτικού Συνδέσμου. (μονάδες 22)
β. στον ρόλο του Στρατιωτικού Συνδέσμου στην προώθηση του νομοθετικού έργου της Βουλής μέχρι τη διάλυση αυτού. (μονάδες 3)
Μονάδες 25
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Α
Τα άρθρα στον Τύπο αυτής της περιόδου είναι πολύ διαφωτιστικά. Ένα κύριο άρθρο του Γαβριηλίδη, γραμμένο πριν από το κίνημα, λέει: [...] «Η Ειρηνική Επανάστασις πρόκειται λοιπόν να εκτοπίση την κρατούσαν διεφθαρμένην ολιγαρχίαν, διά την οποίαν δεν υπάρχουν συμφέροντα αγροτικά, ούτε συμφέροντα εμπορικά, ούτε συμφέροντα βιομηχανικά, ούτε συμφέροντα κτηματικά, ούτε συμφέροντα εξυγιάνσεως και ρωμαλεώσεως1 της φυλής, ούτε συμφέροντα εθνικά, ούτε ανάγκαι στρατού και στόλου
πραγματικού....».
* Βλάσης Γαβριηλίδης, Εκδότης της Εφημερίδας Ακρόπολις
1. ενίσχυσης, ισχυροποίησης
 
Γιώργος Δερτιλής, Κοινωνικός μετασχηματισμός και στρατιωτική επέμβαση , 1880-1909, Αθήνα, Εξάντας,1977, σ.180.
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Β
Η δυσαρέσκεια των αξιωματικών εναντίον του διαδόχου Κωνσταντίνου, που σωβούσε από το 1897, αναζωπυρώθηκε το 1908-09 από μια ποικιλία παραγόντων για τους οποίους δεν ήταν βέβαια πάντοτε υπεύθυνος ο θρόνος.
Τα πλήγματα, που δέχθηκε η εθνική οικονομία το 1908 από την αδυναμία διαθέσεως των γεωργικών προϊόντων και από μια κακή συγκομιδή [...] Η άκαιρη επιβολή νέων φόρων από την κυβέρνηση εξάλλου έκανε ακόμη πιο δύσκολη τη θέση των τάξεων [...]. Η οικονομική δυσπραγία έθιξε όλους τους μισθωτούς και συνεπώς τους αξιωματικούς, που επίσης βασίζονταν συνήθως σε οικογενειακούς πόρους για να συμπληρώσουν το εισόδημά τους. Έτσι στους εθνικούς λόγους για τη δυσαρέσκεια των αξιωματικών προστέθηκαν ακόμα και επαγγελματικοί και οικονομικοί.
 
Θάνος Βερέμης, «Το Στρατιωτικό κίνημα του 1909 », Ιστορία του Ελληνικού Έθνους , τ.ΙΔ ́, Νεώτερος Ελληνισμός από το 1881 ως το 1913, Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1977, σ. 259.
*Τα κείμενα αποδόθηκαν στο μονοτονικό, διατηρήθηκε όμως η ορθογραφία τους.
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Γ
ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ
 
«Προς την Α.Μ. τον Βασιλέα, την Κυβέρνησιν και τον Ελληνικόν Λαόν,
Η πατρίς μας ευρίσκεται υπό δυσχερεστάτας περιστάσεις, το δε επίσημον κράτος υβρισθέν και ταπεινωθέν, αδυνατεί να κινηθή προς άμυναν των δικαίων του... Ο Σύνδεσμος των αξιωματικών του Εθνικού Στρατού της Ξηράς και του Ναυτικού... προβαίνει εις την υποβολήν ιεράς παρακλήσεως προς τον Βασιλέα... και προς την Κυβέρνησίν του, όπως ολοψύχως επιδοθώσιν εις την άμεσον και ταχείαν ανόρθωσιν των κακώς εν γένει εχόντων, ιδία δε των του Στρατού και του Ναυτικού... πρέπει, χάριν αυτού του συμφέροντος της Δυναστείας, όπως ο τε Διάδοχος και οι Βασιλόπαιδες, απόσχωσι της ενεργού και διοικητικής εν τω στρατώ και τω ναυτικώ υπηρεσίας [...] Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος ποθεί όπως η Θρησκεία μας υψωθή εις τον εμπρέποντα ιερόν προορισμόν της, όπως η Διοίκησις της Χώρας καταστή χρηστή και έντιμος, όπως η Δικαιοσύνη απονέμηται ταχέως μετ’ αμεροληψίας και ισότητος προς άπαντας εν γένει τους πολίτας αδιακρίτως τάξεως, όπως η Εκπαίδευσις του Λαού καταστή λυσιτελής2 δια τον πρακτικόν βίον και τας στρατιωτικάς ανάγκας της Χώρας, όπως η ζωή, η τιμή και η περιουσία των πολιτών εξασφαλισθώσιν, και τέλος όπως τα οικονομικά ανορθωθώσι...».
1 γίνει
2 ωφέλιμη, χρήσιμη
 
Γιάννης Κορδάτος: Ιστορία της νεώτερης Ελλάδας, τ. Ε', σ. 114-117, στο σχολικό βιβλίο Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Γ ́ Γενικού Λυκείου, Θεωρητικής Κατεύθυνσης, ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ», 2014, σ. 88.
 
Ενδεικτική απάντηση
α. Κατά την περίοδο της διακυβέρνησης της χώρας από τον Χαρίλαο Τρικούπη, το όραμα για ένα σύγχρονο κράτος, το οποίο θα ήταν οικονομικά ανεπτυγμένο και ισχυρό στη διεθνή σκηνή, δεν πραγματοποιήθηκε.
Παρά τη φορολογική επιβάρυνση των πολιτών, το κράτος οδηγήθηκε σε πτώχευση. Αστοί και διανοούμενοι απογοητεύονταν όλο και περισσότερο από τη γενικότερη κατάσταση και την αναποτελεσματικότητα του κράτους, το οποίο χαρακτηριζόταν από μια βραδυκίνητη γραφειοκρατία. Δεν έβλεπαν την επιθυμητή οικονομική ανάπτυξη, ενώ διαπίστωναν ότι μεγάλωνε η απόσταση από τα ευρωπαϊκά κράτη. Ανάλογη δυσαρέσκεια επικρατούσε και σε μεγάλο μέρος των μικροκαλλιεργητών. Οι αξιωματικοί του στρατού ήταν επίσης δυσαρεστημένοι, καθώς εκτιμούσαν ότι λόγω οικονομικής αδυναμίας ο στρατός θα ήταν αναποτελεσματικός σε περίπτωση πολέμου. Όλα αυτά οδήγησαν σε κρίση της εμπιστοσύνης προς τα κόμματα συλλήβδην, οι άνθρωποι πίστευαν ότι οι θεσμοί και τα κόμματα δεν ήταν ικανά να υλοποιήσουν τις επιθυμίες τους. Στο διάστημα από την πτώχευση του 1893 έως τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 τα δύο μεγάλα κόμματα προσπάθησαν να υλοποιήσουν το πολιτικό τους πρόγραμμα, χωρίς όμως επιτυχία, γεγονός που δημιούργησε την εντύπωση ενός γενικού αδιεξόδου. Ούτε το δηλιγιαννικό κόμμα μπόρεσε, ελλείψει χρημάτων, να τηρήσει την υπόσχεσή του για λιγότερους φόρους, ούτε το τρικουπικό να συνεχίσει το εκσυγχρονιστικό του πρόγραμμα.
Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, που τελείωσε με ολοκληρωτική ήττα της Ελλάδας, επέτεινε το πολιτικό αδιέξοδο. Στην ήττα αυτή, μάλιστα, όπως προκύπτει από την Προκήρυξη του Στρατιωτικού Συνδέσμου (Κείμενο Γ), εντοπίζεται ένα από τα αρχικά αίτια του Κινήματος στο Γουδί. Οι αξιωματικοί του στρατού ξηράς και του ναυτικού θεωρούσαν πως το κράτος γνώρισε τότε μια σημαντική ταπείνωση, η οποία του αφαίρεσε τη δυνατότητα να υπερασπίζεται αποτελεσματικά τα δικαιώματά του. Η δυσπιστία προς τα κόμματα κορυφώθηκε και έδωσε στον Γεώργιο την ευκαιρία να επιβληθεί στο Κοινοβούλιο και να ασκεί προσωπική πολιτική. Όσες μεταρρυθμίσεις έγιναν μέχρι το 1909, κατά κύριο λόγο από κυβερνήσεις του τρικουπικού κόμματος υπό την ηγεσία του Γεωργίου Θεοτόκη, ήταν διοικητικού χαρακτήρα (π.χ. αποκέντρωση). Το κλίμα δυσπιστίας απέναντι στα κόμματα αποτυπώνεται στις εφημερίδες εκείνης της εποχής και ιδιαίτερα λίγο προτού ξεσπάσει το κίνημα στο Γουδί, όπως αυτό επισημαίνεται στο Κείμενο A. Ειδικότερα, ο Εκδότης της Εφημερίδας Ακρόπολις Βλάσης Γαβριηλίδης, καλώντας τους πολίτες σε μια Ειρηνική Επανάσταση, ζητά την απομάκρυνση της κυρίαρχης ολιγαρχίας, η οποία δεν αναγνωρίζει και δεν υπηρετεί καμία από τις πραγματικές ανάγκες του ελληνικού έθνους, αδιαφορώντας για τον αγροτικό κόσμο, για τους εμπόρους, για τις βιομηχανίες, για τους κτηματίες, για την ισχυροποίηση του έθνους, αλλά και για τη συγκρότηση αξιόμαχου στρατού και ναυτικού.
Το μοναδικό νέο πολιτικό στοιχείο έως το 1909 ήταν η εμφάνιση της κοινοβουλευτικής ομάδας των Ιαπώνων, πολιτικού μορφώματος υπό τον Δημήτριο Γούναρη, που ιδρύθηκε το 1906. Επίκεντρο της κριτικής του ήταν η αδυναμία του πολιτικού συστήματος να προσαρμοστεί στις εξελίξεις της κοινωνίας. Η ομάδα δεν μπόρεσε να επιβιώσει και διαλύθηκε το 1908. Εν τω μεταξύ οι συντεχνίες και οι εργατικές ενώσεις έκαναν διαδηλώσεις ζητώντας φορολογικές ελαφρύνσεις και περιορισμό της γραφειοκρατίας. Όπως διευκρινίζει ο Θάνος Βερέμης (Κείμενο Β), το 1908 η εθνική οικονομία δοκιμάστηκε σημαντικά λόγω της κακής σοδειάς εκείνης της χρονιάς, καθώς και από την αδυναμία να διοχετευθούν στην αγορά τα γεωργικά προϊόντα. Η επιλογή, μάλιστα, της κυβέρνησης να επιβάλει εκείνη ακριβώς την περίοδο νέους φόρους επιδείνωσε την οικονομική κατάσταση όλων των κοινωνικών τάξεων. Σημαντικότερο αντίκτυπο, βέβαια, είχε η επιβάρυνση που προκλήθηκε στους αξιωματικούς του στρατού, οι οποίοι βίωσαν έντονα την οικονομική στενότητα, καθώς ακόμη και σε καλύτερες οικονομικές περιόδους στηρίζονταν σε οικογενειακούς πόρους για να καλύψουν το χαμηλό τους εισόδημα. Έτσι, η δυσαρέσκεια που ένιωθαν οι αξιωματικοί απέναντι στον διάδοχο Κωνσταντίνο λόγω της ήττας που υπέστη ο στρατός το 1897 εντάθηκε τώρα και για οικονομικούς λόγους, έστω κι αν εκείνος δεν είχε ευθύνη για την οικονομική κατάσταση της χώρας.  
Υπ’ αυτές τις συνθήκες, πάντως, το 1909 συντελείται μια τομή στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας γενικότερα, και των πολιτικών κομμάτων ειδικότερα. Στις 15 Αυγούστου 1909 εκδηλώθηκε κίνημα στο Γουδί, το οποίο έγινε από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο, μια μυστική ένωση στρατιωτικών, με αιτήματα που αφορούσαν μεταρρυθμίσεις στο στρατό, τη διοίκηση, τη δικαιοσύνη, την εκπαίδευση και τη δημοσιονομική πολιτική. Τα αιτήματα του Συνδέσμου παρουσιάζονται αναλυτικότερα στη σχετική Προκήρυξη που δημοσιεύτηκε την ημέρα του Κινήματος (Κείμενο Γ). Πιο συγκεκριμένα, ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος ζητούσε από τον Βασιλιά και την Κυβέρνηση να λάβουν μέτρα για την άμεση ανόρθωση του Στρατού και του Ναυτικού, θέτοντας, μάλιστα, ως βασικό όρο την απομάκρυνση του Διαδόχου Κωνσταντίνου, όπως και των άλλων γόνων της βασιλικής οικογένειας, από τη διοίκηση του στρατού και του ναυτικού. Ζητούσε, επίσης, τη λήψη μέτρων προκειμένου η διοίκηση της χώρας να καταστεί έντιμη και ενάρετη, η δικαιοσύνη να απονέμεται πιο γρήγορα και κατά τρόπο ισότιμο και αμερόληπτο απέναντι σε όλους τους πολίτες ανεξάρτητα από την κοινωνική τους τάξη και η εκπαίδευση των νέων να είναι χρήσιμη και ωφέλιμη τόσο για τις ανάγκες της καθημερινής τους ζωής όσο και για τις στρατιωτικές ανάγκες της χώρας. Ζητούσε, επιπροσθέτως, τη μέριμνα για την οικονομική ενίσχυση της χώρας, τη λήψη μέτρων προκειμένου να διασφαλίζεται η ζωή, η αξιοπρέπεια, καθώς και η περιουσία των πολιτών, αλλά και για την αποκατάσταση της Θρησκείας προκειμένου να υπηρετεί ορθά τον «ιερόν προορισμό» της.
Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος δεν εγκαθίδρυσε δικτατορία, αλλά προώθησε τα αιτήματά του μέσω της Βουλής. Με αφορμή το κίνημα, έγινε στις 14 Σεπτεμβρίου μεγάλη διαδήλωση των επαγγελματικών σωματείων της πρωτεύουσας. Οι διαδηλωτές υποστήριξαν το διάβημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου και υπέβαλαν ψήφισμα στο παλάτι με το οποίο ζητούσαν την επίλυση σειράς οικονομικών αιτημάτων.
 
β. Υπό την πίεση του Συνδέσμου η Βουλή ψήφισε, χωρίς ιδιαίτερη προετοιμασία και συζήτηση, μεγάλο αριθμό νόμων, που επέφεραν ριζικές αλλαγές. Το Φεβρουάριο του 1910 η Βουλή αποφάσισε την αναθεώρηση ορισμένων άρθρων του συντάγματος. Έτσι προκηρύχθηκαν εκλογές, από τις οποίες προήλθε αναθεωρητική βουλή. Στις 15 Μαρτίου 1910 ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος διαλύθηκε έχοντας επιτύχει τις επιδιώξεις του.