Γιώργος Ιωάννου: «Η αφηγηματική ύλη των πεζογραφημάτων του Ιωάννου «θησαυρίστηκε» με δύο κυρίως «όργανα»: τη μνήμη και την παρατήρηση».

Vladimir Kush

Γιώργος Ιωάννου

«Η αφηγηματική ύλη των πεζογραφημάτων του Ιωάννου «θησαυρίστηκε» με δύο κυρίως «όργανα»: τη μνήμη και την παρατήρηση». Με τη βοήθεια των πεζογραφημάτων που ανθολογούνται στις Σελίδες να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι «θυμάται» και τι «παρατηρεί» συνήθως ο συγγραφέας.

Δρουκόπουλος Α., Γιώργος Ιωάννου, Ένας οδηγός για την ανάγνωση του έργου του, Αθήνα 1992, σσ. 162-164: «Η μνήμη του αφηγητή είναι κατάφορτη από γεγονότα και πρόσωπα… […] είναι τόσο κυριαρχική επάνω του, ώστε εύκολα το περιεχόμενο της μνήμης με το συνειρμό, υποκαθίσταται στην παρούσα πραγματικότητα. Τα γεγονότα του παρελθόντος είναι παρόντα· αυτή είναι και η ευαισθησία του αφηγητή…[…] Η παρατήρηση είναι το άλλο μέσον του αφηγητή με το οποίο «θησαυρίζει» την ύλη που έχει αποθέσει στα πεζογραφήματα ο Ιωάννου. Με την παρατήρηση το πεζογράφημα παίρνει τη μορφή της αφήγησης του συγκεκριμένου».

Ο Ιωάννου στα διηγήματά του επιστρέφει επίμονα στο παρελθόν για να καταγράψει τις μνήμες της παιδικής και της νεανικής του ηλικίας. Γεγονότα ιστορικά ή της καθημερινότητας, πρόσωπα και συναισθήματα είναι τα στοιχεία που συνήθως ανακαλεί από την πλούσια σε απρόσμενες αλλαγές ζωή του. Ο συγγραφέας δε διστάζει να αναπλάσει γεγονότα ακόμη κι από την παιδική του ηλικία, τα οποία είτε τα θυμάται ο ίδιος αποσπασματικά είτε αντλεί το υλικό του από τις διηγήσεις των μεγαλύτερων.
Παράλληλα, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η μνήμη του Ιωάννου εμπλουτίζεται από την τάση που έχει να παρατηρεί αδιάκοπα και με μεγάλη προσοχή όσα συμβαίνουν γύρω του. Εκείνο που συνήθως έλκει την προσοχή του συγγραφέα είναι οι άνθρωποι και οι ιδιαίτεροι τρόποι που έχουν να αντιμετωπίζουν την πραγματικότητα, ενώ σημαντικό αντικείμενο παρατήρησης είναι και η πόλη του. Ο Ιωάννου κινείται στη Θεσσαλονίκη από μικρό παιδί και παρατηρεί με ενδιαφέρον τόσο τους κατοίκους της όσο και τις διάφορες τοποθεσίες της γενέτειράς του.
Στο πεζογράφημα «Στου Κεμάλ το Σπίτι» τα γεγονότα που αναφέρονται στις επισκέψεις της Τουρκάλας ξεκινούν από τη στιγμή που ο συγγραφέας ήταν εννέα ετών. Ο Ιωάννου μοιάζει να θυμάται με λεπτομέρειες τη συμπεριφορά και τις αντιδράσεις της Τουρκάλας, γεγονός που υποδηλώνει ότι η άγνωστη αυτή γυναίκα είχε τραβήξει την προσοχή του μικρού τότε συγγραφέα. Στο κείμενο αυτό μπορούμε να διαπιστώσουμε την αξία που έχουν για τον Ιωάννου οι άνθρωποι και με πόση προσοχή παρατηρεί τις πράξεις και τις αντιδράσεις τους. Κάθε μικρή κίνηση, κάθε χειρονομία και αντίδραση της Τουρκάλας, που κρύβουν βέβαια την έντονη συγκίνηση που βιώνει η γυναίκα αυτή καθώς επιστρέφει στο σπίτι όπου γεννήθηκε, αποτελούν πολύτιμα στοιχεία για το συγγραφέα ο οποίος τα διαφυλάσσει στη μνήμη του και πολλά χρόνια μετά τα καταγράφει, σε μια προσπάθεια να τονίσει ότι ο πόνος και η νοσταλγία δεν έχουν εθνικότητα.
Στο πεζογράφημα «Μες στους Προσφυγικούς Συνοικισμούς» ο Ιωάννου μας αποκαλύπτει ότι του αρέσει να παρατηρεί τους ανθρώπους και πως μπορεί μάλιστα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ανθρώπου να αναγνωρίζει τον τόπο καταγωγής του. Σε μια πόλη, όπως είναι η Θεσσαλονίκη, όπου έχουν συγκεντρωθεί άνθρωποι από πάρα πολλές περιοχές, ο συγγραφέας μπορεί να διακρίνει τα χαρακτηριστικά της κάθε φυλής και να εντοπίσει από ποια περιοχή κατάγεται καθένας τους. Αυτό δείχνει πόσο πολύ ενδιαφέρεται ο Ιωάννου για τους ανθρώπους και πόσο πολύ του αρέσει να τους παρατηρεί και να κάνει νοητικά ταξίδια, ακολουθώντας τις ιστορικές διαδρομές που κρύβει το αίμα κάθε ανθρώπου.
Επιπλέον, στο ίδιο πεζογράφημα βρίσκουμε τις παρατηρήσεις του συγγραφέα σχετικά με τον τρόπο ζωής των σύγχρονων ανθρώπων και την ενόχλησή του σχετικά με την απρόσωπη και αδιάφορη κοινωνία που επιχειρούν να δημιουργήσουν. Ο συγγραφέας δε μένει κλεισμένος στις δικές του προσωπικές διαδρομές, παρατηρεί τους ανθρώπους γύρω του και προβληματίζεται με τη διαφαινόμενη τάση των ανθρώπων της μεγαλούπολης να ενδιαφέρονται μόνο για τα προσωπικά τους ζητήματα και να μπλοκάρουν κάθε επικοινωνία με τους συνανθρώπους τους. «Ο ένας αποφεύγει τον άλλο, όσο μπορεί. Μα κι αν τύχει και σου μιλήσουνε, κρύβουν συνήθως τα πραγματικά τους στοιχεία σα να ‘ναι τίποτε κακοποιοί.».

Γιώργος Ιωάννου: Τα πεζογραφήματα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως μια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του, της Θεσσαλονίκης.

Vladimir Kush

Γιώργος Ιωάννου

Τα πεζογραφήματα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως μια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του, της Θεσσαλονίκης. Σε ποια από τα πεζογραφήματα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας μπορείτε να το εντοπίσετε αυτό;

Ο Γιώργος Ιωάννου έχοντας γεννηθεί και μεγαλώσει στη Θεσσαλονίκη ανέπτυξε μια ιδιαίτερη αγάπη για την πόλη του και φρόντισε να την τιμήσει στο έργο του, καθιστώντας τη το βασικό χώρο όπου διαδραματίζονται οι ιστορίες του. Ο συγγραφέας περιγράφει στα πεζογραφήματά του την πόλη του αναδεικνύοντας σημαντικές περιοχές και μνημεία της, παραθέτει στοιχεία για την ιστορία της ενώ παράλληλα μας δίνει πληροφορίες και για τους κατοίκους, τονίζοντας έτσι την πλούσια φυλετική σύστασή της. Η Θεσσαλονίκη υπήρξε τόπος υποδοχής πολλών προσφύγων, γεγονός που συνέβαλε στον εμπλουτισμό της με ανθρώπους από διάφορες περιοχές των Βαλκανίων και της Ανατολής. Πρόσφυγες, άλλωστε, ήταν και οι γονείς του Ιωάννου, οι οποίοι είχαν έρθει σε νεαρή ηλικία από την Ανατολική Θράκη.
Στα πεζογραφήματα του Ιωάννου «Στου Κεμάλ το Σπίτι» και «Μες στους Προσφυγικούς Συνοικισμούς», μπορούμε να εντοπίσουμε πληθώρα αναφορών σχετικών με τη φυλετική σύσταση της Θεσσαλονίκης, καθώς και για την ιστορία της. Στο πρώτο από αυτά ο συγγραφέας μέσα από την ιστορία της Τουρκάλας που επισκέπτεται το σπίτι της οικογένειάς του, βρίσκει την ευκαιρία να υπενθυμίσει ότι προτού γίνει η ανταλλαγή πληθυσμών ανάμεσα στα δύο κράτη, υπήρχαν πολλοί Τούρκοι που είχαν γεννηθεί στη Θεσσαλονίκη και τη θεωρούσαν πατρίδα τους. Ο Ιωάννου φωτίζει με το κείμενό του αυτό το δράμα της ανταλλαγής από την πλευρά των Τούρκων που αναγκάστηκαν, όπως και οι Έλληνες της Θράκης, να εγκαταλείψουν τις περιοχές όπου γεννήθηκαν. Παράλληλα, ο Ιωάννου μας υπενθυμίζει ότι ο Κεμάλ Ατατούρκ, ο ιδρυτής της τουρκικής δημοκρατίας, είχε γεννηθεί στη Θεσσαλονίκη (1880) και ότι το πατρικό σπίτι του αποτελεί προσκύνημα για τους Τούρκους που επισκέπτονται την πόλη.
Στο διήγημα «Στου Κεμάλ το Σπίτι», ο Ιωάννου αναφέρεται επίσης στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και ειδικότερα στο βομβαρδισμό της Θεσσαλονίκης από τους Ιταλούς κατά το πρώτο έτος του πολέμου. Η πόλη του συγγραφέα θα υποστεί τις καταστροφικές συνέπειες του πολέμου και στην πορεία θα μπει σε μια διαδικασία ανοικοδόμησης που δε θα ευχαριστήσει ιδιαίτερα τον Ιωάννου, καθώς οι πολυκατοικίες που θα πάρουν τη θέση των παλαιότερων σπιτιών θα αλλοιώσουν την εικόνα της πόλης του.
Στο πεζογράφημα «Μες στους Προσφυγικούς Συνοικισμούς» ο Ιωάννου καταγράφει τις διάφορες περιοχές από τις οποίες έχουν έρθει οι πρόσφυγες της Θεσσαλονίκης και με ιδιαίτερο ενθουσιασμό αναλογίζεται το πλούσιο παρελθόν που φέρνουν μαζί τους οι άνθρωποι αυτοί που κατάγονται από σημαντικές ιστορικές φυλές. Έλληνες από τον Πόντο, τη Μικρά Ασία, τον Καύκασο, την Κωνσταντινούπολη, τη Ρωμυλία και από διάφορες άλλες περιοχές, από τους οποίους πολλοί αντλούν την καταγωγή τους από τις αρχαίες φυλές της Θράκης, της Φρυγίας και της Λυδίας, έχουν έρθει στη Θεσσαλονίκη εμπλουτίζοντας τη φυλετική ποικιλία της πόλης. Ο Ιωάννου έχοντας σπουδάσει στο Ιστορικό-Αρχαιολογικό της Φιλοσοφικής Θεσσαλονίκης, διαθέτει τις γνώσεις εκείνες που του επιτρέπουν να ακολουθήσει την ιστορική πορεία των ανθρώπων αυτών και να εκτιμήσει τις μνήμες και τις παραδόσεις που κοσμούν την ιστορία κάθε φυλής.
Το πεζογράφημα αυτό προϋποθέτει σημαντικά ιστορικά γεγονότα, τα οποία ο αναγνώστης θα πρέπει να έχει υπόψη του για να κατανοήσει την ύπαρξη τόσων προσφύγων στη Θεσσαλονίκη. Η ένταση που προκάλεσαν αρχικά οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-13), η ανταλλαγή πληθυσμών ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία με βάση τη Συνθήκη του Νεϊγύ (27-11-1919) αλλά και η ανταλλαγή πληθυσμών ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία με τη Συνθήκη της Λωζάνης (24-7-1923) που ακολούθησε την καταστροφή της Σμύρνης, αποτελούν τις βασικές αιτίες όπου εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις ιδιαίτερες πατρίδες τους στην Ανατολή και την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων και να έρθουν στην Ελλάδα.
Επίσης, στο πεζογράφημα αυτό δε θα πρέπει να μας διαφεύγει η αναφορά του Ιωάννου στον εμφύλιο πόλεμο και τη μετανάστευση που ακολούθησε, δύο ιστορικές πληγές που τον ενοχλούν και τον πληγώνουν πάρα πολύ. «Κι όμως τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει το παν για να σκορπίσει η ομορφιά αυτή στους τέσσερις ανέμους. Οι εγκληματίες των γραφείων εκμεταλλεύτηκαν τη ζωηράδα τους και την αγνότητά τους. Τους εξώθησαν να σφάξουν και να σφαχτούν∙ να φαγωθούν ιδίως μεταξύ τους. Τώρα φυσικά τους τρέμουν και προσπαθούν να τους ξεφορτωθούν με τη μετανάστευση. Πολύ αργά, νομίζω.».

Γιώργος Ιωάννου: Τα πεζογραφήματα του Ιωάννου «άλλοτε πλησιάζουν τον άμορφο μονόλογο […], άλλοτε υποδύονται το δοκίμιο, άλλοτε πάλι εμφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήματα».

Vladimir Kush

Γιώργος Ιωάννου

Τα πεζογραφήματα του Ιωάννου «άλλοτε πλησιάζουν τον άμορφο μονόλογο […], άλλοτε υποδύονται το δοκίμιο, άλλοτε πάλι εμφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήματα». Να δώσετε μερικά παραδείγματα μέσα από τις Σελίδες από τα οποία να φαίνονται οι διαφορετικές μορφές γραφής του.


Τα κείμενα του Ιωάννου «άλλοτε πλησιάζουν τον ‘άμορφο’ συνειρμικό μονόλογο, για να αποστάξουν μια ιδιάζουσα διάθεση με την ανάκληση πραγμάτων ανορθόδοξα εφαπτόμενων […], άλλοτε υποδύονται το δοκίμιο, για να υποβάλουν έντεχνα μια στάση ζωής μέσα από την τάχα αμερόληπτη, ορθολογική ταξινόμηση ανθρώπων και ανθρώπινων σχέσεων· άλλοτε πάλι εμφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήματα, έμφορτα όμως συχνά με αλλότρια στοιχεία ή απαλλαγμένα από αφηγηματικές συμβάσεις, σε βαθμό που η παλαιότερη αισθητική θα τον θεωρούσε απαράδεκτο» (Κοτζιάς Α., Μεταπολεμικοί πεζογράφοι, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1982 , σσ. 44-45).

Ο Ιωάννου στα πεζογραφήματά του αισθάνεται την ελευθερία να κινείται ανάμεσα στο παραδοσιακό διήγημα και στη συνειρμική καταγραφή των σκέψεών του, που παραπέμπει σε εσωτερικό μονόλογο, καθώς αυτό το είδος γραφής του παρέχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει τη σχέση που επιθυμεί με τους αναγνώστες του. Ο Ιωάννου διαλύει την ψευδαίσθηση του απρόσωπου αφηγητή και απευθύνει την ιστορία του άμεσα στον αναγνώστη, ενισχύοντας την αίσθηση οικειότητας που αποπνέουν τα κείμενά του. Σκοπός του συγγραφέα δεν είναι η επιστροφή στις δομές των μυθοπλαστικών διηγημάτων, σκοπός του είναι η απόδοση εικόνων από την πραγματική ζωή, με μια παράλληλη διαπραγμάτευση των δρώμενων από το συγγραφέα κάθε φορά που αισθάνεται την ανάγκη να σχολιάσει μια κατάσταση, να αποσαφηνίσει ένα συμβάν ή απλώς κάθε φορά που συνειρμικά η σκέψη του κατευθύνεται σε μια άλλη ιδέα ή ένα άλλο γεγονός. Ο συγγραφέας διηγείται τις ιστορίες του σα να μιλά πρόσωπο με πρόσωπο με τον εκάστοτε αποδέκτη και δε διστάζει να απομακρυνθεί χρονικά και τοπικά από το διηγούμενο γεγονός, αν πιστεύει ότι αυτό που θέλει να συμπληρώσει θα προσφέρει κάτι χρήσιμο ή ενδιαφέρον στην ιστορία του.
Τα πεζογραφήματα του Ιωάννου δεν έχουν συνοχή και σπάνια ακολουθούν μια γραμμική ή σχεδόν γραμμική αφήγηση. Συνήθως δίνονται με αναδρομικές αφηγήσεις και με συχνές παρεκβάσεις, καθώς ο συγγραφέας δεν ενδιαφέρεται τόσο για την αφήγηση ενός γεγονότος όσο για τη μετάδοση ενός συναισθήματος. Ο Ιωάννου θέλει να μεταφέρει στον αναγνώστη το συναισθηματικό κλίμα που επικρατούσε την εποχή όπου εκτυλίσσεται η διηγούμενη ιστορία, μιας και αυτό βοηθά περισσότερο τον αναγνώστη να κατανοήσει τις ειδικές συνθήκες που καθοδήγησαν τις πράξεις του ήρωα.
Στο πεζογράφημα του Ιωάννου «Στου Κεμάλ το Σπίτι» μπορούμε να διακρίνουμε σε ό,τι αφορά την ιστορία της ανώνυμης Τουρκάλας, ίχνη παραδοσιακού διηγήματος, υπό την έννοια ότι ο συγγραφέας επιλέγει και ακολουθεί ένα κεντρικό πρόσωπο. Βέβαια, ο Ιωάννου κι εδώ διαφοροποιείται από τους παραδοσιακούς διηγηματογράφους καθώς εμπλουτίζει τη διήγησή του με μια παρέκβαση σχετικά με τις αλλαγές που γίνονται στη γενέτειρά του και παράλληλα αντί να επικεντρωθεί σ’ ένα σημαντικό γεγονός για τη ζωή της ηρωίδας του, επικεντρώνεται και αποδίδει ουσιαστικά το συναίσθημα της νοσταλγίας που διατρέχει τη ζωή της από τη στιγμή που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Θεσσαλονίκη. Το πεζογράφημά του δεν έχει πλοκή κι εξέλιξη, όπως τα παραδοσιακά διηγήματα, εφόσον αυτό που ενδιαφέρει το συγγραφέα είναι να αναδείξει τη συναισθηματική κατάσταση της ηρωίδας και όχι να δημιουργήσει μια ιστορία που να προκαλεί αγωνία στον αναγνώστη για το τι θα συμβεί στη συνέχεια. Παιδί προσφύγων ο Ιωάννου αναγνωρίζει και σέβεται τον πόνο των προσφύγων ανεξάρτητα από την εθνικότητα του πρόσφυγα, γιατί ο πόνος είναι κοινός και ξεπερνά τις εθνικές διαφορές που ελάχιστα ενδιαφέρουν τους απλούς ανθρώπους.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το πεζογράφημα «Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς» το οποίο αποτελεί έναν εκτενή εσωτερικό μονόλογο, με στοιχεία σχολιασμού της σύγχρονης κοινωνίας. Ο συγγραφέας εδώ αποδεσμεύεται τελείως από τον κεντρικό μύθο του διηγήματος και προχωρά στη σύνθεση ενός κειμένου σχετικά με τη ζωή των προσφύγων. Οι παππούδες του Ιωάννου είχαν φύγει από την Ανατολική Θράκη πολύ προτού ξεκινήσουν τα μεγάλα κύματα προσφύγων, γι’ αυτό και η οικογένειά του δεν έμεινε ποτέ σε κάποιον από τους συνοικισμούς που δημιουργήθηκαν ειδικά για την εγκατάσταση των προσφύγων. Ο Ιωάννου επομένως είναι ένας από τους διεσπαρμένους πρόσφυγες εφόσον δεν μένει μαζί με τους υπόλοιπους κι αυτό του στερεί τη δυνατότητα να συμμετάσχει στο συναισθηματικό δέσιμο που κρατά ενωμένους τους πρόσφυγες των συνοικισμών. Το κείμενο αυτό δεν μπορεί βέβαια χαρακτηριστεί διήγημα, εφόσον δεν έχει κάποια κεντρική ιστορία και δεν ακολουθεί την ιστορία κάποιου ήρωα. Είναι περισσότερο μια καταγραφή των συναισθημάτων και των σκέψεων του συγγραφέα, ο οποίος αναγκάζεται να ζει σε μια απρόσωπη πόλη όπου οι άνθρωποι δεν θέλουν πια να έχουν καμία σχέση μεταξύ τους. Η μοναξιά του συγγραφέα είναι αυτή που του υπαγορεύει τις συχνές επισκέψεις στους συνοικισμούς των προσφύγων κι είναι αυτή παράλληλα που τον ωθεί να επιδιώξει την ταύτιση μαζί τους. Εφόσον ο Ιωάννου δεν μπορεί να ταυτιστεί με τους αδιάφορους κατοίκους της πόλης, τουλάχιστον μπορεί να αισθάνεται την οικειότητα του αίματος που τον ενώνει με τους άλλους πρόσφυγες.

Γιώργος Ιωάννου: Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση μιας χαμένης ζωής μέσα σε μια σύγχρονη μεγαλούπολη με μεγάλη ιστορία.

Vladimir Kush

Γιώργος Ιωάννου

Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση μιας χαμένης ζωής μέσα σε μια σύγχρονη μεγαλούπολη με μεγάλη ιστορία. Ποια βιώματα του συγγραφέα μπορεί να συνέβαλαν, κατά τη γνώμη σας, σ’ αυτή την αίσθηση;

Ο Γιώργος Ιωάννου έχοντας γεννηθεί το 1927 έζησε μια σειρά σημαντικών ιστορικών γεγονότων που άλλαξαν με βίαιο τρόπο την πορεία της Ελλάδας. Όταν το 1940 η Ιταλία ξεκινούσε, στα πλαίσια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, τις επιθέσεις της κατά της Ελλάδας ο Ιωάννου ήταν 13 ετών. Η έναρξη του πολέμου ανέτρεψε οποιαδήποτε αίσθηση ισορροπίας στη ζωή του και του άφησε ένα μόνιμο αίσθημα ανασφάλειας και φόβου, το οποίο ενισχύθηκε τόσο από τα χρόνια της κατοχής που ακολούθησαν όσο και από τον αποτρόπαιο εμφύλιο πόλεμο που ολοκλήρωσε τη μακροχρόνια εμπόλεμη κατάσταση της χώρας. Ο συγγραφέας έζησε τα χρόνια της εφηβείας και της πρώτης νεότητας σε μια ιστορική περίοδο γεμάτη ανατροπές και σκληρότητα που του δημιούργησε την εντύπωση ότι οι ζωές των απλών ανθρώπων είναι ασήμαντες μπροστά στη λαίλαπα του πολέμου που καθοδηγείται από απρόσωπους ηγέτες. Παράλληλα, το γεγονός ότι ο Ιωάννου ήταν παιδί προσφύγων και μεγάλωσε μέσα σ’ ένα κλίμα νοσταλγίας για τη χαμένη πατρίδα, ενίσχυσε την πεποίθησή του ότι οι άνθρωποι δεν είναι παρά υποχείρια των κρατούντων και ότι οι ζωές τους στην πραγματικότητα δεν έχουν παρά ελάχιστη αξία. Μια συμφωνία ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία ήταν ικανή να θέσει σε εφαρμογή ένα εκτεταμένο σχέδιο ανταλλαγής πληθυσμών, που ξερίζωσε χιλιάδες ανθρώπους από τα μέρη που οι ίδιοι ένιωθαν ως πατρογονικά.
Η διάθεση του συγγραφέα να εκλογικεύσει τα γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή του τον οδηγεί σε μια προσπάθεια καταγραφής των εμπειριών και των αναμνήσεών του. Ο Ιωάννου επιστρέφει επίμονα στο παρελθόν του θέλοντας να κατανοήσει καλύτερα όσα έζησε, καθώς η διαδοχή και η ένταση των γεγονότων ήταν τέτοια που δεν του είχαν επιτρέψει όταν συνέβαιναν όλα αυτά να αντιληφθεί τη σημασία τους και να εκτιμήσει τον πραγματικό αντίκτυπο που είχαν στην προσωπικότητά του. Δεν είναι επομένως ένας συγγραφέας που κινείται από συγγραφικές φιλοδοξίες, αλλά ένας άνθρωπος που επιχειρεί μέσω της αποστασιοποίησης που του προσφέρει το πέρασμα του χρόνου να δει και να προσμετρήσει καλύτερα τις πληγές που του άφησαν όλες εκείνες οι βίαιες ανατροπές που έζησε.
Ο Ιωάννου στα κείμενά του δεν αντικρίζει τη πραγματικότητα μέσα από την οπτική σημαντικών και δυναμικών προσωπικοτήτων. Οι ήρωές του είναι απλοί καθημερινοί άνθρωποι που βιώνουν τον πόνο και τη φτώχεια, αδύναμοι να αντιδράσουν σε όσα δύσκολα τους παρουσιάζει η ζωή τους. Για το συγγραφέα αυτό που έχει αξία είναι τα βιώματα και τα συναισθήματα των καθημερινών του ηρώων, γιατί μέσα από αυτούς κατορθώνει να εκφράσει τις εμπειρίες και τις συναισθηματικές διαδρομές χιλιάδων ανθρώπων που έζησαν εκείνη την εποχή. Αν για πολλούς συγγραφείς το ζητούμενο ήταν να καταγράψουν την πορεία σημαντικών ανθρώπων και να δώσουν στα κείμενά τους μια εικόνα τις νέας ιστορικής πραγματικότητας, ο Ιωάννου προτίμησε να μείνει κοντά στους απλούς ανθρώπους και με τα πεζογραφήματα να αναδείξει τη δική τους περιορισμένη πορεία με τις μικρές δυνατότητες και τα μεγάλα προβλήματα.
Ο Ιωάννου, με φόντο την αγαπημένη του Θεσσαλονίκη, ιχνογραφεί καθημερινά στιγμιότυπα είτε από τη δική του ζωή είτε από τη ζωή κάποιου ανώνυμου ήρωα, θέλοντας να αποτυπώσει τα βήματα των απλών ανθρώπων μέσα σε μια μεγάλη πόλη που ανακάμπτει από τα γεγονότα του παρελθόντος και εξελίσσεται. Παρά τη νέα δυναμική που απέκτησε η χώρα μετά την έξοδό της από τα εμπόλεμα χρόνια, οι περισσότεροι άνθρωποι συνέχισαν να βιώνουν τις δυσκολίες της φτώχειας και το αδιέξοδο μιας ζωής που έχει στιγματιστεί από τη βία και τις πολλαπλές απώλειες. Ο συγγραφέας επομένως επικρίνει τη δήθεν εξέλιξη και συνεχίζει να παρακολουθεί τον αντίκτυπο όσων προηγήθηκαν και κατευθύνουν ακόμη τη ζωή των ανθρώπων.

Ερωτήσεις ΚΕΕ Γιώργος Ιωάννου: Ο εξομολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου. Σε ποια σημεία των Σελίδων μπορείτε να τον επισημάνετε;

Vladimir Kush

Γιώργος Ιωάννου

Ο εξομολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου. Σε ποια σημεία των Σελίδων μπορείτε να τον επισημάνετε;

Ο Γιώργος Ιωάννου γράφει τις ιστορίες του σε πρώτο πρόσωπο γεγονός που δημιουργεί στον αναγνώστη την αίσθηση ότι διαβάζει τις προσωπικές εμπειρίες του συγγραφέα. Ο ίδιος ο Ιωάννου σχολίαζε ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση είναι περισσότερο μια αφηγηματική επιλογή παρά μια ένδειξη ότι πρόκειται για την καταγραφή προσωπικών του βιωμάτων. Αυτό σημαίνει ότι αρκετά από τα γεγονότα που μας αφηγείται ο συγγραφέας, ενδέχεται είτε να μην αποτελούν πραγματικές εμπειρίες είτε να μην έχουν συμβεί ακριβώς όπως μας τα διηγείται.
«Ανακουφίζομαι γράφοντας σε πρώτο πρόσωπο. Είναι για μένα κάτι σαν ψυχολογική ανάγκη. Ωστόσο τα περισσότερα από αυτά που γράφω δεν είναι βιογραφικά και δεν συνέβησαν ακριβώς έτσι, όπως μεταφέρονται στο χαρτί. Άλλωστε, στα πεζογραφήματά μου υποδύομαι και πολλά πρόσωπα που θα ήθελα να είμαι.» (Συνέντευξη του συγγραφέα με τη Μ. Θερμού, εφ. Καθημερινή, 24-7-1977).
Παρόλο που στην ανάγκη του Ιωάννου να αποστασιοποιηθεί από τη βιωματικότητα των κειμένων του θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και η διαφωνία που είχε με το μεγάλο φιλόλογο Δημήτρη Μαρωνίτη, σχετικά με το κατά πόσο στα διηγήματά του αποτυπώνονται η προσωπικότητα, τα βιώματα και οι προτιμήσεις του ίδιου του συγγραφέα ή όχι, δε θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι από διήγημα σε διήγημα υπάρχουν διαφοροποιήσεις στην απόδοση ακόμη και του ίδιου του γεγονότος.
Πέρα όμως από το αν τα γεγονότα που παρουσιάζονται στα διηγήματα του Ιωάννου είναι ή όχι προσωπικά βιώματα του συγγραφέα, υπάρχουν αρκετά σημεία στα οποία ο συγγραφέας μας αποκαλύπτει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του για κάποια θέματα, όπου ο εξομολογητικός τόνος είναι σαφής και η αλήθεια των γραφομένων μοιάζει δεδομένη. Ο λόγος άλλωστε που ο Ιωάννου αποκαλεί τα κείμενά του πεζογραφήματα και όχι διηγήματα είναι ακριβώς γιατί έχει τη συνήθεια να παρεμβαίνει στις ιστορίες που αφηγείται και είτε να σχολιάζει τα δρώμενα είτε να καταγράφει κάποιες σκέψεις που του δημιουργούνται συνειρμικά την ώρα που αφηγείται την ιστορία του.
Για παράδειγμα στο πεζογράφημα «Στου Κεμάλ το Σπίτι» η φωνή του συγγραφέα γίνεται απολύτως προσωπική όταν αναφέρεται στα σχέδια των εργολάβων, οι οποίοι αφού έχτισαν μια φρικαλέα πολυκατοικία εκεί που βρισκόταν το σπίτι της οικογένειας του συγγραφέα, τώρα θέλουν να τη γκρεμίσουν για να χτίσουν κάτι άλλο. Ο συγγραφέας μας αποκαλύπτει την πρόθεσή του να εμποδίσει τα σχέδια των εργολάβων και παράλληλα μας δείχνει την ενόχληση που του προκαλεί η αλλοίωση της παραδοσιακής εικόνας της πόλης του. Ο Ιωάννου δε διστάζει να αφήσει για μια στιγμή την ιστορία που αφηγείται και να κάνει μια παρέκβαση για να εκφράσει το πώς νιώθει σχετικά με την τάση που υπάρχει να χτίζονται ολοένα μεγαλύτερες –και ασχημότερες- πολυκατοικίες στην πόλη του. Αυτό, βέβαια, είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της γραφής του Ιωάννου, καθώς στα περισσότερα κείμενά του υπάρχουν παρεκβάσεις στις οποίες ο συγγραφέας μας αποκαλύπτει τις προσωπικές του σκέψεις.
Στο ιδιαίτερο πεζογράφημα «Μες στους Προσφυγικούς Συνοικισμούς», το οποίο δεν έχει κάποια κεντρική ιστορία, αλλά αποτελεί μια εκμυστήρευση του συγγραφέα σχετικά με την ικανότητα που έχει να καταλαβαίνει από πού είναι κάθε πρόσφυγας, διακρίνουμε μια αυξανόμενη παρουσία του εξομολογητικού τόνου. Ο συγγραφέας μας μιλά για τη συνήθεια που έχει να περνά χρόνο στους Προσφυγικούς Συνοικισμούς και μας αποκαλύπτει πόσο μόνος αισθάνεται «Εγώ όμως από τώρα είμαι βαριά παραπονεμένος. Μέσα στους ξένους και στα ξένα πράγματα ζω διαρκώς». Ο Ιωάννου παρόλο που είναι παιδί προσφύγων δεν έχει μεγαλώσει σε κάποιον προσφυγικό συνοικισμό όπως οι περισσότεροι πρόσφυγες κι αυτό τον στενοχωρεί γιατί νιώθει ότι δεν έχει αποκτήσει αυτό το συναισθηματικό δέσιμο που έχουν οι άλλοι πρόσφυγες μεταξύ τους. Ο Ιωάννου ζει με ανθρώπους που αδιαφορούν τελείως για εκείνον κι αυτό επιτείνει το αίσθημα μοναξιάς που τον έχει κυριεύσει. Η αναφορά του συγγραφέα στη μοναξιά που βιώνει καθημερινά είναι μια αποκάλυψη πολύ προσωπική, η οποία όμως είναι συνεπής με την τάση του συγγραφέα να καταφεύγει στα κείμενά του σε εξομολογήσεις προσωπικών σκέψεων και συναισθημάτων.