Αρχαία ελληνικά: Αναλυτική κλίση ρήματος «κάθημαι»

Slim Aarons 

 
Αρχαία ελληνικά: Αναλυτική κλίση ρήματος «κάθημαι»
 
(κάθημαι: έχω καθίσει, διαμένω)
 
Ενεστώτας (με σημασία Παρακειμένου)
Οριστική
κάθημαι, κάθησαι, κάθηται, καθήμεθα, κάθησθε, κάθηνται
Υποτακτική
καθῶμαι, καθῇ, καθῆται, καθώμεθα, καθῆσθε, καθῶνται
Ευκτική
καθοίμην, καθοῖο, καθοῖτο, καθοίμεθα, καθοῖσθε, καθοῖντο
Προστακτική
---, κάθησο, καθήσθω, --- κάθησθε, καθήσθων ή καθήσθωσαν
 Απαρέμφατο
καθῆσθαι
Μετοχή
καθημένος,
καθημένη,
καθημένον
 
Παρατατικός
ἐκαθήμην, ἐκάθησο, ἐκάθητο, ἐκαθήμεθα, ἐκάθησθε, ἐκάθηντο
& καθήμην, καθῆσο, καθῆτο, καθήμεθα, καθῆσθε, καθῆντο
 
Μέλλοντας (από το καθέζομαι)
Οριστική
καθεδοῦμαι, καθεδῇ ή καθεδεῖ, καθεδεῖται, καθεδοῦμεθα, καθεδεῖσθε, καθεδοῦνται
Ευκτική
καθεδοίμην, καθεδοῖο, καθεδοῖτο, καθεδοίμεθα, καθεδοῖσθε, καθεδοῖντο
Απαρέμφατο
καθεδεῖσθαι
Μετοχή
καθεδούμενος
καθεδουμένη
καθεδούμενον

Ιστορία Β΄ Λυκείου: Βυζαντινό χωρίο & φεουδαρχικό σύστημα Ευρώπης (συνδυαστική πηγή)

Tolo Balaguer

 
Ιστορία Β΄ Λυκείου: Βυζαντινό χωρίο & φεουδαρχικό σύστημα Ευρώπης (συνδυαστική πηγή)
 
Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις απαραίτητες πληροφορίες από τα κείμενα που σας δίνονται να απαντήσετε στα εξής:
α. Ποιες είναι οι κοινωνικές ομάδες που συνθέτουν, κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο, τον πληθυσμό του βυζαντινού χωρίου;
(μονάδες 12)
β. Ποιες ήταν οι υποχρεώσεις και ποια τα δικαιώματα των αγροτών στο φεουδαρχικό σύστημα της μεσαιωνικής Ευρώπης και ποια η βασική διαφορά της θέσης τους σε σύγκριση με εκείνη της αντίστοιχης κοινωνικής ομάδας του βυζαντινού χωρίου; (μονάδες 13) Μονάδες 25
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Α
Ο όρος «χωρίον», που αρχικά σήμαινε το χωράφι, το κτήμα[…] στη μεσοβυζαντινή εποχή σηματοδοτεί τον συγκεκριμένο τόπο, όπου κατοικούν οι «χωρῖται».[…] Τα χωρία συνιστούσαν οργανωμένες κοινότητες όπου εντοπίζεται σημαντικού εύρους κοινωνική διαφοροποίηση. Στις πηγές συχνά αναφέρονται επίσης οι «πρώτοι»[…], οι οποίοι εκπροσωπούσαν την κοινότητα σε διάφορες συναλλαγές με το κράτος […]. Οι ανεξάρτητοι μικροϊδιοκτήτες αποτελούν ιδανικά την κυρίαρχη ομάδα, αλλά δεν έλλειπαν οι εξαρτημένοι καλλιεργητές (ενοικιαστές, πάροικοι), οι εργάτες (μίσθιοι) και πιθανώς οι δούλοι.
 
Ράγια, Ε., «Βυζαντινῶν μέτρον τύχης», Λήμμα: «Χωρίον», Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Τομέας Βυζαντινών Ερευνών.
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Β
Είτε χαρακτηρίζονται ελεύθεροι χωρικοί […] είτε δουλοπάροικοι, όλοι οι αγρότες της μεσαιωνικής εποχής κάνουν την ίδια σκληρή και δύσκολη ζωή. Όλοι υπάγονται στον ίδιο αφέντη, τον χωροδεσπότη, ιδιοκτήτη του φέουδου, που μπορεί να τους προστατεύει, αλλά κυρίως τους ορίζει, τους τιμωρεί και αποκομίζει από την εργασία τους το μεγαλύτερο μέρος των εισοδημάτων του[….]. Μπορεί ο μεσαιωνικός δουλοπάροικος να μην ήταν στην κυριολεξία σκλάβος, δεν ήταν όμως και ελεύθερος
άνθρωπος.[…] Δεν μπορούσε να προσφύγει στη δικαιοσύνη ούτε να διαθέτει τα αγαθά του χωρίς περιορισμούς. […] Δεν μπορούσε να μετακινηθεί ελεύθερα, δεδομένου ότι ήταν προσδεδεμένος στον χωροδεσπότη του με προσωπικούς δεσμούς αλλά και με τη γη.
 
Bernstein S.– Milza P., «Από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά κράτη, 5ος-18ος αι.», Ιστορία της Ευρώπης, τ. Α΄, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997, σ. 116-117.
 
Ενδεικτική απάντηση
α. Το βυζαντινό χωρίον (κοινότητα), που εμφανίζεται κατά τον 6ο αι., συγκροτείται από διάφορες κοινωνικές ομάδες. Εδώ δεσπόζει ο ιερέας με το αδιαμφισβήτητο ηθικό κύρος του. Τη μεγαλύτερη οικονομική δύναμη κατέχουν, ωστόσο, οι δυνατοί, οι οποίοι ζουν, συχνά, κάπως απόμερα από το χωριό. Σύμφωνα με το Κείμενο Α, στο ευρύ πλαίσιο κοινωνικής διαφοροποίησης του χωρίου συναντώνται, μεταξύ άλλων, οι «πρώτοι», οι οποίοι επωμίζονταν την ευθύνη να εκπροσωπούν την κοινότητα στις συναλλαγές της με το κράτος. Τον κορμό του πληθυσμού αποτελούν οι ελεύθεροι μικροϊδιοκτήτες, βοηθούμενοι συχνά από δούλους. Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνονται από το παράθεμα (Κείμενο Α), στο οποίο, ωστόσο, επισημαίνεται πως η πληθυσμιακή κυριαρχία των ανεξάρτητων μικροϊδιοκτητών δεν ήταν πάντοτε δεδομένοι. Από τα τέλη του 8ου αι. σημειώνεται μια αποφασιστική στροφή στην εξέλιξη της αγροτικής κοινότητας. Οι κοινωνικές διαφορές εντείνονται και ευνοούν τη διαμόρφωση μιας νέας αριστοκρατίας, η οποία ανέρχεται στη διοικητική κλίμακα και πλουτίζει ταχύτατα. Οι μικροκαλλιεργητές, υπερφορτωμένοι από φόρους, προτιμούν να παραχωρήσουν τους κλήρους τους και να γίνουν πάροικοι των δυνατών, παραιτούμενοι εκούσια από μια οδυνηρή ελευθερία. Την ύπαρξη των πάροικων, επιβεβαιώνει το παράθεμα (Κείμενο Α), προσθέτοντας παραλλήλως την τάξη των εργατών (των μίσθιων), καθώς και των ενοικιαστών που ανήκαν στην κατηγορία των εξαρτημένων καλλιεργητών, όπως και οι πάροικοι.
 
β. Στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας του Φραγκικού κράτους ήταν ο βασιλιάς. Οι άμεσοι υποτελείς του (κομήτες, βαρόνοι, μαρκήσιοι κ.ά.), που ήταν συγχρόνως και φεουδάρχες, αποτελούσαν την αριστοκρατία. Από αυτούς εξαρτιόνταν οι κατώτεροι υποτελείς, οι οποίοι έπαιρναν επίσης γαίες ως αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες τους. Κάτοχοι φέουδων μπορούσαν να είναι και οι εκκλησιαστικοί άρχοντες. Το υπόλοιπο τμήμα της κοινωνικής πυραμίδας συγκροτούσαν οι ελεύθεροι γεωργοί, που ήταν μικροϊδιοκτήτες, οι πάροικοι που αποτελούσαν την πλειονότητα των αγροτών και απολάμβαναν μια περιορισμένη ελευθερία, η οποία κατά τόπους παρουσίαζε διαβαθμίσεις (ήταν δεμένοι με τη γη, κατέβαλλαν τέλη στο φεουδάρχη της περιοχής και δεν μπορούσαν χωρίς την άδειά του να νυμφευθούν) και, τέλος, οι δούλοι που χαρακτηρίζονταν από νομική άποψη ως κινητά αντικείμενα. Τις πληροφορίες σχετικά με τους αγρότες επιβεβαιώνει το παράθεμα (Κείμενο Β), στο οποίο περιέχονται πρόσθετα στοιχεία για τις υποχρεώσεις των αγροτών. Ειδικότερα, τονίζεται πως οι αγρότες την περίοδο του μεσαίωνα -είτε αυτοί χαρακτηρίζονταν ελεύθεροι είτε πάροικοι- βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του φεουδάρχη, του χωροδεσπότη, ο οποίος, αν και είχε την υποχρέωση να τους προστατεύει, κυρίως καθόριζε τη ζωή τους, τους τιμωρούσε και οικειοποιούταν το μεγαλύτερο μέρος των εισοδημάτων τους, για τα οποία οι αγρότες εργάζονταν σκληρά. Στο παράθεμα επισημαίνεται, επίσης, πως, αν και οι πάροικοι δεν εξισώνονταν με τους σκλάβους, επί της ουσίας δεν ήταν ελεύθεροι. Δεν είχαν το δικαίωμα να προσφύγουν στη δικαιοσύνη, ούτε να διαθέσουν όπως εκείνοι ήθελαν τα προϊόντα τους. Δεν είχαν, συνάμα, το δικαίωμα να μετακινούνται ελεύθερα, αφενός διότι είχαν προσωπική δέσμευση απέναντι στο φεουδάρχη και αφετέρου διότι ήταν άρρηκτα συνδεδεμένοι με την καλλιέργεια της γης.
Η βασική διαφορά των αγροτών του Φραγκικού κράτους με αυτούς του βυζαντινού χωρίου, όπως προκύπτει από το Κείμενο Α, είναι πως ενώ στη δυτική Ευρώπη την πλειονότητα την αποτελούν οι πάροικοι, στο Βυζάντιο οι ελεύθεροι αγρότες είναι εκείνοι που υπερτερούν αριθμητικά. Χρειάζεται, ωστόσο, να ληφθεί υπόψη πως οι βυζαντινές αγροτικές κοινότητες και ο δήμος υφίσταντο την ασφυκτική πίεση των μεγάλων γαιοκτημόνων, των δυνατών, και περιέρχονταν σταδιακά υπό την κηδεμονία και προστασία τους.

Ιστορία Β΄ Λυκείου: Τελετή της περιβολής & επικράτηση συστήματος φεουδαρχίας (πηγή)

 
Ιστορία Β΄ Λυκείου: Τελετή της περιβολής & επικράτηση συστήματος φεουδαρχίας (πηγή)
 
Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αξιοποιώντας το κείμενο που σας δίνεται: α) να αναφερθείτε στην τελετή της περιβολής (μονάδες 7) και β) να εξηγήσετε πώς οι μεταρρυθμίσεις του Καρλομάγνου συνέβαλαν στην επικράτηση του συστήματος της φεουδαρχίας (μονάδες 18).

Μονάδες 25 
 
Κείμενο
Το σύστημα αυτό συνίστατο στη συνήθεια να παίρνουν οι βασιλείς στην υπηρεσία τους ανθρώπους ελεύθερους ονόματι «vassali» (υποτελείς), οι οποίοι υπόσχονταν ισόβια πίστη στον μονάρχη. Σε αντάλλαγμα, ο τελευταίος αυτός τους παραχωρούσε γαίες για εκμετάλλευση. Τα βασιλικά αυτά κτήματα δεν θεωρούνταν κληρονομικά, αλλά απαλλαγμένα μόνο από φόρους και εκμεταλλεύσιμα από τον υποτελή, όσο καιρό έμενε πιστός στον βασιλιά του.
Μια τελετή μάλιστα, αρκετά επίσημη, συνόδευε αυτή τη μορφή εξουσίας και εξαρτήσεως. Ο υποτελής δηλ. γονάτιζε, έβαζε τα δυο του χέρια στα χέρια του μονάρχη και ορκιζόταν ότι από εκείνη τη στιγμή ήταν άνθρωπος δικός του, υποχρεωμένος να τον βοηθά σε καιρό πολέμου και να διασφαλίζει την εξουσία του. Μονάρχης και υποτελής όφειλαν αμοιβαία βοήθεια και συμβουλή (consilium et auxilium)· κατά συνέπεια τα δικαιώματα και τα καθήκοντά τους ήταν αμοιβαία.
Καθώς όμως η εξουσία εξασφάλιζε δυνατά κάστρα που μπορούσαν να τα χρησιμοποιούν οι υποτελείς, τότε οι πιο ισχυροί από αυτούς, οι δούκες, οι κόμητες και οι βαρόνοι, άρχισαν να ενισχύονται με δικούς τους προσωπικούς στρατούς, για να πολεμούν τελικά όχι μόνο μεταξύ τους, αλλ’ ακόμη εναντίον και του ίδιου του βασιλιά. Έτσι χρησιμοποίησαν αυτή τους τη δύναμη για να καταστήσουν τα φέουδα κληρονομικά, αδιαφορώντας για την κατάφωρη αντίθεση προς την αρχή, ότι κάθε διάδοχος ενός φεουδάρχη έπρεπε προσωπικά να παραλαμβάνει την εξουσία από τον μονάρχη.
Οι υποτελείς μπορούσαν να είναι τόσο λαϊκοί όσο και κληρικοί. Αλλά όλοι αυτοί που είχαν πάρει ένα φέουδο κατέληξαν να δημιουργήσουν μια ξεχωριστή τάξη (κάστα), δηλ. την φεουδαλική αριστοκρατία. Και η κοινωνία που οργανώθηκε μ’ αυτόν τον τρόπο ονομάστηκε φεουδαλική κοινωνία.
 
Ζαχαρίας Τσιρπανλής, Η Δυτική Ευρώπη στους Μέσους χρόνους (5^ος – 15^ος αιώνας). Εκδόσεις Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη, 1985
 
Ενδεικτική απάντηση
α. Οι ιεραρχικά ανώτεροι άρχοντες παραχωρούσαν σε άλλους ευνοούμενους υποτελείς τους (βασάλους) εκτάσεις γης, για τις οποίες απαιτούσαν ως αντάλλαγμα πίστη, υποτέλεια και διάφορες υπηρεσίες, ενώ ανέλαβαν την υποχρέωση να τους παρέχουν προστασία και κάθε είδους βοήθεια. Η επίσημη αναγνώριση ενός άρχοντα ως υποτελούς ενός άλλου ισχυρότερου άρχοντα γινόταν με τη λεγόμενη τελετή της περιβολής. Με βάση τα στοιχεία που παραθέτει ο Ζ. Τσιρπανλής, στο πλαίσιο της τελετής αυτής ο υποτελής, αφού γονάτιζε μπροστά στον μονάρχη, έβαζε τα χέρια του μέσα στα δικά του και έδινε όρκο πως θα του ήταν πλήρως αφοσιωμένος και πως θα τον στήριζε σε περίπτωση πολέμου, ώστε να διαφυλάσσεται η εξουσία του βασιλιά. Τη μεταξύ τους σχέση, βέβαια, χαρακτήριζε αμοιβαιότητα, εφόσον όφειλαν να στηρίζουν ο ένας τον άλλον. Η παραμέληση, ωστόσο, των υποχρεώσεων εκ μέρους των υποτελών συνεπαγόταν την αφαίρεση του φέουδου.
 
β. Το σύστημα της φεουδαρχίας αναπτύχθηκε στη διάρκεια του 8ου αιώνα, μετά την κατάρρευση της δυναστείας των Μεροβιγγείων. Σύμφωνα με τον Ζ. Τσιρπανλή, οι βασιλιάδες παραχωρούσαν γαίες σε ελεύθερους πολίτες που γίνονταν πλέον υποτελείς τους (vassali) με την υπόσχεση πως θα παρέμεναν διαρκώς αφοσιωμένοι στον εκάστοτε μονάρχη. Σταθμό στη διαμόρφωση του συστήματος αποτέλεσαν οι μεταρρυθμίσεις του Καρλομάγνου. Ο στρατός, τον οποίο παλαιότερα αποτελούσαν ελεύθεροι αγρότες υπό την ηγεσία του αυτοκράτορα, αλλάζει χαρακτήρα, γίνεται φεουδαρχικός, Τίθεται, δηλαδή, υπό την ηγεσία των φεουδαρχών, καθένας από τους οποίους συμμετέχει με τους υποτελείς του και τον οπλισμό τους. Τη δυνατότητα αυτή αποκτούν οι φεουδάρχες χάρη στην οικονομική και πολιτική δύναμη που σε τοπικό επίπεδο τους εξασφαλίζει το φέουδο. Σύμφωνα, μάλιστα, με τον Ζ. Τσιρπανλή, οι ισχυρότεροι φεουδάρχες, οι αριστοκράτες δηλαδή της εποχής, οι δούκες, οι κόμητες και οι βαρόνοι, εκμεταλλεύτηκαν την ισχυροποίηση που τους προσέφερε η διατήρηση στρατού και η κατασκευή ισχυρών κάστρων προκειμένου όχι μόνο να έρχονται σε αντιπαράθεση μεταξύ τους, αλλά να πολεμούν ακόμη και με τον βασιλιά. Επιπροσθέτως, αξιοποίησαν τη δύναμή τους προκειμένου να καταστρατηγήσουν την αρχή της φεουδαρχίας, σύμφωνα με την οποία ο μονάρχης ήταν αυτός που παραχωρούσε την εξουσία και το φέουδο, με το να καταστήσουν κληρονομικά τα δικαιώματά τους στα βασιλικά κτήματα. Απέρριψαν, συνάμα, τη βασική προϋπόθεση πως για να διατηρήσουν το φέουδό τους όφειλαν να παραμένουν πιστοί στον βασιλιά.  Παρόμοιες συνέπειες είχε και η διοικητική μεταρρύθμιση του Καρόλου, διότι στους βασιλικούς αξιωματούχους παραχωρούνταν γαίες. Όπως επισημαίνει ο Ζ. Τσιρπανλής, φέουδα λάμβαναν πλέον όχι μόνο λαϊκοί αλλά και κληρικοί. Διαμορφώθηκε, έτσι, από εκείνους που λάμβαναν φέουδα μια διακριτή κοινωνική τάξη (κάστα), η οποία αποτελούσε τη φεουδαρχική αριστοκρατία. Οι τρεις αυτές λειτουργίες της φεουδαρχίας (στρατιωτική, οικονομικοκοινωνική και πολιτική) αναπτύχθηκαν πλήρως στο κράτος του Καρόλου και στα κράτη που το διαδέχθηκαν. Έτσι, κατά τους δύο επόμενους αιώνες (10ο και 11ο), οπότε η διάλυση των κρατών των Καρολιδών και οι εχθρικές επιδρομές δημιούργησαν κλίμα ανασφάλειας και ενίσχυσαν την ανάγκη προστασίας των κατοίκων, το φεουδαρχικό σύστημα γενικεύθηκε.

Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Τεχνητή νοημοσύνη, fake news & παραπληροφόρηση

Allan Swart 
 
Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Τεχνητή νοημοσύνη, fake news & παραπληροφόρηση
 
Κείμενο 1: Πώς η τεχνητή νοημοσύνη εκτοξεύει τα fake news αλλοιώνοντας όσα βλέπουμε γύρω μας
 
     Σε μια εποχή όπου η τεχνητή νοημοσύνη μιμείται όλο και πιο λεπτομερώς την πραγματικότητα, είτε μέσα από φωτογραφίες, είτε μέσα από βίντεο και ηχογραφήσεις, η αλήθεια καθίσταται συνεχώς δυσκολότερη να διακριθεί.
     «Οι ειδικοί φοβούνται ότι η τεχνολογία θα μπορούσε να επιταχύνει τη διάβρωση της εμπιστοσύνης στα μέσα ενημέρωσης, στην κυβέρνηση και στην κοινωνία. Αν οποιαδήποτε εικόνα μπορεί να κατασκευαστεί -και να χειραγωγηθεί- πώς μπορούμε να πιστέψουμε οτιδήποτε βλέπουμε;» αναφέρουν σε άρθρο τους στους New York Times, οι Tiffany Hsu και Steven Lee Myers. Η αλήθεια είναι ότι αναζητώντας απλά τον όρο AI, τα περισσότερα άρθρα που εμφανίζονται ανοίγουν συζητήσεις γύρω από το πώς το AI λειτουργεί υπέρ μας, ή πώς θα κλέψει τις δουλείες μας στο μέλλον. Με μια πιο ψύχραιμη δεύτερη ματιά μπορούμε να κοιτάξουμε την τεχνητή νοημοσύνη ως ένα εργαλείο που ναι μεν μπορεί να προσδώσει στην καθημερινότητά μας πολλά θετικά, απλοποιώντας την, αλλά που ταυτόχρονα μπορεί να λειτουργήσει ελεγκτικά και παραπλανητικά απέναντι στις μάζες.
     Συνεχώς βλέπουμε εικόνες, φωτογραφίες, βίντεο ακόμα και ηχογραφήσεις ανθρώπων να κυκλοφορούν στο διαδίκτυο, αλλά που τελικά είναι δημιουργήματα της τεχνητής νοημοσύνης. Την περασμένη εβδομάδα μάλιστα, μια σειρά από νέες εικόνες τεχνητής νοημοσύνης έδειξαν τον Πάπα να απολαμβάνει ένα μεγάλο ποτήρι μπύρα. Τα χέρια φαίνονταν ως επί το πλείστον φυσιολογικά - εκτός από τη βέρα στο παράμεσο του. Αυτό ήταν το μόνο σημείο της φωτογραφίας που έδειχνε ότι η εικόνα ήταν δημιουργημένη από τεχνητή νοημοσύνη.
     Τα ελαττώματα των εικόνων ήταν κάποτε δηλωτικά της πλαστογραφίας ή των συνθετικών εικόνων, όμως η συνεχής πρόοδος τα εξαλείφει, καθιστώντας τα δημιουργήματα της AI πιο δύσκολο να διακριθούν. Πλέον μάλιστα τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και ψέματος είναι τόσο θολά, ώστε να μην γίνονται αμέσως αντιληπτά και το πλασματικό να μιμείται σχεδόν ατόφια το ήδη υπάρχον.
     Η άνοδος της τεχνολογίας που είναι ικανή να παράγει πειστικό ψεύτικο περιεχόμενο όμως εγείρει επίσης περισσότερες, ακόμη πιο σκοτεινές ανησυχίες. Καθώς γίνεται όλο και πιο δύσκολο να διακρίνουμε τι είναι αληθινό και τι ψεύτικο, οι ειδικοί ανησυχούν ότι κακόβουλοι φορείς θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν αυτή την τεχνολογία για να ενισχύσουν την παραπληροφόρηση στο διαδίκτυο. Ο ίδιος ο Σαμ Άλτμαν, διευθύνων σύμβουλος της τεχνολογικής εταιρείας OpenAI, έχει προειδοποιήσει ότι η τεχνητή νοημοσύνη «θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για παραπληροφόρηση μεγάλης κλίμακας». Ο επιστήμονας πληροφορικής Roos επανέλαβε αυτές τις ανησυχίες, σημειώνοντας ότι επί του παρόντος, η παραπληροφόρηση παράγεται κυρίως από ανθρώπους που εργάζονται σε «εργοστάσια τρολ», οι οποίοι δημιουργούν και διαδίδουν ψευδείς πληροφορίες και παρεμβαίνουν στις διαδικτυακές συζητήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. «Εάν -και όταν- αυτό μπορεί να αυτοματοποιηθεί σε μαζική κλίμακα, αυτό εγείρει ένα εντελώς νέο επίπεδο ανησυχίας», δήλωσε στην Deutsche Welle.
 
Πρώτο Θέμα, Πέγκυ Μπαμπάθα, 30.09.2023
 
Κείμενο 2: Καταιγίδα κυβερνοεπιθέσεων με ΑΙ και deepfakes
 
     Κλειδώνουν την οθόνη και αποκλείουν την πρόσβαση του χρήστη στη συσκευή ή κρυπτογραφούν όλα τα αρχεία που είναι αποθηκευμένα στο δίσκο και εμποδίζουν την πρόσβαση του χρήστη στο σύστημα. Στη συνέχεια, ζητούν λύτρα για να ξεκλειδώσουν το μηχάνημα που μόλυναν με το διαβόητο κακόβουλο λογισμικό ransomware.
     Είναι από τα πιο ισχυρά όπλα στα χέρια των συμμοριών του κυβερνοεγκλήματος, με το οποίο, σύμφωνα με την Check Point Research, αυτές εκβίασαν 2.200 οργανισμούς, επιχειρήσεις και ιδιώτες μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2023, όπως αποκάλυψε έρευνα στο σκοτεινό διαδίκτυο και σε 120 shame sites (τους λεγόμενους ιστότοπους δημόσιου εξευτελισμού -βγάζουν στη φόρα υποτιθέμενα άπλυτα των θυμάτων τους).
     Το ransomware και ο χακακτιβισμός (κυβερνοεπιθέσεις που έχουν στόχο να επηρεάσουν τις πολιτικές θέσεις των ανθρώπων και να βλάψουν τους ιδεολογικούς τους αντιπάλους) τρέχουν με χίλια. Οι κυβερνοεπιθέσεις αυξάνονταν κατά 8% εβδομαδιαίως το δεύτερο τρίμηνο του 2023, σύμφωνα με την Check Point Research, που για το 2024 προβλέπει καταιγίδα κυβερνοεγκλήματος. Οι συμμορίες τροποποιούν ακόμη και τα πιο κοινά, τα πιο παλιά εργαλεία, όπως οι συσκευές αποθήκευσης USB, προκειμένου να μεταδώσουν κακόβουλο λογισμικό. Πολλές από τις επιθέσεις κατευθύνονται από την τεχνητή νοημοσύνη. Οι κυβερνοεγκληματίες έχουν στα χέρια τους εργαλεία όπως η μηχανική μάθηση για να αναπτύξουν νέες παραλλαγές κακόβουλων λογισμικών τύπου ransomware και τεχνολογίες όπως τα deepfakes (βίντεο ανθρώπων που λένε και κάνουν πράγματα τα οποία δεν έχουν εκστομίσει και δεν έχουν πράξει ποτέ) για να προαγάγουν την πλαστοπροσωπία και το ηλεκτρονικό ψάρεμα σε ανώτερα επίπεδα.
     Συγκεκριμένα, τακτικές ηλεκτρονικού ψαρέματος που έχουν βελτιωθεί με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης χτυπούν υποδόρια και εξατομικευμένα, καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολο για τους χρήστες τον εντοπισμό κακόβουλης πρόθεσης. Όσο τεχνολογίες και εργαλεία εξελίσσονται, τόσο πιο προηγμένες εμφανίζονται οι κακόβουλες στρατηγικές των συμμοριών.
     Τα εργαλεία υπάρχουν. Και χρησιμοποιούνται παντού. Σε απάτες, εκβιασμούς, διασπορά ψευδών ειδήσεων και πολιτική προπαγάνδα, για τη στρέβλωση του δημόσιου διαλόγου και τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης. Από τα σκοτεινά βάθη της αβύσσου τους, λίγο λίγο τροποποιούν τις δικλείδες ασφαλείας της καθημερινότητας και την εικόνα του μέλλοντος.
 
Η Καθημερινή, Τασούλα Καραϊσκάκη, 12.10.2023
 
Κείμενο 3: Τίτος Πατρίκιος, Ιστορία του Οιδίποδα
 
Θέλησε να λύσει τα αινίγματα
να φωτίσει το σκοτάδι
που μέσα του βολεύονται όλοι
όσο κι αν τους βαραίνει.
Δεν τρόμαξε από τα όσα είδε
μα από την άρνηση των άλλων να τα παραδεχτούν.
Θα ’μενε πάντα η εξαίρεση;
Δεν άντεχε πια τη μοναξιά.
Και για να βρει τους διπλανούς του
έχωσε μες στα μάτια του βαθιά
τις δυο περόνες.
Πάλι ξεχώριζε με την αφή τα πράγματα
που κανείς δεν ήθελε να βλέπει.
 
Τίτος Πατρίκιος, 1981, Προαιρετική στάση
 
ΘΕΜΑ Α
Να παρουσιάσετε συνοπτικά (περίπου 60 λέξεις) τις ανησυχίες που προκαλούνται σχετικά με την ενίσχυση της παραπληροφόρησης μέσω της τεχνητής νοημοσύνης, σύμφωνα με το Κείμενο 1.
Μονάδες 20
 
Η δυνατότητα της τεχνητής νοημοσύνης να δημιουργεί πλαστά οπτικά και ηχητικά ντοκουμέντα που δεν διακρίνονται από τα αληθινά εγείρει τον κίνδυνο να υπονομεύσει περαιτέρω την εμπιστοσύνη στα μέσα ενημέρωσης. Αυτή τη δυνατότητα, μάλιστα, θα μπορούσαν να την αξιοποιήσουν αρνητικών προθέσεων φορείς, για να παραπλανούν τους πολίτες. Με την πιθανή αυτοματοποίηση, άλλωστε, της διάδοσης ψευδών ειδήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης η παραπληροφόρηση θα γιγαντωθεί.
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να συγκρίνετε τις απόψεις των συγγραφέων στα δύο χωρία: «Οι ειδικοί φοβούνται… να πιστέψουμε οτιδήποτε βλέπουμε;» (Κείμενο 1) και «Τα εργαλεία υπάρχουν… και την εικόνα του μέλλοντος» ως προς τις επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης στην αξιοπιστία των ειδήσεων και τη λειτουργία του δημόσιου διαλόγου (60-70 λέξεις).
Μονάδες 10
 
Οι δύο συγγραφείς αναγνωρίζουν πως η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να υπηρετήσει τη διάδοση ψευδών ειδήσεων και την άσκηση πολιτικής προπαγάνδας. Μια εξαιρετικά επιζήμια προοπτική, διότι θα υπονομεύσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στα μέσα ενημέρωσης και στην κυβέρνηση. Οι πολίτες χειραγωγούμενοι από προπαγανδιστές που δρουν υπογείως θα αδυνατούν να διακρίνουν την αλήθεια από το ψέμα με αποτέλεσμα ο δημόσιος διάλογος να βασίζεται σε μια σκοπίμως παραποιημένη εικόνα της πραγματικότητας.
 
Β2.α. Να προσδιορίσετε το πώς οργανώνεται η τέταρτη παράγραφος του Κειμένου 1 («Τα ελαττώματα των εικόνων… να μιμείται σχεδόν ατόφια το ήδη υπάρχον») και να εξηγήσετε πώς ο τρόπος οργάνωσης υπηρετεί την πρόθεση της γράφουσας. (μονάδες 7)
 
Η τέταρτη παράγραφος οργανώνεται με τη μέθοδο της σύγκρισης αντίθεσης («ήταν κάποτε δηλωτικά», «όμως η συνεχής πρόοδος τα εξαλείφει», «Πλέον μάλιστα»), καθώς η γράφουσα συγκρίνει την ευκολία διάκρισης των παραποιημένων εικόνων τα προηγούμενα χρόνια με τις σχεδόν τέλεια πλαστές εικόνες του σήμερα. Με τον τρόπο αυτό η γράφουσα επιδιώκει να τονίσει πως η εξέλιξη της παραποίησης των εικόνων με τη συνδρομή της τεχνητής νοημοσύνης έχει προχωρήσει σε τέτοιο σημείο, ώστε πλέον είναι σχεδόν αδύνατο να διακρίνει κάποιος μια ψευδή εικόνα από μια αληθινή, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σχετικά με τη δημιουργία και διάδοση ψευδών ειδήσεων.
 
β. Να καταγράψετε ποια ρηματική έγκλιση κυριαρχεί στην πρώτη παράγραφο του Κειμένου 2 και να εξηγήσετε τη νοηματική της λειτουργία. (μονάδες 3)
Μονάδες 10
 
Στην πρώτη παράγραφο η έγκλιση που κυριαρχεί είναι η οριστική («κλειδώνουν, αποκλείουν, καταγράφουν, ζητούν»), διότι τα όσα καταγράφει η γράφουσα συνιστούν βέβαιο γεγονός που ήδη συντελείται. Κατ’ αυτό τον τρόπο μέσω της οριστικής εκφράζεται κάτι το πραγματικό.
 
Β3. Στην τελευταία παράγραφο του Κειμένου 2 να εντοπίσετε τρεις διαφορετικές γλωσσικές επιλογές μέσω των οποίων η γράφουσα ευαισθητοποιεί τους αναγνώστες σχετικά με τις επιπτώσεις του κυβερνοεγκλήματος (μονάδες 6), και να εξηγήσετε τη λειτουργία της καθεμιάς από αυτές στο κείμενο (μονάδες 9).
Μονάδες 15
 
Η γράφουσα αξιοποιεί ασύνδετο σχήμα («απάτες, εκβιασμούς, διασπορά ψευδών ειδήσεων») προκειμένου να παρουσιάσει με επιγραμματικό και μεστό τρόπο το πλήθος των εκφάνσεων του κυβερνοεγκλήματος. Αξιοποιεί, επίσης, ονοματοποίηση («στρέβλωση», «χειραγώγηση») προκειμένου να αναδείξει τον αντίκτυπο των εγκληματικών αυτών ενεργειών στη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Αξιοποιεί, τέλος, μεταφορική χρήση του λόγου («Από τα σκοτεινά βάθη της αβύσσου»), ώστε να τονίσει εμφατικά πως οι εγκληματικές αυτές οργανώσεις δρουν υπόγεια και αφανώς με τρόπο όμως που έχει εξαιρετικά αρνητικό αντίκτυπο στην ορθή λειτουργία της κοινωνίας.
 
ΘΕΜΑ Γ
Ποιο ευρύτερο θέμα προκύπτει από τη στάση των πολλών απέναντι στο σκοτάδι; Συμφωνείτε με το πώς χειρίστηκε την κατάσταση αυτή ο Οιδίποδας; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας αξιοποιώντας τρεις κειμενικούς δείκτες. (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15 
 
Η πλειονότητα των ανθρώπων τείνει να εθελοτυφλεί απέναντι στην αλήθεια και να προτιμά την άγνοια, αφού αυτή εξυπηρετεί τους περισσότερους. Το θέμα αυτό διαφαίνεται από την επίμονη προσπάθεια του Οιδίποδα να ανακαλύψει την αλήθεια, μόνο και μόνο για να διαπιστώσει πως κανείς δεν ήθελε να την αντικρίσει, όπως αυτό τονίζεται με σχήμα άρσης και θέσης («Δεν τρόμαξε από τα όσα είδε / μα από την άρνηση των άλλων να τα παραδεχτούν»). Οι άνθρωποι αισθάνονται καλύτερα με το να μη γνωρίζουν, όπως αυτό δηλώνεται με χρήση μεταφορικού λόγου («το σκοτάδι / που μέσα του βολεύονται όλοι»), διότι προφανώς αντιλαμβάνονται πως χρειάζεται μεγάλο ψυχικό σθένος για να διαχειριστούν τη γνώση των όσων πραγματικά συμβαίνουν. Η πεισματική απροθυμία τους, μάλιστα, να γνωρίσουν την αλήθεια εξώθησε και τον Οιδίποδα να βυθιστεί στο σκοτάδι, για να μην ακολουθεί διαφορετική πορεία από εκείνους, όπως προκύπτει από το ρητορικό ερώτημα «Θα ’μενε πάντα η εξαίρεση;».
Προσωπικά διαφωνώ με την επιλογή του Οιδίποδα να ακολουθήσει παρόμοια στάση με τους άλλους, έστω κι αν γνώριζε πως ζουν μέσα στο ψέμα. Αν κάποιος έχει το κουράγιο να αντικρίσει την αλήθεια, οφείλει να την αποκαλύπτει, ακόμη κι αν χρειαστεί να έρθει σε αντιπαράθεση με τους πολλούς.
 
ΘΕΜΑ Δ
Αφού μελετήσετε τα κείμενα που σας δόθηκαν να συντάξετε ένα δικό σας άρθρο στο οποίο θα παρουσιάζετε αφενός το πώς η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να ενισχύσει το φαινόμενο της παραπληροφόρησης και αφετέρου τις επιπτώσεις του φαινομένου αυτού στη λειτουργία της δημοκρατίας (350-400 λέξεις)
Μονάδες 30
 
Τεχνητή νοημοσύνη στην υπηρεσία της παραπληροφόρησης
 
     Η επιδίωξη καθοδήγησης της κοινής γνώμης μέσω της παραπληροφόρησης συνιστά διαχρονικό φαινόμενο, το οποίο αποκτά αίφνης νέα δυναμική λόγω των δυνατοτήτων της τεχνητής νοημοσύνης. Με την «πραγματικότητα», ωστόσο, να παραποιείται κατά βούληση, καίριες πτυχές της δημοκρατικής λειτουργίας τίθενται σε κίνδυνο, εφόσον οι πολίτες χειραγωγούνται συστηματικά και εν αγνοία τους.  
     Ενώ η παραπληροφόρηση στο παρελθόν βασιζόταν σε ψευδείς ισχυρισμούς και σε σκόπιμη στρέβλωση των γεγονότων, πλέον αποκτά την πρόσθετη δυνατότητα της δημιουργίας πλαστών τεκμηρίων που μοιάζουν σχεδόν αληθινά. Έτσι, με την ύπαρξη παραποιημένων βίντεο, φωτογραφιών και ηχογραφήσεων οι φορείς παραπληροφόρησης είναι σε θέση να επηρεάσουν πολύ δραστικότερα την κοινή γνώμη. Επιπροσθέτως, μάλιστα, η τεχνητή νοημοσύνη θα είναι σύντομα σε θέση, χάρη στη μηχανική μάθηση και στην παραγωγή αυτοματοποιημένων κειμένων, να παρεμβαίνει σε διαδικτυακές συζητήσεις διαδίδοντας ψευδείς ειδήσεις και προωθώντας συγκεκριμένες κάθε φορά κομματικές ιδεολογίες. Θα αποκτήσουν, κατ’ αυτό τον τρόπο, οι εκάστοτε επιτήδειοι τα μέσα για να ελέγχουν τις απόψεις της κοινής γνώμης, καταστρατηγώντας τις αρχές τους υγιούς και δημοκρατικού δημόσιου διαλόγου.
     Βασικό ζητούμενο, άλλωστε, για την ορθή λειτουργία της δημοκρατίας αποτελεί η γόνιμη αντιπαράθεση ανάμεσα στις επιμέρους παρατάξεις, η οποία βασίζεται όμως σε πραγματικά δεδομένα και αληθή στοιχεία. Υπ’ αυτή την έννοια, αν κάποια παράταξη επιλέξει να καταφύγει σε μηχανισμούς προπαγάνδας και παραπληροφόρησης, με όλα τα νέα μέσα που προσφέρει η τεχνητή νοημοσύνη, θα υπονομεύσει πλήρως τη δημοκρατική αυτή διαδικασία, αφού οι ισχυρισμοί της θα εδράζονται σε ψευδείς ειδήσεις και παραποιημένα στοιχεία. Θα αποτελεί αυτό, βέβαια, σαφή ένδειξη πως για τη συγκεκριμένη παράταξη μόνο ζητούμενο είναι η διεκδίκηση της εξουσίας, αλλά οι πολίτες που θα αγνοούν τις αθέμιτες τακτικές της θα πέσουν ακουσίως θύματα χειραγώγησης.
     Η καταφυγή, όμως, στη χειραγώγηση των πολιτών και στη διάδοση ψευδών ειδήσεων, έστω κι αν διασφαλίσει πρόσκαιρα κέρδη για κάποια παράταξη, θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε βαθιά κρίση τη δημοκρατική λειτουργία, διότι σταδιακά οι πολίτες θα χάσουν κάθε εμπιστοσύνη τόσο στους πολιτικούς όσο και στα μέσα ενημέρωσης. Όσο αποτελεσματική κι αν είναι, άλλωστε, η παραπληροφόρηση, δεν μπορεί να συνεχίζεται αδιάκοπα χωρίς να γίνει αντιληπτή. Καταλήγει, έτσι, να στρέφεται εις βάρος εκείνων που τη χρησιμοποίησαν για να παραπλανήσουν τους πολίτες.
     Παρά, λοιπόν, τις ποικίλες θετικές δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης, οφείλουμε να έχουμε υπόψη μας πως μπορεί να αξιοποιηθεί με αθέμιτο τρόπο, για να ελέγξει και να χειραγωγήσει τις πολιτικές απόψεις των πολιτών. Χρειάζεται, άρα, μεγάλος βαθμός επαγρύπνησης από τη μεριά των πολιτών, ώστε να αποφευχθεί το ενδεχόμενο άκριτης υιοθέτησης ψευδών ειδήσεων και, κατ’ επέκταση, η χειραγώγησή τους.