Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Τεχνητή νοημοσύνη, fake news & παραπληροφόρηση

Allan Swart 
 
Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Τεχνητή νοημοσύνη, fake news & παραπληροφόρηση
 
Κείμενο 1: Πώς η τεχνητή νοημοσύνη εκτοξεύει τα fake news αλλοιώνοντας όσα βλέπουμε γύρω μας
 
     Σε μια εποχή όπου η τεχνητή νοημοσύνη μιμείται όλο και πιο λεπτομερώς την πραγματικότητα, είτε μέσα από φωτογραφίες, είτε μέσα από βίντεο και ηχογραφήσεις, η αλήθεια καθίσταται συνεχώς δυσκολότερη να διακριθεί.
     «Οι ειδικοί φοβούνται ότι η τεχνολογία θα μπορούσε να επιταχύνει τη διάβρωση της εμπιστοσύνης στα μέσα ενημέρωσης, στην κυβέρνηση και στην κοινωνία. Αν οποιαδήποτε εικόνα μπορεί να κατασκευαστεί -και να χειραγωγηθεί- πώς μπορούμε να πιστέψουμε οτιδήποτε βλέπουμε;» αναφέρουν σε άρθρο τους στους New York Times, οι Tiffany Hsu και Steven Lee Myers. Η αλήθεια είναι ότι αναζητώντας απλά τον όρο AI, τα περισσότερα άρθρα που εμφανίζονται ανοίγουν συζητήσεις γύρω από το πώς το AI λειτουργεί υπέρ μας, ή πώς θα κλέψει τις δουλείες μας στο μέλλον. Με μια πιο ψύχραιμη δεύτερη ματιά μπορούμε να κοιτάξουμε την τεχνητή νοημοσύνη ως ένα εργαλείο που ναι μεν μπορεί να προσδώσει στην καθημερινότητά μας πολλά θετικά, απλοποιώντας την, αλλά που ταυτόχρονα μπορεί να λειτουργήσει ελεγκτικά και παραπλανητικά απέναντι στις μάζες.
     Συνεχώς βλέπουμε εικόνες, φωτογραφίες, βίντεο ακόμα και ηχογραφήσεις ανθρώπων να κυκλοφορούν στο διαδίκτυο, αλλά που τελικά είναι δημιουργήματα της τεχνητής νοημοσύνης. Την περασμένη εβδομάδα μάλιστα, μια σειρά από νέες εικόνες τεχνητής νοημοσύνης έδειξαν τον Πάπα να απολαμβάνει ένα μεγάλο ποτήρι μπύρα. Τα χέρια φαίνονταν ως επί το πλείστον φυσιολογικά - εκτός από τη βέρα στο παράμεσο του. Αυτό ήταν το μόνο σημείο της φωτογραφίας που έδειχνε ότι η εικόνα ήταν δημιουργημένη από τεχνητή νοημοσύνη.
     Τα ελαττώματα των εικόνων ήταν κάποτε δηλωτικά της πλαστογραφίας ή των συνθετικών εικόνων, όμως η συνεχής πρόοδος τα εξαλείφει, καθιστώντας τα δημιουργήματα της AI πιο δύσκολο να διακριθούν. Πλέον μάλιστα τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και ψέματος είναι τόσο θολά, ώστε να μην γίνονται αμέσως αντιληπτά και το πλασματικό να μιμείται σχεδόν ατόφια το ήδη υπάρχον.
     Η άνοδος της τεχνολογίας που είναι ικανή να παράγει πειστικό ψεύτικο περιεχόμενο όμως εγείρει επίσης περισσότερες, ακόμη πιο σκοτεινές ανησυχίες. Καθώς γίνεται όλο και πιο δύσκολο να διακρίνουμε τι είναι αληθινό και τι ψεύτικο, οι ειδικοί ανησυχούν ότι κακόβουλοι φορείς θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν αυτή την τεχνολογία για να ενισχύσουν την παραπληροφόρηση στο διαδίκτυο. Ο ίδιος ο Σαμ Άλτμαν, διευθύνων σύμβουλος της τεχνολογικής εταιρείας OpenAI, έχει προειδοποιήσει ότι η τεχνητή νοημοσύνη «θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για παραπληροφόρηση μεγάλης κλίμακας». Ο επιστήμονας πληροφορικής Roos επανέλαβε αυτές τις ανησυχίες, σημειώνοντας ότι επί του παρόντος, η παραπληροφόρηση παράγεται κυρίως από ανθρώπους που εργάζονται σε «εργοστάσια τρολ», οι οποίοι δημιουργούν και διαδίδουν ψευδείς πληροφορίες και παρεμβαίνουν στις διαδικτυακές συζητήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. «Εάν -και όταν- αυτό μπορεί να αυτοματοποιηθεί σε μαζική κλίμακα, αυτό εγείρει ένα εντελώς νέο επίπεδο ανησυχίας», δήλωσε στην Deutsche Welle.
 
Πρώτο Θέμα, Πέγκυ Μπαμπάθα, 30.09.2023
 
Κείμενο 2: Καταιγίδα κυβερνοεπιθέσεων με ΑΙ και deepfakes
 
     Κλειδώνουν την οθόνη και αποκλείουν την πρόσβαση του χρήστη στη συσκευή ή κρυπτογραφούν όλα τα αρχεία που είναι αποθηκευμένα στο δίσκο και εμποδίζουν την πρόσβαση του χρήστη στο σύστημα. Στη συνέχεια, ζητούν λύτρα για να ξεκλειδώσουν το μηχάνημα που μόλυναν με το διαβόητο κακόβουλο λογισμικό ransomware.
     Είναι από τα πιο ισχυρά όπλα στα χέρια των συμμοριών του κυβερνοεγκλήματος, με το οποίο, σύμφωνα με την Check Point Research, αυτές εκβίασαν 2.200 οργανισμούς, επιχειρήσεις και ιδιώτες μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2023, όπως αποκάλυψε έρευνα στο σκοτεινό διαδίκτυο και σε 120 shame sites (τους λεγόμενους ιστότοπους δημόσιου εξευτελισμού -βγάζουν στη φόρα υποτιθέμενα άπλυτα των θυμάτων τους).
     Το ransomware και ο χακακτιβισμός (κυβερνοεπιθέσεις που έχουν στόχο να επηρεάσουν τις πολιτικές θέσεις των ανθρώπων και να βλάψουν τους ιδεολογικούς τους αντιπάλους) τρέχουν με χίλια. Οι κυβερνοεπιθέσεις αυξάνονταν κατά 8% εβδομαδιαίως το δεύτερο τρίμηνο του 2023, σύμφωνα με την Check Point Research, που για το 2024 προβλέπει καταιγίδα κυβερνοεγκλήματος. Οι συμμορίες τροποποιούν ακόμη και τα πιο κοινά, τα πιο παλιά εργαλεία, όπως οι συσκευές αποθήκευσης USB, προκειμένου να μεταδώσουν κακόβουλο λογισμικό. Πολλές από τις επιθέσεις κατευθύνονται από την τεχνητή νοημοσύνη. Οι κυβερνοεγκληματίες έχουν στα χέρια τους εργαλεία όπως η μηχανική μάθηση για να αναπτύξουν νέες παραλλαγές κακόβουλων λογισμικών τύπου ransomware και τεχνολογίες όπως τα deepfakes (βίντεο ανθρώπων που λένε και κάνουν πράγματα τα οποία δεν έχουν εκστομίσει και δεν έχουν πράξει ποτέ) για να προαγάγουν την πλαστοπροσωπία και το ηλεκτρονικό ψάρεμα σε ανώτερα επίπεδα.
     Συγκεκριμένα, τακτικές ηλεκτρονικού ψαρέματος που έχουν βελτιωθεί με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης χτυπούν υποδόρια και εξατομικευμένα, καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολο για τους χρήστες τον εντοπισμό κακόβουλης πρόθεσης. Όσο τεχνολογίες και εργαλεία εξελίσσονται, τόσο πιο προηγμένες εμφανίζονται οι κακόβουλες στρατηγικές των συμμοριών.
     Τα εργαλεία υπάρχουν. Και χρησιμοποιούνται παντού. Σε απάτες, εκβιασμούς, διασπορά ψευδών ειδήσεων και πολιτική προπαγάνδα, για τη στρέβλωση του δημόσιου διαλόγου και τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης. Από τα σκοτεινά βάθη της αβύσσου τους, λίγο λίγο τροποποιούν τις δικλείδες ασφαλείας της καθημερινότητας και την εικόνα του μέλλοντος.
 
Η Καθημερινή, Τασούλα Καραϊσκάκη, 12.10.2023
 
Κείμενο 3: Τίτος Πατρίκιος, Ιστορία του Οιδίποδα
 
Θέλησε να λύσει τα αινίγματα
να φωτίσει το σκοτάδι
που μέσα του βολεύονται όλοι
όσο κι αν τους βαραίνει.
Δεν τρόμαξε από τα όσα είδε
μα από την άρνηση των άλλων να τα παραδεχτούν.
Θα ’μενε πάντα η εξαίρεση;
Δεν άντεχε πια τη μοναξιά.
Και για να βρει τους διπλανούς του
έχωσε μες στα μάτια του βαθιά
τις δυο περόνες.
Πάλι ξεχώριζε με την αφή τα πράγματα
που κανείς δεν ήθελε να βλέπει.
 
Τίτος Πατρίκιος, 1981, Προαιρετική στάση
 
ΘΕΜΑ Α
Να παρουσιάσετε συνοπτικά (περίπου 60 λέξεις) τις ανησυχίες που προκαλούνται σχετικά με την ενίσχυση της παραπληροφόρησης μέσω της τεχνητής νοημοσύνης, σύμφωνα με το Κείμενο 1.
Μονάδες 20
 
Η δυνατότητα της τεχνητής νοημοσύνης να δημιουργεί πλαστά οπτικά και ηχητικά ντοκουμέντα που δεν διακρίνονται από τα αληθινά εγείρει τον κίνδυνο να υπονομεύσει περαιτέρω την εμπιστοσύνη στα μέσα ενημέρωσης. Αυτή τη δυνατότητα, μάλιστα, θα μπορούσαν να την αξιοποιήσουν αρνητικών προθέσεων φορείς, για να παραπλανούν τους πολίτες. Με την πιθανή αυτοματοποίηση, άλλωστε, της διάδοσης ψευδών ειδήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης η παραπληροφόρηση θα γιγαντωθεί.
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να συγκρίνετε τις απόψεις των συγγραφέων στα δύο χωρία: «Οι ειδικοί φοβούνται… να πιστέψουμε οτιδήποτε βλέπουμε;» (Κείμενο 1) και «Τα εργαλεία υπάρχουν… και την εικόνα του μέλλοντος» ως προς τις επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης στην αξιοπιστία των ειδήσεων και τη λειτουργία του δημόσιου διαλόγου (60-70 λέξεις).
Μονάδες 10
 
Οι δύο συγγραφείς αναγνωρίζουν πως η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να υπηρετήσει τη διάδοση ψευδών ειδήσεων και την άσκηση πολιτικής προπαγάνδας. Μια εξαιρετικά επιζήμια προοπτική, διότι θα υπονομεύσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στα μέσα ενημέρωσης και στην κυβέρνηση. Οι πολίτες χειραγωγούμενοι από προπαγανδιστές που δρουν υπογείως θα αδυνατούν να διακρίνουν την αλήθεια από το ψέμα με αποτέλεσμα ο δημόσιος διάλογος να βασίζεται σε μια σκοπίμως παραποιημένη εικόνα της πραγματικότητας.
 
Β2.α. Να προσδιορίσετε το πώς οργανώνεται η τέταρτη παράγραφος του Κειμένου 1 («Τα ελαττώματα των εικόνων… να μιμείται σχεδόν ατόφια το ήδη υπάρχον») και να εξηγήσετε πώς ο τρόπος οργάνωσης υπηρετεί την πρόθεση της γράφουσας. (μονάδες 7)
 
Η τέταρτη παράγραφος οργανώνεται με τη μέθοδο της σύγκρισης αντίθεσης («ήταν κάποτε δηλωτικά», «όμως η συνεχής πρόοδος τα εξαλείφει», «Πλέον μάλιστα»), καθώς η γράφουσα συγκρίνει την ευκολία διάκρισης των παραποιημένων εικόνων τα προηγούμενα χρόνια με τις σχεδόν τέλεια πλαστές εικόνες του σήμερα. Με τον τρόπο αυτό η γράφουσα επιδιώκει να τονίσει πως η εξέλιξη της παραποίησης των εικόνων με τη συνδρομή της τεχνητής νοημοσύνης έχει προχωρήσει σε τέτοιο σημείο, ώστε πλέον είναι σχεδόν αδύνατο να διακρίνει κάποιος μια ψευδή εικόνα από μια αληθινή, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σχετικά με τη δημιουργία και διάδοση ψευδών ειδήσεων.
 
β. Να καταγράψετε ποια ρηματική έγκλιση κυριαρχεί στην πρώτη παράγραφο του Κειμένου 2 και να εξηγήσετε τη νοηματική της λειτουργία. (μονάδες 3)
Μονάδες 10
 
Στην πρώτη παράγραφο η έγκλιση που κυριαρχεί είναι η οριστική («κλειδώνουν, αποκλείουν, καταγράφουν, ζητούν»), διότι τα όσα καταγράφει η γράφουσα συνιστούν βέβαιο γεγονός που ήδη συντελείται. Κατ’ αυτό τον τρόπο μέσω της οριστικής εκφράζεται κάτι το πραγματικό.
 
Β3. Στην τελευταία παράγραφο του Κειμένου 2 να εντοπίσετε τρεις διαφορετικές γλωσσικές επιλογές μέσω των οποίων η γράφουσα ευαισθητοποιεί τους αναγνώστες σχετικά με τις επιπτώσεις του κυβερνοεγκλήματος (μονάδες 6), και να εξηγήσετε τη λειτουργία της καθεμιάς από αυτές στο κείμενο (μονάδες 9).
Μονάδες 15
 
Η γράφουσα αξιοποιεί ασύνδετο σχήμα («απάτες, εκβιασμούς, διασπορά ψευδών ειδήσεων») προκειμένου να παρουσιάσει με επιγραμματικό και μεστό τρόπο το πλήθος των εκφάνσεων του κυβερνοεγκλήματος. Αξιοποιεί, επίσης, ονοματοποίηση («στρέβλωση», «χειραγώγηση») προκειμένου να αναδείξει τον αντίκτυπο των εγκληματικών αυτών ενεργειών στη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Αξιοποιεί, τέλος, μεταφορική χρήση του λόγου («Από τα σκοτεινά βάθη της αβύσσου»), ώστε να τονίσει εμφατικά πως οι εγκληματικές αυτές οργανώσεις δρουν υπόγεια και αφανώς με τρόπο όμως που έχει εξαιρετικά αρνητικό αντίκτυπο στην ορθή λειτουργία της κοινωνίας.
 
ΘΕΜΑ Γ
Ποιο ευρύτερο θέμα προκύπτει από τη στάση των πολλών απέναντι στο σκοτάδι; Συμφωνείτε με το πώς χειρίστηκε την κατάσταση αυτή ο Οιδίποδας; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας αξιοποιώντας τρεις κειμενικούς δείκτες. (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15 
 
Η πλειονότητα των ανθρώπων τείνει να εθελοτυφλεί απέναντι στην αλήθεια και να προτιμά την άγνοια, αφού αυτή εξυπηρετεί τους περισσότερους. Το θέμα αυτό διαφαίνεται από την επίμονη προσπάθεια του Οιδίποδα να ανακαλύψει την αλήθεια, μόνο και μόνο για να διαπιστώσει πως κανείς δεν ήθελε να την αντικρίσει, όπως αυτό τονίζεται με σχήμα άρσης και θέσης («Δεν τρόμαξε από τα όσα είδε / μα από την άρνηση των άλλων να τα παραδεχτούν»). Οι άνθρωποι αισθάνονται καλύτερα με το να μη γνωρίζουν, όπως αυτό δηλώνεται με χρήση μεταφορικού λόγου («το σκοτάδι / που μέσα του βολεύονται όλοι»), διότι προφανώς αντιλαμβάνονται πως χρειάζεται μεγάλο ψυχικό σθένος για να διαχειριστούν τη γνώση των όσων πραγματικά συμβαίνουν. Η πεισματική απροθυμία τους, μάλιστα, να γνωρίσουν την αλήθεια εξώθησε και τον Οιδίποδα να βυθιστεί στο σκοτάδι, για να μην ακολουθεί διαφορετική πορεία από εκείνους, όπως προκύπτει από το ρητορικό ερώτημα «Θα ’μενε πάντα η εξαίρεση;».
Προσωπικά διαφωνώ με την επιλογή του Οιδίποδα να ακολουθήσει παρόμοια στάση με τους άλλους, έστω κι αν γνώριζε πως ζουν μέσα στο ψέμα. Αν κάποιος έχει το κουράγιο να αντικρίσει την αλήθεια, οφείλει να την αποκαλύπτει, ακόμη κι αν χρειαστεί να έρθει σε αντιπαράθεση με τους πολλούς.
 
ΘΕΜΑ Δ
Αφού μελετήσετε τα κείμενα που σας δόθηκαν να συντάξετε ένα δικό σας άρθρο στο οποίο θα παρουσιάζετε αφενός το πώς η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να ενισχύσει το φαινόμενο της παραπληροφόρησης και αφετέρου τις επιπτώσεις του φαινομένου αυτού στη λειτουργία της δημοκρατίας (350-400 λέξεις)
Μονάδες 30
 
Τεχνητή νοημοσύνη στην υπηρεσία της παραπληροφόρησης
 
     Η επιδίωξη καθοδήγησης της κοινής γνώμης μέσω της παραπληροφόρησης συνιστά διαχρονικό φαινόμενο, το οποίο αποκτά αίφνης νέα δυναμική λόγω των δυνατοτήτων της τεχνητής νοημοσύνης. Με την «πραγματικότητα», ωστόσο, να παραποιείται κατά βούληση, καίριες πτυχές της δημοκρατικής λειτουργίας τίθενται σε κίνδυνο, εφόσον οι πολίτες χειραγωγούνται συστηματικά και εν αγνοία τους.  
     Ενώ η παραπληροφόρηση στο παρελθόν βασιζόταν σε ψευδείς ισχυρισμούς και σε σκόπιμη στρέβλωση των γεγονότων, πλέον αποκτά την πρόσθετη δυνατότητα της δημιουργίας πλαστών τεκμηρίων που μοιάζουν σχεδόν αληθινά. Έτσι, με την ύπαρξη παραποιημένων βίντεο, φωτογραφιών και ηχογραφήσεων οι φορείς παραπληροφόρησης είναι σε θέση να επηρεάσουν πολύ δραστικότερα την κοινή γνώμη. Επιπροσθέτως, μάλιστα, η τεχνητή νοημοσύνη θα είναι σύντομα σε θέση, χάρη στη μηχανική μάθηση και στην παραγωγή αυτοματοποιημένων κειμένων, να παρεμβαίνει σε διαδικτυακές συζητήσεις διαδίδοντας ψευδείς ειδήσεις και προωθώντας συγκεκριμένες κάθε φορά κομματικές ιδεολογίες. Θα αποκτήσουν, κατ’ αυτό τον τρόπο, οι εκάστοτε επιτήδειοι τα μέσα για να ελέγχουν τις απόψεις της κοινής γνώμης, καταστρατηγώντας τις αρχές τους υγιούς και δημοκρατικού δημόσιου διαλόγου.
     Βασικό ζητούμενο, άλλωστε, για την ορθή λειτουργία της δημοκρατίας αποτελεί η γόνιμη αντιπαράθεση ανάμεσα στις επιμέρους παρατάξεις, η οποία βασίζεται όμως σε πραγματικά δεδομένα και αληθή στοιχεία. Υπ’ αυτή την έννοια, αν κάποια παράταξη επιλέξει να καταφύγει σε μηχανισμούς προπαγάνδας και παραπληροφόρησης, με όλα τα νέα μέσα που προσφέρει η τεχνητή νοημοσύνη, θα υπονομεύσει πλήρως τη δημοκρατική αυτή διαδικασία, αφού οι ισχυρισμοί της θα εδράζονται σε ψευδείς ειδήσεις και παραποιημένα στοιχεία. Θα αποτελεί αυτό, βέβαια, σαφή ένδειξη πως για τη συγκεκριμένη παράταξη μόνο ζητούμενο είναι η διεκδίκηση της εξουσίας, αλλά οι πολίτες που θα αγνοούν τις αθέμιτες τακτικές της θα πέσουν ακουσίως θύματα χειραγώγησης.
     Η καταφυγή, όμως, στη χειραγώγηση των πολιτών και στη διάδοση ψευδών ειδήσεων, έστω κι αν διασφαλίσει πρόσκαιρα κέρδη για κάποια παράταξη, θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε βαθιά κρίση τη δημοκρατική λειτουργία, διότι σταδιακά οι πολίτες θα χάσουν κάθε εμπιστοσύνη τόσο στους πολιτικούς όσο και στα μέσα ενημέρωσης. Όσο αποτελεσματική κι αν είναι, άλλωστε, η παραπληροφόρηση, δεν μπορεί να συνεχίζεται αδιάκοπα χωρίς να γίνει αντιληπτή. Καταλήγει, έτσι, να στρέφεται εις βάρος εκείνων που τη χρησιμοποίησαν για να παραπλανήσουν τους πολίτες.
     Παρά, λοιπόν, τις ποικίλες θετικές δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης, οφείλουμε να έχουμε υπόψη μας πως μπορεί να αξιοποιηθεί με αθέμιτο τρόπο, για να ελέγξει και να χειραγωγήσει τις πολιτικές απόψεις των πολιτών. Χρειάζεται, άρα, μεγάλος βαθμός επαγρύπνησης από τη μεριά των πολιτών, ώστε να αποφευχθεί το ενδεχόμενο άκριτης υιοθέτησης ψευδών ειδήσεων και, κατ’ επέκταση, η χειραγώγησή τους.