Θουκυδίδης Ἱστορίαι, 7.87.1-2 (Μετάφραση & Συντακτική ανάλυση)

Studio Grafiikka
 
Θουκυδίδης Ἱστορίαι, 7.87.1-2 (Μετάφραση & Συντακτική ανάλυση)
 
Η Σικελική εκστρατεία διέψευσε τις κατακτητικές φιλοδοξίες των Αθηναίων και οδήγησε σε ολοκληρωτική καταστροφή. Το μέγεθος αυτής της καταστροφής τονίζει εμφατικά ο Θουκυδίδης παρουσιάζοντας τα δεινά των Αθηναίων: να εργάζονται ως δούλοι στα λατομεία των Συρακουσών.
 
Τοὺς δ’ ἐν ταῖς λιθοτομίαις οἱ Συρακόσιοι χαλεπῶς τοὺς πρώτους χρόνους μετεχείρισαν. Ἐν γὰρ κοίλῳ χωρίῳ ὄντας καὶ ὀλίγῳ πολλοὺς οἵ τε ἥλιοι τὸ πρῶτον καὶ τὸ πνῖγος ἔτι ἐλύπει διὰ τὸ ἀστέγαστον καὶ αἱ νύκτες ἐπιγιγνόμεναι τοὐναντίον μετοπωριναὶ καὶ ψυχραὶ τῇ μεταβολῇ ἐς ἀσθένειαν ἐνεωτέριζον, πάντα τε ποιούντων αὐτῶν διὰ στενοχωρίαν ἐν τῷ αὐτῷ καὶ προσέτι τῶν νεκρῶν ὁμοῦ ἐπ’ ἀλλήλοις ξυννενημένων, οἳ ἔκ τε τῶν τραυμάτων καὶ διὰ τὴν μεταβολὴν καὶ τὸ τοιοῦτον ἀπέθνῃσκον, καὶ ὀσμαὶ ἦσαν οὐκ ἀνεκτοί, καὶ λιμῷ ἅμα καὶ δίψῃ ἐπιέζοντο (ἐδίδοσαν γὰρ αὐτῶν ἑκάστῳ ἐπὶ ὀκτὼ μῆνας κοτύλην ὕδατος καὶ δύο κοτύλας σίτου), ἄλλα τε ὅσα εἰκὸς ἐν τῷ τοιούτῳ χωρίῳ ἐμπεπτωκότας κακοπαθῆσαι, οὐδὲν ὅτι οὐκ ἐπεγένετο αὐτοῖς.
 
μετοπωρινός: φθινοπωρινός.
συννέω, μέλ. -νήσω: συγκεντρώνω, συσσωρεύω, επισωρεύω.
κοτύλη: μονάδα μέτρησης (στον ΄Όμηρο: κύπελο).
 
Μετάφραση
Οι Συρακούσιοι αντιμετώπισαν με σκληρότητα τους αιχμαλώτους στα λατομεία το πρώτο διάστημα. Καθώς βρίσκονταν πολλοί σε έναν μικρό και κοίλο τόπο τους ταλαιπωρούσε αρχικά ο ήλιος και η αποπνικτική ατμόσφαιρα αφού δεν υπήρχε στέγη, και οι νύχτες που έρχονταν αντιθέτως φθινοπωρινές και κρύες τους αρρώσταιναν λόγω της απότομης μεταβολής. Έκαναν, άλλωστε, τα πάντα στον ίδιο χώρο λόγω της στενότητας και παραλλήλως μαζί ριγμένα το ένα πάνω στο άλλο ήταν τα σώματα των νεκρών που είχαν πεθάνει από τα τραύματα ή από τη μεταβολή της θερμοκρασίας ή από παρόμοιες αιτίες, και η δυσοσμία ήταν ανυπόφορη. Ταλαιπωρούνταν, συνάμα, από την πείνα και τη δίψα, γιατί έδιναν σε καθέναν από αυτούς επί οκτώ μήνες ένα κύπελο νερό και δύο κύπελα σιτάρι, δεν υπήρξε, έτσι, κανέναν κακό που να μην τους βρήκε από όσα ήταν λογικό να αντιμετωπίσουν όσοι είχαν ριχτεί σε έναν τέτοιο χώρο.       
 
Συντακτική ανάλυση
 
Τοὺς δ’ ἐν ταῖς λιθοτομίαις οἱ Συρακόσιοι χαλεπῶς τοὺς πρώτους χρόνους μετεχείρισαν.
Κύρια πρόταση
μετεχείρισαν: Ρήμα. οἱ Συρακόσιοι: Υποκείμενο. τοὺς ἐν ταῖς λιθοτομίαις: Αντικείμενο. χαλεπῶς: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου. τοὺς χρόνους: Αιτιατική του χρόνου. πρώτους: Επιθετικός προσδιορισμός στο χρόνους.
 
Ἐν γὰρ κοίλῳ χωρίῳ ὄντας καὶ ὀλίγῳ πολλοὺς οἵ τε ἥλιοι τὸ πρῶτον καὶ τὸ πνῖγος ἔτι ἐλύπει διὰ τὸ ἀστέγαστον
Κύρια πρόταση
ἐλύπει: Ρήμα. οἵ τε ἥλιοι καὶ τὸ πνῖγος: Υποκείμενα ρήματος. αὐτούς: Αντικείμενο (εννοείται). ὄντας: Αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο αντικείμενο. πολλοὺς: Κατηγορούμενο. Ἐν χωρίῳ: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο. κοίλῳ καὶ ὀλίγῳ: Επιθετικοί προσδιορισμοί στο χωρίῳ. τὸ πρῶτον: Αιτιατική του χρόνου. ἔτι: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου. διὰ τὸ ἀστέγαστον: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας.
 
καὶ αἱ νύκτες ἐπιγιγνόμεναι τοὐναντίον μετοπωριναὶ καὶ ψυχραὶ τῇ μεταβολῇ ἐς ἀσθένειαν ἐνεωτέριζον,
Κύρια πρόταση
ἐνεωτέριζον: Ρήμα. αἱ νύκτες: Υποκείμενο. ἐς ἀσθένειαν: Εμπρόθετος προσδιορισμός της κατάστασης. ἐπιγιγνόμεναι: Αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο. μετοπωριναὶ καὶ ψυχραὶ: Επιρρηματικά κατηγορούμενα του τρόπου. τοὐναντίον: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου. τῇ μεταβολῇ: Δοτική της αιτίας.
 
πάντα τε ποιούντων αὐτῶν διὰ στενοχωρίαν ἐν τῷ αὐτῷ καὶ προσέτι τῶν νεκρῶν ὁμοῦ ἐπ’ ἀλλήλοις ξυννενημένων, καὶ ὀσμαὶ ἦσαν οὐκ ἀνεκτοί,
Κύρια πρόταση
ἦσαν: Ρήμα. ὀσμαὶ: Υποκείμενο. ἀνεκτοί: Κατηγορούμενο. ποιούντων: Γενική απόλυτη, αιτιολογική μετοχή. αὐτῶν: Υποκείμενο μετοχής. πάντα: Σύστοιχο αντικείμενο μετοχής. διὰ στενοχωρίαν: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας. ἐν τῷ αὐτῷ: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο. ξυννενημένων: Γενική απόλυτη, αιτιολογική μετοχή. τῶν νεκρῶν: Υποκείμενο μετοχής. ἐπ’ ἀλλήλοις: Εμπρόθετος προσδιορισμός τόπου (επάνω σε). ὁμοῦ: Επιρρηματικός προσδιορισμός τόπου. προσέτι: Επιρρηματικός προσδιορισμός προσθήκης.
 
οἳ ἔκ τε τῶν τραυμάτων καὶ διὰ τὴν μεταβολὴν καὶ τὸ τοιοῦτον ἀπέθνῃσκον,
Δευτερεύουσα αναφορική, προσδιορίζει τη λέξη «τῶν νεκρῶν»
ἀπέθνῃσκον: Ρήμα. οἳ: Υποκείμενο. ἔκ τε τῶν τραυμάτων - διὰ τὴν μεταβολὴν καὶ (διὰ) τὸ τοιοῦτον: Εμπρόθετοι προσδιορισμοί της αιτίας.
 
καὶ λιμῷ ἅμα καὶ δίψῃ ἐπιέζοντο
Κύρια πρόταση
ἐπιέζοντο: Ρήμα. οὗτοι: Υποκείμενο (εννοείται). λιμῷ καὶ δίψῃ: Δοτικές της αιτίας. ἅμα: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.
 
(ἐδίδοσαν γὰρ αὐτῶν ἑκάστῳ ἐπὶ ὀκτὼ μῆνας κοτύλην ὕδατος καὶ δύο κοτύλας σίτου)
Κύρια παρενθετική πρόταση
ἐδίδοσαν: Ρήμα. οἱ Συρακόσιοι: Υποκείμενο (εννοείται). ἑκάστῳ: Έμμεσο αντικείμενο. κοτύλην καὶ κοτύλας: Άμεσα αντικείμενα. αὐτῶν: Γενική διαιρετική. ἐπὶ μῆνας: Εμπρόθετος προσδιορισμός της χρονικής διάρκειας. ὀκτὼ: Επιθετικός προσδιορισμός στο μῆνας. ὕδατος καὶ σίτου: Γενικές περιεχομένου. δύο: Επιθετικός προσδιορισμός στο κοτύλας.
 
ἄλλα τε ὅσα εἰκὸς ἐν τῷ τοιούτῳ χωρίῳ ἐμπεπτωκότας κακοπαθῆσαι
Δευτερεύουσα αναφορική προσδιορίζει το υποκείμενο της κύριας
εἰκὸς ἦν: Ρήμα (απρόσωπη έκφραση). κακοπαθῆσαι: Υποκείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο. αὐτούς: Υποκείμενο απαρεμφάτου (εννοείται: ετεροπροσωπία). ὅσα: Αντικείμενο απαρεμφάτου. ἄλλα: Επιθετικός προσδιορισμός στο ὅσα. ἐμπεπτωκότας: Τροπική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του απαρεμφάτου. ἐν τῷ χωρίῳ: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο. τοιούτῳ: Επιθετικός προσδιορισμός στο χωρίῳ.
 
οὐδὲν ὅτι οὐκ ἐπεγένετο αὐτοῖς.
Κύρια πρόταση
ἐπεγένετο: Ρήμα. οὐδὲν (ἔστιν) ὅτι οὐκ: Υποκείμενο. αὐτοῖς: Αντικείμενο.
 
Ενδεικτικές Δραστηριότητες
 
1. Να περιγράψετε τα βάσανα των Αθηναίων αιχμαλώτων μέσα στα λατομεία.
 
Οι Αθηναίοι αιχμάλωτοι ήταν αναγκασμένοι, παρά τον μεγάλο αριθμό τους, να ζουν στον μικρό χώρο των λατομείων, όπου την ημέρα τους χτυπούσε ο ήλιος και τους ταλαιπωρούσε η αποπνικτική ζέστη, ενώ τη νύκτα βίωναν την απότομη πτώση της θερμοκρασίας, με αποτέλεσμα να αρρωσταίνουν. Η κατάσταση γινόταν ακόμη πιο ανυπόφορη ακριβώς επειδή δεν είχαν άλλο χώρο να κινηθούν, οπότε ήταν αναγκασμένοι να κάνουν τα πάντα εκεί. Βρίσκονταν, μάλιστα, στον ίδιο χώρο και τα πτώματα όσων από εκείνους πέθαιναν είτε από τα τραύματα είτε από κάποια ασθένεια, οπότε έρχονταν αντιμέτωποι και με τη δυσωδία. Σε αυτά τα δεινά θα πρέπει να προστεθεί το γεγονός ότι ήταν πεινασμένοι και διψασμένοι, μιας και επί οκτώ μήνες το μόνο που λάμβαναν ήταν ένα κύπελο νερό ο καθένας και δύο κύπελα με σιτάρι.  
 
2. Να μεταφράσετε το απόσπασμα: οἳ ἔκ τε τῶν τραυμάτων […] ἐπεγένετο αὐτοῖς.
 
… που είχαν πεθάνει από τα τραύματα ή από τη μεταβολή της θερμοκρασίας ή από παρόμοιες αιτίες, και η δυσοσμία ήταν ανυπόφορη. Ταλαιπωρούνταν, συνάμα, από την πείνα και τη δίψα, γιατί έδιναν σε καθέναν από αυτούς επί οκτώ μήνες ένα κύπελο νερό και δύο κύπελα σιτάρι, δεν υπήρξε, έτσι, κανέναν κακό που να μην τους βρήκε από όσα ήταν λογικό να αντιμετωπίσουν όσοι είχαν ριχτεί σε έναν τέτοιο χώρο.
 
3. Με ποιες λέξεις προσδιορίζεται η λέξη χωρίῳ στην αρχή του αποσπάσματος; Τι θα άλλαζε στο νόημα, εάν έλειπαν οι προσδιορισμοί;
 
Η λέξη χωρίῳ προσδιορίζεται με τις λέξεις «κοίλῳ» και «ὀλίγῳ», μέσω των οποίων γίνεται αντιληπτό πως ο τόπος αυτός στον οποίο είχαν περιοριστεί οι αιχμάλωτοι ήταν κοίλος και στενός. Επρόκειτο, δηλαδή, για έναν χώρο μικρό σε έκταση και βαθουλωμένο. Με τους προσδιορισμούς αυτούς, επομένως, αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης πληρέστερα το γιατί ο εγκλωβισμός των αιχμαλώτων εκεί καθιστούσε εξαιρετικά δυσχερή την επιβίωσή τους.
 
4. Σε ένα κείμενο που συνδυάζει περιγραφή και αφήγηση, όπως αυτό, είναι σημαντικοί οι προσδιορισμοί χώρου και χρόνου. Να τους εντοπίσετε και να αναφέρετε τον ρηματικό τύπο τον οποίο προσδιορίζουν κάθε φορά.
 
- (τους) ἐν ταῖς λιθοτομίαις: Προσδιορίζει το ρήμα μετεχείρισαν, εφόσον δυνάμει του άρθρου λειτουργεί ως αντικείμενό του.
- τοὺς πρώτους χρόνους: Προσδιορίζει το ρήμα μετεχείρισαν.
- Ἐν χωρίῳ: Προσδιορίζει τη μετοχή ὄντας.
- τὸ πρῶτον καὶ ἔτι: Προσδιορίζουν το ρήμα ἐλύπει.
- ἐν τῷ αὐτῷ: Προσδιορίζει τη μετοχή ποιούντων.
- ἐπ’ ἀλλήλοις: Προσδιορίζει τη μετοχή ξυννενημένων.
- ἐπὶ ὀκτὼ μῆνας: Προσδιορίζει το ρήμα ἐδίδοσαν.
- ἐν τῷ τοιούτῳ χωρίῳ: Προσδιορίζει τη μετοχή ἐμπεπτωκότας.
 
5. Να προσέξετε τη σημασία που δίνουν οι δύο αρνήσεις στη φράση: οὐδὲν ὅτι οὐκ ἐπεγένετο αὐτοῖς. Ποια διαφορά παρατηρείτε σε σχέση με τη νέα ελληνική;
 
Με τη διπλή άρνηση: οὐδὲν (ἔστιν) ὅτι οὐκ ἐπεγένετο, το νόημα λαμβάνει εμφατικά θετική έννοια και σημαίνει πως συνέβησαν «όλα» σε αυτούς. Στη μετάφραση αποδίδεται ως εξής: δεν υπήρξε κανέναν κακό που να μην τους βρήκε.
Στα νέα ελληνικά, ωστόσο, η διπλή άρνηση δεν οδηγεί σε αναίρεση του αρνητικού μηνύματος. Η πρόταση, για παράδειγμα, «δεν ήρθε κανείς», παρά το γεγονός πως περιλαμβάνει δύο λέξεις που υποδηλώνουν άρνηση, δεν οδηγεί σε κατάφαση, δεν σημαίνει, δηλαδή, πως «ήρθαν όλοι», όπως συμβαίνει με τα αρχαία ελληνικά.